Κουγιτίμ Αλία: Ο ισοβίτης που μετέφραζε Σοφοκλή μέσα στα αλβανικά γκουλάγκ

Κουγιτίμ Αλία: Ο ισοβίτης που μετέφραζε Σοφοκλή μέσα στα αλβανικά γκουλάγκ Facebook Twitter
O Κουγιτίμ Αλία αποφάσισε να μεταφράσει και τις εφτά τραγωδίες του Σοφοκλή από ένα γαλλικό χειρόγραφο που για χρόνια κυκλοφορούσε στα αλβανικά γκουλάγκ.
3

Υπήρξε ένας από τους πιο μακροχρόνια εγκλείστους των κομμουνιστικών καθεστώτων της Ανατολικής Ευρώπης. Πέρασε το κατώφλι της φυλακής στα δεκαέξι του χρόνια και αποφυλακίστηκε έπειτα από τριάντα δύο έτη αδιαλείπτως μέσα στα κάτεργα, λίγο πριν από τα πενήντα. Ο Κουγιτίμ Αλία (Kujtim Aliaj) γεννήθηκε το 1940 στο χωριό Τσορούς της Μαλακάστρα, στη Νότια Αλβανία. Αν και μόλις δεκαπέντε ετών, το χοτζικό καθεστώς τον υποχρέωσε σε καταναγκαστική εργασία σε αγροτική φάρμα. Οι άθλιες συνθήκες διαβίωσης αλλά και ο αποκλεισμός του από τη στοιχειώδη εκπαίδευση ήταν οι αιτίες που τον οδήγησαν το 1956, κατά την εφηβεία του, στην απόφαση να αυτομολήσει στην Ελλάδα, με απώτερο σκοπό να εγκατασταθεί στη Μεγάλη Βρετανία. Πάνω στη συνοριακή γραμμή, εντοπίστηκε την ύστατη στιγμή από στρατιωτική περίπολο. Συνελήφθη και καταδικάστηκε αρχικά σε ποινή φυλάκισης πέντε ετών με ταυτόχρονη δήμευση της περιουσίας του.

«Αυτή δεν είναι μια συνηθισμένη επανέκδοση των τραγωδιών του Σοφοκλή. Είναι ένα ιδιαζόντως μοναδικό βιβλίο, τόσο μοναδικό που θα ήταν αρκετά δύσκολο να βρεθεί αντίστοιχό του στο βάθος της παγκόσμιας ιστορίας των εκδόσεων και επανεκδόσεων των έργων του Σοφοκλή. Τη μοναδικότητα αυτή την προσδίδει η ιστορίας της ζωής του μεταφραστή που συνδέεται ακόμα και με το ίδιο το μεταφραστικό του πόνημα»


Το 1958, ενώ εξέτιε την ποινή του στο στρατόπεδο-φυλακή του Αρτιζανάτι των Τιράνων, δέχτηκε επίθεση από ποινικούς κατάδικους. Στη διάρκεια της συμπλοκής, ένας ποινικός έχασε τη ζωή του με αποτέλεσμα ο ενήλικος πλέον Κουγιτίμ να καταδικαστεί με νέα εικοσιπενταετή ποινή. Πέντε χρόνια αργότερα, το 1963, επιχείρησε να αποδράσει μαζί με δύο συγκρατουμένους του από το στρατόπεδο 303-Ρουμπίκ. Κατάφεραν να απομακρυνθούν από το στρατόπεδο αλλά στάθηκε αδύνατο να φτάσουν στην παραμεθοριακή ζώνη. Εντοπίστηκαν από τη SIGURIMI και οδηγήθηκαν στις κεντρικές φυλακές των Τιράνων.

Ενώπιον του ανακριτή, ο Κουγιτίμ Αλία δήλωσε πως ήθελε να εγκαταλείψει τη χώρα για να ακολουθήσει ανώτερες σπουδές στο εξωτερικό και να λάβει γενική μόρφωση. Καταδικάστηκε σε άλλα είκοσι πέντε χρόνια φυλακή, ενώ ο συγκρατούμενός του, που θεωρήθηκε ότι οργάνωσε την απόδραση, καταδικάστηκε εις θάνατον και εκτελέστηκε. Ο Κουγιτίμ Αλία αποφυλακίστηκε, εν τέλει, το 1988, έχοντας περάσει από το στρατόπεδο-ορυχείο του Σπατς και τη φυλακή του Μπουρρέλι. Πέθανε λίγο καιρό μετά την αποφυλάκισή του.

