Μία σημαντική μελέτη παρουσιάζει τα ελληνικά έθνη κατά την εποχή του Χαλκού

Μία σημαντική μελέτη παρουσιάζει τα ελληνικά έθνη κατά την εποχή του Χαλκού Facebook Twitter
Οι έρευνες του Μ.Β. Σακελλαρίου σχετικά με τα ελληνικά έθνη κατά την Εποχή του Χαλκού άρχισαν το 1958. Μελετώντας συστηματικά τη θέση των ελληνικών εθνών απέναντι στις πρωτοελληνικές ομάδες και τους προελληνικούς λαούς, είτε με ινδοευρωπαϊκή είτε με μεσογειακή καταγωγή, ο ιστορικός αντιλήφθηκε ότι υπάρχει κοινή προσέγγιση σε ό,τι αφορά τις πηγές, τη βιβλιογραφία, τα επιχειρήματα και τα συμπεράσματα.
2

Το έργο ζωής του Μιχαήλ Β. Σακελλαρίου «Ελληνικά έθνη κατά την Εποχή του Χαλκού» κυκλοφόρησε από τις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης σε μετάφραση από τα γαλλικά της Νατάσας Παπαδοπούλου.

Το βιβλίο με τίτλο «Ethnè grecs à l' Âge du Βronze» δημοσιεύτηκε αρχικά το 2009 από το Κέντρο Ερεύνης της Αρχαιότητος της Ακαδημίας Αθηνών και από το Κέντρο της Ελληνικής και Ρωμαϊκής Αρχαιότητος του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών.

Πρόκειται για μία από τις λίγες σημαίνουσες περιπτώσεις ελληνικής συμβολής στη διεθνή μελέτη του ινδοευρωπαϊκού προβλήματος, υπόδειγμα διεπιστημονικής έρευνας και σύνθεσης για όσους ενδιαφέρονται και μελετούν την εικόνα του παρελθόντος του ελληνικού κόσμου.


Ο Μ.Β. Σακελλαρίου (Πάτρα, 14/2/1912 - Αθήνα, 16/8/2014) έχει καταγραφεί ως ο σπουδαιότερος Έλληνας ιστορικός της αρχαίας Ελλάδας που ανέδειξε ο 20ός αιώνας.

Σπούδασε στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Aθηνών, στη Σορβόνη και στο Collège de France. Aνακηρύχθηκε διδάκτωρ της Φιλοσοφικής Σχολής Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης (1939), Docteur des Lettres (Doctorat d' État, 1956).

Εργάστηκε ως ερευνητής στο Eπιστημονικό Ίδρυμα Eρευνών της Γαλλίας (CNRS, 1951-1954) και ως διευθυντής ερευνών στο Kέντρο Mικρασιατικών Σπουδών (1954-1959).

Τα είκοσι πέντε αυτά έθνη μελετώνται εδώ ως αυτοτελείς οντότητες αλλά και ως μέρος μιας ευρύτερης οντότητας, αυτής που κατά την ιστορική εποχή ανταποκρίνεται στο όνομα Έλληνες και που στα ομηρικά έπη αναφέρεται με τρία εναλλασσόμενα ονόματα: Αχαιοί, Δαναοί, Αργείοι.

Tο 1959 εξελέγη τακτικός καθηγητής της Aρχαίας Iστορίας στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, θέση από την οποία τον απομάκρυνε το 1967 η δικτατορία και όπου επανήλθε το 1974. Aπό το 1970 έως το 1975 δίδαξε στο Πανεπιστήμιο Lyon II. Συνταξιοδοτήθηκε το 1979.

Μία σημαντική μελέτη παρουσιάζει τα ελληνικά έθνη κατά την εποχή του Χαλκού Facebook Twitter
Ο Μ.Β. Σακελλαρίου (Πάτρα, 14/2/1912 - Αθήνα, 16/8/2014) έχει καταγραφεί ως ο σπουδαιότερος Έλληνας ιστορικός της αρχαίας Ελλάδας που ανέδειξε ο 20ός αιώνας.


