Οι υψηλότερες θερμοκρασίες στη Μεσόγειο έχουν κάνει το ελαιόλαδο πιο δυσεύρετο από ποτέ τα τελευταία χρόνια, με αποτέλεσμα ορισμένοι να φτάνουν σε σημείο να κλέβουν τόνους ελιές, κάτι που κάποτε θα φάνταζε αδιανόητο.
Οι ελιές αποτελούν βασικό προϊόν εδώ και χιλιάδες χρόνια σε όλη τη Μεσόγειο, επειδή τα δέντρα ευδοκιμούν σε ξηρά κλίματα. Σήμερα όμως, οι παραγωγοί ελιάς στην Ισπανία, την Ιταλία και την Ελλάδα - τους τρεις μεγαλύτερους παραγωγούς στον κόσμο - παλεύουν να μην ξεραθούν οι ελαιώνες τους.
Η Ελλάδα είναι το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα: Η μικρότερη και φτωχότερη από τις τρεις χώρες, επικεντρώνεται στην παραγωγή και πώληση υψηλής ποιότητας εξαιρετικού παρθένου ελαιόλαδου και εξάγει λάδι αξίας άνω των 851.379.021 ευρώ τον χρόνο, αναφέρει το Bloomberg.
Από τις τρεις χώρες, η Ελλάδα έχει υποστεί τις μεγαλύτερες ζημιές από την κλιματική αλλαγή - περίπου 340 ευρώ ανά κάτοικο το 2023, σύμφωνα με τη Eurostat. Οι Έλληνες αγρότες που ζουν οριακά, με ελάχιστη τεχνολογική υποστήριξη, έχουν τώρα να αντιμετωπίσουν και τον αυξανόμενο κίνδυνο πυρκαγιών, οι οποίες πέρυσι έκαψαν πάνω από 11.000 στρέμματα ελαιώνων.
«Οι επιπτώσεις από το κλίμα ήταν τόσο έντονες που σχεδόν κατέστρεψαν όλη μας την παραγωγή», λέει ο Μιχάλης Αντωνόπουλος, επικεφαλής του Αγροτικού Ελαιοκομικού Συνεταιρισμού Καλαμάτας. «Δεν έχουμε τα όπλα για να πολεμήσουμε αυτό το πρόβλημα», προσθέτει μιλώντας στο Bloomberg.
Κλοπές έχουν γίνει και σε διανομείς ελαιολάδου στην Ισπανία και την Ιταλία, αλλά και σε μικρότερες επιχειρήσεις, όπως στο Χιούστον και στο Μόντρεαλ. Ωστόσο, στην Ελλάδα τα περιστατικά κλοπών έχουν αυξηθεί πολύ, με ιστορίες που κυκλοφορούν σε αναρτήσεις στο Facebook και σε τοπικά και διεθνή μέσα. Κάποιες από αυτές τις κλοπές ήταν μεγάλης κλίμακας - όπως 37 τόνοι ελαιολάδου που κλάπηκαν σε βαρέλια από ελαιοτριβείο στη Χαλκιδική. (Αυτό το λάδι άξιζε πάνω από 300.000 δολάρια για τον τοπικό συνεταιρισμό παραγωγών).
Στην Κρήτη, ομάδα αγνώστων μπήκε κρυφά σε σπίτι και πήρε πάνω από 180 κιλά από το προσωπικό απόθεμα ελαιολάδου ενός άνδρα. Στα περίχωρα της Αθήνας, οι αγρότες ξυπνούσαν και έβρισκαν τις ελιές τους κομμένες μέσα σε μια νύχτα. Μερικές φορές οι κλέφτες έπαιρναν ολόκληρο το δέντρο, αφήνοντας μόνο τον κορμό· άλλες φορές έφευγαν με τα κλαδιά που ήταν γεμάτα ελιές. Σάκοι με φρέσκες ελιές εξαφανίζονταν από τα χωράφια πριν προλάβουν οι αγρότες να τις μεταφέρουν στο ελαιοτριβείο.
Στη Μεσσηνία οι ντόπιοι ανέφεραν πως κλέφτες έμπαιναν ακόμη και σε νεκροταφεία για να πάρουν το λάδι που προοριζόταν για τα καντήλια ή ακόμα και μπουκάλια που είχαν αφεθεί ως προσφορές στους νεκρούς.
Για γενιές, ο μέσος Έλληνας ελαιοπαραγωγός πάντα ήξερε κάποιον που είχε πέσει θύμα κλοπής, αλλά αυτό φαινόταν διαφορετικό - σαν μια νέα πραγματικότητα. Οι ακραίες μεταβολές της θερμοκρασίας έκαναν τη σοδειά της περιόδου 2023-24 τόσο μικρή, που μερικοί παραγωγοί θεώρησαν ότι δεν άξιζε καν να μαζέψουν τις ελιές από τα δέντρα.
