«Τσερνόμπιλ» της βραβευμένης με Νόμπελ Σβετλάνα Αλεξίεβιτς: Απόλυτη τραγωδία ή υπόσχεση αγάπης;

«Τσερνόμπιλ» της βραβευμένης με Νόμπελ Σβετλάνα Αλεξίεβιτς: Απόλυτη τραγωδία ή υπόσχεση αγάπης; Facebook Twitter
0

Σαν τον Αντρέι από τη «Νοσταλγία» του Ταρκόφσκι που ανάβει ως σύμβολο ελπίδας ένα κεράκι κόντρα σε έναν ζοφερό κόσμο, με το βιβλίο της «Τσερνόμπιλ» η Αλεξίεβιτς κρατάει ζωντανή τη φλόγα της αγάπης και φτιάχνει ένα μνημείο για τον πιο παράλογο και σκληρό πόλεμο που βίωσε ποτέ η πατρίδα της. Χωρίς εχθρούς και χωρίς καν αιτία, οι κάτοικοι του Τσερνόμπιλ βρέθηκαν αντιμέτωποι με το φάσμα του θανάτου που ενέσκηψε ύπουλα και σταδιακά, συμπαρασύροντας ψυχές, σώματα, ανθρώπους και ζώα. Ρημάζοντας ό,τι είχε απομείνει μετά από έναν φαύλο κύκλο ορατής ή αόρατης βίας –Μεγάλο Πόλεμο, Β' Παγκόσμιο, Αφγανιστάν, Ψυχρό Πόλεμο–, ο παράλογος αυτός πόλεμος έκανε για πρώτη φορά τους κατοίκους της άλλοτε «περήφανης πατρίδας» να νιώσουν την καρδιά και την ταυτότητά τους να γίνονται συντρίμμια. «Το Τσερνόμπιλ ήταν κάτι παραπάνω από πόλεμος» είναι η φράση που ακούγεται διαρκώς από διαφορετικά στόματα στο βιβλίο, αφού ήταν κάτι που στέρησε την τελευταία προσδοκία για σωτηρία «που δεν υπάρχει πια ούτε στη γη, ούτε στη θάλασσα, ούτε στον ουρανό».

Γι' αυτό και το αξιομνημόνευτο από κάθε άποψη βιβλίο της βραβευμένης με Νόμπελ Σβετλάνα Αλεξίεβιτς, που κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Πατάκη με τον ακριβή τίτλο «Τσερνόμπιλ - Ένα χρονικό του μέλλοντος» σε μετάφραση Ορέστη Γεωργιάδη και με ωραία εισαγωγή από τον Θανάση Τριαρίδη, είναι κάτι παραπάνω από ένα χρονικό για το ατύχημα που συγκλόνισε τον πλανήτη την 26η Απριλίου του 1986, καταστρέφοντας τον αντιδραστήρα του τέταρτου ενεργειακού μπλοκ στον πυρηνικό σταθμό της περιοχής. Εμπνέοντας τις επόμενες γενιές και το σίριαλ της HBO που σήμερα κερδίζει κοινό και κριτικούς, η Αλεξίεβιτς συγκεντρώνει μαρτυρίες και στοχάζεται πάνω στο τι ακριβώς σημαίνει η καταστροφή του Τσερνόμπιλ όχι μόνο για τους συμπατριώτες της αλλά και για την ίδια την ανθρωπότητα.

Η απάντηση προφανώς βρίσκεται στον άνθρωπο, στον οποίο επιστρέφει η συγγραφέας, αφουγκραζόμενη το σπαρακτικό «γιατί» που βγαίνει από τα χείλη των ζωνταντών-νεκρών, οι οποίοι γυροφέρνουν στη στοιχειωμένη από τον θάνατο χώρα, όλων όσοι πρόκειται να πεθάνουν και όλων όσοι έθαψαν οικογένειες και ολόκληρο το βιος τους. Από το βιβλίο περνούν, άλλωστε, σαν συναθροιζόμενοι σε ένα αδιανόητο λίμπο, όλες οι ηλικίες και γενιές: παιδιά, γέροι και μαθητές σε μονάδες λευχαιμικών ασθενών, χήρες, γέροντες που αναλαμβάνουν τον ρόλο του προφήτη.