Οι έρευνες του Μ.Β. Σακελλαρίου σχετικά με τα ελληνικά έθνη κατά την Εποχή του Χαλκού άρχισαν το 1958. Μελετώντας συστηματικά τη θέση των ελληνικών εθνών απέναντι στις πρωτοελληνικές ομάδες και τους προελληνικούς λαούς, είτε με ινδοευρωπαϊκή είτε με μεσογειακή καταγωγή, ο ιστορικός αντιλήφθηκε ότι υπάρχει κοινή προσέγγιση σε ό,τι αφορά τις πηγές, τη βιβλιογραφία, τα επιχειρήματα και τα συμπεράσματα.


Υπάρχουν δύο βασικές υποθέσεις: πρώτον, ότι μετά την εγκατάσταση των πρώτων Ελλήνων στον ελλαδικό χώρο διαμορφώθηκαν τα πρώτα έθνη, με ταυτοποιημένα εγγενή πολιτισμικά χαρακτηριστικά (εθνικό όνομα, θεότητες, ήρωες, διάλεκτοι, ανθρωπωνύμια και τοπωνύμια, μηνολόγια, ονόματα φυλών).

Και δεύτερον, ότι κάθε έθνος συνιστά ήδη από την Εποχή του Χαλκού μια αυτόνομη δομημένη οντότητα, μια πολιτική κοινωνία συγκροτημένη από ομάδες με κοινά πολιτισμικά στοιχεία.


Στο βιβλίο περιλαμβάνονται είκοσι πέντε ελληνικά έθνη που διαμορφώθηκαν στον ελλαδικό χώρο μεταξύ της άφιξης των Πρωτοελλήνων (πριν από το 1900 π.Χ.) και του τέλος της Εποχής του Χαλκού (περ. 1100 π.Χ.) και μαρτυρούνται πρώτη φορά από τον Όμηρο στον «Κατάλογο των πλοίων» της Ιλιάδας: Άβαντες, Αθαμάνες, Αινιάνες, Αιολείς, Αιτωλοί, Αρκάδες, Αχαιοί, Βοιωτοί, Γραικοί, Δόλοπες, Δωριείς, Έλληνες, Επειοί, Θεσσαλοί, Ίωνες, Κεφαλλήνες, Λαπίθες, Λοκροί, Μάγνητες, Μινύες, Μυρμιδόνες, Περαιβοί, Φθίοι, Φλεγύες και Φωκείς.


Τα είκοσι πέντε αυτά έθνη μελετώνται εδώ ως αυτοτελείς οντότητες αλλά και ως μέρος μιας ευρύτερης οντότητας, αυτής που κατά την ιστορική εποχή ανταποκρίνεται στο όνομα Έλληνες και που στα ομηρικά έπη αναφέρεται με τρία εναλλασσόμενα ονόματα: Αχαιοί, Δαναοί, Αργείοι.


Ο συγγραφέας επιχειρεί να εντοπίσει και να τεκμηριώσει την ύπαρξη των ελληνικών αυτών εθνών με βάση τα γραπτά και πολιτισμικά τους ίχνη, καθώς και δεδομένα ιστορικά, γλωσσολογικά, ονοματολογικά, μυθολογικά και αρχαιολογικά, καταγράφοντας συστηματικά τις κατευθύνσεις των διαδρομών που ακολούθησαν, τον ρυθμό των μετακινήσεων ή των κατακτήσεών τους, το εύρος των κινήσεών τους από πλευράς χώρου και χρόνου, καθώς και τον βαθμό της γεωγραφικής τους διασποράς ή της διάσπασής τους.


Τι θα μπορούσε να είναι ένα ελληνικό έθνος πριν από το τέλος της Εποχής του Χαλκού;

• Τα ομηρικά έπη αντανακλούν μια εικόνα του έθνους. Για παράδειγμα, η ομηρική πολιτική κοινωνία εμφανίζεται να έχει έναν βασιλιά (βασιλεύς), ένα συμβούλιο γερόντων (αρχοί, βασιλείς, βουληφόροι, ηγήτορες) και μια συνέλευση (αγορή).

