Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ετοιμάζεται να αυστηροποιήσει το πλαίσιο των χρηματοδοτήσεων της Ε.Ε., συνδέοντας πιο άμεσα τις δημοσιονομικές ροές προς τα κράτη μέλη με τον σεβασμό στους δημοκρατικούς κανόνες και το κράτος δικαίου. Η νέα πρόταση, που αναμένεται να δημοσιοποιηθεί την ερχόμενη Τετάρτη, εντάσσεται στο προσχέδιο του πολυετούς προϋπολογισμού 2028–2034 και αποτελεί απάντηση στις αποσταθεροποιητικές πολιτικές χωρών όπως η Ουγγαρία.
Το σχέδιο προβλέπει τη συστηματική εφαρμογή της λεγόμενης αιρεσιμότητας (conditionality mechanism), επεκτείνοντας τη σύνδεση μεταξύ κοινοτικών χρηματοδοτήσεων και σεβασμού του κράτους δικαίου σε ολόκληρο τον κοινοτικό προϋπολογισμό. Μέχρι σήμερα, μόνον μέρος των 1,2 τρισεκατομμυρίων ευρώ του ΠΔΠ ήταν συνδεδεμένο με τέτοιους όρους.
Όπως προκύπτει από εσωτερικό έγγραφο της Κομισιόν που περιήλθε στη διάθεση του Politico, η νέα προσέγγιση στοχεύει στην αποτροπή φαινομένων όπως «η σκόπιμη μετατόπιση επενδύσεων από τα κράτη μέλη για να αποφύγουν συγκεκριμένες αιρεσιμότητες (χορήγηση που δίνεται υπό προϋποθέσεις και όρους)». Στην πράξη, πρόκειται για μια προσπάθεια να κλείσουν τα κενά που επιτρέπουν σε κυβερνήσεις να παρακάμπτουν τους θεσμικούς κανόνες της Ε.Ε. μέσω δημιουργικής διαχείρισης των κονδυλίων.
Υπό πίεση ο Όρμπαν – Κίνδυνος απώλειας εξουσίας πριν την έγκριση
Η στόχευση είναι προφανής: η Ουγγαρία του Βίκτορ Όρμπαν, η οποία ήδη έχει δει να παγώνουν κονδύλια ύψους 18 δισ. ευρώ λόγω παραβιάσεων του κράτους δικαίου, βρίσκεται και πάλι στο στόχαστρο των Βρυξελλών. Η Επιτροπή φέρεται να «εκμεταλλεύεται» τη δημοσκοπική κάμψη του Όρμπαν, ο οποίος χάνει έδαφος έναντι του συντηρητικού και φιλοευρωπαίου αντιπάλου του, Πέτερ Μάγιαρ, ενόψει των εκλογών του 2026.
«Το νέο σύστημα αιρεσιμότητας θα είναι εναρμονισμένο και ενιαίο για όλα τα ταμεία της Ε.Ε.», αναφέρεται στο έγγραφο. Με τις διαπραγματεύσεις για τον προϋπολογισμό να αναμένονται χρονοβόρες – και την έγκριση να προσδιορίζεται για το 2027 – η Κομισιόν επενδύει σε ένα πολιτικό τοπίο χωρίς τον Όρμπαν, ελπίζοντας ότι ενδεχόμενη κυβέρνηση Μάγιαρ θα αποκαταστήσει τις σχέσεις της Βουδαπέστης με τις Βρυξέλλες.
Πολλά κράτη μέλη έχουν ήδη στηρίξει την πρόβλεψη ενισχυμένων αιρεσιμότητων. Η Φινλανδία, στην επίσημη τοποθέτησή της προς την Κομισιόν, ζήτησε να εφαρμοστεί η ρύθμιση σε όλα τα κονδύλια της Ε.Ε.. Αντίθετα, η Ουγγαρία, καθώς και η Σλοβακία – η οποία έχει επίσης δεχθεί επικρίσεις για θεσμικές παρεκκλίσεις – υποστήριξαν ότι το ισχύον πλαίσιο «επιτρέπει την άσκηση αυθαίρετης πολιτικής πίεσης» σε τομείς άσχετους με την προστασία του προϋπολογισμού.
Μία από τις πιο καινοτόμες πτυχές της πρότασης είναι η ένταξη της λεγόμενης «έξυπνης αιρεσιμότητας» (smart conditionality), η οποία προβλέπει την κατευθείαν μεταφορά των «παγωμένων» κονδυλίων σε φορείς της κοινωνίας των πολιτών, παρακάμπτοντας την κεντρική κυβέρνηση. Για παράδειγμα, τα χρήματα για επιδοτήσεις αγροτών δεν θα επηρεάζονται, αλλά προγράμματα ανταλλαγής φοιτητών ή πανεπιστημιακή χρηματοδότηση ενδέχεται να παγώνουν σε περίπτωση παραβίασης της ακαδημαϊκής ελευθερίας.
Η πρόεδρος της πολιτικής ομάδας Renew Europe στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, Βαλερί Αγιέρ, δήλωσε χαρακτηριστικά: «Βάζουμε ξεκάθαρους όρους: Καμία ευρωπαϊκή χρηματοδότηση σε αυταρχικούς ηγέτες, αλλά συνεχής στήριξη προς την κοινωνία των πολιτών».
Ωστόσο, η πρόταση δεν είναι χωρίς επικρίσεις: ορισμένοι αξιωματούχοι προειδοποιούν ότι η απευθείας παράκαμψη των κυβερνήσεων ίσως μειώσει τα κίνητρα για την υιοθέτηση των αναγκαίων μεταρρυθμίσεων. Οι Ευρωπαίοι Επίτροποι αναμένεται να εξετάσουν αυτές τις ενστάσεις στις επείγουσες διαπραγματεύσεις του Σαββατοκύριακου.
Με πληροφορίες από Politico