Κουγιτίμ Αλία: Ο ισοβίτης που μετέφραζε Σοφοκλή μέσα στα αλβανικά γκουλάγκ Facebook Twitter
O Φατός Λιουμπόνια.


Κατά τη διάρκεια του εγκλεισμού του, επέδειξε ιδιαίτερη συνέπεια στην καλλιέργεια της ποιητικής του κλίσης, αφήνοντας μία σειρά ποιημάτων τα οποία εκδόθηκαν συγκεντρωτικά δύο δεκαετίες μετά την πτώση της χοτζικής τυραννίας υπό την επιμέλεια του Βισάρ Ζίτι (Visar Zhiti). Είναι, ωστόσο, αξιοσημείωτο ότι ο Καναδός αλβανολόγος Robert Elsie συμπεριλαμβάνει το όνομα του Αλία μεταξύ των πιο σημαντικών εκπροσώπων της νεότερης αλβανικής ποίησης πριν ακόμη έρθει στο φως η συγκεντρωτική έκδοση του ποιητικού του έργου.

Συνοψίζοντας τα ποιητικά του γνωρίσματα, γίνεται αμέσως αντιληπτό ότι το μόνιμο θέμα που επαναλαμβάνεται στην ποίηση του Αλία είναι εκείνη η αίσθηση του αναπόφευκτου μοιραίου που εγκλώβισε το πεπρωμένο του στην ατέρμονη παγίδα του ολοκληρωτισμού. Η libido formandi του κατάδικου Κουγιτίμ Αλία, ως μύχια ανθρωπιστική παρόρμηση, μετατρέπει σε vim formandi το τραύμα του ισόβιου εγκλεισμού και την επώδυνη απώλεια της νιότης του μέσα στα χοτζικά κάτεργα.


Απόρροια αυτής της vis formandi υπήρξε και το παράτολμο διανοητικό πόνημα του Αλία ο οποίος, με κίνδυνο να προστεθούν κι άλλα χρόνια στην πολυετή του ποινή, αποφάσισε, προσπαθώντας να μείνει πιστός στα ιδεώδη του ανθρωπισμού και στην υπεράσπιση του ευρωπαϊκού πνεύματος, να μεταφράσει και τις εφτά τραγωδίες του Σοφοκλή από ένα γαλλικό χειρόγραφο που για χρόνια κυκλοφορούσε στα αλβανικά γκουλάγκ. Οι μεταφράσεις αυτές εκδόθηκαν το 2014 υπό την επιμέλεια του Φατός Λιουμπόνια (Fatos Lubonja) ο οποίος έγραψε και τον πρόλογο του βιβλίου (τόσο ο Ζίτι όσο και ο Λιουμπόνια υπήρξαν συγκρατούμενοι του Κουγιτίμ Αλία).

Στο προλογικό κείμενο-μανιφέστο ο Λιουμπόνια υπερτονίζει τη σπουδαιότητα και τη μοναδικότητα της μεταφραστικής εργασίας του φίλου του κάτω από συνθήκες η αντιξοότητα των οποίων παραμένει ακόμη ασύλληπτη για το δυτικό κόσμο: «Αυτή δεν είναι μια συνηθισμένη επανέκδοση των τραγωδιών του Σοφοκλή. Είναι ένα ιδιαζόντως μοναδικό βιβλίο, τόσο μοναδικό που θα ήταν αρκετά δύσκολο να βρεθεί αντίστοιχό του στο βάθος της παγκόσμιας ιστορίας των εκδόσεων και επανεκδόσεων των έργων του Σοφοκλή. Τη μοναδικότητα αυτή την προσδίδει η ιστορίας της ζωής του μεταφραστή που συνδέεται ακόμα και με το ίδιο το μεταφραστικό του πόνημα».

Στη συνέχεια, ο Λιουμπόνια επιχειρεί να ιχνηλατήσει τις πηγές αυτού του ανθρωπισμού και τα βαθύτερα αίτια που οδήγησαν έναν «απόκληρο» ισοβίτη της χοτζικής τυραννίας να επιδοθεί στη μετάφραση του σοφόκλειου έργου, απευθύνοντας, ταυτόχρονα, πρόσκληση στη νέα γενιά να τον ακολουθήσει έντιμα σε αυτή την επίπονη ιχνηλασία της μνήμης της ανθρώπινης παρουσίας στον τόπο και την εποχή της βασάνου.

Πηγές:

1. Aliaj Kujtim, Ndryshe nga çdo jetë, përgat. Visar Zhiti, Tiranë : Omsca-1, 2013.

2. Elsie Robert, History of Albanian Literature, ed. East European Monographs, 1995. (βλ. 11.5. Albanian contemporary poetry).

