Ηδημοπρασία των έργων τέχνης της συλλογής της Πολίν Καρπίδα, «Pauline Karpidas, The London Collection», δεν αποκάλυψε μόνο το πόσο πρωτοποριακή είναι η συλλέκτρια και η συλλογή της αλλά και το μεγάλο ενδιαφέρον που υπάρχει για τους σουρεαλιστές.
Η δημοπρασία της μεγάλης αυτής συλλογής έφερε καλά νέα στο εμπόριο έργων τέχνης και έδωσε μια ανάσα στην καθηλωμένη εδώ και μήνες αγορά, ανανεώνοντας την εμπιστοσύνη και ανεβάζοντας τις τιμές της μεσαίας αγοράς έργων τέχνης. Η δημοπρασία απέφερε συνολικά πάνω από 100 εκατομμύρια δολάρια, ξεπερνώντας την αρχική εκτίμηση των περίπου 70 εκατομμυρίων δολαρίων, η οποία ήταν ήδη η υψηλότερη που έχει δοθεί ποτέ για μία μόνο συλλογή στον οίκο Sotheby’s Europe.
Με το αλάνθαστο ένστικτο, τον ζήλο και την ορμητική της προσωπικότητα, η Πολίν Καρπίδα δημιούργησε μια σπάνια και απαράμιλλης ποιότητας και μεγέθους συλλογή, υποστηρίζοντας παράλληλα με απίστευτη γενναιοδωρία τους καλλιτέχνες.
«Πάντα έβλεπα τον εαυτό μου ως προσωρινό θεματοφύλακα των έργων αυτών των απίστευτων καλλιτεχνών και νιώθω ότι είναι η κατάλληλη στιγμή αυτά τα έργα, που βρίσκονται στο σπίτι μου στο Λονδίνο, να βρουν την επόμενη γενιά θεματοφυλάκων τους».
Πρόκειται για μια μοναδική περίπτωση, για μια θρυλική συλλέκτρια. Μια ματιά στη συλλογή της, που μέρος της κοσμεί το σπίτι της στο Λονδίνο, αρκεί για να καταλάβει κανείς το πάθος και τη γνώση με τα οποία συγκεντρώθηκαν –σε ένα και μόνο σπίτι, που ξεπερνά σε αίγλη και αξία πολλά μουσεία, σε ένα περιβάλλον ζωντανό και βιωμένο– αριστουργήματα της σουρεαλιστικής τέχνης και έπιπλα design, καθιστώντας την ιδιωτική αυτή συλλογή τη μεγαλύτερη με σουρεαλιστικά έργα που έχει καταγραφεί στη σύγχρονη ιστορία. Αυτή είναι η περίφημη συλλογή που βγήκε σε δημοπρασία και, όπως σημείωσαν οι αναλυτές, το 70% των έργων πουλήθηκε σε τιμή μεγαλύτερη από την αρχική εκτίμηση, ενώ, όπως ανακοίνωσε ο οίκος Sotheby's, το 25% των πλειοδοτών ήταν γυναίκες.
Ήταν ένας θησαυρός για τους υποψήφιους αγοραστές, αφού περισσότερα από τα μισά έργα δεν είχαν βγει ποτέ σε δημοπρασία και το 75% δεν είχε εμφανιστεί για ένα τέταρτο του αιώνα, σύμφωνα με τον οίκο δημοπρασιών. Η πώλησή τους απέφερε περισσότερα από 100 εκατομμύρια για 55 έργα, ξεπερνώντας κάθε εκτίμηση. Είναι το υψηλότερο σύνολο για δημοπρασία έργων ενός ιδιοκτήτη στο Λονδίνο. Επίσης, είναι σημαντικό να πούμε ότι κάθε έργο βρήκε αγοραστή.
Η αιώνια αξία των σουρεαλιστών
Παρά την ύφεση της αγοράς τα τελευταία χρόνια, η ζήτηση για έργα σουρεαλιστών παρέμεινε ισχυρή. Σύμφωνα με τη Βάση Δεδομένων Τιμών Artnet, οι συνολικές πωλήσεις σουρεαλιστικών έργων σε δημοπρασίες αυξήθηκαν κατά 65% μεταξύ 2020 και 2024. Ανάμεσα στα έργα που πωλήθηκαν βρίσκονται και ορισμένα που αναγνωρίζονται ως σημαντικά με καθυστέρηση, αφού οι σουρεαλίστριες υπήρξαν εξαιρετικά υποτιμημένες.
