Ο Καετάνο Βελόζο και το βραζιλιάνικο κίνημα του τροπικαλίσμο

Καετάνο Βελόζο «Βrasil» Facebook Twitter
Στην περσινή λίστα του Rolling Stone με τους διακόσιους κορυφαίους τραγουδιστές όλων των εποχών, το όνομα του Καετάνο Βελόζο φιγουράριζε στο νούμερο 108. Φωτ.: Getty Images/Ideal Image
0

ΣTIΣ ΑΡΧΕΣ ΤΙΣ ΔΕΚΑΕΤΙΑΣ ΤΟΥ '90, όταν ο Βραζιλιάνος τροβαδούρος Καετάνο Βελόζο –πραγματικός μύθος στη Λατινική Αμερική– έπαιζε ζωντανά σε νεοϋορκέζικο κλαμπ, κλήθηκε από τους New York Times να γράψει ένα άρθρο για τη διάσημη συμπατριώτισσά του, τη χολιγουντιανή ντίβα του '40 και του '50, Κάρμεν Μιράντα.

Το φλογερό κείμενό του, γραμμένο αναπόφευκτα από την οπτική γωνία του «τροπικαλίστα» που υπήρξε κι ο ίδιος, κίνησε το ενδιαφέρον ενός Αμερικανού εκδότη, ο οποίος του παρήγγειλε ένα βιβλίο ακριβώς γι’ αυτό: για το κίνημα του τροπικαλίσμο που, εν μέσω κοινωνικών, πολιτικών και πολιτιστικών ανακατατάξεων, γεννήθηκε στα μέσα του περασμένου αιώνα στη Βραζιλία, αφήνοντας ανεξίτηλη τη σφραγίδα του σ’ όλο το φάσμα των τεχνών.

Αποτέλεσμα της παραπάνω πρόσκλησης ήταν ένα κράμα αυτοβιογραφίας και δοκιμίου, το «Tropical Truth» (2002), που κυκλοφόρησε στα ελληνικά το 2007 από τις –εξαφανισμένες εδώ και καιρό– εκδόσεις Ηλέκτρα, σε μετάφραση Λεωνίδα Αντωνόπουλου, με τον τίτλο «Βrasil: Μια ιστορία μουσικής και επανάστασης».

Με περισσότερα από σαράντα άλμπουμ στο ενεργητικό του, με δύο βραβεία Γκράμι κι άλλα εννέα Λάτιν Γκράμι, και με κινηματογραφικές συνεργασίες όπως στο «Φρίντα» και το αλμοδοβαρικό «Μίλα της», ο Καετάνο Βελόζο δηλώνει πάντα παρών.

Γόνος πολυμελούς οικογένειας, γεννημένος σε μια κωμόπολη της Μπαΐα το 1942, ο Βελόζο ανακάλυψε την μπόσα νόβα ταυτόχρονα σχεδόν με τη γέννησή της, μέσα από τις ηχογραφήσεις του Ζοάο Ζιλμπέρτο. Στον αντίποδα όσων αντιμετώπισαν το είδος σαν μια ποπ εκδοχή της σάμπας προς μαζική κατανάλωση, εκείνος το είδε σαν την συνέχεια μιας καινοτόμου διαδικασίας που δεν απομακρυνόταν από τις λαϊκές παραδόσεις αλλά μπορούσε να φωτίσει το παρελθόν αλλιώς. Κι ακροβατώντας ανάμεσα στην επιθυμία του να γίνει σκηνοθέτης ή ζωγράφος, κατέληξε να γίνει μουσικός και συνοδοιπόρος του Ζιλμπέρτο Ζιλ στο κίνημα που έμελλε να παντρέψει την μπόσα νόβα με την καλλιτεχνική πρωτοπορία της δεκαετίας του ΄60.

BRASIL
Το βιβλίο του Καετάνο Βελόζο «Βrasil: Μια ιστορία μουσικής και επανάστασης» είναι εξαντλημένο στον εκδότη.