3. Fatos Lubonja, "Të riparosh të pariparueshmen", βλ. Sophocles, Dramat e Sofokliut, përkth. Kujtim Aliaj, Tiranë: Përpjekja, 2014 [Φατός Λιουμπόνια, «Επουλώνοντας το ανεπούλωτο», μετφρ. Αχιλλέας Σύρμος, Νέο Πλανόδιον: https://neoplanodion.gr/2019/11/13

4. Kastriot Dervishi, "I arratisuri, historia e rrallë e Kujtimit, që u burgos në 1956 e doli në 1988-ën", Gazeta 55, 04/11/2018.

Βιβλίο
3

ΑΦΙΕΡΩΜΑ

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

10 βιβλία που διαπνέονται από 10 ελληνικά νησιά και τόπους - από τις Σπέτσες και την Άνδρο ως την Κρήτη και τη Μύκονο

Βιβλίο / 10 βιβλία για 10 ελληνικά νησιά και τόπους - από τις Σπέτσες και την Άνδρο ως την Κρήτη και τη Μύκονο

Δεν είναι λίγα τα βιβλία που ξεδίπλωσαν και ενίοτε αποθέωσαν κρυφές ή φανερές μεριές της Ελλάδας και κατέληξαν να γίνουν συνώνυμα συγκεκριμένων τόπων. Από τις ονειρικές, σχεδόν ψυχεδελικές Σπέτσες στον Μάγο του Φόουλς μέχρι τη Μάνη του Φέρμορ.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Ocean Vuong: «Πίσω από τη βιτρίνα της χιπστεριάς κρύβεται ο φόβος»

ΑΠΟΚΛΕΙΣΤΙΚΟ / Ocean Vuong: «Πίσω από τη βιτρίνα της χιπστεριάς κρύβεται ο φόβος»

Ο Αυτοκράτορας της Χαράς είναι ένα λογοτεχνικό επίτευγμα. Ένα μεγάλο μυθιστόρημα με ιστορίες απλών ανθρώπων που τις σχέσεις τους ορίζουν η καλοσύνη και η αλληλεγγύη. Με αφορμή την κυκλοφορία του, ένας από τους πιο ταλαντούχους συγγραφείς της γενιάς του μιλάει για τη λογοτεχνία, τους ήρωές του, την queer ταυτότητα και την κατάσταση όπως διαμορφώνεται στην Αμερική του Τραμπ σε μια συνέντευξη-ποταμό.
M. HULOT
Η Λυδία Κονιόρδου διαβάζει τον μονόλογο της Λούλας Αναγνωστάκη «Ο oυρανός κατακόκκινος»

Lifo Videos / «Ιδού εγώ»: Η Λυδία Κονιόρδου ερμηνεύει το «Ουρανός Κατακόκκινος» της Λούλας Αναγνωστάκη στο LIFO.gr

O απολογισμός ζωής μιας γυναίκας που βλέπει γύρω της τον κόσμο να διαλύεται, η προσωπική εμπλοκή στη συλλογική μνήμη, μια ποιητική εκδοχή της δυστυχίας που γεννά η σύγχρονη πραγματικότητα.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Φεστιβάλ Βιβλίου Χανίων: Τόπος συνάντησης για τη λογοτεχνία και τις ιδέες

Βιβλίο / Φεστιβάλ Βιβλίου Χανίων: Τόπος συνάντησης για τη λογοτεχνία και τις ιδέες

Με ένα πλούσιο πρόγραμμα με καλεσμένους από 16 χώρες και τιμώμενο πρόσωπο τον ποιητή Τίτο Πατρίκιο, το φετινό φεστιβάλ σημείωσε τη μεγαλύτερη προσέλευση στην ιστορία του.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Γιατί μας γοητεύει ακόμα ο «Καβγατζής της Βρέστης»;

The Review / Γιατί μας γοητεύει ακόμα ο «Καβγατζής της Βρέστης»;

Ο Χρήστος Παρίδης και η Βένα Γεωργακοπούλου, με αφορμή τη νέα έκδοση του έργου του Ζαν Ζενέ, εξετάζουν τους λόγους που μπορεί να μας αφορά ακόμα και σήμερα το θρυλικό βιβλίο του 1945. ― ΠΕΡΙΕΧΕΙ ΤΟΛΜΗΡΗ ΓΛΩΣΣΑ
ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ
100 βιβλία που ξεχωρίσαμε για αυτό το καλοκαίρι

Βιβλίο / 100 βιβλία να διαβάσεις κάτω από ένα αρμυρίκι ή στην πόλη με το κλιματιστικό στο φούλ

