Μια ιστορική γνωμοδότηση του Διεθνούς Δικαστηρίου της Χάγης ανοίγει τον δρόμο ώστε τα κράτη να μπορούν να στραφούν νομικά το ένα κατά του άλλου για ζητήματα που αφορούν την κλιματική αλλαγή, συμπεριλαμβανομένων των ιστορικών εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου.
Ωστόσο, ο δικαστής Ιουάσαβα Γιούτζι προειδοποίησε ότι η απόδοση ευθυνών για το ποιο κράτος συνέβαλε σε ποιο βαθμό στην κλιματική κρίση ενδέχεται να αποδειχθεί περίπλοκη.
Αν και η απόφαση δεν είναι δεσμευτική, νομικοί ειδικοί εκτιμούν ότι ενδέχεται να έχει σημαντικές επιπτώσεις στο διεθνές δίκαιο.
Η εξέλιξη αυτή θεωρείται νίκη για τα ιδιαίτερα ευάλωτα στην κλιματική αλλαγή κράτη, τα οποία προσέφυγαν στο δικαστήριο εκφράζοντας απογοήτευση για την αδυναμία της διεθνούς κοινότητας να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά το πρόβλημα.
Η πρωτοβουλία για την κατάθεση της υπόθεσης προήλθε από ομάδα νέων νομικών φοιτητών από νησιωτικές χώρες του Ειρηνικού που πλήττονται έντονα από την κλιματική κρίση, οι οποίοι διατύπωσαν την πρόταση το 2019.
«Πρόκειται για νίκη όχι μόνο για εμάς, αλλά για κάθε κοινότητα στην πρώτη γραμμή»
«Απόψε θα κοιμηθώ πιο ήσυχη. Το Δικαστήριο αναγνώρισε αυτά που έχουμε βιώσει — τον πόνο μας, την αντοχή μας και το δικαίωμά μας στο μέλλον», δήλωσε η Φλώρα Βάνο από το Βανουάτου, μία νησιωτική χώρα που θεωρείται η πλέον ευάλωτη σε ακραία καιρικά φαινόμενα παγκοσμίως. «Πρόκειται για νίκη όχι μόνο για εμάς, αλλά για κάθε κοινότητα στην πρώτη γραμμή που αγωνίζεται να ακουστεί.»
Το Διεθνές Δικαστήριο, το ανώτατο δικαστικό όργανο του ΟΗΕ, έχει παγκόσμια δικαιοδοσία και οι γνωμοδοτήσεις του συχνά επηρεάζουν σημαντικά τις εξελίξεις. Νομικοί εκτιμούν ότι η παρούσα γνωμοδότηση ενδέχεται να αξιοποιηθεί ήδη από την επόμενη εβδομάδα.
Περιβαλλοντικοί ακτιβιστές και νομικοί ειδικευμένοι σε θέματα κλίματος εκφράζουν την ελπίδα ότι η απόφαση αυτή θα ανοίξει πλέον τον δρόμο για αποζημιώσεις από τις χώρες που έχουν ιστορικά τις μεγαλύτερες εκπομπές ρύπων και ως εκ τούτου φέρουν τη μεγαλύτερη ευθύνη για την υπερθέρμανση του πλανήτη.
Πολλά αναπτυσσόμενα κράτη στήριξαν την υπόθεση, εκφράζοντας την απογοήτευσή τους για το γεγονός ότι οι ανεπτυγμένες χώρες δεν τηρούν τις δεσμεύσεις τους για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής.
Από την πλευρά τους, ανεπτυγμένες χώρες, μεταξύ αυτών και το Ηνωμένο Βασίλειο, υποστήριξαν ότι οι υφιστάμενες συμφωνίες, όπως η Συμφωνία του Παρισιού του 2015, είναι επαρκείς και δεν απαιτούνται πρόσθετες νομικές υποχρεώσεις. Το Δικαστήριο απέρριψε αυτό το επιχείρημα.
