Κουγιτίμ Αλία: Ο ισοβίτης που μετέφραζε Σοφοκλή μέσα στα αλβανικά γκουλάγκ

Κουγιτίμ Αλία: Ο ισοβίτης που μετέφραζε Σοφοκλή μέσα στα αλβανικά γκουλάγκ Facebook Twitter
O Κουγιτίμ Αλία αποφάσισε να μεταφράσει και τις εφτά τραγωδίες του Σοφοκλή από ένα γαλλικό χειρόγραφο που για χρόνια κυκλοφορούσε στα αλβανικά γκουλάγκ.
3

Υπήρξε ένας από τους πιο μακροχρόνια εγκλείστους των κομμουνιστικών καθεστώτων της Ανατολικής Ευρώπης. Πέρασε το κατώφλι της φυλακής στα δεκαέξι του χρόνια και αποφυλακίστηκε έπειτα από τριάντα δύο έτη αδιαλείπτως μέσα στα κάτεργα, λίγο πριν από τα πενήντα. Ο Κουγιτίμ Αλία (Kujtim Aliaj) γεννήθηκε το 1940 στο χωριό Τσορούς της Μαλακάστρα, στη Νότια Αλβανία. Αν και μόλις δεκαπέντε ετών, το χοτζικό καθεστώς τον υποχρέωσε σε καταναγκαστική εργασία σε αγροτική φάρμα. Οι άθλιες συνθήκες διαβίωσης αλλά και ο αποκλεισμός του από τη στοιχειώδη εκπαίδευση ήταν οι αιτίες που τον οδήγησαν το 1956, κατά την εφηβεία του, στην απόφαση να αυτομολήσει στην Ελλάδα, με απώτερο σκοπό να εγκατασταθεί στη Μεγάλη Βρετανία. Πάνω στη συνοριακή γραμμή, εντοπίστηκε την ύστατη στιγμή από στρατιωτική περίπολο. Συνελήφθη και καταδικάστηκε αρχικά σε ποινή φυλάκισης πέντε ετών με ταυτόχρονη δήμευση της περιουσίας του.

«Αυτή δεν είναι μια συνηθισμένη επανέκδοση των τραγωδιών του Σοφοκλή. Είναι ένα ιδιαζόντως μοναδικό βιβλίο, τόσο μοναδικό που θα ήταν αρκετά δύσκολο να βρεθεί αντίστοιχό του στο βάθος της παγκόσμιας ιστορίας των εκδόσεων και επανεκδόσεων των έργων του Σοφοκλή. Τη μοναδικότητα αυτή την προσδίδει η ιστορίας της ζωής του μεταφραστή που συνδέεται ακόμα και με το ίδιο το μεταφραστικό του πόνημα»


Το 1958, ενώ εξέτιε την ποινή του στο στρατόπεδο-φυλακή του Αρτιζανάτι των Τιράνων, δέχτηκε επίθεση από ποινικούς κατάδικους. Στη διάρκεια της συμπλοκής, ένας ποινικός έχασε τη ζωή του με αποτέλεσμα ο ενήλικος πλέον Κουγιτίμ να καταδικαστεί με νέα εικοσιπενταετή ποινή. Πέντε χρόνια αργότερα, το 1963, επιχείρησε να αποδράσει μαζί με δύο συγκρατουμένους του από το στρατόπεδο 303-Ρουμπίκ. Κατάφεραν να απομακρυνθούν από το στρατόπεδο αλλά στάθηκε αδύνατο να φτάσουν στην παραμεθοριακή ζώνη. Εντοπίστηκαν από τη SIGURIMI και οδηγήθηκαν στις κεντρικές φυλακές των Τιράνων.

Ενώπιον του ανακριτή, ο Κουγιτίμ Αλία δήλωσε πως ήθελε να εγκαταλείψει τη χώρα για να ακολουθήσει ανώτερες σπουδές στο εξωτερικό και να λάβει γενική μόρφωση. Καταδικάστηκε σε άλλα είκοσι πέντε χρόνια φυλακή, ενώ ο συγκρατούμενός του, που θεωρήθηκε ότι οργάνωσε την απόδραση, καταδικάστηκε εις θάνατον και εκτελέστηκε. Ο Κουγιτίμ Αλία αποφυλακίστηκε, εν τέλει, το 1988, έχοντας περάσει από το στρατόπεδο-ορυχείο του Σπατς και τη φυλακή του Μπουρρέλι. Πέθανε λίγο καιρό μετά την αποφυλάκισή του.