Ένας στρατιώτης απ' όλους όσοι επιστρατεύτηκαν, επιστρέφοντας από το Τσερνόμπιλ, φρόντισε να πετάξει τα ρούχα του και ό,τι έφερε από την περιοχή, αλλά κράτησε ως ενθύμιο ανδρείας ένα δίκοχο που το χάρισε στον γιο του, ο οποίος, περήφανος, δεν το αποχωριζόταν ποτέ. Μπορεί εύκολα να φανταστεί κανείς τι ακολούθησε: το παιδί πέθανε από όγκο στο κεφάλι.

Παρά τον θρήνο και τις σπαρακτικές περιγραφές, όμως, οι άνθρωποι εξακολουθούσαν να κοιτάνε ψηλά και να δοξάζουν τη ζωή με κάθε τρόπο, σαν σκηνικό από τον πίνακα του Μπρέγκελ ή σαν τον Πιερ Μπεζούκοφ στο «Πόλεμος και Ειρήνη» του Τολστόι, όπως αναφέρει ένας μάρτυρας στο βιβλίο, ο οποίος συνεχίζει «να μαλώνει τον αμαξά του όπως έκανε πάντα, συνεχίζει να γκρινιάζει όπως έκανε πάντα, αναζητώντας τις σταθερές». Και όμως, κάτι είχε αλλάξει καθώς κάθε σπίτι είχε πια τον δικό του νεκρό ή κάποιον νοσούντα, με τα πάντα, ακόμα και τις προειδοποιήσεις στο σούπερ μάρκετ, σε μακρινές πόλεις, να τους θυμίζουν ότι ο πιο παράλογος πόλεμος της σύγχρονης ανθρωπότητας θα τους στοιχειώνει για καιρό.

«Η μνήμη είναι το μοναδικό μας καταφύγιο» ομολογεί κάποια στιγμή ένας μάρτυρας στο βιβλίο, καθώς είναι η πρώτη φορά που οι κάτοικοι τολμούν να έχουν μνήμες, αμφισβητώντας το κραταιό τότε καθεστώς, κάτι που έπραξαν και οι ίδιοι οι στρατιώτες –ναι, στο βιβλίο υπάρχει στρατιώτης που βρίζει!– που θυσιάστηκαν χωρίς καμία προειδοποίηση, σαν τα σκυλιά που τα σκότωναν επί τόπου στο Τσερνόμπιλ.

«Τσερνόμπιλ» της βραβευμένης με Νόμπελ Σβετλάνα Αλεξίεβιτς: Απόλυτη τραγωδία ή υπόσχεση αγάπης; Facebook Twitter
Εμπνέοντας τις επόμενες γενιές και το σίριαλ της HBO που σήμερα κερδίζει κοινό και κριτικούς, η Αλεξίεβιτς συγκεντρώνει μαρτυρίες και στοχάζεται πάνω στο τι ακριβώς σημαίνει η καταστροφή του Τσερνόμπιλ όχι μόνο για τους πατριώτες της αλλά και για την ίδια την ανθρωπότητα.

Όσο για τα μεγέθη, είναι όντως συντριπτικά: μετά τα 619 χωριά που ρημάχτηκαν μαζί με τους κατοίκους τους από τους ναζί κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, η χώρα μέτρησε 485 χωριά αφανισμένα από το ατύχημα του Τσερνόμπιλ. Μόνο που από τη ραδιενέργεια δεν επλήγησαν μόνο το Τσερνόμπιλ και η Ουκρανία αλλά συνολικά τα Βαλκάνια και η μισή Ευρώπη – ακόμα και η χώρα μας.

Το παράξενο, βέβαια, είναι ότι κανείς εκεί δεν ήξερε τι ακριβώς σήμαινε η λέξη «ραδιενέργεια», τι ήταν τα ραδιονουκλίδια: ούτε καν οι ίδιοι οι πυροσβέστες που έσπευσαν πρώτοι στον σταθμό ή οι στρατιώτες που τριγυρνούσαν στα επικίνδυνα σημεία, έχοντας κρεμασμένους στον λαιμό τους τους μετρητές Γκάιγκερ. Ένας στρατιώτης απ' όλους όσοι επιστρατεύτηκαν, επιστρέφοντας από το Τσερνόμπιλ, φρόντισε να πετάξει τα ρούχα του και ό,τι έφερε από την περιοχή, αλλά κράτησε ως ενθύμιο ανδρείας ένα δίκοχο που το χάρισε στον γιο του, ο οποίος, περήφανος, δεν το αποχωριζόταν ποτέ. Μπορεί εύκολα να φανταστεί κανείς τι ακολούθησε: το παιδί πέθανε από όγκο στο κεφάλι.