• Το σύνολο των μελών του έθνους χωριζόταν σε έναν ορισμένο αριθμό φρατριών ή φυλών. Αυτός ο τύπος οργάνωσης ανταποκρινόταν κατεξοχήν σε συνθήκες ποιμενικής κτηνοτροφίας. Όλα τα πρωτοελληνικά στοιχεία θα είχαν ασχοληθεί με τη νομαδική ποιμενική κτηνοτροφία στις στέπες βορειοανατολικά του Εύξεινου Πόντου και κατά τη διάρκεια των μεταναστευτικών τους κινήσεων προς τις χώρες όπου επέλεξαν να εγκατασταθούν οριστικά.

• Υπήρχαν μυθικές μορφές που μπορούσαν να συσχετιστούν με ένα συγκεκριμένο έθνος. Το όνομα Αχιλλεύς έχει κοινή ρίζα με το θεωνύμιο «Αχαιός» και το εθνικό όνομα «Αχαιοί». Αν και θνητός ήρωας στην ελληνική γραμματειακή παράδοση από την εποχή της «Ιλιάδας» και της «Οδύσσειας», τον Αχιλλέα τον τιμούσαν ως θεό που εμφανιζόταν με υδάτινα και θαλάσσια γνωρίσματα.

Η θεία φύση του Αχιλλέα είναι προγενέστερη της μορφής του θνητού ήρωα των επών. Οι Αχαιοί ετυμολογικά συνδέονται με ονόματα ποταμών π.χ. Αχελώος και το θέμα αχ-, ινδοευρωπαϊκό ak-, σημαίνει «νερό».

Μία σημαντική μελέτη παρουσιάζει τα ελληνικά έθνη κατά την εποχή του Χαλκού Facebook Twitter
Ο Μ.Β. Σακελλαρίου αξιοποιεί διαφορετικά δεδομένα, χωρίς να στηρίζεται αποκλειστικά στη γένεση των ελληνικών διαλέκτων, όπως προέκυψαν από τη μελέτη των μυκηναϊκών πινακίδων Γραμμικής Β.

Ας πάρουμε ως δείγμα της μεθόδου έρευνας του Μ.Β. Σακελλαρίου τα συμπεράσματά του για τους Ίωνες:

Τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα των Πρωτοϊώνων ξεκινούν με τον δαίμονα ή ποτάμιο ιαματικό πνεύμα Ίων και τις μυθολογικές μεταμορφώσεις του.

Οι Πρωτοΐωνες συγκροτήθηκαν από ομάδες που μοιράζονταν πριν απ' όλα μια λατρεία απευθυνόμενη σε έναν συγκεκριμένο ποταμό, στον οποίο απέδιδαν ιαματικές ιδιότητες. Αυτός αργότερα προσωποποιήθηκε ως ένα θεραπευτικό πνεύμα που κατοικούσε στον εν λόγω ποταμό.

Από μια σφαιρική συνοπτική άποψη ως προς την εξάπλωση του έθνους αυτού στην ηπειρωτική Ελλάδα αντανακλώνται δύο καταστάσεις: το τυχαίο των πληροφοριών που απορρέουν από την τεμκηρίωση και το ότι η Αττική έχει πολύ λιγότερα κενά στις συνθήκες δημιουργίας των ιωνικών φαινομένων.

Φαίνεται ότι η Αττική θα είχε καταληφθεί από ιωνικές ομάδες και επομένως δεν θα την έπληξαν παρά μόνο κάποιες μεταναστεύσεις Αχαιών, Λαπιθών και μερικών άλλων.

Αντίθετα, οι απόγονοι άλλων πρωτοϊωνικών ομάδων, που είχαν διασκορπιστεί σε όλη τη Θεσσαλία, τη Στερεά Ελλάδα και τη βόρεια Πελοπόννησο, αργά ή γρήγορα βρέθηκαν να έχουν ανατραπεί, ακόμα και να έχουν υποταχθεί και αφομοιωθεί από στοιχεία άλλων ελληνικών εθνών που μετακινούνταν από τη Μακεδονία και την Ήπειρο προς τον Νότο.

