ΨΑΧΝΩ ΣΤΟ YouTube το τραγούδι του Σερζ Γκενσμπούρ «Poupée de cire, poupée de son». Το είχε ερμηνεύσει η Γαλλίδα τραγουδίστρια Φρανς Γκαλ στο Φεστιβάλ της Γιουροβίζιον το 1965 για λογαριασμό του Λουξεμβούργου και είχε πάρει το πρώτο βραβείο. Το βρίσκω. Και η γατίσια φωνή της Φρανς Γκαλ με μεταφέρει αμέσως στον κόσμο του γαλλικού γιε-γιε, σε μια εποχή «αθωότητας» που μιλούσε πολλές γλώσσες, πριν από την ομογενοποίηση που έφερε η παγκόσμια επικράτηση του αγγλόφωνου στίχου. Αλλά τι δουλειά έχει ένα τραγούδι από το μακρινό 1965, που μιλάει για μια κούκλα με κέρινο κεφάλι και σώμα από ροκανίδι, στο iΡod ενός σύγχρονου Αμερικανού κατασκόπου;
Το τραγούδι του Γκενσμπούρ είναι ένα από τα στοιχεία-κλειδιά στο μυθιστόρημα Ο τουρίστας του Αμερικανού συγγραφέα Όλεν Στάινχαουερ (γεν.1970). Με το μυθιστόρημα αυτό, που εκδόθηκε το 2009, ο Στάινχαουερ άνοιξε μια τριλογία κατασκοπικών μυθιστορημάτων με ήρωα τον κατάσκοπο-πράκτορα των αμερικανικών μυστικών υπηρεσιών Μάιλο Γουίβερ. «Η τριλογία του Μάιλο», όπως είναι γνωστή, ανέδειξε τον Στάινχαουερ σε μετρ του κατασκοπικού μυθιστορήματος, συγκρίσιμο με τον Τζον Λε Καρέ.
Ως συγγραφέας κατασκοπικών μυθιστορημάτων, ο γεννημένος στη Βαλτιμόρη Όλεν Στάινχαουερ είναι πιο κοντά στους Ευρωπαίους συγγραφείς του είδους παρά στους Αμερικανούς. Αναφέραμε ήδη τον Τζον Λε Καρέ. Μπορούμε να αναφέρουμε επίσης τον Γκράχαμ Γκριν αλλά και τον Ρόμπερτ Λίτελ.
«Τουρίστες» ήταν οι εκπαιδευμένοι από τη CIA επαγγελματίες δολοφόνοι που εκτελούσαν επικίνδυνες αποστολές σε όλον τον κόσμο. Δεν είχαν πατρίδα ούτε σπίτι και δεν δίσταζαν να σκοτώσουν ακόμη και τους συντρόφους τους τουρίστες ή τους πρώην προϊσταμένους τους, αν έπαιρναν τη σχετική εντολή. Ο Μάιλο ήταν τουρίστας. Στο ομότιτλο πρώτο μυθιστόρημα της τριλογίας, ο Μάιλο έχει εγκαταλείψει τον «τουρισμό» και έχει επιστρέψει στα κεντρικά της CIA, σε θέση μεσαίου στελέχους. Έχει πλέον οικογένεια, έχει υιοθετήσει την κόρη της γυναίκας του, που τον αποκαλεί «μπαμπά», κι έχει ένα σπίτι, μάλιστα brownstone, στο Μπρούκλιν. Αλλά η δολοφονία μιας πράκτορα, που προσπαθούν να του τη φορτώσουν, τον αναγκάζει να ξαναγίνει τουρίστας. Αρχίζει έτσι μια μεγάλη περιπέτεια που τον φέρνει κυρίως στην Ευρώπη (Παρίσι, Φρανκφούρτη, Βενετία και αλλού) για να βρει τους δολοφόνους (που ανήκουν στην Υπηρεσία) και κυρίως για να αποκαλύψει έναν κόσμο «εξαπάτησης και υποκρισίας». Το μυθιστόρημα κινείται σε τρεις χρονικές περιόδους: σε ένα προοίμιο, το διήμερο 10 και 11 Σεπτεμβρίου 2001, κατά το οποίο ανατρέπονται όλες οι βεβαιότητες, ακόμη και για τους «τουρίστες», μετά την επίθεση στους Δίδυμους Πύργους στη Νέα Υόρκη. Στο κύριο και μεγαλύτερο μέρος, το διάστημα από 4 έως 19 Ιουλίου 2007. Και στην έξοδο, το διήμερο 10 και 11 Σεπτεμβρίου 2007, όπου ο ήρωας προσπαθεί να ξαναβρεί τον «ηθικό» εαυτό του.
Ο Όλεν Στάινχαουερ δεν υπήρξε ποτέ πράκτορας. Αλλά ο τρόπος ζωής του έμοιαζε με τον ανέστιο (χωρίς πατρίδα, χωρίς νόμο) τρόπο ζωής του επινοημένου ήρωά του, του Μάιλο. Έχει ζήσει έξι χρόνια στη Βουδαπέστη. «Έζησα στη Βουδαπέστη ως συγγραφέας, επιβιώνοντας σε αυτόν το σαθρό τόπο ανυπαρξίας, όπου ζουν πολλοί εκπατρισμένοι» γράφει ο ίδιος στην εισαγωγή του Τουρίστα. Ο ξεριζωμός του εκπατρισμένου σού δίνει την αίσθηση μιας πανίσχυρης κατάκτησης, λέει ο Στάινχαουερ, όπως ακριβώς συμβαίνει με τους «τουρίστες» ήρωές του. Ο Μάιλο παύει να είναι τουρίστας όταν αποκτά οικογένεια και βάζει την κόρη του να τραγουδήσει στη σχολική γιορτή το «Poupée de cire, poupée de son», ένα τραγούδι που το λέει και ο ίδιος, σαν μια μουσική υπόκρουση ή, καλύτερα, στίχοι που ταιριάζουν στην κατάστασή του: όσο σκληρός κι αν είναι ο «τουρίστας», μπορεί να λιώσει σαν μια κούκλα από κερί, σαν κούκλα από ροκανίδι.
