Μια αττική ερυθρόμορφη κύλιξ στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης

Μια αττική ερυθρόμορφη κύλιξ στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης Facebook Twitter
Στα χέρια τους κρατούν κύλικες, προφανώς γεμάτες με κρασί, ενώ τα μισάνοιχτα χείλη, τα βλέμματα και κυρίως οι ζωηρές και εύγλωττες χειρονομίες τους δείχνουν ότι συνομιλούν και διασκεδάζουν. Πράγματι, οι συνδαιτυμόνες επιδίδονται στον κότταβο, σε ένα δημοφιλές ερωτικό παιχνίδι που θεωρείται σικελικής επινόησης. Αττική ερυθρόμορφη κύλιξ, περ. 480 π.Χ. Ύψ. 9,6 εκ. Διάμ. χείλους 23,6 εκ. Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης, αρ. ευρ. ΝΓ 781. Πηγή: Φωτογραφικό αρχείο του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης
0

Το πήλινο αγγείο που παρουσιάζεται εδώ είναι μία κύλιξ, ένα σκεύος που χρησιμοποιούνταν ως κύπελλο κρασιού. Από το όνομα του αγγείου προέρχεται και η λέξη «κυλικείο», η οποία στην αρχαιότητα σήμαινε το ξύλινο έπιπλο όπου τοποθετούσαν τις κύλικες.

Η εικονογραφία της συγκεκριμένης κύλικας εναρμονίζεται πλήρως με τη χρήση της ως κρασοπότηρου, καθώς ο αγγειογράφος που τη διακόσμησε με την ερυθρόμορφη τεχνική –ο Ζωγράφος του Αντιφώντος, όπως συμβατικά ονομάζεται– απεικόνισε τόσο στην εσωτερική όσο και στην εξωτερική επιφάνεια στιγμιότυπα από ένα συμπόσιο που εκτυλίσσεται στο εσωτερικό μιας οικίας, συγκεκριμένα στον ανδρώνα.

Η λέξη «συμπόσιο» σημαίνει «πίνω μαζί με κάποιον». Ουσιαστικά, επρόκειτο για συγκεντρώσεις ανδρών –αρχικώς αριστοκρατικής καταγωγής– που έτρωγαν, έπιναν και διασκέδαζαν συζητώντας φιλοσοφικά και πολιτικά θέματα, απαγγέλλοντας ποίηση ή ακόμη και επιδιδόμενοι σε ερωτικές περιπτύξεις με τις εταίρες. Το συμπόσιο άνθησε από τον 7ο αι. π.Χ. και αποτέλεσε έναν σημαντικό κοινωνικό θεσμό που ενίσχυε τους φιλικούς δεσμούς μεταξύ των συμμετεχόντων.

Το τονωτικό και παυσίλυπον δώρο του Διονύσου ήταν το αγαπημένο ποτό που συνόδευε το φαγητό, και οι συμποσιαστές συνήθιζαν να το πίνουν νερωμένο για να αποφύγουν τη μέθη. Την αναλογία την αποφάσιζε ο συμποσίαρχος – συνήθως ένα μέρος οίνου προς τρία μέρη νερού. Ο εικονιζόμενος κρατήρας –λόγω των λαβών του που μοιάζουν με κίονες που στηρίζουν το επίπεδο χείλος πάνω από τον ώμο– ονομάζεται κιονωτός ή κορινθιουργής, καθώς ο τύπος αυτός θεωρείται κορινθιακή δημιουργία.

Στην εσωτερική επιφάνεια του αγγείου, σε ένα περιορισμένο κυκλικό πεδίο που ονομάζεται «μετάλλιο», εικονίζεται ένας καλογυμνασμένος γυμνός έφηβος με πορφυρή ταινία στα μαλλιά. Με το δεξί χέρι έχει βυθίσει μιαν οινοχόη μέσα σε έναν μεγάλο κρατήρα για να αντλήσει κρασί και να γεμίσει την κύλικα που κρατά στο αριστερό χέρι.

