Τρία σπάνια αριστουργήματα στο Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης

Τρία σπάνια αριστουργήματα στο Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης Facebook Twitter
Εικ. 1. Ο πάπυρος του Δερβενίου, το αρχαιότερο βιβλίο της Ευρώπης. Αποκατάσταση τμήματος του κειμένου ύστερα από συνένωση απανθρακωμένων κομματιών παπύρου. Δερβένι, κιβωτιόσχημος τάφος Α, 340-320 π.Χ. Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης, Α 122. Φωτ. Ο. Κουράκης. © ΥΠΠΟΑ/ΑΜΘ
0

Ο πάπυρος του Δερβενίου

Ο πάπυρος του Δερβενίου είναι ένα από τα πολυτιμότερα εκθέματα του Αρχαιολογικού Μουσείου Θεσσαλονίκης, καθώς αποτελεί τον μοναδικό και αρχαιότερο αναγνώσιμο πάπυρο που βρέθηκε σε ελληνικό έδαφος. Το 2015 εγγράφηκε στον κατάλογο της Unesco «Μνήμη του Κόσμου» ως το αρχαιότερο βιβλίο της Ευρώπης. Βρέθηκε το 1962 στο νεκροταφείο του Δερβενίου, λίγα χιλιόμετρα έξω από τη Θεσσαλονίκη, ανάμεσα στα υπολείμματα της νεκρικής πυράς του κιβωτιόσχημου τάφου Α.

Ο τάφος, στο εσωτερικό του οποίου βρέθηκαν περισσότερα από εκατό πολύτιμα αντικείμενα, ανήκε σε άνδρα της μακεδονικής αριστοκρατίας. Η καύση του παπύρου μαζί με τον νεκρό, ενδεχομένως για θρησκευτικούς λόγους, αποτέλεσε το «διαβατήριο» για τη διάσωσή του. Η μερική απανθράκωση του κυλίνδρου είχε ως αποτέλεσμα να διασωθούν διακόσια εξήντα έξι (266) σπαράγματα παπύρου, γεγονός μοναδικό για τον ελλαδικό χώρο, όπου το κλίμα δεν ευνοεί τη διατήρηση παπύρων.

Ο πάπυρος του Δερβενίου γράφτηκε το διάστημα 340-320 π.Χ., το βιβλίο που αντιγράφεται σε αυτόν όμως είναι πολύ παλαιότερο, πιθανότατα του τέλους του 5ου αι. π.Χ. Ο συγγραφέας του βιβλίου αυτού, το οποίο κινείται στα όρια μεταξύ θεολογίας και φιλοσοφίας και είναι γραμμένο σε αττική διάλεκτο, με πολλά ιωνικά στοιχεία ωστόσο, ήταν πιθανότατα ο Ευθύφρων από τα Πρόσπαλτα της Αττικής. Ο Ευθύφρων ήταν σύγχρονος του Σωκράτη και παρουσιάζεται από τον Πλάτωνα, στον ομώνυμο διάλογό του, ως μάντης και θεολόγος.

Τρία σπάνια αριστουργήματα στο Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης Facebook Twitter
Λεπτομέρεια από το κείμενο που διασώθηκε στον απανθρακωμένο πάπυρο του Δερβενίου. Φωτ. Ο. Κουράκης. © ΥΠΠΟΑ/ΑΜΘ

Από τα σωζόμενα σπαράγματα του καμένου παπύρου κατέστη δυνατό να ανασυσταθούν 26 στήλες μόνο από το επάνω μέρος του κυλίνδρου, δηλαδή του βιβλίου που προέκυπτε από τη συνένωση πολλών φύλλων παπύρου. Το κείμενο διαιρείται σε δύο μέρη: στο πρώτο γίνεται μια περιγραφή των λατρευτικών πρακτικών που σχετίζονται με τη μεταθανάτια τύχη των ψυχών, ενώ στο δεύτερο υπάρχει ένας ορφικός ύμνος που συνόδευε τις τελετουργίες των μυστών, για τους οποίους προορίζει ο συγγραφέας το βιβλίο του.