Μίξη όλων των στιλ χωρίς προκαταλήψεις. Αυτό ήταν το ζητούμενο για τους τροπικαλίστες, κληρονομημένο από τον μοντερνιστή ποιητή Όσβαλντ ντε Αντράντε και το έργο του «Ανθρωποφαγικό μανιφέστο» (1928), απ’ όπου ξεπήδησε κι η ιδέα του πολιτιστικού κανιβαλισμού. Ένα κράμα από μπόσα νόβα, ροκ εντ ρολ, λαϊκές μελωδίες της Μπαΐα και πορτογαλέζικα φάδο μ' έναν χαρακτηριστικό άφρο ρυθμό ήταν κι η μουσική τους, όπως προέκυψε μέσα από μια κοινωνία γεμάτη ανισότητες και υπό στρατιωτική δικτατορία, όπου η τάση για την καθιέρωση μιας πολιτικοποιημένης τέχνης προωθούνταν τα μέγιστα από την αριστερά.

«Το τροπικαλίσμο», εξηγεί ο Βελόζο, «επιθυμούσε να προβληθεί ως έκφραση θριάμβου επί δύο αντιλήψεων: πρώτον, ότι η εκδοχή της επιχειρηματικής δραστηριότητας δυτικού τύπου που πρόσφερε η αμερικανική ποπ μουσική και μαζική κουλτούρα ήταν εν δυνάμει απελευθερωτική (…) ενώ η δεύτερη ήταν η αποστροφή για τον εξευτελισμό που εκπροσωπούσε η συνθηκολόγηση με τα στενά συμφέροντα των κυρίαρχων ομάδων, εγχώριων και διεθνών».

Οι τροπικαλίστας πίστευαν πως η αυθεντική δημιουργία εξαγνίζει τα πάντα. Και οι ίδιοι άντλησαν πρώτη ύλη συνδυάζοντας τις «καταγέλαστες προσδοκίες των αμερικανόφιλων» με τις «αφελείς καλές προθέσεις των εθνικιστών», και την παραδοσιακή βραζιλιάνικη «οπισθοδρομικότητα» με την ντόπια και διεθνή αβανγκάρντ.

Καετάνο Βελόζο «Βrasil» Facebook Twitter
Οι θρύλοι της βραζιλιάνικης μουσικής Καετάνο Βελόζο (δεξιά) και Ζιλμπέρτο Ζιλ στην πλατεία Τραφάλγκαρ κατά τη διάρκεια της εξορίας τους στο Λονδίνο. Φωτ: Αrchive Caetano

Μαρτυρία για μια ολόκληρη γενιά, το βιβλίο του –ομολογημένα αμφισεξουαλικού– Βελόζο δίνει ταυτόχρονα το στίγμα ενός καλλιτέχνη του οποίου τα τραγούδια και ο λόγος είναι ουσιαστικά πολιτικά. Ανήκουν, όπως λέει ο ίδιος, στην αριστερά που εμπνέεται αποκλειστικά και παθιασμένα από την ελευθερία της έκφρασης.

Δεν είναι τυχαίο ότι αυτός που, όπως κι ο Ζιλμπέρτο Ζιλ, φυλακίστηκε από το καθεστώς κι έζησε αυτοεξόριστος μεταξύ 1969 και 1972 στο Λονδίνο, ουδέποτε συμφιλιώθηκε μ’ εκείνους που ταύτιζαν τον αντιδικτατορικό και αντιαμερικανικό αγώνα με την υποταγή στον δογματισμό της κομμουνιστικής αριστεράς, μ’ ό,τι συνέπειες είχε αυτό για τον δικό του, έστω και πρόσκαιρο, καλλιτεχνικό αποκλεισμό.

Ο Βελόζο γράφει για το παντοτινό του ίνδαλμα, τον Ζοάο, για τον φίλο του Ζιλ και την τραγουδίστρια αδελφή του, τη Μαρία Μπετάνια, για τις επιρροές του από τον Πάουντ, τον Κάμινγκς, τον Τζον Κέιτζ ή τον Γκοντάρ, όπως και για τη συνάντησή του με τον Ντέιβιντ Μπερν.

Παραμένοντας συνεπής στην παραγγελία του Νεοϋορκέζου εκδότη του, σταματά την αφήγησή του στα μέσα της δεκαετίας του '70, μολονότι τότε άρχισε να γίνεται γνωστός διεθνώς. Με περισσότερα από σαράντα άλμπουμ στο ενεργητικό του, με δύο βραβεία Γκράμι κι άλλα εννέα Λάτιν Γκράμι, και με κινηματογραφικές συνεργασίες όπως στο «Φρίντα» και το αλμοδοβαρικό «Μίλα της», ο Καετάνο Βελόζο δηλώνει πάντα παρών. Στην περσινή δε λίστα του Rolling Stone με τους διακόσιους κορυφαίους τραγουδιστές όλων των εποχών, το όνομά του φιγουράριζε στο νούμερο 108.