Οι λάτρεις του ελαιολάδου ίσως πρόσεξαν τότε την αύξηση της τιμής - η παγκόσμια τιμή ανά κιλό περίπου διπλασιάστηκε. Ο πληθωρισμός, η ανασφάλεια στα τρόφιμα και τα προβλήματα στις εφοδιαστικές αλυσίδες συνέχισαν να κρατούν τις τιμές ψηλά. Σύμφωνα με ανάλυση του BSI Group, τα τρόφιμα και τα γεωργικά προϊόντα αποτελούν πλέον το ένα τρίτο όλων των περιστατικών κλοπών.
«Η περσινή χρονιά ήταν μάλλον η χειρότερη περίοδος που έχω δει τα τελευταία 20 χρόνια», λέει ο Προκόπης Μαγιάτης, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και επιστήμονας που μελετά την παραγωγή ελιάς.
Φέτος, η κατάσταση έχει βελτιωθεί σημαντικά, με απόδοση 250.000 τόνων. (Αυτή τη φορά, η Ελλάδα ξεπέρασε ελαφρώς ακόμη και την Ιταλία.) Ωστόσο, το μέλλον της ελληνικής ελαιοπαραγωγής φαίνεται πιο αβέβαιο από ποτέ στη ζωή των περισσότερων παραγωγών.
Σήμερα, το ελαιόλαδο αποτελεί το 25% της ελληνικής γεωργικής παραγωγής και το 7% του ΑΕΠ της χώρας. Οι σύγχρονοι Έλληνες στηρίζονται στο ελαιόλαδο για το μαγείρεμα περισσότερο από οποιονδήποτε άλλο λαό: κάθε Έλληνας χρησιμοποιεί περίπου 20 λίτρα λάδι τον χρόνο για την καθημερινή του μαγειρική — περίπου δέκα φορές περισσότερο από έναν μέσο Αμερικανό.
Ένας άλλος παράγοντας που επηρεάζει την παραγωγή ελαιολάδου είναι η βροχόπτωση. Δεν είναι ότι δεν βρέχει αρκετά, εξηγεί ο Μιχάλης Αντωνόπουλος από τον Συνεταιρισμό Καλαμάτας, αλλά ότι η βροχή έρχεται τη λάθος στιγμή. Αν βρέξει λίγο τον χειμώνα, τα δέντρα θα έχουν λιγότερη υγρασία αποθηκευμένη για το καλοκαίρι, ενώ μια βροχή στους ζεστούς μήνες του Μαΐου ή του Ιουνίου μπορεί να αποβεί καταστροφική για τη σοδειά, γιατί κάνει τα άνθη να πέφτουν πρόωρα και ευνοεί παράσιτα όπως η ενοχλητική δάκος, της οποίας οι προνύμφες τρέφονται από τον καρπό.
Η βροχή κατά την περίοδο της συγκομιδής μπορεί να είναι ακόμα χειρότερη, όπως διαπίστωσαν φέτος οι παραγωγοί. Περίπου το ένα τρίτο της ετήσιας βροχόπτωσης στην Καλαμάτα έπεσε τον Δεκέμβριο, στην καρδιά της συγκομιδής, πνίγοντας μεγάλο μέρος της εσοδείας και κοστίζοντας στους παραγωγούς απώλειες της τάξης του 20% έως 30%. Οι ελιές ήταν επίσης μικρότερες, πράγμα που σήμαινε λιγότερο λάδι. Με τιμή χονδρικής γύρω στα 20 δολάρια το γαλόνι, οι παραγωγοί της περιοχής ίσα που θα έβγαζαν κέρδος.
Όσο πολύτιμες κι αν είναι για την οικονομία, οι ελιές δεν αποτελούν απλώς ένα προϊόν στην Ελλάδα, αλλά πηγή εθνικής υπερηφάνειας και αντικείμενο σεβασμού που αγγίζει τα όρια του ιερού, σημειώνεται χαρακτηριστικά στο άρθρο.
Καλλιεργούνται εύκολα και αποδοτικά κάνοντας δύσκολο να φανταστεί κανείς τι θα μπορούσε να τις διαδεχθεί. Μια πιθανότητα είναι η καλλιέργεια της ελιάς να μετακινηθεί σε πιο ορεινές περιοχές με ψυχρότερο κλίμα, κάτι που όμως θα απαιτούσε ριζική αναδιαμόρφωση ολόκληρου του τοπίου και πιθανότατα θα απέκλειε πολλούς παραγωγούς που βρίσκονται στις πεδινές περιοχές.
Με πληροφορίες από Bloomberg