Κουγιτίμ Αλία: Ο ισοβίτης που μετέφραζε Σοφοκλή μέσα στα αλβανικά γκουλάγκ Facebook Twitter
O Φατός Λιουμπόνια.


Κατά τη διάρκεια του εγκλεισμού του, επέδειξε ιδιαίτερη συνέπεια στην καλλιέργεια της ποιητικής του κλίσης, αφήνοντας μία σειρά ποιημάτων τα οποία εκδόθηκαν συγκεντρωτικά δύο δεκαετίες μετά την πτώση της χοτζικής τυραννίας υπό την επιμέλεια του Βισάρ Ζίτι (Visar Zhiti). Είναι, ωστόσο, αξιοσημείωτο ότι ο Καναδός αλβανολόγος Robert Elsie συμπεριλαμβάνει το όνομα του Αλία μεταξύ των πιο σημαντικών εκπροσώπων της νεότερης αλβανικής ποίησης πριν ακόμη έρθει στο φως η συγκεντρωτική έκδοση του ποιητικού του έργου.

Συνοψίζοντας τα ποιητικά του γνωρίσματα, γίνεται αμέσως αντιληπτό ότι το μόνιμο θέμα που επαναλαμβάνεται στην ποίηση του Αλία είναι εκείνη η αίσθηση του αναπόφευκτου μοιραίου που εγκλώβισε το πεπρωμένο του στην ατέρμονη παγίδα του ολοκληρωτισμού. Η libido formandi του κατάδικου Κουγιτίμ Αλία, ως μύχια ανθρωπιστική παρόρμηση, μετατρέπει σε vim formandi το τραύμα του ισόβιου εγκλεισμού και την επώδυνη απώλεια της νιότης του μέσα στα χοτζικά κάτεργα.


Απόρροια αυτής της vis formandi υπήρξε και το παράτολμο διανοητικό πόνημα του Αλία ο οποίος, με κίνδυνο να προστεθούν κι άλλα χρόνια στην πολυετή του ποινή, αποφάσισε, προσπαθώντας να μείνει πιστός στα ιδεώδη του ανθρωπισμού και στην υπεράσπιση του ευρωπαϊκού πνεύματος, να μεταφράσει και τις εφτά τραγωδίες του Σοφοκλή από ένα γαλλικό χειρόγραφο που για χρόνια κυκλοφορούσε στα αλβανικά γκουλάγκ. Οι μεταφράσεις αυτές εκδόθηκαν το 2014 υπό την επιμέλεια του Φατός Λιουμπόνια (Fatos Lubonja) ο οποίος έγραψε και τον πρόλογο του βιβλίου (τόσο ο Ζίτι όσο και ο Λιουμπόνια υπήρξαν συγκρατούμενοι του Κουγιτίμ Αλία).

Στο προλογικό κείμενο-μανιφέστο ο Λιουμπόνια υπερτονίζει τη σπουδαιότητα και τη μοναδικότητα της μεταφραστικής εργασίας του φίλου του κάτω από συνθήκες η αντιξοότητα των οποίων παραμένει ακόμη ασύλληπτη για το δυτικό κόσμο: «Αυτή δεν είναι μια συνηθισμένη επανέκδοση των τραγωδιών του Σοφοκλή. Είναι ένα ιδιαζόντως μοναδικό βιβλίο, τόσο μοναδικό που θα ήταν αρκετά δύσκολο να βρεθεί αντίστοιχό του στο βάθος της παγκόσμιας ιστορίας των εκδόσεων και επανεκδόσεων των έργων του Σοφοκλή. Τη μοναδικότητα αυτή την προσδίδει η ιστορίας της ζωής του μεταφραστή που συνδέεται ακόμα και με το ίδιο το μεταφραστικό του πόνημα».