Κλασική λογοτεχνία, σύγχρονοι συγγραφείς, δοκίμια, ιστορία, αυτοβελτίωση, βιβλία για το «μικρό» να μην είναι όλη την ώρα στο iPad. Kάτι για όλους για να περάσει όμορφα, ήσυχα και ποιοτικά το καλοκαίρι.
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΜΑΡΙΑ ΔΡΟΥΚΟΠΟΥΛΟΥ
Κι όμως, πέρασε μισός αιώνας από την αυγή των Talking Heads

Βιβλίο / Κι όμως, πέρασε μισός αιώνας από την αυγή των Talking Heads

Τέτοιες μέρες πριν από πενήντα χρόνια, το γκρουπ έκανε το ντεμπούτο του στην σκηνή του θρυλικού κλαμπ CBGB στη Νέα Υόρκη, κι ένα νέο βιβλίο ακολουθεί την πορεία τους από τις πρώτες τους ημέρες μέχρι το είδος εκείνο της επιτυχίας που συνήθως έρχεται με τα δικά της προβλήματα
THE LIFO TEAM
Η βιογραφία του Μίλαν Κούντερα κυκλοφόρησε μόλις στα ελληνικά

Βιβλίο / Η βιογραφία του Μίλαν Κούντερα κυκλοφόρησε μόλις στα ελληνικά

Η Γαλλίδα κριτικός λογοτεχνίας της «Monde», Φλοράνς Νουαβίλ, στο «Μίλαν Κούντερα: Γράψιμο... Τι ιδέα κι αυτή!», αποκαλύπτει καίριες στιγμές και συγγραφικές αλήθειες του καλού της φίλου, αναιρώντας όλες τις κατηγορίες που συνδέονταν με το όνομά του.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Πάουλο Σκoτ

Βιβλίο / Πάουλο Σκoτ: «Στη Βραζιλία ο ρατσισμός είναι παντού, στη λογοτεχνία, στους στίχους της σάμπα»

Πότε ρεαλιστικό, πότε στρατευμένο, πότε αστυνομικής υφής, πότε μια τρελή και ξεκαρδιστική σάτιρα. Οι «Φαινότυποι» του Πάουλο Σκοτ είναι ένα αξιοσημείωτο βιβλίο. Μιλήσαμε με τον Βραζιλιάνο συγγραφέα για τη λογοτεχνία, την κατάσταση στη Βραζιλία και την αξία των λογοτεχνικών βραβείων.
ΒΕΝΑ ΓΕΩΡΓΑΚΟΠΟΥΛΟΥ
Κώστας Σπαθαράκης, εκδότης.

Κώστας Σπαθαράκης / Κώστας Σπαθαράκης: «Δεν έχουμε αφηγήσεις για τις ερωτικές μας σχέσεις, για τα νιάτα μας»

Για τον άνθρωπο πίσω από τις εκδόσεις αντίποδες, το μεγαλύτερο όφελος ήταν ότι, ενώ του άρεσε να είναι χωμένος μέσα στα βιβλία – μια μοναχική και ίσως ναρκισσιστική συνήθεια –, στην πορεία έμαθε να τη μετατρέπει σε εργαλείο κοινωνικότητας και επαφής με τους γύρω του.
M. HULOT
Χουάν Γκαμπριέλ Βάσκες: Ζούμε το τέλος του ανθρωπισμού

Βιβλίο / Χουάν Γκαμπριέλ Βάσκες: «Ζούμε το τέλος του ανθρωπισμού»

Ο πολυβραβευμένος Κολομβιανός συγγραφέας μιλά στη LiFO για τη βία που στοιχειώνει τη χώρα του, τη δύναμη της λογοτεχνίας να ανασύρει όσα κρύβει η Ιστορία, αλλά και για την αρχαιοελληνική φιλοσοφία ως σταθερή επιρροή του.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
H Gen Z όχι μόνο διαβάζει αλλά συγχρόνως αλλάζει και την ίδια την έννοια της ανάγνωσης

Βιβλίο / Η Gen Z δεν διαβάζει απλώς· επαναπροσδιορίζει την ανάγνωση

Οι εκπρόσωποι αυτής της γενιάς λατρεύουν την απόδραση, παίρνουν την λεγόμενη fan fiction τόσο σοβαρά όσο και τη λίστα Booker, αναβιώνουν κλασικά βιβλία από την Τζέιν Όστεν έως τον Ντοστογιέφσκι και μοιράζονται ιστορίες στις δικές τους κοινότητες.
THE LIFO TEAM
Γιατί ο Πέρσιβαλ Έβερετ πήρε το Πούλιτζερ με το «James»