Το περιεχόμενο του παπύρου έχει εξαιρετικά μεγάλη σημασία για τη μελέτη των θρησκευτικών, εσχατολογικών και κοσμογονικών δοξασιών των αρχαίων Ελλήνων. Παράλληλα, όμως, αποκαλύπτει τη διαχρονική αγωνία και ανάγκη του ανθρώπου να αντιμετωπίσει τον θάνατο και την επιθυμία του να κατανοήσει τη μεταθανάτια τύχη των ψυχών.

  

Μετάλλιο Αθηνάς από επίσημο μακεδονικό άρμα

Τρία σπάνια αριστουργήματα στο Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης Facebook Twitter
Χάλκινο διακοσμητικό εξάρτημα άρματος που απεικονίζει την Αθηνά στον τύπο της Προμάχου, δηλαδή με αιγίδα, κράνος και δόρυ. Θεσσαλονίκη, Διοικητήριο, 150-100 π.Χ. Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης, ΜΘ 17540. Φωτ. Ο. Κουράκης. © ΥΠΠΟΑ/ΑΜΘ

Το χάλκινο μετάλλιο με προτομή Αθηνάς που βρέθηκε στην ανασκαφή της πλατείας Διοικητηρίου στη Θεσσαλονίκη αποτελεί ένα αριστουργηματικό δείγμα της ύστερης ελληνιστικής τέχνης (150-100 π.Χ.).

Η απόδοση της μορφής της Αθηνάς ξεχωρίζει για τον δυναμισμό και την ένταση, ενώ έξοχη αντίθεση αποτελεί η γαλήνια μορφή της Μέδουσας που κοσμεί το μπροστινό μέρος του κράνους της θεάς. Μαζί με άλλες 4 χάλκινες διακοσμητικές κεφαλές ζώων που απεικόνιζαν πάνθηρες και σκύλους, αποτελούσαν τα διακοσμητικά στοιχεία ενός άρματος. Σίγουρα επρόκειτο για ένα όχημα πολυτελείας, προορισμένο για επίσημες τελετές και παρελάσεις.

Αυτό το μοναδικής τέχνης αντικείμενο ανήκε πιθανότατα σε έναν επιφανή Μακεδόνα εταίρο ή κάποιο μέλος της βασιλικής οικογένειας.

Μαρμάρινες νεκρικές κλίνες του μακεδονικού τάφου της Ποτίδαιας

Τρία σπάνια αριστουργήματα στο Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης Facebook Twitter
Μαρμάρινη νεκρική κλίνη με ζωγραφική διακόσμηση που εμπνέεται από τον διονυσιακό κύκλο. Μακεδονικός τάφος Ποτίδαιας Χαλκιδικής, τέλη 4ου αι. π.Χ. Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης, ΜΘ 9747. Φωτ. Ο. Κουράκης. © ΥΠΠΟΑ/ΑΜΘ

Το 1984 εντοπίστηκε στη θέση Πετριώτικα, νότια της αρχαίας Ποτίδαιας στη Χαλκιδική, ένας μονοθάλαμος μακεδονικός τάφος με δωρική πρόσοψη. Στο εσωτερικό του διασώθηκαν λίγα κτερίσματα που τον χρονολογούν γύρω στο 300 π.Χ. Το σημαντικότερο εύρημα του τάφου είναι δύο νεκρικές κλίνες, τοποθετημένες σε γωνία μεταξύ τους. Στη μαρμάρινη πρόσοψή τους αποδίδονται ανάγλυφα και γραπτά στοιχεία, κατά μίμηση των αληθινών ξύλινων κλινών.