Στη συνέχεια, ο Λιουμπόνια επιχειρεί να ιχνηλατήσει τις πηγές αυτού του ανθρωπισμού και τα βαθύτερα αίτια που οδήγησαν έναν «απόκληρο» ισοβίτη της χοτζικής τυραννίας να επιδοθεί στη μετάφραση του σοφόκλειου έργου, απευθύνοντας, ταυτόχρονα, πρόσκληση στη νέα γενιά να τον ακολουθήσει έντιμα σε αυτή την επίπονη ιχνηλασία της μνήμης της ανθρώπινης παρουσίας στον τόπο και την εποχή της βασάνου.

Πηγές:

1. Aliaj Kujtim, Ndryshe nga çdo jetë, përgat. Visar Zhiti, Tiranë : Omsca-1, 2013.

2. Elsie Robert, History of Albanian Literature, ed. East European Monographs, 1995. (βλ. 11.5. Albanian contemporary poetry).

3. Fatos Lubonja, "Të riparosh të pariparueshmen", βλ. Sophocles, Dramat e Sofokliut, përkth. Kujtim Aliaj, Tiranë: Përpjekja, 2014 [Φατός Λιουμπόνια, «Επουλώνοντας το ανεπούλωτο», μετφρ. Αχιλλέας Σύρμος, Νέο Πλανόδιον: https://neoplanodion.gr/2019/11/13

4. Kastriot Dervishi, "I arratisuri, historia e rrallë e Kujtimit, që u burgos në 1956 e doli në 1988-ën", Gazeta 55, 04/11/2018.

Βιβλίο
3

ΑΦΙΕΡΩΜΑ

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Ντον Ντελίλο: «Άνθρωπος σε πτώση»

Το πίσω ράφι / «Άνθρωπος σε πτώση»: Το ρεαλιστικό έργο ενός από τους σπουδαιότερους εξερευνητές της μοντέρνας εποχής

Ο πολυβραβευμένος Ντον Ντελίλο γράφει για την ανάγκη των ανθρώπων να ανήκουν κάπου και να επικοινωνήσουν, όταν εισπράττουν από την Ιστορία οδύνη, απώλειες και χιλιάδες ερωτηματικά.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
Αντώνης Καραμπατζός: Με έλκει ο μυθιστορηματικός κόσμος του Καραγάτση

The Book Lovers / Αντώνης Καραμπατζός: «Με έλκει ο μυθιστορηματικός κόσμος του Καραγάτση»

Ο Νίκος Μπακουνάκης συζητάει με τον καθηγητή Αστικού Δικαίου στο Πανεπιστήμιο Αθηνών Αντώνη Καραμπατζό για το πώς το έργο του Τζότζεφ Κόνραντ, του Φίλιπ Ρόθ ή η ποίηση του Κ.Π. Καβάφη ανοίγουν δρόμους στο συναίσθημα, στις ανθρώπινες σχέσεις και στην ιστορία.
THE LIFO TEAM
Ο θάνατος τής πήγαινε πολύ

Βιβλίο / Κάντι Ντάρλινγκ: Η συγκινητική ιστορία του τρανς ειδώλου και μούσας του Άντι Γουόρχολ

Η Κάντι Ντάρλινγκ προκαλούσε ανέκαθεν συμπάθεια και θαυμασμό, όχι τόσο για τα επιτεύγματά της στη σκηνή και τη μεγάλη οθόνη, όσο για την ομορφιά και την εύθραυστη αύρα της.
THE LIFO TEAM
Η Gen Z αγαπάει τη γιαγιά που πλέκει στο πανηγύρι του χωριού

The Happy Reader / Η Gen Z αγαπάει τη γιαγιά που πλέκει στο πανηγύρι του χωριού

Η Γενιά Ζ γράφει και διαβάζει, καταρρίπτοντας τα στερεότυπα. Βιογραφίες, ταξιδιωτικοί οδηγοί και υγεία οδηγούν τους Ευρωπαίους στα βιβλιοπωλεία. Οι γιοι του Μάρκες, Ροδρίγκο και Γκονζάλες, απολογούνται για το δικαίωμά τους στο έργο του πατέρα τους. Εκδοτικό γεγονός, η μετάφραση του πρώτου μυθιστορήματος του Τζέιμς Μπόλντουιν.
ΝΙΚΟΣ ΜΠΑΚΟΥΝΑΚΗΣ
«Teatro Grottesco»: Η γοτθική σκηνή της ζοφερής απελπισίας