Ο κρατήρ αποτελούσε το κατεξοχήν συμποτικό σκεύος που –όπως δηλώνει και το όνομά του– χρησιμοποιούνταν για την κράσιν, δηλαδή την ανάμειξη του οίνου με νερό. Το αποτέλεσμα αυτής της κράσης ήταν ο κεκραμένος οίνος, δηλαδή το κρασί. Το τονωτικό και παυσίλυπον δώρο του Διονύσου ήταν το αγαπημένο ποτό που συνόδευε το φαγητό, και οι συμποσιαστές συνήθιζαν να το πίνουν νερωμένο για να αποφύγουν τη μέθη. Την αναλογία την αποφάσιζε ο συμποσίαρχος – συνήθως ένα μέρος οίνου προς τρία μέρη νερού. Ο εικονιζόμενος κρατήρας –λόγω των λαβών του που μοιάζουν με κίονες που στηρίζουν το επίπεδο χείλος πάνω από τον ώμο– ονομάζεται κιονωτός ή κορινθιουργής, καθώς ο τύπος αυτός θεωρείται κορινθιακή δημιουργία.

Γραπτές επιγραφές, που αποδίδονται με πορφυρό χρώμα σε ημικυκλική διάταξη πάνω από τη σκηνή, μας γνωστοποιούν το όνομα του νεαρού οινοχόου (ΛΥΣΙΣ) και επαινούν την ομορφιά του με το επίθετο ΚΑΛΟΣ (= όμορφος). Ανάλογες επιγραφές σώζονται και στις εξωτερικές όψεις του αγγείου: ΛΥΣΙΣ ΚΑΛΟΣ (= Ο Λύσις είναι όμορφος) και ΛΥΣΙΣ ΗΟ ΠΑΙΣ (= Λύσις, ο νέος).

Μια αττική ερυθρόμορφη κύλιξ στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης Facebook Twitter
Στην εσωτερική επιφάνεια του αγγείου, σε ένα περιορισμένο κυκλικό πεδίο που ονομάζεται «μετάλλιο», εικονίζεται ένας καλογυμνασμένος γυμνός έφηβος με πορφυρή ταινία στα μαλλιά. Με το δεξί χέρι έχει βυθίσει μιαν οινοχόη μέσα σε έναν μεγάλο κρατήρα για να αντλήσει κρασί και να γεμίσει την κύλικα που κρατά στο αριστερό χέρι. Αττική ερυθρόμορφη κύλιξ, περ. 480 π.Χ. Ύψ. 9,6 εκ. Διάμ. χείλους 23,6 εκ. Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης, αρ. ευρ. ΝΓ 781. Πηγή: Φωτογραφικό αρχείο του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης

Οι επιγραφές που επαινούν τους όμορφους Αθηναίους εφήβους εμφανίζονται κυρίως σε συμποτικά σκεύη από τα μέσα του 6ου έως τα μέσα του 5ου αι. π.Χ. και έχουν ομοερωτική χροιά. Δεν είναι σαφές εάν οι επαινετικές επιγραφές εξέφραζαν τον θαυμασμό των ίδιων των αγγειογράφων ή εάν γίνονταν κατά παραγγελία από πελάτες που επρόκειτο να προσφέρουν τα σκεύη αυτά ως δώρα.

Η σκηνή του μεταλλίου παραπέμπει στο συμπόσιο που κοσμεί την εξωτερική επιφάνεια της κύλικας.

Τα ψάθινα καλάθια (οι λεγόμενες σπυρίδες), που κρέμονται άδεια ψηλά στους τοίχους, περιείχαν τις λιτές προμήθειες σε τρόφιμα που οι συνδαιτυμόνες συνήθιζαν να φέρνουν για το κοινό δείπνο. Πρόκειται για τα «ἀπό σπυρίδος δεῖπνα», όπως μας πληροφορεί ο Αθήναιος στο έργο του «Δειπνοσοφισταί».

