Η μελατονίνη έχει γίνει η εύκολη λύση για την αϋπνία τόσο σε παιδιά που δυσκολεύονται να κοιμηθούν όσο και σε ενήλικες που αναζητούν «φυσικά» βοηθήματα ύπνου.
Όμως οι ειδικοί προειδοποιούν ότι η χρήση της φέρεται να ξεφεύγει από τα όρια, ενώ επιστημονικά δεδομένα δείχνουν πως η χρόνια λήψη της μπορεί να συνδέεται με κινδύνους για την υγεία. Παρά τη διαδεδομένη αντίληψη ότι είναι ακίνδυνη επειδή κυκλοφορεί ως συμπλήρωμα, η μελατονίνη δεν παύει να είναι μια ορμόνη με επιδράσεις που δεν έχουν ακόμη κατανοηθεί πλήρως - και αυτό κάνει τους επιστήμονες να ζητούν προσοχή πριν κάποιος την εντάξει στην καθημερινότητά του.
Πριν από μερικά χρόνια, η παιδίατρος Δρ. Judith Owens παρατήρησε ένα ανησυχητικό μοτίβο. Ως καθηγήτρια νευρολογίας στην Ιατρική Σχολή του Χάρβαρντ και συνεργάτις με το Παιδιατρικό Νοσοκομείο της Βοστώνης, παρακολουθεί πολλά παιδιά που έχουν δυσκολίες στον ύπνο. «Είμαι στην κλινική πράξη 40 χρόνια», λέει σύμφωνα με το περιοδικό Time. «Έχει υπάρξει μια τεράστια μετατόπιση στον αριθμό των παιδιών που βλέπω, ειδικά στην κλινική ύπνου, τα οποία πλέον λαμβάνουν μελατονίνη». Είναι πλέον σπάνιο να συναντήσει παιδί -όπως είπε- με αϋπνία του οποίου οι γονείς να μην έχουν δοκιμάσει να του δώσουν το συγκεκριμένο ορμονικό συμπλήρωμα.
Και δεν αφορά μόνο τα παιδιά. Μεταξύ 1999 και 2018, ο αριθμός των ενηλίκων που λαμβάνουν μελατονίνη -η οποία συχνά διατίθεται ως συμπλήρωμα χωρίς ιατρική συνταγή- υπερ-πενταπλασιάστηκε. Συχνά αντιμετωπίζεται και προωθείται σαν «φυσικό» βοήθημα για τον ύπνο, σχεδόν σαν να ήταν βιταμίνη. Ωστόσο, επειδή συχνά θεωρείται συμπλήρωμα και όχι φάρμακο, οι σχετικοί ισχυρισμοί δεν χρειάζεται να αξιολογούνται από τον Οργανισμό Τροφίμων και Φαρμάκων (και πράγματι δεν αξιολογούνται). Ακόμη, «η Αμερικανική Ακαδημία Ιατρικής Ύπνου δεν συστήνει τη μελατονίνη για την αντιμετώπιση της αϋπνίας», λέει η Marie-Pierre St-Onge, διευθύντρια του Κέντρου Αριστείας για την Έρευνα στον Ύπνο και τους Κιρκαδικούς Ρυθμούς στο Πανεπιστήμιο Columbia.
Τα αποτελέσματα της καθημερινής, μακροχρόνιας λήψης της ορμόνης δεν είναι πλήρως κατανοητά. Τον Νοέμβριο, προκαταρκτικά (αδημοσίευτα) ευρήματα που παρουσιάστηκαν σε συνέδριο της Αμερικανικής Καρδιολογικής Εταιρείας έδειξαν μια σύνδεση στους ενήλικες μεταξύ λήψης μελατονίνης για πάνω από έναν χρόνο και καρδιακής ανεπάρκειας. Αν και η μελέτη ίσως να «λέει» περισσότερα για τη σχέση καρδιοπάθειας - αϋπνίας παρά για τη μελατονίνη, υπογραμμίζει το πόσα λίγα γνωρίζουμε για τη χρήση της με τρόπο που υιοθετούν όλο και περισσότεροι άνθρωποι.
Πρόκειται για ένα κενό γνώσης που ανησυχεί πολλούς ειδικούς ύπνου, ανάμεσά τους και τη Δρ. Owens. «Είναι μια ορμόνη με ισχυρές επιδράσεις», όπως τονίζει.
