Οι αυτοπροσωπογραφίες του Βίνσεντ Βαν Γκογκ, από τις πιο διάσημες στον κόσμο, με τον ζωγράφο να έχει απεικονίσει τον εαυτό του σε διάφορες περιόδους της ζωής του, είναι το θέμα της έκθεσης στην γκαλερί Κουρτό του Λονδίνου.
Στο επίκεντρο ένα από τα πιο διάσημα έργα του Βαν Γκογκ, η «Αυτοπροσωπογραφία με επίδεσμο στο αυτί» του 1889, που ανήκει στη συλλογή του Ινστιτούτου Τέχνης, ζωγραφισμένο στον απόηχο της διαβόητης φιλονικίας του Βαν Γκογκ με τον Πολ Γκογκέν στην Αρλ.
Δεκάξι αυτοπροσωπογραφίες του, οι μισές από όσες παρήγαγε στη διάρκεια της σύντομης καριέρας του, ανάμεσά τους μια πρώιμη προσωπογραφία στην οποία φορά ένα σκούρο καπέλο την οποία έχει ζωγραφίσει στο Παρίσι και η «Αυτοπροσωπογραφία με μια παλέτα» που ολοκλήρωσε στο άσυλο στο Saint-Rémy-de-Provence λίγο πριν τον θάνατό του το 1890.
Θα είναι η πρώτη φορά που η πλήρης έκταση των αυτοπροσωπογραφιών του Βαν Γκογκ θα διερευνηθεί σε μια έκθεση. Αρκετά έργα της έκθεσης ήταν για τελευταία φορά μαζί στο στούντιο του Βαν Γκογκ και δεν έχουν ξαναενωθεί, μέχρι τώρα. Η συγκέντρωση όλων των αυτοπροσωπογραφιών επιχειρεί να ανιχνεύσει την εξέλιξη της αυτο-αναπαράστασης του Βαν Γκογκ και του μύθου της ζωής του που συνοδεύεται από το σπουδαίο έργο του.
Με τις αυτοπροσωπογραφίες του προσπαθεί να κάνει κάτι διαφορετικό από το να αιχμαλωτίσει απλώς την ομοιότητα ή την εμφάνιση, περιγράφει με το πινέλο μια ζωντανή παρουσία. «Θα ήθελα να κάνω πορτρέτα που θα μοιάζουν με οπτασίες στους ανθρώπους έναν αιώνα αργότερα», έγραψε.
Η αγωνιώδης λάμψη του προσώπου του Βαν Γκογκ διακρίνεται κάτω από τα κοκκινωπά μούσια του, ακόμα και όταν το κεφάλι του είναι δεμένο με επίδεσμο. Στο έργο με το κεφάλι μπανταρισμένο ο Βαν Γκογκ έχει ακρωτηριάσει το αυτί του δύο μέρες πριν από τα Χριστούγεννα, μετά από έναν καυγά με τον Πολ Γκογκέν. Έχει ζωγραφίσει το πορτρέτο του στο κίτρινο δωμάτιό του με ένα καβαλέτο πίσω του και ένα γιαπωνέζικο χαρακτικό. Φοράει το πράσινο παλτό του μέσα στο σπίτι και έχει βλέμμα απόμακρο, ενός κυνηγημένου ανθρώπου που βρίσκεται σε σύγχιση.
Κατά τη διάρκεια των τριάμισι ετών πριν από τον θάνατό του το 1890, ο Βαν Γκογκ ζωγράφισε περίπου 35 αυτοπροσωπογραφίες. Οι άνθρωποι που τον γνώριζαν τον θεωρούσαν καλοφτιαγμένο. Τα μάγουλά του ήταν ρουφηγμένα γιατί στην Αμβέρσα του είχαν αφαιρέσει δέκα δόντια και όταν ήταν ψυχικά ταλαιπωρημένος φαινόταν μεγαλύτερος από την ηλικία του.
Οι πολλαπλοί τρόποι που ζωγραφίζει τον εαυτό του περιπλέκονται τόσο από τις καλλιτεχνικές του προθέσεις και την ανάπτυξή τους, όσο και από τις υλικές συνθήκες. Οι μπογιές και οι καμβάδες που μπορούσε να αντέξει οικονομικά, καθώς και η διατροφή του, είτε έπινε είτε χωρίς ποτό, οι σκέψεις του για το χρώμα και το άγγιγμα, οι τρόποι που ήθελε να παρουσιάζεται στους άλλους και η κατάσταση του μυαλού του, όλα αφήνουν τα ίχνη τους. Οι περισσότερες εργασίες ολοκληρώθηκαν σε μία μόνο συνεδρία. Ζωγράφιζε και μετά προχωρούσε.