Χαμηλότερα, πάνω σε ανάκλιντρα με μεγάλα αναπαυτικά μαξιλάρια, ανακάθονται έξι άνδρες: ένας ώριμος γενειοφόρος φαλακρός και πέντε νεότεροι. Είναι ενδεδυμένοι με ιμάτιο που αφήνει ακάλυπτο το πανωκόρμι, ενώ στις κεφαλές τους άλλοι φέρουν στεφάνια μυρτιάς και άλλοι ταινίες. Τα στεφάνια στα μαλλιά δηλώνουν ότι το δείπνο έχει ολοκληρωθεί και οι συνδαιτυμόνες βρίσκονται πλέον στο στάδιο του πότου, της οινοποσίας. Άλλωστε στα χέρια τους κρατούν κύλικες, προφανώς γεμάτες με κρασί, ενώ τα μισάνοιχτα χείλη, τα βλέμματα και κυρίως οι ζωηρές και εύγλωττες χειρονομίες τους δείχνουν ότι συνομιλούν και διασκεδάζουν. Πράγματι, οι συνδαιτυμόνες επιδίδονται στον κότταβο, σε ένα δημοφιλές ερωτικό παιχνίδι που θεωρείται σικελικής επινόησης.

Σύμφωνα με τους κανόνες του παιχνιδιού, κάθε συμποσιαστής περνούσε τον δείκτη του δεξιού του χεριού σε μία λαβή της κύλικάς του και τη στριφογύριζε, προσπαθώντας να εκτινάξει το κρασί προς έναν απομακρυσμένο στόχο. Σκοπός του ήταν είτε να καταρρίψει έναν μεταλλικό δίσκο που ισορροπούσε πάνω σε μία μεταλλική ράβδο είτε να βυθίσει ένα από τα μικρά πήλινα κύπελλα που επέπλεαν μέσα σε μια λεκάνη με νερό. Τη στιγμή που ο συμποσιαστής εκσφενδόνιζε το υγρό περιεχόμενο της κύλικας προς τον στόχο, ψιθύριζε το όνομα ενός αγαπημένου προσώπου ή ενός ατόμου που επιδίωκε να γοητεύσει. Όποιος έβρισκε τον στόχο, υποτίθεται ότι κέρδιζε και στην αγάπη.

Η συγκεκριμένη κύλιξ φαίνεται πως ήταν πολύτιμη για τον κάτοχό της. Αυτό συνάγεται από τα τέσσερα ζεύγη οπών που διατηρούνται στα τοιχώματά της και μαρτυρούν ότι είχε σπάσει κάποια στιγμή, αλλά ο ιδιοκτήτης της μερίμνησε για την επισκευή της με τη χρήση τεσσάρων μεταλλικών συνδέσμων (οι οποίοι σήμερα δεν σώζονται). Μολονότι η κύλιξ έχασε την πρακτική της χρήση μετά την επισκευή, θα μπορούσαμε να υποθέσουμε ότι ο κάτοχός της φρόντισε να την επιδιορθώσει για να εξακολουθεί να του θυμίζει το άτομο που ίσως κάποτε του την είχε προσφέρει ως δώρο.

Το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης

Το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης είναι αφιερωμένο στη μελέτη και προβολή των αρχαίων πολιτισμών του Αιγαίου και της Κύπρου, με ιδιαίτερη έμφαση στην Κυκλαδική τέχνη της 3ης π.Χ. χιλιετίας. Ιδρύθηκε το 1986, αρχικά για να στεγάσει την ιδιωτική συλλογή του Νικολάου και της Ντόλλης Γουλανδρή και σταδιακά επεκτάθηκε για να φιλοξενήσει και άλλες σημαντικές συλλογές-δωρεές. Η Αρχαία Ελληνική Τέχνη συνιστά ένα από τα σημαντικότερα φαινόμενα του παγκόσμιου πολιτισμού και συνέβαλε καθοριστικά στη διαμόρφωση του χαρακτήρα και της αισθητικής του σύγχρονου δυτικού κόσμου. Η Συλλογή Αρχαίας Ελληνικής Τέχνης του ΜΚΤ δίνει τη δυνατότητα μιας διαχρονικής προσέγγισης του φαινομένου αυτού από τη Μέση Εποχή του Χαλκού (2η χιλιετία π.Χ.) μέχρι το τέλος της ρωμαϊκής περιόδου (4ος αι. μ.Χ.). Η συλλογή παρουσιάζεται στον 2ο και 4ο όροφο του κεντρικού κτιρίου με τίτλο «Μια ιστορία με εικόνες» και «Σκηνές από την καθημερινή ζωή στην Αρχαιότητα» αντίστοιχα.