Ο Στάινχαουερ γράφει κατασκοπικό μυθιστόρημα για να εξετάσει «τις επιπτώσεις που έχει μια ζωή εξαπάτησης και υποκρισίας σε ουσιαστικά ηθικούς ανθρώπους», όπως λέει ο ίδιος. Διαβάζοντας τον Τουρίστα, βλέπουμε ότι το δικό του κατασκοπικό μυθιστόρημα είναι κι άλλα πράγματα. Είναι η χειραγώγηση, είναι η ταυτότητα (τελικά, ποιος είμαι;), είναι η ευθραυστότητα της φιλίας. Η ταυτότητα του Μάιλο είναι ένα βασικό στοιχείο της πλοκής (φυσικά δεν την αποκαλύπτω, γιατί θα χαλάσω την έκπληξη), στοιχείο που τον κάνει να είναι συγγενής με άλλους διάσημους, επινοημένους πράκτορες.
Ανέφερα ήδη την άμεση σύγκριση με τον Τζον Λε Καρέ. Υπάρχει μεγάλη συγγένεια στην αφηγηματική τέχνη, όπως υπάρχει και μεγάλη συγγένεια και στο φιλοσοφικό και ηθικό υπόβαθρο της πλοκής. Αλλά υπάρχει συγγένεια και στους ήρωες, στη συγκρότησή τους και στη συμπεριφορά τους. Θα μπορούσα να πω Μάιλο όπως Σμαιλι. Δεν είναι τυχαία η ηχητική συγγένεια των ονομάτων των δύο επινοημένων ηρώων του Στάινχαουερ και του Τζον Λε Καρέ αντίστοιχα. Για να μην αφήσει καμία αμφιβολία γι’ αυτήν τη γενεαλογική σχέση, ο Στάινχαουερ βάζει τον Μάιλο και έναν συνάδελφό του «τουρίστα» να χρησιμοποιούν συνθηματικά βγαλμένα από τον κόσμο του Τζον Λε Καρέ. «Ο Αμερικανός έδωσε στον Λήμας» λέει ο ένας. Κι άλλος πρέπει να απαντήσει με το παρασύνθημα που είναι: «Άλλο ένα φλιτζάνι καφέ». Πρόκειται, φυσικά, για τη φράση «ο Αμερικανός έδωσε στον Λήμας ένα φλιτζάνι καφέ και είπε “γιατί δεν πηγαίνετε για ύπνο”», που έρχεται αυτούσια από το θρυλικό μυθιστόρημα του Τζον Λε Καρέ Ο κατάσκοπος που γύρισε από το κρύο.
Ως συγγραφέας κατασκοπικών μυθιστορημάτων, ο γεννημένος στη Βαλτιμόρη Όλεν Στάινχαουερ είναι πιο κοντά στους Ευρωπαίους συγγραφείς του είδους παρά στους Αμερικανούς. Αναφέραμε ήδη τον Τζον Λε Καρέ. Μπορούμε να αναφέρουμε επίσης τον Γκράχαμ Γκριν αλλά και τον Ρόμπερτ Λίτελ. Ο τελευταίος, αν και Αμερικανός, ζει στη Γαλλία και είναι περισσότερο Ευρωπαίος και κοσμοπολίτης. Φυσικά, ο Μάιλο Γουίβερ είναι Αμερικανός εξ ιδιότητος, ως τουρίστας, αλλά η Ευρώπη είναι παντού στο μυθιστόρημα του Στάινχαουερ. Υπάρχει ως γεωγραφία, ως μουσική, ως ανθρώπινες σχέσεις.
Το δεύτερο μυθιστόρημα της τριλογίας του Μάιλο έχει τίτλο «The nearest exit» και κυκλοφόρησε το 2010. Εδώ ο Μάιλο ξαναγίνεται τουρίστας, αλλά πρέπει να αποδείξει στα νέα του αφεντικά τη νομιμοφροσύνη του. Το τρίτο μυθιστόρημα, με τίτλο An American spy, κυκλοφόρησε το 2012. Το Τμήμα Τουρισμού έχει καταργηθεί και ο Μάιλο μπλέκεται σε μια κινεζοαμερικανική επιχείρηση κατασκοπείας. Η επιτυχία της τριλογίας ήταν πολύ μεγάλη και το αναγνωστικό κοινό αγάπησε πολύ τον Μάιλο. Έτσι ο Στάινχαουερ τον επανέφερε σε μια νέα περιπέτεια, που κυκλοφόρησε το 2020. Είναι το μυθιστόρημα The Last Tourist.
Η ελληνική μετάφραση της Άλκηστης Τριμπέρη έχει επιτύχει να αποδώσει πολύ καλά τη ρυθμική και αρκετές φορές αγχωτική αφήγηση, με τους πολλούς διαλόγους και τις σύντομες προτάσεις.
To άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LiFO.
