Η YΔΑΤΟΓΡΑΦΙΑ απεικονίζει μια καθημερινή σκηνή από τη Θεσσαλονίκη του 1918. Τεράστιο βουβάλι, στολισμένο με πολύχρωμα υφάσματα, και στο βάθος η Ροτόντα. Είναι υδατογραφία του μεγάλου Γάλλου ζωγράφου Paul Jouve, που βρισκόταν τότε στη Θεσσαλονίκη ως μέλος της γαλλικής στρατιάς της Ανατολής κατά τη διάρκεια του Α' Παγκοσμίου Πολέμου. Το έργο παρουσιάζει και τοπογραφικό ενδιαφέρον για την ίδια την πόλη. Υπό τη γωνία που έχει ζωγραφιστεί μπορούμε να πούμε με βεβαιότητα πως ο ζωγράφος στεκόταν στο σημείο όπου σήμερα βρίσκεται το Σιντριβάνι. Είναι καταπληκτικό να συνειδητοποιείς πόσο έχει αλλάξει η Θεσσαλονίκη μέσα σε 100 χρόνια.
Από τη δεκαετία του '80, όταν ο αδελφός μου Αρσέν κι εγώ αρχίσαμε να ασχολούμαστε ενεργά με το εμπόριο της τέχνης, οι τοπογραφικές απεικονίσεις της Ελλάδος μάς κέντριζαν την προσοχή και το ενδιαφέρον. Στην Αγγλία, όπου σπουδάσαμε, υπήρχε μεγάλος αριθμός τέτοιων έργων από καλλιτέχνες του 18ου και του 19ου αιώνα που είχαν ταξιδέψει στην Ελλάδα, κυρίως τη νότια.
Μέσα από τη συλλογή διαπιστώσαμε πως οι απεικονίσεις της Θεσσαλονίκης αυξήθηκαν ραγδαία στα τέλη του 19ου αιώνα και, φυσικά, τα χρόνια του Α' Παγκοσμίου Πολέμου, και αυτός ο μεγάλος αριθμός έργων ήταν η απόδειξη του τεράστιου ενδιαφέροντος που προκλήθηκε στην περιοχή με τα πολιτικά γεγονότα και τις μεγάλες γεωπολιτικές αλλαγές που συντελέστηκαν στις αρχές του 20ού αιώνα.
Τα δείγματα για τη Βόρεια Ελλάδα ήταν σχεδόν ανύπαρκτα. Το grand tour των Βορειοευρωπαίων περιηγητών και ευγενών δεν περιλάμβανε αρχαιολογικούς χώρους της Θεσσαλίας, της Μακεδονίας και της Θράκης. Άλλωστε, οι περισσότεροι από αυτούς τους τόπους και η ανακάλυψή τους θα γινόταν τον 20ό αιώνα. Οι περιοχές αυτές αποτελούσαν ακόμα τμήμα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και δεν τραβούσαν το ενδιαφέρον, όπως η Κωνσταντινούπολη και η Μικρά Ασία.
Ξαφνικά, λοιπόν, μια φίλη μας, έμπορος τέχνης, η Karen Taylor, γνωρίζοντας ότι η καταγωγή μας είναι από τη Θεσσαλονίκη, μας γνωστοποίησε την ύπαρξη 5 έργων που απεικόνιζαν μνημεία της Θεσσαλονίκης. Ήταν τα έργα μιας Αγγλίδας περιηγήτριας από τα μέσα του 19ου αιώνα, ονόματι Charlotte Smith (πιθανώς νοσοκόμα). Ήταν διαθέσιμα προς πώληση! Έτσι έγινε η πρώτη αγορά και η αρχή της συλλογής, που μέσα σε 30 χρόνια έχει φτάσει να αριθμεί εκατοντάδες έργα, κυρίως υδατογραφίες, λάδια και σχέδια της Θεσσαλονίκης και της ευρύτερης περιοχής της Μακεδονίας.
Μέσα από τη συλλογή διαπιστώσαμε πως οι απεικονίσεις της Θεσσαλονίκης αυξήθηκαν ραγδαία στα τέλη του 19ου αιώνα και, φυσικά, τα χρόνια του Α' Παγκοσμίου Πολέμου, και αυτός ο μεγάλος αριθμός έργων ήταν η απόδειξη του τεράστιου ενδιαφέροντος που προκλήθηκε στην περιοχή με τα πολιτικά γεγονότα και τις μεγάλες γεωπολιτικές αλλαγές που συντελέστηκαν στις αρχές του 20ού αιώνα.
Μεγαλώνοντας στη Θεσσαλονίκη στα τέλη της δεκαετίας του '60 και στις αρχές του '70 δίπλα στη γενιά των παππούδων και των γιαγιάδων μας, ήταν ζωηρές οι περιγραφές για την πόλη μας στις αρχές του 20ού αιώνα. Άλλωστε, η γιαγιά μας, Νεβάρτ, μητέρα του πατέρα μας, Γκαραμπέτ, είχε ζήσει την Απελευθέρωση του '12, καθώς είχε γεννηθεί στη Θεσσαλονίκη το 1900, σε αντίθεση με τον άντρα της και παππού μας, Ρουπέν, που είχε γεννηθεί στο Talas της Καππαδοκίας και έφτασε στη Θεσσαλονίκη αργότερα, ως επιζών της Γενοκτονίας.
Η ατμόσφαιρα των έργων αυτών έχει έντονα τα στοιχεία των αναμνήσεων και των διηγήσεων για την πόλη που μεγαλώσαμε. Πολλές φορές αναρωτιόμαστε με τον Αρσέν γιατί συνεχίζουμε να αναζητούμε σε κάθε σημείο της Γης άλλα, παρόμοια έργα, που δεν σταματάμε να συλλέγουμε. Η απάντηση ίσως είναι η μνήμη που θέλουμε να κρατήσουμε ζωντανή, μαζί με τους ανθρώπους που ήταν κομμάτι της. Ένα κομμάτι ήταν και η οικογένειά μας. Η εντατικοποίηση της έρευνας μας έχει βοηθήσει να μάθουμε πολλά για το πώς ήταν η Θεσσαλονίκη στα τέλη του 19ου και στις αρχές του 20ού αιώνα. Είμαστε ιδιαίτερα υπερήφανοι που το υλικό που έχουμε συλλέξει ο Αρσέν κι εγώ βοηθάει την έρευνα ακόμα περισσότερο. Ακούραστος βοηθός της μελέτης είναι η συνεργάτις μας Σοφία Ανυπαρίδου, που με αμέριστο ενθουσιασμό ασχολείται με τα ζητήματα της συλλογής.