Aν θέλετε να εξερευνήσετε τη συλλογή αρχαίας ελληνικής τέχνης και τις άλλες συλλογές του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης, μπείτε στο:

https://cycladic.gr/exhibits/all


https://artsandculture.google.com/partner/museum-of-cycladic-art

Επιμέλεια: Μιχάλης Μιχαήλ

Αρχαιολογία & Ιστορία
0

ΑΦΙΕΡΩΜΑ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Τι σήμαινε να είσαι ασθενής στο Αιγινήτειο στις αρχές του 20ου αιώνα;

Ιστορία μιας πόλης / Τι σήμαινε να είσαι ασθενής στο Αιγινήτειο στις αρχές του 20ού αιώνα;

Χάρη σε ένα κληροδότημα, ιδρύεται στις αρχές του 20ου αιώνα επί της Λεωφόρου Βασιλίσσης Σοφίας ένα νοσοκομείο το οποίο στεγάζει την έδρα της Νευροψυχιατρικής του ΕΚΠΑ. Ένα νοσοκομείο του οποίου η σχέση με το Πανεπιστήμιο Αθηνών αλλά και με τις κοινωνικές μεταβολές στην πόλη και στη χώρα είναι άρρηκτες. Η Αγιάτη Μπενάρδου συζητά για την ιστορία του Αιγινητείου με την ιστορικό Δέσπω Κριτσωτάκη.
ΑΓΙΑΤΗ ΜΠΕΝΑΡΔΟΥ
Αθηναϊκή οπερέτα: Ευρωπαϊκός αέρας και η μοντέρνα ζωή των αστών του Mεσοπολέμου

Ιστορία μιας πόλης / Αθηναϊκή οπερέτα: Ευρωπαϊκός αέρας στη ζωή των αστών του Mεσοπολέμου

Η οπερέτα στην Αθήνα ανθίζει και εξελίσσεται εν μέσω μεγάλων ιστορικών γεγονότων: Βαλκανικοί πόλεμοι, εθνικός διχασμός και αργότερα η Μικρασιατική Καταστροφή. Ήταν η οπερέτα μια διέξοδος για τους Αθηναίους της εποχής; Η Αγιάτη Μπενάρδου συζητά με τον Αλέξανδρο Ευκλείδη για την ιστορία και τους μεγάλους σταθμούς της αθηναϊκής οπερέτας.
THE LIFO TEAM
Κωνσταντίνος Δοξιάδης: Ο πρωτοπόρος πολεοδόμος και η έρευνα του για τους κατοίκους της Αθήνας

Ιστορία μιας πόλης / Κωνσταντίνος Δοξιάδης: Ο πρωτοπόρος πολεοδόμος της Αθήνας

Πρωτοπορία, όραμα, κοσμοπολιτισμός: Τα υλικά με τα οποία ήταν φτιαγμένος ο Κωνσταντίνος Δοξιάδης. Η Αγιάτη Μπενάρδου συζητά με την Μαριάννα Χαριτωνίδου για την δράση, την έρευνά του για τους κατοίκους της Αθήνας, την παρακαταθήκη του στην πόλη.
ΑΓΙΑΤΗ ΜΠΕΝΑΡΔΟΥ
Ο διαβόητος αρχαιοκάπηλος Ρόμπιν Σάιμς και ο ελληνικός του σύνδεσμος

Ρεπορτάζ / Ο διαβόητος αρχαιοκάπηλος Ρόμπιν Σάιμς και ο ελληνικός του σύνδεσμος

Ποιος είναι ο διαβόητος Βρετανός λαθρέμπορος από την εταιρεία του οποίου ανακτήθηκαν πρόσφατα εκατοντάδες αρχαιότητες μετά από μακροχρόνια διεκδίκηση από το ελληνικό Δημόσιο;
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Σχέδια για τις Απόκριες του 1933 και τα έθιμα της Παλιάς Αθήνας

