Τριπάκι στη Χώρα των Ζώντων
Τα πιο ωραία ψηφιδωτά του κόσμου και (αποκάλυψη!) οι συγκλονιστικές τοιχογραφίες του Παρεκκλησίου, στη Μονή της Χώρας.
Όσες φορές είχα πάει στη Μονή της Χώρας (τη Χώρα των ζώντων, τη γη των ζωντανών), το Παρεκκλήσιο ήταν κλειστό. Πότε για επισκευές, πότε για αποκατάσταση. Το είδα τώρα, όση ώρα δίπλα, στο κύριο μέρος του μνημείου, κάτω από την ζαλάδα των ψηφιδωτών, μουσουλμάνοι προσεύχονταν. Θα μπαίναμε, μόλις τελειώσουν.
Ναι, φυσικά θαύμασα το αριστούργημα της Ανάστασης ― ο Χριστός τραβάει έξω από τον Άδη τον Αδάμ και την Εύα, όπως τραβάνε τους μισοπνιγμένους από τη θάλασσα. Είδα τα λυμένα μέλη, τη λαχτάρα της αθανασίας. Το μικρό ταφικό εκκλησάκι είναι ηλεκτρισμένο από την αγωνία της μετά θάνατον ζωής· θυμίζει τον ιδρώτα τζογαδόρου κάτω από τη λάμπα, όταν ρισκάρει την τελευταία του ευκαιρεία, που λάμπει σα διαμάντι. Τι γίνεται μετά κύριε Θεόδωρε Μετοχίτη;
Μακάρι νά 'ξερες, μακάρι νά 'ξερα!
Το φωτογράφησα. Κι επ' ευκαιρεία φωτογράφισα ξανά τα ψηφιδωτά του κύριου ναού.
Εδώ στάθηκα περισσότερο. Στο ζύγι το αμείλικτο. Πόσο έξω από τα ανθρώπινα αυτό το πράγμα! Λες και δεν μάς φτιάξανε τα λάθη μας. Λες και δεν φιλήσαμε ποτέ ξεφτιλισμένους. Υπάρχει ένας συμβολαιογράφος του ουρανού που καταγράφει μοχθηρά το κάθε στραβοπάτημα· το ψέμα που είπαμε όταν είχε ανέβει η ψυχή στο στόμα. Κι ο άνθρωπος: βρέφος γυμνό. Ολόγυμνο. Τι φάση! Πού είναι το έλεος; Οι άγγελοι-γύπες ορμάνε πάνω στο ανθρωπάκι σα μπρόκερ στο Χρηματιστήριο της Νέας Υόρκης!
Μη σώσω και σωθώ ποτέ!
Κάθε κροσσός και διαφορετικός. Αυτή η παλέτα και τα μοτίβα που διαχύθηκαν απ' το Βυζάντιο στα Βαλκάνια και παρότι κάπως γκώσαμε από το ίχνος τους επί νεοορθοδοξίας και τέχνης-στρούγκας, με αποτέλεσμα να σιχαινόμαστε οτιδήποτε «παραδοσιακό», ας κουλάρουμε λίγο, ω εξαίσιε τύπε που πίνεις κοκτέιλς με ρεντιγκότα στο Γκάλαξι, για να παραδεχτούμε το άφευκτον: κόβοντας τη ρίζα, κάθε ανθός τετέλεσται.
Οι τοιχογραφίες του παρεκκλησίου της Μονής της Χώρας είναι Κορυφαίο δείγμα τέχνης της Παλαιολόγειας Αναγέννησης: Φιλοτεχνήθηκαν στις αρχές του 14ου αιώνα (περ. 1316-1321) υπό την αιγίδα του Θεόδωρου Μετοχίτη και αποτελούν την κορύφωση της καλλιτεχνικής παραγωγής της εποχής. Χαρακτηρίζονται από εκφραστικό ρεαλισμό, ζωντανά χρώματα και μια αίσθηση κίνησης και δράματος που σπάνια συναντάται σε προηγούμενες βυζαντινές περιόδους. Αντί για απλές αγιογραφίες, οι τοιχογραφίες αφηγούνται οπτικά την ιστορία της σωτηρίας, συνδέοντας την Παλαιά με την Καινή Διαθήκη, και προσφέρουν μια οπτική αφήγηση της ελπίδας για ανάσταση και αιώνια ζωή. Ταυτόχρονα ενσωματώνουν περίπλοκες θεολογικές ιδέες, όπως η θέωση (δυνατότητα ένωσης με τον Θεό μέσω της χάριτος), και αντικατοπτρίζουν τις πνευματικές τάσεις της εποχής, όπως ο ησυχασμός.
― Από πηγές ΑΙ
Και τώρα ας ξαναδούμε τα ωραιότερα ψηφιδωτά του κόσμου
Θα μπορούσες να τον πεις και ουράνιο κήπο. Μέσα σε νεφέλες και φυλλωσιές οι μορφές δεν έχουν τη συνηθισμένη βυζαντινή ακαμψία ― λυγίζουν σα χλωρά κλαδιά, πετάνε σαν άγγελοι. Κι έχουν μια ζωηρότητα στα χρώματα σχεδόν λατινική: χρυσός και σμάλτο λάμπουν ―άκτιστο φως― σχεδόν σέξι άγιοι από υαλί χρωματιστό σου γνέφουν «Έι, ψιτ, μικρέ.. για έλα στην ορθοδοξία»
Το χρυσό τους φως...
Κι άλλες φορές η ζωηρή παλέτα γίνεται σχεδόν μονοχρωματική, σε μια σκηνή θανάτου, ας πούμε· έστω κοίμησης,― ώστε να χρυσίσουν στο φως οι μυστήριες ακτίνες ενός άλλου κόσμου, που τον φαντάστηκαν δυνατά οι θρησκείες, ασχέτως αν κανένας φίλος ή γνωστός δεν γύρισε ποτέ να μάς τον περιγράψει.
Επίσης δίνοντας μια υποψία προοπτικής, πολύ πριν τον Ραφαήλ ή τον Μπρουνελέσκι.
Εν τω μεταξύ...
Αν και είχε περάσει η ώρα της προσευχής κι ένας πολτός από τουρίστες πλημμύριζε το χώρο, τέσσερις πιστές μουσουλμάνες έμεναν σε ένα γυμνό καμαράκι στο νάρθηκα της Μονής, μαυροντυμένες, σιωπηλές, λέγοντας τις ακατάληπτες (για μένα) προσευχές τους.
Υ.Γ.
Και να σκεφτείς, είμαι αγνωστικιστής. Όχι ότι έχει σημασία...
