«Υιοθετώντας τη γλώσσα των Ελλήνων, ασυνείδητα υιοθέτησα και τη σκέψη τους»: τάδε έφη Ζιλιάν Γκριβέλ, ο Ελβετός οδοντίατρος που, στην άδειά του, δις ετησίως, θεράπευε δωρεάν Έλληνες χανσενικούς επί 26 χρόνια, από το 1972 ως και το 1998, στο νοσοκομείο «Αγία Βαρβάρα» στο Αιγάλεω. Εκεί γνωρίστηκε με έναν από τους ασθενείς του, τον Μανώλη Φουντουλάκη –απεβίωσε το 2010–, μια φιλία αναπτύχθηκε μεταξύ τους, εκτίμησε βαθιά ο ένας τον άλλο, και μαζί πρωταγωνιστούν στις Σμιλεμένες Ψυχές του Σταύρου Ψυλλάκη, το ντοκιμαντέρ που βραβεύτηκε στο πρόσφατο Διεθνές Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης. Κατά την αναπόληση του Ζιλιάν, τις μνήμες του από τα δύσκολα χρόνια όταν με αυταπάρνηση υπηρετούσε το «εφ’ ω ετάχθη» της επιστήμης του, δεν ξεχνάμε ποτέ το γενικότερο πλαίσιο, τη γενναιόδωρη προσφορά κόντρα στο τρομακτικό στίγμα στην όψη και στον ψυχισμό που επέφερε η λέπρα, στον κοινωνικό εξοστρακισμό που, ως μεταφορά, ακόμα ισχύει, ταλαιπωρεί και διαχωρίζει πρόχειρα και βίαια τους υπεροπτικά υγιείς από τους φαινομενικά άρρωστους, οι οποίοι ζουν σε ένα γκέτο παρεξήγησης και, στην καλύτερη περίπτωση, συγκατάβασης. Ωστόσο, το επίκεντρο των Σμιλεμένων Ψυχών απορρίπτει με γλυκό πείσμα και απαρέγκλιτο ανθρωπισμό τις ποιότητες του εξόχως ανθρωπιστικού σινεμά του Χανιώτη σκηνοθέτη, τις μεγαλόσχημες κορόνες και τις εθνικές ταυτοποιήσεις. Πρόκειται περισσότερο για ένα ημερολόγιο προσωπικών διαδρομών που διασταυρώνονται με ευγένεια και ανάριο στοχασμό –μια αμοιβαία ευγνωμοσύνη πλανάται σαν ιαματικό άρωμα που διαχέεται με το μεταδοτικό χαμόγελο του γαλήνιου Ζιλιάν– καθώς και για μια έμμεση ωδή στη βαθιά επικοινωνία και στη δύναμη της γλώσσας. Ο Ελβετός μιλά καλύτερα ελληνικά από τον καθένα μας· είναι βιωμένα μέσα από ουσιαστικές κουβέντες παρά ακαδημαϊκά μελετημένα, και γι’ αυτόν τον (αυθεντικά ποιητικό) λόγο εντυπωσιάζουν. Ένα ταξίδι για την ανεύρεση της πολύτιμης Ιθάκης, με την καλοσύνη των ντόπιων να ενεργοποιεί ευεργετικά την προσφορά του «ξένου» – ειδάλλως, θα είχαμε μία ακόμη μαρτυρία (ο μπαρμπα-Μανώλης μέσα από το αρχειακό υλικό των Θοδωρή Παπαδουλάκη και Σίλα Μιχάλακα) και μια παρατεταμένη ευχαριστήρια εξομολόγηση. Η περιήγηση του 82χρονου Ζιλιάν, κυρίως στην Κρήτη, σε τέμπο που φανερώνει αφομοίωση της κουλτούρας (μια μικρή γλυπτική των ανθρώπων στον χρόνο, αβίαστα ειπωμένη), ξεδιπλώνει ομορφιά και περικλείει δεσμούς αγάπης.

 

Είκοσι πέντε χρόνια πριν, ο Φίλιππος Κουτσαφτής παρακινούσε όσους εκτιμούσαν την Αγέλαστο Πέτρα του να τη διαδίδουν ως καλή ταινία, όχι ως ντοκιμαντέρ, για να μην αποθαρρυνθούν οι δυνητικοί θεατές. Έχει έρθει πλέον ο καιρός να απαλειφθούν οι κινηματογραφικές προκαταλήψεις, και οι Σμιλεμένες Ψυχές μπορεί να το κάνει αυτό.