Ποια είναι η δράση της μελατονίνης
Το βράδυ, το σώμα αρχίζει να παράγει μελατονίνη - κυρίως από την επίφυση. Τα επίπεδα κορυφώνονται τις πρώτες πρωινές ώρες και μειώνονται μετά την ανατολή του ηλίου. Η ορμόνη λειτουργεί σαν να «ενημερώνει» τον οργανισμό για τη διάρκεια της νύχτας, βοηθώντας στη ρύθμιση των βιολογικών λειτουργιών σε σχέση με τον κύκλο του φωτός.
Ωστόσο, όταν κυκλοφορεί στο σώμα, η μελατονίνη επηρεάζει πολύ περισσότερα από τον ύπνο. Για δεκαετίες, οι επιστήμονες γνωρίζουν ότι ρυθμίζει το ανοσοποιητικό, αυξομειώνοντας διαφορετικές μορφές φλεγμονής. Η έλλειψή της οδηγεί σε αυξημένη συσσώρευση λίπους στο ήπαρ ποντικιών, αναφέρεται στο επιστημονικό άρθρο του περιοδικού Time. Υπάρχουν ενδείξεις ότι και άλλοι ιστοί -όπως ο μυελός των οστών- παράγουν δική τους μελατονίνη, ενώ πλήθος κυττάρων φέρει υποδοχείς που της επιτρέπουν να ασκεί επιδράσεις σε όλο το σώμα. Φαίνεται επίσης να καθοδηγεί τον κυτταρικό θάνατο, γεγονός που προκαλεί επιστημονικό ενδιαφέρον για πιθανό ρόλο της στη γήρανση.
Μελέτες που εστιάζουν στα επίπεδα μελατονίνης στο αίμα και στα ούρα, έχουν δείξει ότι αρκετές διαταραχές συσχετίζονται με διαταραγμένη παραγωγή της: κατάθλιψη, σχιζοφρένεια, διπολική διαταραχή, διαβήτης τύπου 2 και συγκεκριμένοι τύποι καρκίνου. Ασθενείς με Alzheimer έχουν ελάχιστο κιρκαδικό ρυθμό μελατονίνης, πιθανώς συμβάλλοντας στα σοβαρά προβλήματα ύπνου της νόσου.
Σε περιπτώσεις όπως αυτές, η μελατονίνη υπό ιατρική καθοδήγηση μπορεί να βοηθήσει. Μελέτες έχουν δείξει ότι τυφλοί άνθρωποι, των οποίων ο φυσικός κύκλος μελατονίνης απορρυθμίζεται, μπορούν να ωφεληθούν από συμπλήρωμα. Παιδιά με αυτισμό επίσης επωφελούνται σε συγκεκριμένες περιπτώσεις, σημειώνει η Owens, ενώ έχει διερευνηθεί και ως πιθανή θεραπεία μετά από εμφράγματα, σύμφωνα με τον Δρ. Tom Scammell, καθηγητή Nευρολογίας στην Ιατρική Σχολή του Χάρβαρντ.
Πώς χρησιμοποιείται σήμερα η μελατονίνη
Υπάρχει τεράστια απόσταση ανάμεσα στο πώς οι επιστήμονες αντιλαμβάνονται τη χρήση της μελατονίνης και στο πώς τη χρησιμοποιεί ο κόσμος. Για να εντοπιστούν πιθανές συνδέσεις μεταξύ χρόνιας χρήσης και άλλων προβλημάτων υγείας, ερευνητές έχουν στραφεί σε ηλεκτρονικά ιατρικά αρχεία.
Στις 3 Νοεμβρίου, μία περίληψη σε συνέδριο της American Heart Association περιέγραψε αδημοσίευτη μελέτη με ανησυχητικά στοιχεία: σε διάστημα πέντε ετών, ενήλικες που τους είχε συνταγογραφηθεί μελατονίνη και τη λάμβαναν για έναν χρόνο ή περισσότερο είχαν 90% μεγαλύτερο κίνδυνο εμφράγματος σε σχέση με άτομα παρόμοιου προφίλ που δεν λάμβαναν μελατονίνη.