Το έργο της Λεονόρα Κάρινγκτον «Η ώρα του αγγέλου» (1949) πουλήθηκε για 1,2 εκατομμύρια δολάρια, ξεπερνώντας την εκτίμηση του 1 εκατομμυρίου. Ο πίνακας απεικονίζει αιθέριες γυναικείες φιγούρες και μυστικιστικά πλάσματα που συμμετέχουν σε μια ονειρική τελετουργία σε κήπο.
Όπως ήταν αναμενόμενο, κυριάρχησε ο Μαγκρίτ. Το κορυφαίο έργο της βραδιάς, το «Statue Volante» (1958), πουλήθηκε για 13,7 εκατομμύρια δολάρια. Ο Μαγκρίτ είναι αυτός που κατέχει, με την πώληση του έργου του «Η αυτοκρατορία του φωτός» (1954) για 121,2 εκατομμύρια δολάρια, το ρεκόρ του πιο ακριβού σουρεαλιστικού έργου που δόθηκε ποτέ σε δημοπρασία. Τη βραδιά της δημοπρασίας της Συλλογής Καρπίδα πωλήθηκε και το έργο του «Tête» (1960) για 1,2 εκατομμύρια δολάρια. Πρόκειται για το υψηλότερο ποσό που έχει προσφερθεί ποτέ για γύψινο γλυπτό του καλλιτέχνη.
Πάνω από το 50% των έργων της συλλογής της Καρπίδα πωλήθηκε σε τιμές μεταξύ ενός και δέκα εκατομμυρίων δολαρίων. Ανάμεσά τους βρίσκονται εννέα έργα των Lalannes (Φρανσουά-Ξαβιέ και Κλοντ Λαλάν), αρκετά από τα οποία φτιάχτηκαν ειδικά για τη συλλέκτρια και πωλήθηκαν μεταξύ 930.000 και 4,9 εκατομμυρίων δολαρίων. Ο «Φυτικός Καθρέφτης» και το αντίστοιχο φωτιστικό τοίχου (1995) που είχε δημιουργήσει η Κλοντ Λαλάν κατά παραγγελία για την Καρπίδα πωλήθηκαν σχεδόν οκτώ φορές πάνω από την αρχική εκτίμηση, μετά από έναν δεκάλεπτο «πόλεμο» προσφορών, για 4,8 εκατομμύρια δολάρια.
Μια εξέχουσα, διορατική και πρωτοπόρος συλλέκτρια
Το σπίτι της Καρπίδα στο Μέιφερ του Λονδίνου αποτέλεσε καμβά για το όραμα που είχε για τη συλλογή της. Εκεί δημιούργησε ένα εκκεντρικό, ιδιότροπο, ιδιοσυγκρασιακό περιβάλλον στο οποίο κυριαρχούν τα έντονα χρώματα και οι μεγάλες αντιθέσεις∙ τo animal print συνυπάρχει με βιβλία αφιερωμένα στην τέχνη, στα όνειρα και στη φιλοσοφία, ανάμεσα σε έργα από τον παράξενα γοητευτικό κόσμο των Λαλάν, έπιπλα του Ματία Μπονέτι και του Αντρέ Ντιμπρέιγ με την υπογραφή του σχεδιαστή εσωτερικών χώρων Ζακ Γκρανζ και του γκαλερίστα Ντέιβιντ Γκιλ. Σε έναν χώρο με μοναδικά έπιπλα σχεδιασμένα ειδικά για τη συλλέκτρια, με τη ζωή, την τέχνη και το design να συνδιαλέγονται ευφυώς σε ένα περιβάλλον κρυμμένων θησαυρών, εμβληματικά έργα των Πικάσο, Γουόρχολ, Μαγκρίτ, Νταλί, Ντελβό, Ερνστ και Πικαμπιά συνυπάρχουν με αυτά των Σάι Τουόμπλι, Λουίζ Μπουρζουά, Τζορτζ Κόντο και Ρεμπέκα Γουόρεν, ανάμεσα στους πίνακες του Ντε Κίρικο, του Τανγκί και της Ντοροθέα Τάνινγκ. Το όραμα της Καρπίδα αντικατοπτρίζεται σε αυτήν τη μείξη παλιότερων και νεότερων καλλιτεχνών που συνομιλούν σε κάθε γωνιά του σπιτιού της.
Ο ιδιοφυής έμπορος έργων τέχνης Αλέξανδρος Ιόλας ήταν ο μέντοράς της, ο οποίος της έλεγε: «Δεν πρέπει να σταματάς ποτέ να μορφώνεσαι γύρω από την τέχνη του παρελθόντος, προκειμένου να μπορέσεις να εκτιμήσεις αυτό που έχει ποιότητα στο παρόν».