Βιβλίο / «Teatro Grottesco»: Mια συλλογή σκοτεινών διηγημάτων από έναν μετρ του τρόμου

Κάποιοι ίσως τον γνωρίζουν από την πρώτη (και καλύτερη) σεζόν του «True Detective». Η βουτιά στις πλέον σκοτεινές πτυχές της υπαρξιακής φιλοσοφίας, η άκρως ζοφερή ατμόσφαιρα, η εικονοποιία που φλερτάρει με τη γοτθική αισθητική είναι χαρακτηριστικά του έργου του Τόμας Λιγκότι, η απουσία του οποίου από την ελληνική αγορά είναι τρανταχτή.
ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΣ ΤΣΑΠΡΑΪ́ΛΗΣ
Ακύλλας Καραζήσης: «Μου αρέσει η λογοτεχνία του Θανάση Βαλτινού γιατί δεν ξέρεις ποτέ τι είναι αλήθεια και τι ψέμα»

The Book Lovers / Ακύλλας Καραζήσης: «Μου αρέσει η λογοτεχνία του Θανάση Βαλτινού γιατί δεν ξέρεις τι είναι αλήθεια και τι ψέμα»

Ο Νίκος Μπακουνάκης συζητάει με τον ηθοποιό και σκηνοθέτη Ακύλλα Καραζήση για την αναγνωστική διαδρομή του, που ξεκινάει από τον «Τομ Σόγερ» και τη Θεσσαλονίκη, περνάει από τον ρομαντικό κόσμο της Χαϊδελβέργης και φτάνει στην Αθήνα του θεάτρου και των κειμένων.
ΝΙΚΟΣ ΜΠΑΚΟΥΝΑΚΗΣ
Ιωάννα Τσιβάκου: «Δεν έχει χρόνο ο σημερινός άνθρωπος να γνωρίσει τον άλλον κι εδώ βρίσκεται η δυστυχία του»

Βιβλίο / Ιωάννα Τσιβάκου: «Δεν έχει χρόνο ο σημερινός άνθρωπος να γνωρίσει τον άλλον κι εδώ βρίσκεται η δυστυχία του»

Η συγγραφέας και ομότιμη καθηγήτρια Κοινωνιολογίας του Παντείου Πανεπιστημίου μιλά για την εποχή μας, τον χώρο της εκπαίδευσης και την ταυτότητα του νεοέλληνα.   
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
«Η άνοδος της δεξιάς συνδέεται με τις αποτυχίες της αριστεράς»

Βιβλίο / «Η άνοδος της δεξιάς συνδέεται με τις αποτυχίες της αριστεράς»

Ο Ντόναλντ Σασούν, ομότιμος καθηγητής Συγκριτικής Ευρωπαϊκής Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Queen Mary του Λονδίνου και άλλοτε στενός φίλος, συνεργάτης και επιμελητής των βιβλίων του Έρικ Χoμπσμπάουμ, μιλά στη LiFO.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Η Κάλλας δεν ήταν τραγική φιγούρα και δεν εγκατέλειψε την καριέρα της για τον Ωνάση

Βιβλίο / Η Κάλλας δεν ήταν τραγική φιγούρα και δεν εγκατέλειψε την καριέρα της για τον Ωνάση

Η συγγραφέας του βιβλίου “Diva”, Ντέζι Γκούντγουιν, τονίζει με άρθρο της στον Guardian ότι το να χαρακτηρίζει κανείς τη ζωή της κορυφαίας τραγουδίστριας τραγική, σημαίνει ότι την αδικεί κατάφωρα.
THE LIFO TEAM
Η Θήβα που δεν ξέρουμε

Βιβλίο / Η Θήβα που δεν ξέρουμε

Ο Βρετανός ιστορικός Πολ Κάρτλετζ αποκαθιστά την ιστορική πόλη της αρχαιότητας που αντιμετώπιζαν υπεροπτικά οι Αθηναίοι. Δείχνει πώς τα θηβαϊκά θέματα επιβιώνουν στη σύγχρονη τέχνη, γράφει για τον Επαμεινώνδα που είχε έναν μόνο τραχύ μανδύα, παρουσιάζει την κοινωνία που δημιουργεί τον Ιερό Λόχο, ένα στρατιωτικό σώμα που αποτελείται αποκλειστικά από εραστές και ερώμενους.
ΝΙΚΟΣ ΜΠΑΚΟΥΝΑΚΗΣ