Ωστόσο, πρώτη φορά κλονίστηκαν ακόμα και οι ατρόμητοι στρατιώτες ή ο απλός κόσμος που είχε ζήσει την τραγωδία του Β' Παγκοσμίου Πολέμου και είχε μάθει να αψηφά τον θάνατο, πιστεύοντας τυφλά στη «μεγάλη σοβιετική πατρίδα». Όχι ακριβώς από φόβο αλλά γιατί αυτό επέβαλε ένας άγραφος κανόνας και ένας κραταιός μηχανισμός που ήταν πάνω από τις ατομικές συνειδήσεις και τώρα αποφάσιζε να τους θυσιάσει σε έναν άκρως παράλογο πόλεμο, δίχως πραγματικό εχθρό και συγκεκριμένο λόγο.

«Δεν γνωρίζαμε τι έπρεπε να φοβόμαστε και τι όχι. Δεν γνωρίζαμε ποιος ήταν ο εχθρός μας και από πού έπρεπε να φυλαγόμαστε. Κανείς μας δεν ήξερε τίποτα» λέει με έμφαση κάποιος από τους στρατιώτες. «Η φυλακή, όμως, βρισκόταν μέσα μας» αναφέρει μια κάτοικος, από τους πολλούς που αντιλήφθηκαν με τόσο αποτρόπαιο τρόπο την αλήθεια: ο εχθρός ήταν πλέον οι ίδιοι. Στην πραγματικότητα, δεν ήταν ποτέ αθώοι ούτε ουσιαστικά ελεύθεροι. Όσο κι αν προσπαθούσαν, σαν τον αγνό πρίγκιπα Μίσκιν, όπως καταθέτει μια μαρτυρία στο βιβλίο, να νιώθουν την αγνότητα της ευτυχισμένης στιγμής, κοιτώντας απλώς το τοπίο και βλέποντας τα σπουργίτια να επιστρέφουν όπως παλιά, μετά την καταστροφή, βαθιά μέσα τους, ήξεραν πως η εποχή της αθωότητας είχε παρέλθει για πάντα.

Αλλά και πάλι κάτι είχε απομείνει κι αυτό είναι το κερί που κρατάει αναμμένο η Αλεξίεβιτς μέχρι τέλους, μετατρέποντας τελικά ένα δημοσιογραφικό ντοκουμέντο σε αφορμή για στοχασμό και σκέψη: είναι η βαθιά πίστη στον άνθρωπο που ανασταίνεται τη στιγμή του θανάτου του μέσω της αγάπης. Η συγκλονιστική πρώτη ιστορία για τη γυναίκα που έβλεπε στην αγκαλιά της τον άνδρα της να λιώνει και τα κομμάτια από το δέρμα του να μένουν πάνω στα νύχια της είναι όχι μόνο ένα ντοκουμέντο αλλά ένα πανέμορφο, σπαρακτικό διήγημα για την αγάπη που νικάει, υπερβαίνει κάθε εμπόδιο, βρίσκει τον τρόπο.

Πολύ σωστά ο Θανάσης Τριαρίδης παρομοιάζει το βιβλίο της Αλεξίεβιτς με την Α' Προς Κορινθίους επιστολή του Παύλου, με το μήνυμα της αγάπης να διασπείρεται στις άκρες της Γης και τα δύο αυτά κείμενα να συγκεφαλαιώνουν, όπως τονίζει στον πρόλογό του, «την αλήθεια της ραδιενέργειας και το όριο της επιστήμης, τις δυσοίωνες προφητείες και τον απειλητικό ουρανό, τη σιωπή της Ιστορίας και την απουσία του Θεού, μετεωρίζουν τους αθώους, τους μάρτυρες της φρίκης, τα νεκρά παιδιά, τις βιασμένες ψυχές – εν τέλει σχηματίζουν την πιθανότητα της αγάπης». Αυτή μπορεί να απλώνεται πέρα από τη ραδιενέργεια και τα δυστοπικά σύμπαντα, γίνεται φως και γεμίζει τις καρδιές και τα σπίτια. Ή, όπως λέει ένας μάρτυρας, «το σκοτάδι γίνεται φως», ζεσταίνοντας σαν άλλο ένα ταρκοφσκικό κεράκι ολόκληρο τον κόσμο.