Εκείνη είχε πείσει τον Ιόλα να μπει ξανά στην ενεργό δράση και να τη βοηθήσει, και δεν παραλείπει να τον μνημονεύει ως το πρόσωπο που συνέβαλε αποφασιστικά στη συγκρότηση της συλλογής της, η οποία είναι αποτέλεσμα ενός συνδυασμού διαίσθησης, εξερεύνησης, εκπαίδευσης και συμβουλών του εμβληματικού εμπόρου τέχνης. Η επιρροή του είναι εμφανής στα έργα που βγήκαν στη δημοπρασία, καθώς εκείνος της σύστησε τους Μαγκρίτ, Νταλί, Ερνστ και άλλους πρωτοπόρους του σουρεαλισμού. Μέσα από αυτήν τη σχέση η Καρπίδα έμαθε την αξία τού να συλλέγεις με γνώση και πάθος. «Με τη βοήθεια του Ιόλα, έχτισε μία από τις σπουδαιότερες συλλογές τέχνης μετά τον πόλεμο...», επισημαίνει ο Όλιβερ Μπάρκερ, πρόεδρος του Sotheby’s Europe.
Πολλοί αναρωτήθηκαν πώς είναι δυνατόν μια συλλέκτρια να αποχωρίζεται τα έργα που είχε επί σειρά ετών στο σπίτι της. Γράφει η ίδια: «Από τότε που ξεκίνησε το ταξίδι μου στις τέχνες, είχα τη μεγάλη τιμή να γνωρίσω έναν κόσμο υπέροχων ανθρώπων που έκαναν δυνατή τη δημιουργία αυτής της συλλογής – από τον Αλέξανδρο Ιόλα, που μου άνοιξε τα μάτια και ήταν ο μέντοράς μου, μέχρι πολλούς από τους ίδιους τους απίστευτους καλλιτέχνες. Πάντα έβλεπα τον εαυτό μου ως προσωρινό θεματοφύλακα των έργων τους και νιώθω ότι είναι η κατάλληλη στιγμή αυτά τα έργα, που βρίσκονται στο σπίτι μου στο Λονδίνο, να βρουν την επόμενη γενιά θεματοφυλάκων τους. Δεν είναι σε καμία περίπτωση το τέλος, καθώς θα συνεχίσω να ζω ανάμεσα στην τέχνη, να διαβάζω βιβλία, να συλλέγω νέα έργα και να υποστηρίζω καλλιτέχνες, όπως κάνω τόσα χρόνια τώρα».
Μια Βρετανίδα στην Αθήνα
Η 80χρονη σήμερα συλλέκτρια και προστάτιδα της τέχνης γεννήθηκε στο Μάντσεστερ. Η οικογένειά της ανήκε στην εργατική τάξη κι εκείνη ακολούθησε σπουδές γραμματέως. Κάποια στιγμή έφτασε στην Αθήνα με ελάχιστα χρήματα, όπου άρχισε να δουλεύει, ενώ λίγο αργότερα άνοιξε την μπουτίκ «My Fair Lady», εισάγοντας ρούχα από το εξωτερικό. Δεν ξέχασε ποτέ τον γενέθλιο τόπο της, γι' αυτό το 2012 έκανε μια σημαντική δωρεά στο Πανεπιστήμιο του Μάντσεστερ, η οποία περιλάμβανε χρηματοδότηση για προγράμματα υποτροφιών σε φοιτητές και την παραχώρηση 90 σύγχρονων έργων τέχνης στην Πινακοθήκη Whitworth του πανεπιστημίου.
Ήταν 23 χρονών όταν ήρθε για πρώτη φορά στην Ελλάδα και ερωτεύτηκε με την πρώτη ματιά την Ύδρα. Λίγο αργότερα θα γνώριζε και θα ερωτευόταν τον ιδρυτή της «Αρχιρόδον» Κωνσταντίνο Καρπίδα, με τον οποίο παντρεύτηκαν και πορεύτηκαν μαζί για πολλά χρόνια. Ο Καρπίδας, συλλέκτης έργων τέχνης του 19ου αιώνα και του ιμπρεσιονισμού, της άνοιξε τα μάτια όσον αφορά «την ομορφιά των υπέροχων πραγμάτων» και την ενθάρρυνε να ξεκινήσει το ταξίδι της στον κόσμο της συλλογής έργων τέχνης, που κράτησε όλη της τη ζωή. «Η Πολίν είναι μια μοναδική προσωπικότητα στον κόσμο της σύγχρονης τέχνης. Έχει την απίστευτη εργασιακή ηθική της εργατικής τάξης και είναι εντελώς αυτοδίδακτη. Ο σύζυγός της τής προσέφερε τα μέσα για να αρχίσει να συλλέγει», σημειώνει ο Μπάρκερ.