Στα μέτωπα των κλινών η διακόσμηση χωρίζεται σε τρεις ζώνες. Στην ανώτερη παριστάνεται διονυσιακή σκηνή μέσα σε υπαίθριο ιερό της Αρτέμιδας, που δηλώνεται με βωμούς, κρήνες, ένα δέντρο και ένα άγαλμα της θεάς. Παριστάνονται ημίγυμνες ανακεκλιμένες μορφές (Αφροδίτη, Μαινάδες, Παπποσιληνός, Διόνυσος, Αριάδνη, Έρωτας), καθώς και ζώα (χήνα, ελαφάκι, λεοπάρδαλη). Στη μεσαία ζώνη εικονίζονται πέντε ζεύγη γρυπών που κατασπαράζουν ελάφια και στην κάτω ζευγάρια ζώων (λιοντάρια, ταύροι, πάνθηρες, αγριόχοιροι κ.ά.) δίπλα σε φυτικά κοσμήματα και κρατήρες. Στο κατώτερο μέρος των κλινών παριστάνονται δύο χαμηλά υποπόδια σε μαύρο βάθος.

Τα θέματα της άνω και κάτω ζώνης αποδόθηκαν αποκλειστικά σχεδόν με καστανό περίγραμμα και περιορισμένη χρήση άλλων χρωμάτων (κόκκινο, γαλάζιο, κίτρινο). Αντίθετα, στη μεσαία ζώνη τα κύρια στοιχεία αποδίδονται με λεπτή εγχάραξη και η τελική απόδοση σχεδόν αποκλειστικά με χρώμα.

Πρόκειται για εξαιρετικό δείγμα ζωγραφικής με την τεχνική της ξηρογραφίας. Ο ζωγράφος τους ήταν ένας αξιόλογος καλλιτέχνης που γνώριζε πολύ καλά την τεχνική του χρώματος, της προοπτικής, των συνιζήσεων και της φωτοσκίασης.

Τρία σπάνια αριστουργήματα στο Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης Facebook Twitter
Λεπτομέρεια από τη διακόσμηση της κλίνης. Ημίγυμνη γυναικεία μορφή, η οποία πιθανώς αποδίδει τη θεά Αφροδίτη, εικονίζεται ανακεκλιμένη μπροστά από έναν πεσσό και συνοδεύεται από μια χήνα. Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης, ΜΘ 9747. Φωτ. Ο. Κουράκης. © ΥΠΠΟΑ/ΑΜΘ
Τρία σπάνια αριστουργήματα στο Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης Facebook Twitter
Ένας Παπποσιληνός σε κατάσταση διονυσιακής μέθης εικονίζεται στο κέντρο της ανώτερης ζώνης της κλίνης. Στηρίζεται με δυσκολία στο αριστερό του χέρι, ενώ με το δεξί κρατά ένα ρυτό σε χειρονομία πρόποσης. Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης, ΜΘ 9747. Φωτ. Ο. Κουράκης. © ΥΠΠΟΑ/ΑΜΘ
Τρία σπάνια αριστουργήματα στο Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης Facebook Twitter
Λεπτομέρεια της μεσαίας ζωγραφικής ζώνης, όπου ζεύγος γρυπών επιτίθεται σε ελάφι, και της κατώτερης, όπου ζώα εναλλάσσονται με κρατήρες. Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης, ΜΘ 9747. Φωτ. Ο. Κουράκης. © ΥΠΠΟΑ/ΑΜΘ

 

 

Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης

Το Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης είναι από τα μεγαλύτερα μουσεία της χώρας και το κεντρικό μουσείο της Βόρειας Ελλάδας. Οι συλλογές του περιλαμβάνουν πολυάριθμα αντικείμενα που χρονολογούνται από την προϊστορική εποχή μέχρι το τέλος της αρχαιότητας. Προέρχονται από ανασκαφές που διενεργήθηκαν σε όλη τη Μακεδονία από το 1912, καθώς και από περισυλλογές και παραδόσεις.