Στο ογκώδες έργο του ο Μ.Β. Σακελλαρίου αξιοποιεί διαφορετικά δεδομένα, χωρίς να στηρίζεται αποκλειστικά στη γένεση των ελληνικών διαλέκτων, όπως προέκυψαν από τη μελέτη των μυκηναϊκών πινακίδων Γραμμικής Β.

Ο αναγνώστης θα ανακαλύψει σημαντικά τεκμήρια για την ιστορία των πρώτων πολιτικά οργανωμένων κοινωνιών στην Ελλάδα μέσα από πλειάδα στοιχείων και πολύτιμων πληροφοριών που περιλαμβάνονται στη διαφωτιστική, γοητευτική αυτή μελέτη.

Βιβλίο
2

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Ο γλωσσολόγος που αποκάλυψε τα μυστικά του Δίσκου της Φαιστού μιλά στο LIFO.gr

Αρχαιολογία & Ιστορία / Ο γλωσσολόγος που αποκάλυψε τα μυστικά του Δίσκου της Φαιστού μιλά στο LIFO.gr

Ο Γκάρεθ Όουενς ήρθε σαν φοιτητής στην Κρήτη, έμεινε για πάντα και αφιέρωσε δέκα χρόνια από τη ζωή του στην αποκρυπτογράφηση των μυστικών ενός εκ των αρχαιότερων μινωϊκών γραπτών μνημείων
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
«Οι Πέρσες»: Η αξιοθαύμαστη ιστορία του περσικού πολιτισμού από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα

Βιβλίο / «Οι Πέρσες»: Η αξιοθαύμαστη ιστορία του περσικού πολιτισμού από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα

Από την εποχή του Κύρου και του Μεγάλου Αλεξάνδρου έως τις ημέρες του σάχη, η Περσία αποτέλεσε μια ξεχωριστή περίπτωση στην παγκόσμια Iστορία, την οποία ξεδιπλώνουν με ενδιαφέροντα τρόπο οι Τζέφρυ και Μπρέντα Πάρκερ στο νέο τους βιβλίο
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Μπεν Γουίλσον: «Η χαοτική εικόνα της Αθήνας είναι το μυστικό της αντοχής και της επιτυχίας της»

Βιβλίο / Μπεν Γουίλσον: «Η χαοτική εικόνα της Αθήνας είναι το μυστικό της αντοχής της»

Από τη Βαβυλώνα ως την Αθήνα, ο διάσημος ιστορικός και συγγραφέας βλέπει τις πόλεις ως ζωντανούς οργανισμούς, όπου η ιστορία γράφεται από τους ανθρώπους και όχι από τα κτίρια – με δημόσιες διεκδικήσεις και αντιστάσεις στο gentrification.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
10 βιβλία που διαπνέονται από 10 ελληνικά νησιά και τόπους - από τις Σπέτσες και την Άνδρο ως την Κρήτη και τη Μύκονο

Βιβλίο / 10 βιβλία για 10 ελληνικά νησιά και τόπους - από τις Σπέτσες και την Άνδρο ως την Κρήτη και τη Μύκονο

Δεν είναι λίγα τα βιβλία που ξεδίπλωσαν και ενίοτε αποθέωσαν κρυφές ή φανερές μεριές της Ελλάδας και κατέληξαν να γίνουν συνώνυμα συγκεκριμένων τόπων. Από τις ονειρικές, σχεδόν ψυχεδελικές Σπέτσες στον Μάγο του Φόουλς μέχρι τη Μάνη του Φέρμορ.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Ocean Vuong: «Πίσω από τη βιτρίνα της χιπστεριάς κρύβεται ο φόβος»

ΑΠΟΚΛΕΙΣΤΙΚΟ / Ocean Vuong: «Πίσω από τη βιτρίνα της χιπστεριάς κρύβεται ο φόβος»