Αρχαιολογία & Ιστορία / «Οι παληές αθηναϊκές Απόκρηες»: Πώς γιορτάζονταν πριν έναν αιώνα;

Μια σειρά από σχέδια που δημοσιεύτηκαν στο περιοδικό «Παναθήναια» σχετικά με τις Απόκριες και άρθρα από το περιοδικό «Μπουκέτο» για τα αποκριάτικα έθιμα της παλιάς Αθήνας.
ΜΙΧΑΛΗΣ ΓΕΛΑΣΑΚΗΣ
Γίγαντες, Τρίτωνες και ένα ανάκτορο στην Αθήνα

Ιστορία μιας πόλης / Γίγαντες, Τρίτωνες και ένα ανάκτορο στην Αθήνα

Πού μπορούμε να δούμε το Ανάκτορο των Γιγάντων σε μια βόλτα μας στο κέντρο της πόλης και τι συμβολίζουν τα γλυπτά που υπάρχουν στο πρόπυλο; Η Αγιάτη Μπενάρδου συζητά με τον αρχαιολόγο Γιάννη Θεοχάρη.
ΑΓΙΑΤΗ ΜΠΕΝΑΡΔΟΥ
ΠΕΑΝ: Όταν ανατινάχτηκαν τα γραφεία της φιλοναζιστικής ΕΣΠΟ στην οδό Γλάδστωνος

Ιστορία μιας πόλης / ΠΕΑΝ: Όταν ανατινάχτηκαν τα γραφεία της φιλοναζιστικής ΕΣΠΟ στην οδό Γλάδστωνος

Ποια ήταν η ολιγομελής ομάδα ΠΕΑΝ που έμεινε στην ιστορία για τις ριψοκίνδυνες δράσεις της ενάντια στους Ναζί; Η Αγιάτη Μπενάρδου συζητά με τον Ευάνθη Χατζηβασιλείου για την Πανελλήνιο Ένωση Αγωνιζομένων Νέων.
ΑΓΙΑΤΗ ΜΠΕΝΑΡΔΟΥ
Χαιρώνεια: Η μάχη που γέννησε τον σύγχρονο άνθρωπο

Ιστορία μιας πόλης / Χαιρώνεια: Η μάχη που γέννησε τον σύγχρονο άνθρωπο

Στις 2 Αυγούστου του 338 π.Χ. ο Φίλιππος Β’ οδηγεί τους Μακεδόνες σε μία μάχη η έκβαση της οποίας θα αλλάξει τον κόσμο. Τι σήμανε για τη Μακεδονία, την Αθήνα και τον ελλαδικό χώρο η Μάχη της Χαιρώνειας; Η Αγιάτη Μπενάρδου συζητά με τον Παναγιώτη Ιωσήφ, συνεπιμελητή της έκθεσης που έχει ως θέμα την ιστορική μάχη και τρέχει αυτό το διάστημα στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης.
ΑΓΙΑΤΗ ΜΠΕΝΑΡΔΟΥ
Ανέκδοτες και σπάνιες εικόνες από την κατασκευή του Ηλεκτρικού στην Ομόνοια (πριν έναν αιώνα)

Αρχαιολογία & Ιστορία / Ανέκδοτες και σπάνιες εικόνες από την κατασκευή του Ηλεκτρικού στην Ομόνοια, πριν από έναν αιώνα

Η LiFO, σε συνεργασία με τα Γενικά Αρχεία του Κράτους, θα παρουσιάσει μια σειρά από ανέκδοτα και σπάνια ντοκουμέντα για διάφορα θέματα από τη λαμπρή, ή και όχι τόσο, ιστορία του τόπου μας. Ξεκινάμε με τον ιστορικό σταθμό του Ηλεκτρικού στην Ομόνοια, που δεν ήταν πάντοτε υπόγειος.
ΜΙΧΑΛΗΣ ΓΕΛΑΣΑΚΗΣ
Όταν ανέβηκε στην Αθήνα η οπερέτα «Χασίς»

Ιστορία μιας πόλης / Όταν ανέβηκε στην Αθήνα η οπερέτα «Χασίς»