Επιμέλεια: M. Hulot

Αρχαιολογία & Ιστορία
0

ΑΦΙΕΡΩΜΑ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Ρήνεια: Το νησί των νεκρών απέναντι από τη Δήλο

Ιστορία μιας πόλης / Ρήνεια, η άλλη Δήλος

Ένα νησί που δεν προοριζόταν για ζωή αλλά για θάνατο. Απέναντι από τη λαμπρή Δήλο, η Ρήνεια κουβαλά τα πιο σιωπηλά –και ίσως πιο ανθρώπινα– μυστικά του Αιγαίου. Η Αγιάτη Μπενάρδου συνομιλεί με την αρχαιολόγο Ζώζη Παπαδοπούλου.
ΑΓΙΑΤΗ ΜΠΕΝΑΡΔΟΥ
Δήλος: H καρδιά των Κυκλάδων

Ιστορία μιας πόλης / Δήλος: H καρδιά των Κυκλάδων

Στη μέση των Κυκλάδων, σ’ ένα νησί χωρίς μόνιμους κατοίκους, η γη κρύβει ακόμη φωνές. Αν ξέρεις πού να κοιτάξεις, η Δήλος αρχίζει να σου μιλά για θεούς που λατρεύτηκαν, εμπορικές αυτοκρατορίες που γεννήθηκαν, λαούς που ήρθαν και έφυγαν, και τελετές που παραμένουν μυστήριο. Το νησί αυτό υπήρξε κάποτε το κέντρο του κόσμου – και ακόμη κρατά μυστικά. Η Αγιάτη Μπενάρδου συνομιλεί με την αρχαιολόγο Ζώζη Παπαδοπούλου.
ΑΓΙΑΤΗ ΜΠΕΝΑΡΔΟΥ
Εν μέσω των γυναικών της αμαρτίας. Μια επίσκεψη στα Βούρλα τον Φλεβάρη του 1936

Αρχαιολογία & Ιστορία / Εν μέσω των γυναικών της αμαρτίας. Μια επίσκεψη στα Βούρλα τον Φλεβάρη του 1936

Η συγγραφέας, δημοσιογράφος και φεμινίστρια Λιλίκα Νάκου επισκέφθηκε το –υπό κρατική διαχείριση– πορνείο των Βούρλων τον Φλεβάρη του 1936, συνομίλησε με τις «γυναίκες της αμαρτίας» και μετέφερε τις εντυπώσεις της.
ΤΑΣΟΣ ΘΕΟΦΙΛΟΥ
Μέλι, Ρόδια, Aμβροσία: Τι έτρωγαν τελικά στον Όλυμπο οι Θεοί;

Αρχαιολογία & Ιστορία / Μέλι, Ρόδια, Aμβροσία: Τι έτρωγαν τελικά στον Όλυμπο οι Θεοί;

Τόσο οι γραπτές πηγές όσο και η εικονογραφία της αρχαίας ελληνικής μυθολογίας αποκαλύπτουν ότι οι θεοί και οι ήρωες ήταν μάλλον εκλεκτικότεροι των θνητών ως προς τη διατροφή τους. Και τα φαγητά τους έκρυβαν κίνητρα πέρα από την πείνα...
ΑΓΙΑΤΗ ΜΠΕΝΑΡΔΟΥ
Ματίας Ρουστ: Μια ατέλειωτη ιστορία των ’80s

Αρχαιολογία & Ιστορία / Ματίας Ρουστ: Μια ατέλειωτη ιστορία των ’80s

Το βράδυ της 28ης Μαΐου 1987 ο 18χρονος Γερμανός προσγειώνεται με ένα Cessna στην Κόκκινη Πλατεία για να αποδείξει ότι «αν κάποιος σαν εμένα μπορεί να περάσει σώος και αβλαβής στην άλλη πλευρά, τότε δεν υπάρχει τόσο μεγάλος κίνδυνος, και ίσως να μπορούμε να τα βρούμε όλοι μεταξύ μας».
ΜΑΚΗΣ ΜΑΛΑΦΕΚΑΣ
Η Μεγαλόχαρη ως αστυνομικό λαγωνικό 