Ο Αυτοκράτορας της Χαράς είναι ένα λογοτεχνικό επίτευγμα. Ένα μεγάλο μυθιστόρημα με ιστορίες απλών ανθρώπων που τις σχέσεις τους ορίζουν η καλοσύνη και η αλληλεγγύη. Με αφορμή την κυκλοφορία του, ένας από τους πιο ταλαντούχους συγγραφείς της γενιάς του μιλάει για τη λογοτεχνία, τους ήρωές του, την queer ταυτότητα και την κατάσταση όπως διαμορφώνεται στην Αμερική του Τραμπ σε μια συνέντευξη-ποταμό.
M. HULOT
Η Λυδία Κονιόρδου διαβάζει τον μονόλογο της Λούλας Αναγνωστάκη «Ο oυρανός κατακόκκινος»

Lifo Videos / «Ιδού εγώ»: Η Λυδία Κονιόρδου ερμηνεύει το «Ουρανός Κατακόκκινος» της Λούλας Αναγνωστάκη στο LIFO.gr

O απολογισμός ζωής μιας γυναίκας που βλέπει γύρω της τον κόσμο να διαλύεται, η προσωπική εμπλοκή στη συλλογική μνήμη, μια ποιητική εκδοχή της δυστυχίας που γεννά η σύγχρονη πραγματικότητα.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Φεστιβάλ Βιβλίου Χανίων: Τόπος συνάντησης για τη λογοτεχνία και τις ιδέες

Βιβλίο / Φεστιβάλ Βιβλίου Χανίων: Τόπος συνάντησης για τη λογοτεχνία και τις ιδέες

Με ένα πλούσιο πρόγραμμα με καλεσμένους από 16 χώρες και τιμώμενο πρόσωπο τον ποιητή Τίτο Πατρίκιο, το φετινό φεστιβάλ σημείωσε τη μεγαλύτερη προσέλευση στην ιστορία του.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Γιατί μας γοητεύει ακόμα ο «Καβγατζής της Βρέστης»;

The Review / Γιατί μας γοητεύει ακόμα ο «Καβγατζής της Βρέστης»;

Ο Χρήστος Παρίδης και η Βένα Γεωργακοπούλου, με αφορμή τη νέα έκδοση του έργου του Ζαν Ζενέ, εξετάζουν τους λόγους που μπορεί να μας αφορά ακόμα και σήμερα το θρυλικό βιβλίο του 1945. ― ΠΕΡΙΕΧΕΙ ΤΟΛΜΗΡΗ ΓΛΩΣΣΑ
ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ
100 βιβλία που ξεχωρίσαμε για αυτό το καλοκαίρι

Βιβλίο / 100 βιβλία να διαβάσεις κάτω από ένα αρμυρίκι ή στην πόλη με το κλιματιστικό στο φούλ

Κλασική λογοτεχνία, σύγχρονοι συγγραφείς, δοκίμια, ιστορία, αυτοβελτίωση, βιβλία για το «μικρό» να μην είναι όλη την ώρα στο iPad. Kάτι για όλους για να περάσει όμορφα, ήσυχα και ποιοτικά το καλοκαίρι.
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΜΑΡΙΑ ΔΡΟΥΚΟΠΟΥΛΟΥ
Κι όμως, πέρασε μισός αιώνας από την αυγή των Talking Heads

Βιβλίο / Κι όμως, πέρασε μισός αιώνας από την αυγή των Talking Heads

Τέτοιες μέρες πριν από πενήντα χρόνια, το γκρουπ έκανε το ντεμπούτο του στην σκηνή του θρυλικού κλαμπ CBGB στη Νέα Υόρκη, κι ένα νέο βιβλίο ακολουθεί την πορεία τους από τις πρώτες τους ημέρες μέχρι το είδος εκείνο της επιτυχίας που συνήθως έρχεται με τα δικά της προβλήματα
THE LIFO TEAM
Η βιογραφία του Μίλαν Κούντερα κυκλοφόρησε μόλις στα ελληνικά