«Τα συμπληρώματα μελατονίνης ίσως δεν είναι τόσο αθώα όσο θεωρείται», δήλωσε ο επικεφαλής της μελέτης, Δρ. Ekenedilichukwu Nnadi. «Αν η μελέτη επιβεβαιωθεί, θα επηρεάσει το πώς οι γιατροί συμβουλεύουν τους ασθενείς για τα βοηθήματα ύπνου».
Ωστόσο, δεν σημαίνει απαραίτητα ότι η μελατονίνη προκάλεσε την καρδιακή ανεπάρκεια. Η αϋπνία και τα καρδιακά νοσήματα συχνά συνυπάρχουν: περίπου 50% των ασθενών με καρδιακή ανεπάρκεια έχουν αϋπνία, έναντι 15% στον γενικό πληθυσμό. Έτσι, άνθρωποι που ήδη βρίσκονται σε κίνδυνο καρδιοπάθειας και λαμβάνουν μελατονίνη για να αντιμετωπίσουν την αϋπνία τους μπορεί απλώς να βρίσκονται σε πορεία προς σοβαρότερα προβλήματα.
«Είναι πιθανό ο κακός ύπνος που οδήγησε στη χρήση μελατονίνης να ήταν πρώιμο σημάδι καρδιακού προβλήματος», λέει ο Scammell.
Το βασικό ερώτημα παραμένει: τι κάνει η μακροχρόνια χρήση μελατονίνης στο σώμα;
Μπορεί η λήψη συμπληρώματος να επηρεάζει τη φυσική παραγωγή της ορμόνης; «Παραμένει ανοιχτό ερώτημα», λέει η Owens, η οποία ανησυχεί για τα παιδιά που λαμβάνουν μελατονίνη επί μήνες ή χρόνια. «Η μελατονίνη επηρεάζει το ανοσοποιητικό, την ανάπτυξη των οστών, το αναπαραγωγικό σύστημα. Πάντα με απασχολούσε μήπως επηρεάζει την εφηβεία». Βραχυπρόθεσμες μελέτες δεν δείχνουν άμεσες επιπτώσεις - αλλά οι μακροχρόνιες απουσιάζουν.
Ο Δρ. Marcel Smits, νευρολόγος στην Ολλανδία, μελετά τη χρήση μελατονίνης σε παιδιά με ΔΕΠ-Υ και άλλες διαγνώσεις. Μετά από κατά μέσο όρο 3,7 χρόνια παρακολούθησης, τα παιδιά που λάμβαναν ακριβώς υπολογισμένες δόσεις υπό ιατρική παρακολούθηση δεν εμφάνισαν παρενέργειες. Όμως, η σωστή δόση και η στενή παρακολούθηση είναι κρίσιμες. Η υπερβολική δόση μπορεί να απορρυθμίσει τον κιρκαδικό ρυθμό, επιδεινώνοντας τον ύπνο. Κάποιοι άνθρωποι, επίσης, μεταβολίζουν τη μελατονίνη πιο αργά.
Στο Ηνωμένο Βασίλειο, η μελατονίνη διατίθεται μόνο με συνταγή γιατρού και για βραχυπρόθεσμη χρήση - κάτι που, σύμφωνα με τη St-Onge, μειώνει την κατάχρηση. «Όταν κάτι είναι διαθέσιμο χωρίς συνταγή, ο κόσμος πιστεύει ότι δεν μπορεί να βλάψει. Και αν δεν μπορεί να βλάψει, τότε “πολύ” μπορεί να σημαίνει και καλύτερο», λέει.
«Χρειάζεται να ερευνήσουμε σε βάθος τι σημαίνει να παίρνει κάποιος μελατονίνη για μεγάλο διάστημα».
Αντί για μελατονίνη, η St-Onge και η Owens συμφωνούν πως η καλύτερη λύση είναι η αλλαγή συνηθειών γύρω από τον ύπνο. Η Γνωσιακή Συμπεριφορική Θεραπεία για την Αϋπνία (CBT-I) θεωρείται η πιο αποτελεσματική προσέγγιση για παιδιά και ενήλικες, με πιο σταθερά και διαρκή αποτελέσματα από οποιοδήποτε υπνωτικό.
Με πληροφορίες από Time