Βιβλίο / Γιατί ο Πέρσιβαλ Έβερετ πήρε το Πούλιτζερ με το «James»

Ο Πέρσιβαλ Έβερετ έγραψε ένα άκρως επίκαιρο, δεδομένων των τελευταίων ημερών, βιβλίο, που ταυτόχρονα φιλοδοξεί να καταστεί κλασικό, για τον ρατσισμό και τη χαμένη ανθρωπιά, και κέρδισε το Εθνικό Βραβείο Λογοτεχνίας των ΗΠΑ και το Πούλιτζερ.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ

σχόλια

2 σχόλια
Πόσο ματώνει όλη η ζωή μου που δε ζει ο πατέρας μου για να διαβάσει αυτό το άρθρο. Ή το Πέρασμα Αντίκρυ. Μια σιωπή θυμάμαι και από λίγες ξώφαλτσες κουβέντες που έπιανα, το μόνο που ήξερα ήταν πως από μια ατυχή συγκυρία, από 8 χρονών, έζησε στη φυλακή, ενώ άκουγα και για μια γενναιόδωρη γιαγιά που τον μεγάλωσε στο σπίτι της μαζί με τα παιδιά της. Και δεν έβγαζε νόημα, πότε ήταν σε σπίτι, πότε σε φυλακή. Καταλάβαινα όμως ότι ο μπαμπάς μου έζησε κάτι πολύ σοβαρό γιατί πάντα έλεγε "εμένα η ζωή μου είναι για να γίνει βιβλίο, αλλά δε θα το αφήσουν να δημοσιευτεί". Και του υποσχόμουν ότι όταν μεγαλώσω, εγώ θα το γράψω μπαμπά και όποιος πάει να μ'εμποδίσει να του κάνω μήνυση! Ήμουν σαν τ'αγοράκια που μ' ένα ξύλινο σπαθάκι αποκρούουν τον αέρα αλλά στην ψυχή τους, έχουν σώσει τον κόσμο. Όταν άνοιξαν τα σύνορα και επέστρεψε, πέρασε στρατοδικείο. Σαν να τον έβλεπα κάθε φορά που ανέφερε τον διάλογο, να λέει με πικρό χαμόγελο, που δε ζητούσε ωστόσο χάρη, "εμένα βρήκατε να δικάσετε μωρέ; επειδή βασανίστηκα που αρνήθηκα να γίνω κατάσκοπος;"Ματώνει η ζωή μου όταν θυμάμαι πώς έζησε ο πιο αγαπημένος άνθρωπος που είχα σ'αυτή και ταυτόχρονα, δεν μπορώ να σκεφτώ πολυτιμότερο κληροδότημα για ένα παιδί όπως αυτό του πατέρα μου, που έζησε αυτή τη ζωή, και έζησε την υπόλοιπη με τέτοια γενναιοδωρία, αξιοπρέπεια, συνέπεια και ισορροπία, χωρίς να του χαριστεί ποτέ μια στάλα ευκολίας.Τη δική του τραγωδία δεν κατάφερε να τη γράψει κανείς, είναι όμως μια μικρή (και πικρή) παρηγοριά αυτό το άρθρο.
Αυτα αν πατε και τα πειτε στην ελευθερη περιοχη των εξαρχειων θα σας παρουν για τιποτα εθνικια - ακου εκει σοφοκλη. Στα σοβαρα τωρα: εχουμε ξεχασει πολυ ευκολο το ονειδος αυτων των γελοιων γραφειοκρατικων καθεστωτων που παραλιγο να μας το φορεσουν εδω το 49 και λυσανε τωρα διαφοροι να πεισουν οτι αυτη τη φορα (η 30η ή 40ή; σε ποσες χωρες αποδειχθηκε ο κομουνισμός καταπιεστικη ιδεολογια;) τα πραγματα μπορουν να γινουν διαφορετικα γιατι εχουν "ονειρα για ""επανασταση""
Ξεχνάμε ότι ακόμα ΜΚ και μ-λ στοχεύουν στα καθεστώτα Χότζα και Μάο αντίστοιχα...Ξεχνάμε ότι η τέως κυβέρνηση είχε ευθείες αναφορές σε αυτά τα χρόνια. Από την επιλογή των Ψαράδων για την υπογραφή της συνθήκης των Πρεσπών στο πορτρέτο του Βελουχιώτη που είχε ο Σπίρτζης στο υπουργικό του γραφείο.https://www.politeianet.gr/books/lazaridis-takis-pelasgos-eutuchos-ittithikame-suntrofoi-167152