Αρχαιολογία & Ιστορία / Τα «αντιλωποδυτικά θαύματα» της Παναγίας

Μια δημοσιογραφική έρευνα που έκανε το 1933 ο αστυνομικός ρεπόρτερ Ευστάθιος Θωμόπουλος κατέγραψε τους άθλους της Παναγίας· από την Κρήτη μέχρι τη Ροδόπη, οι πιστοί «έβλεπαν» τη δράση της, ένιωθαν ευγνώμονες και τη μαρτυρούσαν.
ΤΑΣΟΣ ΘΕΟΦΙΛΟΥ
Γιατί έθαβαν βρέφη μέσα σε αγγεία στο Βαθύ της Αστυπάλαιας;

Ιστορία μιας πόλης / Γιατί έθαβαν βρέφη μέσα σε αγγεία στο Βαθύ της Αστυπάλαιας;

Τι το ιδιαίτερο συμβαίνει στο Βαθύ της Αστυπάλαιας και τι συνεχίζει να αποκαλύπτει η αρχαιολογική έρευνα στην περιοχή; Η Αγιάτη Μπενάρδου συζητά με τον Ανδρέα Βλαχόπουλο.
ΑΓΙΑΤΗ ΜΠΕΝΑΡΔΟΥ
«ΒΙΑΣ»: Τα αρχαιολογικά τοπία ως ζωντανά οικοσυστήματα

Αρχαιολογία & Ιστορία / Καμπανούλες στους Δελφούς, Πέρδικες στο Σούνιο. Ό,τι φυτρώνει και ζει στους αρχαιολογικούς χώρους

Μια πρωτοποριακή επιστημονική προσέγγιση του πολιτιστικού τοπίου αποκαλύπτει έναν άγνωστο κόσμο χιλιάδων ζώων και φυτών σε είκοσι εμβληματικούς αρχαιολογικούς χώρους της χώρας. 
ΝΤΙΝΑ ΚΑΡΑΤΖΙΟΥ
Βασίλης Λαμπρινουδάκης: Ο αρχαιολόγος πίσω από το νέο μουσείο της Επιδαύρου

Οι Αθηναίοι / Βασίλης Λαμπρινουδάκης: Ο αρχαιολόγος πίσω από το νέο μουσείο της Επιδαύρου

Από τις ανασκαφές στην Επίδαυρο και τη Νάξο, ο ομότιμος καθηγητής Κλασικής Αρχαιολογίας αφηγείται μια ζωή αφιερωμένη στην ανάδειξη της πολιτιστικής μας κληρονομιάς. Και όπως λέει, το πιο πολύτιμο εύρημα δεν ήταν αρχαιολογικό – ήταν η γυναίκα του.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Ο Δεσποτόπουλος και το αθηναϊκό όνειρο του μοντερνισμού

Ιστορία μιας πόλης / Ο Δεσποτόπουλος και το αθηναϊκό όνειρο του μοντερνισμού

Από το Ωδείο Αθηνών έως τη Σουηδία της εξορίας, ο Ιωάννης Δεσποτόπουλος δεν υπήρξε μόνο ένας σπουδαίος αρχιτέκτονας, αλλά και ένας διανοούμενος που οραματίστηκε μια πιο δημοκρατική, λειτουργική και πολιτισμένη πόλη. Ποια είναι η παρακαταθήκη του στη σύγχρονη Ελλάδα; Η Αγιάτη Μπενάρδου μιλά με τον Λουκά Μπαρτατίλα.
ΑΓΙΑΤΗ ΜΠΕΝΑΡΔΟΥ