Ποιοι κάνουν χρήση ναρκωτικών στα τέλη του 19ου και στις αρχές του 20ου αιώνα στην Ελλάδα και ποιο είναι το κοινωνικό αποτύπωμα των ναρκωτικών στην Αθήνα της εποχής; Η Αγιάτη Μπενάρδου συζητά με τον ιστορικό και ερευνητή Κωστή Γκοτσίνα.
ΑΓΙΑΤΗ ΜΠΕΝΑΡΔΟΥ
Πώς ζούσαν οι Ρωμαίοι στρατιώτες; Η καθημερινή ζωή των ανθρώπων πίσω απ’ την πολεμική μηχανή

Αρχαιολογία & Ιστορία / Πώς ζούσαν οι Ρωμαίοι στρατιώτες; Η καθημερινότητα πίσω απ’ την πολεμική μηχανή

Μια νέα έκθεση στο Βρετανικό Μουσείο αποκαλύπτει τη ζωή των Ρωμαίων που έζησαν μέσα στις τάξεις του στρατού της Αυτοκρατορίας και την υπηρέτησαν πιστά.
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
«Δεν ξέρουμε πού βρίσκεται το σώμα του Αλέξανδρου, όμως ο τάφος του είναι σίγουρα στην Αλεξάνδρεια»

Αρχαιολογία & Ιστορία / «Δεν ξέρουμε πού βρίσκεται το σώμα του Αλέξανδρου, όμως ο τάφος του είναι σίγουρα στην Αλεξάνδρεια»

Η Καλλιόπη Λημναίου-Παπακώστα, διευθύντρια του Ελληνικού Ινστιτούτου-Ιδρύματος Αλεξανδρινού Πολιτισμού, που σκάβει στην Αλεξάνδρεια από το 1998 μιλά για τις ανασκαφές που πραγματοποιεί εκεί, τα μέχρι στιγμής ευρήματα, τον Μεγαλέξανδρο, τη σχέση του με την Αίγυπτο και το πολυσυζητημένο ντοκιμαντέρ του Netflix, στο οποίο συμμετείχε.
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Στοά Νικολούδη, Σαρόγλειο, Μέγαρο Υπατία: Τα έργα του Α. Νικολούδη έδωσαν ευρωπαϊκό αέρα στην Αθήνα

Ιστορία μιας πόλης / Στοά Νικολούδη, Σαρόγλειο, Μέγαρο Υπατία: Τα έργα του Α. Νικολούδη έδωσαν ευρωπαϊκό αέρα στην Αθήνα

Τα κτίρια του Αλέξανδρου Νικολούδη υπάρχουν παντού στην Αθήνα. Όμως γιατί γνωρίζουμε τόσο λίγα γι' αυτόν τον αρχιτέκτονα; Η Αγιάτη Μπενάρδου μιλά με την Αμαλία Κωτσάκη.
THE LIFO TEAM
Βυζάντιο και Αφρική: Μια έκθεση με τα εκπληκτικά καλλιτεχνικά επιτεύγματα ενός ανεξερεύνητου κόσμου

Αρχαιολογία & Ιστορία / Αφρική και Βυζάντιο: Τα εκπληκτικά καλλιτεχνικά επιτεύγματα ενός ανεξερεύνητου κόσμου

Μέσα από σπάνια αντικείμενα η νέα έκθεση του Met αφηγείται την κεντρική θέση της Αφρικής στα διηπειρωτικά δίκτυα εμπορίου και πολιτιστικών ανταλλαγών με το Βυζάντιο.
THE LIFO TEAM
Οι δυτικοί λόφοι της αρχαίας Αθήνας

Ιστορία μιας πόλης / Πνύκα, Νυμφών, Φιλοπάππου: Οι δυτικοί λόφοι της αρχαίας Αθήνας

H Αγιάτη Μπενάρδου συνομιλεί με τη Λήδα Κωστάκη και τον Μάρκο Κατσιάνη για τους τρεις λόφους που βρίσκονται απέναντι από την Ακρόπολη (Πνύκας, Νυμφών και Μουσών-Φιλοπάππου) και καθόρισαν την εξέλιξη του αστικού ιστού της Αθήνας.
ΑΓΙΑΤΗ ΜΠΕΝΑΡΔΟΥ