Οι αυτοπροσωπογραφίες μπορεί να θεωρηθούν μελέτες για την ανάπτυξη του προσωπικού του στυλ, ειδικά οι 22 που ολοκλήρωσε στο Παρίσι, ζυγισμένες με ακρίβεια, από την εξέταση της αντανάκλασής του σε έναν μικρό καθρέφτη.
Με τις αυτοπροσωπογραφίες του προσπαθεί να κάνει κάτι διαφορετικό από το να αιχμαλωτίσει απλώς την ομοιότητα ή την εμφάνιση, περιγράφει με το πινέλο μια ζωντανή παρουσία. «Θα ήθελα να κάνω πορτρέτα που θα μοιάζουν με οπτασίες στους ανθρώπους έναν αιώνα αργότερα», έγραψε.
Αρχικά στράφηκε στο πορτρέτο ως πιθανό μέσο για να κερδίσει τα προς το ζην, και για να αντιμετωπίσει την έκρηξη της φωτογραφίας πορτρέτου. Αλλά αυτοί οι πίνακες δεν έγιναν με το βλέμμα του στραμμένο προς την αγορά. Τους δημιουργεί για να ελέγχει τη ζωγραφική του, τον εαυτό του με περισσότερους από έναν τρόπους. Παντού όμως διακρίνεται η αίσθηση της μοναχικής συγκέντρωσης.
Όμως το να ζωγραφίζει ήταν για τον Βαν Γκογκ το κλειδί για τη θεραπεία του και οι αυτοπροσωπογραφίες δίνουν μια μοναδική εικόνα της μεταβαλλόμενης ψυχολογικής κατάστασής του και του τρόπου με τον οποίο έβλεπε τον εαυτό του.
Όταν εισήχθη οικειοθελώς στο άσυλο Saint-Paul-de-Mausole, που βρίσκεται σε ένα πρώην μοναστήρι κοντά στο Saint-Rémy της Γαλλίας, έμεινε εκεί για έναν χρόνο, κατά τον οποίο η ψυχική του υγεία παρουσίασε σημαντικές διακυμάνσεις. Φοβούμενος ότι οι γιατροί δεν θα του επέτρεπαν να ζωγραφίζει, ο Βαν Γκογκ ζήτησε από τον αδελφό του Τεό να γράψει στο άσυλο εκ μέρους του, δηλώνοντας:
«Το να δουλεύω στους πίνακές μου είναι πολύ απαραίτητο για την ανάρρωσή μου». Κλεισμένος σε εσωτερικούς χώρους χωρίς άλλα μοντέλα εκτός από τον εαυτό του, στράφηκε στην αυτοπροσωπογραφία και δεν απέφευγε να αντιμετωπίσει την ψυχική του κατάσταση. Σε μια επιστολή προς τον αδελφό του, ο Βαν Γκογκ περιέγραψε το πορτρέτο ως «μια απόπειρα από τότε που ήμουν άρρωστος».
Υπάρχουν αυτοπροσωπογραφίες στις οποίες τα μαλλιά του είναι κοντά, τα γένια του κηλιδωμένα και τα πράσινα μάτια του θαμπά. Σε μια άλλη απεικονίζει τον εαυτό του ως ζωγράφο στη δουλειά, ένα σπάνιο φαινόμενο στο έργο του, φορώντας μια μπλούζα ζωγράφου που κρατά πινέλα και μια παλέτα. Δανεισμένη από την Εθνική Πινακοθήκη Τέχνης στην Ουάσιγκτον, αυτή η αυτοπροσωπογραφία δείχνει την αποφασιστικότητα του Βαν Γκογκ να επιστρέψει στη ζωγραφική μετά από εβδομάδες βασανιστηρίων και να κοιτάξει ξανά τον εαυτό του μετά την εξουθενωτική κρίση ψυχικής υγείας που υπέστη εκείνο το καλοκαίρι.
Τα έργα του παραμένουν απίστευτα ισχυρά για πάνω από έναν αιώνα αργότερα, είναι μια συγκινητική εμπειρία να βλέπει κάποιος τι σήμαινε η ζωγραφική για αυτόν και για την ανάρρωσή του και πώς μπόρεσε να δημιουργήσει, στις πιο δύσκολες συνθήκες, με ανθεκτικότητα και θάρρος απέναντι στις προσωπικές αντιξοότητες.
σχόλια