σχόλια

2 σχόλια
Πόσο ματώνει όλη η ζωή μου που δε ζει ο πατέρας μου για να διαβάσει αυτό το άρθρο. Ή το Πέρασμα Αντίκρυ. Μια σιωπή θυμάμαι και από λίγες ξώφαλτσες κουβέντες που έπιανα, το μόνο που ήξερα ήταν πως από μια ατυχή συγκυρία, από 8 χρονών, έζησε στη φυλακή, ενώ άκουγα και για μια γενναιόδωρη γιαγιά που τον μεγάλωσε στο σπίτι της μαζί με τα παιδιά της. Και δεν έβγαζε νόημα, πότε ήταν σε σπίτι, πότε σε φυλακή. Καταλάβαινα όμως ότι ο μπαμπάς μου έζησε κάτι πολύ σοβαρό γιατί πάντα έλεγε "εμένα η ζωή μου είναι για να γίνει βιβλίο, αλλά δε θα το αφήσουν να δημοσιευτεί". Και του υποσχόμουν ότι όταν μεγαλώσω, εγώ θα το γράψω μπαμπά και όποιος πάει να μ'εμποδίσει να του κάνω μήνυση! Ήμουν σαν τ'αγοράκια που μ' ένα ξύλινο σπαθάκι αποκρούουν τον αέρα αλλά στην ψυχή τους, έχουν σώσει τον κόσμο. Όταν άνοιξαν τα σύνορα και επέστρεψε, πέρασε στρατοδικείο. Σαν να τον έβλεπα κάθε φορά που ανέφερε τον διάλογο, να λέει με πικρό χαμόγελο, που δε ζητούσε ωστόσο χάρη, "εμένα βρήκατε να δικάσετε μωρέ; επειδή βασανίστηκα που αρνήθηκα να γίνω κατάσκοπος;"Ματώνει η ζωή μου όταν θυμάμαι πώς έζησε ο πιο αγαπημένος άνθρωπος που είχα σ'αυτή και ταυτόχρονα, δεν μπορώ να σκεφτώ πολυτιμότερο κληροδότημα για ένα παιδί όπως αυτό του πατέρα μου, που έζησε αυτή τη ζωή, και έζησε την υπόλοιπη με τέτοια γενναιοδωρία, αξιοπρέπεια, συνέπεια και ισορροπία, χωρίς να του χαριστεί ποτέ μια στάλα ευκολίας.Τη δική του τραγωδία δεν κατάφερε να τη γράψει κανείς, είναι όμως μια μικρή (και πικρή) παρηγοριά αυτό το άρθρο.
Αυτα αν πατε και τα πειτε στην ελευθερη περιοχη των εξαρχειων θα σας παρουν για τιποτα εθνικια - ακου εκει σοφοκλη. Στα σοβαρα τωρα: εχουμε ξεχασει πολυ ευκολο το ονειδος αυτων των γελοιων γραφειοκρατικων καθεστωτων που παραλιγο να μας το φορεσουν εδω το 49 και λυσανε τωρα διαφοροι να πεισουν οτι αυτη τη φορα (η 30η ή 40ή; σε ποσες χωρες αποδειχθηκε ο κομουνισμός καταπιεστικη ιδεολογια;) τα πραγματα μπορουν να γινουν διαφορετικα γιατι εχουν "ονειρα για ""επανασταση""
Ξεχνάμε ότι ακόμα ΜΚ και μ-λ στοχεύουν στα καθεστώτα Χότζα και Μάο αντίστοιχα...Ξεχνάμε ότι η τέως κυβέρνηση είχε ευθείες αναφορές σε αυτά τα χρόνια. Από την επιλογή των Ψαράδων για την υπογραφή της συνθήκης των Πρεσπών στο πορτρέτο του Βελουχιώτη που είχε ο Σπίρτζης στο υπουργικό του γραφείο.https://www.politeianet.gr/books/lazaridis-takis-pelasgos-eutuchos-ittithikame-suntrofoi-167152