Βιβλίο / Η βιογραφία του Μίλαν Κούντερα κυκλοφόρησε μόλις στα ελληνικά

Η Γαλλίδα κριτικός λογοτεχνίας της «Monde», Φλοράνς Νουαβίλ, στο «Μίλαν Κούντερα: Γράψιμο... Τι ιδέα κι αυτή!», αποκαλύπτει καίριες στιγμές και συγγραφικές αλήθειες του καλού της φίλου, αναιρώντας όλες τις κατηγορίες που συνδέονταν με το όνομά του.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Πάουλο Σκoτ

Βιβλίο / Πάουλο Σκoτ: «Στη Βραζιλία ο ρατσισμός είναι παντού, στη λογοτεχνία, στους στίχους της σάμπα»

Πότε ρεαλιστικό, πότε στρατευμένο, πότε αστυνομικής υφής, πότε μια τρελή και ξεκαρδιστική σάτιρα. Οι «Φαινότυποι» του Πάουλο Σκοτ είναι ένα αξιοσημείωτο βιβλίο. Μιλήσαμε με τον Βραζιλιάνο συγγραφέα για τη λογοτεχνία, την κατάσταση στη Βραζιλία και την αξία των λογοτεχνικών βραβείων.
ΒΕΝΑ ΓΕΩΡΓΑΚΟΠΟΥΛΟΥ

σχόλια

1 σχόλια
Ένα αξιόλογο εκτεταμένο έργο με σωστή πρόθεση αλλά δυστυχώς με λανθασμένα συμπεράσματα. Ενώ ο συγγραφέας στον πρόλογό του αναφέρει ότι θα προσεγγίσει το θέμα του γλωσσικά, αρχαιολογικά, μυθολογικά, ονοματολογικά αδυνατεί αισθητά στο κάθε ξεχωριστό κομμάτι. Για παράδειγμα όταν αναφέρεται στους Δαναούς αγνοεί την ετυμολογία τους από το δάνος(δωρικά σημαίνει το δώρον). Επομένως Δαναοί και Δωριείς είναι το ίδιο και το αυτό ετυμολογικά αλλά και εθνολογικά. Όταν αναφέρεται στον Όμηρο αγνοεί τις "εθνότητες" των Αιθιόπων, Ερυθραίων και των Φοινίκων που ξεκάθαρα και επανειλημμένα αναφέρεται ο Όμηρος αλλά και οι πινακίδες γραμμικής β. Σε ποιούς Αιθίοπες ήταν βασιλιάς ο Μέμνων τον οποίο τελικά σκότωσε ο Αχιλλέας; Φυσικά στα έργα του Ομήρου η γεωγραφία είχε άλλα ονόματα και η Αιθιοπία, η Ερυθραία και η Φοινίκη δεν είχαν καμμία σχέση με αυτές των ιστορικών χρόνων. Όσο για τον Αχιλλέα σαν όνομα είναι ιερό και έχει πολυσήμαντες έννοιες. Για παράδειγμα στα αγγλικά του αφιέρωσαν τρείς γνωστές λέξεις (Achilleas)> heel=πτέρνα, heal = θεραπεύω (γιατί ήταν και γιατρός) αλλά και kill γιατί ήταν δολοφονική μηχανή. Η φιλότιμη και επίπονη προσπάθεια, οι ακαδημαϊκοί τίτλοι και ο σεβασμός δυστυχώς αφήνουν την αλήθεια ασυγκίνητη.
Σχετικά με την σύνδεση των λέξεων heel, heal, kill με τον Αχιλλέα, υπάρχει συγκεκριμένη μελέτη που υποστηρίζει αυτή την εκδοχή; Δεν βρήκα καμία σχετική αναφορά. Σε sites σχετικά με την ετυμολογία των Αγγλικών λέξεων αναφέρεται πως η λέξη heel πιθανόν προέρχεται από την Πρωτοινδοευρωπαϊκή (ΠΙΕ) ρίζα kenk- (οστό ποδιού), η λέξη kill από την ΠΙΕ gwele- (τρυπάω με αιχμή), ενώ η λέξη heal από την ΠΙΕ kailo- (ολόκληρος, αρτιμελής, βλέπε και whole, health).