ΤΟ ΑΡΘΡΟ ΑΥΤΟ ΔΗΜΟΣΙΕΥΤΗΚΕ ΓΙΑ ΠΡΩΤΗ ΦΟΡΑ ΣΤΙΣ 20.7.2019

Βιβλίο
0

ΑΦΙΕΡΩΜΑ

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Tι πήγε λάθος στο Τσερνόμπιλ; Ένας Έλληνας καθηγητής απαντά

Διεθνή / Tι πήγε λάθος στο Τσερνόμπιλ; Ένας Έλληνας καθηγητής απαντά

Τα λάθη, οι αστοχίες, τα υπέρ και τα κατά της πυρηνικής ενέργειας αλλά και ποιοι είναι κίνδυνοι ελλοχεύουν σήμερα - Συνέντευξη με τον καθηγητή Πυρηνικής Φυσικής, Αθανάσιο Γεράνιο. Μια συζήτηση με αφορμή το «Chernobyl», την σειρά – φαινόμενο που αναβιώνει όλες τις τραγικές ώρες του πυρηνικού δυστυχήματος του 1986
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Φόβος, παράνοια και «επικοινωνιακή διαχείριση» του Τσερνόμπιλ στην Ελλάδα του 1986

Ελλάδα / Φόβος, παράνοια και «επικοινωνιακή διαχείριση» του Τσερνόμπιλ στην Ελλάδα του 1986

Τι είχαν δηλώσει τότε για το σημαντικότερο πυρηνικό δυστύχημα στην ιστορία, Έλληνες πολιτικοί, επιστήμονες και δημοσιογράφοι, όπως καταγράφηκε στο σχετικό αφιέρωμα που είχε κάνει ο «Ιός» της Ελευθεροτυπίας

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Ανί Ερνό: «Όπως η σεξουαλική επιθυμία, έτσι και η μνήμη δεν σταματά ποτέ»

Βιβλίο / Ανί Ερνό: «Όπως η σεξουαλική επιθυμία, έτσι και η μνήμη δεν σταματά ποτέ»

Η Γαλλίδα συγγραφέας που τιμήθηκε με το Νόμπελ Λογοτεχνίας γεφυρώνει, με τη μυθιστορηματοποίηση της μνήμης, τη μεγάλη λογοτεχνία, από τον Μαρσέλ Προυστ μέχρι τον σύγχρονό μας Εντουάρ Λουί. Γεννήθηκε σαν σήμερα το 1940.
ΝΙΚΟΣ ΜΠΑΚΟΥΝΑΚΗΣ
ΕΠΕΞΕΡΓ. Παύλος Μεθενίτης «Αμανίτα μουσκάρια»

Το πίσω ράφι / Όταν μια ολόκληρη διμοιρία ανταρτών ξεκληρίστηκε από παραισθησιογόνα μανιτάρια

Στηριγμένο σε πραγματικά γεγονότα, το μυθιστόρημα «Αμανίτα μουσκάρια» του Παύλου Μεθενίτη εξερευνά το ζήτημα των ουσιών ως καταφύγιο αλλά και ως καταστροφή, και μας παρασύρει σ’ ένα ταξίδι ποτισμένο από την ελληνική πραγματικότητα, παραμονές της οικονομικής κρίσης.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
Arsenale: Το πιο απρόσμενο βιβλιοπωλείο των Κυκλάδων φτιάχτηκε στην Ανάφη

Βιβλίο / Arsenale: Το πιο απρόσμενο βιβλιοπωλείο των Κυκλάδων φτιάχτηκε στην Ανάφη

Σε ένα νησί που μετρά λιγότερους από 300 μόνιμους κατοίκους, ένα παλιό καραβόσπιτο μεταμορφώθηκε σε ένα καταφύγιο πολιτισμού γεμάτο βιβλία, μουσικές και μικρούς θησαυρούς.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Μαρκ Τουέιν, «Οι περιπέτειες του Χακ Φιν»

Το πίσω ράφι / Το μυθιστόρημα του Μαρκ Τουέιν που έθαψαν οι κριτικοί και το αποθέωσε ο Χέμινγουεϊ

Στις «Περιπέτειες του Χακ Φιν» ο Μαρκ Τουέιν έπλασε τον πιο ελεύθερο ήρωα της αμερικανικής λογοτεχνίας, που αρνήθηκε τους κανόνες της κοινωνίας του και ένωσε την τύχη του με έναν σκλάβο δραπέτη.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
Ο Σάχης του Ιράν και η Αμερική που δεν μπορούσε να φανταστεί την ζωή χωρίς αυτόν

Βιβλίο / Ο Σάχης του Ιράν και η Αμερική που δεν μπορούσε να φανταστεί τη ζωή χωρίς αυτόν