Με διορατικότητα και τόλμη, το ζευγάρι απέκτησε και πούλησε πλήθος έργων, η παρουσία τους στις μεγάλες δημοπρασίες ήταν επιβλητική, ενώ κυριολεκτικά «τίναξαν την μπάνκα» των δημοπρασιών όταν το 2009 πουλήθηκε στους Sotheby’s του Λονδίνου ένα έργο του Άντι Γουόρχολ το οποίο η Πολίν Καρπίδα είχε αγοράσει για 385.000 στερλίνες το 1986, όταν δημοπρατήθηκε η περίφημη συλλογή του Αμερικανού συλλέκτη Ρόμπερτ Σκαλ. Επρόκειτο για τη μεταξοτυπία του Γουόρχολ «200 One Dollar Bills» (1962), η οποία πουλήθηκε στη δημοπρασία του 2009 έναντι 43,8 εκατ. ευρώ, αγγίζοντας μια τιμή που άφησε άφωνη την αγορά, εκατονταπλασιάζοντας και πλέον την αξία της.
O Μπάρκερ αποκαλεί την Πολίν Καρπίδα «grande dame» του κόσμου της τέχνης. «Ανήκει στην οικογένεια των εύπορων γυναικών του 20ού αιώνα που έχτισαν κοινωνικά δίκτυα με τους πιο εξέχοντες καλλιτέχνες, οίκους μόδας και σχεδιαστές της εποχής – και μπορεί να είναι η τελευταία του είδους της», όπως υπογραμμίζει. Περιγράφοντάς την, ο Ελβετός καλλιτέχνης Ουρς Φίσερ δηλώνει στο CNN Style: «Είναι μια πραγματική ντίβα, με την πιο θετική έννοια της λέξης. Είναι επίσης ένα μυστήριο για μένα, παρά το γεγονός ότι την ξέρω εδώ και πολύ καιρό». Ο Φίσερ τη γνώρισε όταν συμμετείχε σε μία από τις εκθέσεις της στην Ύδρα και την περιγράφει ως μια «εκθαμβωτική παρουσία». «Φοράει εντυπωσιακά καπέλα, κρατάει ένα τσιγάρο στο χέρι και έχει την τάση να λέει μεγάλες ιστορίες και να γράφει πολυσέλιδες χειρόγραφες επιστολές. Είναι πάντα πρωταγωνίστρια», λέει.
Ήταν στενή φίλη με τον Άντι Γουόρχολ και σύχναζε στα πάρτι του στο The Factory, την έντυνε ο Yves Saint Laurent, ενώ στο σπίτι της στο Λονδίνο «όλος ο χώρος έγινε ένα έργο τέχνης. Κάθε κομμάτι αυτού του διαμερίσματος έχει τη δική του μικρή ιστορία. Κατά κάποιον τρόπο, είναι ένας καθρέφτης των ενδιαφερόντων και της ψυχής της», λέει ο Ουρς Φίσερ. «Δεν είναι απλώς το σπίτι ενός πλούσιου. Είναι σαν πυροτέχνημα».
Το 2023, ο Φίσερ την απεικόνισε σε ένα εφήμερο έργο από κερί: έφτιαξε στο πάτωμα της γκαλερί LGDR στη Νέα Υόρκη ένα γλυπτό της συλλέκτριας που κοιτάζει μια αναπαραγωγή των «Τριών Χαρίτων» του 2ου αιώνα, ενός εμβληματικού ρωμαϊκού αγάλματος που συμβολίζει την ομορφιά και την αρμονία στην τέχνη και την κοινωνία. Η Καρπίδα το αγόρασε το 1989 και αργότερα το πούλησε στο Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης. To γλυπτό του Φίσερ καιγόταν αργά κατά τη διάρκεια της έκθεσης.
Η Πολίν Καρπίδα έχτισε με πάθος όχι μια συλλογή αλλά έναν ολόκληρο κόσμο. «Δεν ήταν απλώς παρούσα την κατάλληλη στιγμή, αλλά επέλεγε και τα σωστά έργα», λέει ο Μπάρκερ.