Ο δικαστής Ιουάσαβα τόνισε ότι η αποτυχία των κρατών να καταρτίσουν τα πιο φιλόδοξα δυνατά σχέδια για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής συνιστά παραβίαση των δεσμεύσεών τους στο πλαίσιο της Συμφωνίας του Παρισιού.
Σημείωσε, επίσης, ότι το ευρύτερο διεθνές δίκαιο ισχύει πέραν της Συμφωνίας του Παρισιού, πράγμα που σημαίνει ότι ακόμα και χώρες που δεν την έχουν επικυρώσει ή επιθυμούν να αποχωρήσουν, όπως οι Ηνωμένες Πολιτείες στο παρελθόν, εξακολουθούν να έχουν την υποχρέωση να προστατεύουν το περιβάλλον και το κλιματικό σύστημα.
Παρότι η γνωμοδότηση είναι συμβουλευτικού χαρακτήρα, προηγούμενες αποφάσεις του Δικαστηρίου έχουν υιοθετηθεί από κυβερνήσεις, όπως συνέβη το 2023 όταν το Ηνωμένο Βασίλειο αποδέχθηκε να επιστρέψει τα Νησιά Τσάγκος στη Μαυρίκιο.
«Oρόσημο στην εξέλιξη του διεθνούς δικαίου»
«Πρόκειται για ορόσημο στην εξέλιξη του διεθνούς δικαίου», δήλωσε η Τζόι Τσόουντχαρι, ανώτερη νομική σύμβουλος στο Κέντρο Διεθνούς Δικαίου για το Περιβάλλον.
«Με τη σημερινή του ιστορική και έγκυρη γνωμοδότηση, το Δικαστήριο έστειλε ένα σαφές μήνυμα: όσοι υποφέρουν από τις συνέπειες της κλιματικής καταστροφής έχουν δικαίωμα αποκατάστασης, ακόμη και μέσω αποζημιώσεων.»
⚖️🇺🇳continuing now: historic #ClimateJustice hearings at the @CIJ_ICJ, this afternoon we will hear oral submissions by following States: 🇦🇬Antigua & Barbuda 🇸🇦Saudi Arabia 🇦🇺Australia 🇧🇸Bahamas 🇧🇩Bangladesh 🇧🇧Barbados
— 🌍⚖️ Seb Duyck | @duycks.bsky.social (@duycks) December 2, 2024
live coverage in 🧵below ⬇️#ClimateJusticeAtTheICJ #AOLetsGo pic.twitter.com/a68iIMfuVI
Το Δικαστήριο αναγνώρισε ότι τα αναπτυσσόμενα κράτη έχουν δικαίωμα να ζητήσουν αποζημίωση για ζημιές που οφείλονται στην κλιματική αλλαγή, όπως η καταστροφή υποδομών και κτιρίων. Επιπλέον, σε περιπτώσεις όπου δεν είναι δυνατή η αποκατάσταση τμήματος μιας χώρας, η κυβέρνησή της μπορεί να ζητήσει αποζημίωση.
Αυτό θα μπορούσε να αφορά ακόμη και μεμονωμένα ακραία καιρικά φαινόμενα, εφόσον αποδειχθεί ότι προκλήθηκαν από την κλιματική αλλαγή, κάτι που, σύμφωνα με τον δικαστή, θα πρέπει να εξετάζεται κατά περίπτωση.
Δεν είναι ακόμη σαφές ποιο θα μπορούσε να είναι το ύψος των αποζημιώσεων που ενδέχεται να επιδικαστούν σε μια επιτυχή αγωγή.
Προηγούμενη μελέτη που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Nature εκτίμησε ότι οι οικονομικές απώλειες από την κλιματική αλλαγή κατά την περίοδο 2000–2019 ανήλθαν σε 2,8 τρισεκατομμύρια δολάρια ή 16 εκατομμύρια δολάρια την ώρα.
Με πληροφορίες από BBC