Ένα νέο βιβλίο με τίτλο «Βασιλεύς των Βασιλέων», όπως αποκαλούσε τον εαυτό του ο Ρεζά Παχλαβί, εστιάζει στις διαδοχικές κυβερνήσεις των ΗΠΑ που «αποδέχτηκαν πρόθυμα τις φαντασιώσεις του, τόσο για τον εαυτό του όσο και για τη χώρα του».
THE LIFO TEAM
Γωγώ Ατζολετάκη: «Οι άνθρωποι της τρίτης ηλικίας δεν είναι “ληγμένα προϊόντα”»

Βιβλίο / Γωγώ Ατζολετάκη: «Οι άνθρωποι της τρίτης ηλικίας δεν είναι “ληγμένα προϊόντα”»

Σταρ Ελλάς στα νιάτα της, διακρίθηκε ως ηθοποιός, θιασάρχης, ραδιοφωνική παραγωγός, δοκιμάστηκε επίσης στη συγγραφή έχοντας κυκλοφορήσει μέχρι τώρα επτά βιβλία μαζί με το πρόσφατο «Η τρίτη άνοιξη» (εκδ. Επίμετρο), που έδωσε και το έναυσμα γι’ αυτήν τη συνέντευξη.
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
O Δημήτρης Γκιώνης, οι ένδοξες μέρες της «Ελευθεροτυπίας» και το σημερινό μιντιακό σούπερ μάρκετ

Οι Αθηναίοι / O Δημήτρης Γκιώνης, οι ένδοξες μέρες της «Ελευθεροτυπίας» και το σημερινό μιντιακό σούπερ μάρκετ

Ο 81χρονος δημοσιογράφος και συγγραφέας που για δεκαετίες διηύθηνε τις πολιτιστικές σελίδες της Ελευθεροτυπίας, αφηγείται τη συναρπαστική καριέρα του στη LiFO
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Κλαίρη Μιτσοτάκη: «Η αξιοπρέπεια και η φιλία είναι τα θεμέλια της ζωής μας»

Βιβλίο / Κλαίρη Μιτσοτάκη: «Η αξιοπρέπεια και η φιλία είναι τα θεμέλια της ζωής μας»

Η σπουδαία μεταφράστρια, που έχει αφιερώσει μεγάλο μέρος της δουλειάς της στον Μαρσέλ Προυστ, μας ξεναγεί στον πολύπλοκο κόσμο του και εκφράζει τον θυμό της για την πανταχού παρούσα απάτη της εποχής μας.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Η αλήθεια για τον «Συνταγματάρχη» Πάρκερ, τον διαβόητο μάνατζερ του Έλβις Πρίσλεϊ

Βιβλίο / Η αλήθεια για τον «Συνταγματάρχη» Πάρκερ, τον διαβόητο μάνατζερ του Έλβις Πρίσλεϊ

Ένα νέο βιβλίο με τίτλο «Ο Συνταγματάρχης και ο Βασιλιάς» εξερευνά τη συναρπαστική ζωή ενός ακούραστου κομπιναδόρου που προσπαθούσε απεγνωσμένα να ανακαλύψει εκ νέου τον εαυτό του.
THE LIFO TEAM
Γνώριζαν ή όχι οι Γερμανοί για τα εγκλήματα του Χίτλερ;

Βιβλίο / Γνώριζαν ή όχι οι Γερμανοί για τα εγκλήματα του Χίτλερ;

Πότε ακριβώς χάθηκε ο πόλεμος για τον Άξονα; Ποια ήταν η πιο σημαντική μάχη του πολέμου; Πόσο «συμμέτοχος» ήταν ο Γερμανικός λαός στο ολοκαύτωμα; Σ’ αυτά τα ερωτήματα επιχειρεί να απαντήσει μια νέα ογκώδης έκδοση με τίτλο «Η συνολική ιστορία του Β' Παγκοσμίου Πολέμου».
THE LIFO TEAM
Αudiobooks: Αντί να διαβάσεις το νέο βιβλίο της Σάλι Ρούνεϊ, το ακούς

Βιβλίο / Αudiobooks: Αντί να διαβάσεις το νέο βιβλίο της Σάλι Ρούνεϊ, το ακούς

Είναι νωρίς να πούμε πως αυτά τα ηχητικά λογοτεχνικά αρχεία μπορούν να αντικαταστήσουν το βιβλίο. Είναι όμως μια υπέροχη λύση για όσους θέλουν να διαβάσουν αλλά δεν έχουν χρόνο ή έχουν μπλοκάρει με το κανονικό διάβασμα.
ΙΩΑΝΝΑ ΠΑΝΑΓΟΠΟΥΛΟΥ