Βιβλίο
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

H bossa nova είναι «το απαλό άγγιγμα της θλίψης» αλλά και η «πρώτη παγκοσμίως δημοφιλής υπαρξιακή μουσική»

Μουσική / H bossa nova είναι «το απαλό άγγιγμα της θλίψης» αλλά και η «πρώτη παγκοσμίως δημοφιλής υπαρξιακή μουσική»

Ο Ζοάο Ζιλμπέρτο, εκ των αρχιτεκτόνων της bossa nova, πέθανε προχθές στα 88 του, ενώ ο Μπολσονάρο ζει και δυστυχώς βασιλεύει στη χώρα του. Το υπέροχο αυτό όμως μουσικό είδος θα είναι για πάντα «το κορυφαίο απάνθισμα της βραζιλιάνικης κουλτούρας»

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Η Λυδία Κονιόρδου διαβάζει τον μονόλογο της Λούλας Αναγνωστάκη «Ο oυρανός κατακόκκινος»

Lifo Videos / «Ιδού εγώ»: Η Λυδία Κονιόρδου ερμηνεύει το «Ουρανός Κατακόκκινος» της Λούλας Αναγνωστάκη στο LIFO.gr

O απολογισμός ζωής μιας γυναίκας που βλέπει γύρω της τον κόσμο να διαλύεται, η προσωπική εμπλοκή στη συλλογική μνήμη, μια ποιητική εκδοχή της δυστυχίας που γεννά η σύγχρονη πραγματικότητα.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Φεστιβάλ Βιβλίου Χανίων: Τόπος συνάντησης για τη λογοτεχνία και τις ιδέες

Βιβλίο / Φεστιβάλ Βιβλίου Χανίων: Τόπος συνάντησης για τη λογοτεχνία και τις ιδέες

Με ένα πλούσιο πρόγραμμα με καλεσμένους από 16 χώρες και τιμώμενο πρόσωπο τον ποιητή Τίτο Πατρίκιο, το φετινό φεστιβάλ σημείωσε τη μεγαλύτερη προσέλευση στην ιστορία του.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Γιατί μας γοητεύει ακόμα ο «Καβγατζής της Βρέστης»;

The Review / Γιατί μας γοητεύει ακόμα ο «Καβγατζής της Βρέστης»;

Ο Χρήστος Παρίδης και η Βένα Γεωργακοπούλου, με αφορμή τη νέα έκδοση του έργου του Ζαν Ζενέ, εξετάζουν τους λόγους που μπορεί να μας αφορά ακόμα και σήμερα το θρυλικό βιβλίο του 1945. ― ΠΕΡΙΕΧΕΙ ΤΟΛΜΗΡΗ ΓΛΩΣΣΑ
ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ
100 βιβλία που ξεχωρίσαμε για αυτό το καλοκαίρι

Βιβλίο / 100 βιβλία να διαβάσεις κάτω από ένα αρμυρίκι ή στην πόλη με το κλιματιστικό στο φούλ

Κλασική λογοτεχνία, σύγχρονοι συγγραφείς, δοκίμια, ιστορία, αυτοβελτίωση, βιβλία για το «μικρό» να μην είναι όλη την ώρα στο iPad. Kάτι για όλους για να περάσει όμορφα, ήσυχα και ποιοτικά το καλοκαίρι.
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΜΑΡΙΑ ΔΡΟΥΚΟΠΟΥΛΟΥ
Κι όμως, πέρασε μισός αιώνας από την αυγή των Talking Heads

Βιβλίο / Κι όμως, πέρασε μισός αιώνας από την αυγή των Talking Heads

Τέτοιες μέρες πριν από πενήντα χρόνια, το γκρουπ έκανε το ντεμπούτο του στην σκηνή του θρυλικού κλαμπ CBGB στη Νέα Υόρκη, κι ένα νέο βιβλίο ακολουθεί την πορεία τους από τις πρώτες τους ημέρες μέχρι το είδος εκείνο της επιτυχίας που συνήθως έρχεται με τα δικά της προβλήματα
THE LIFO TEAM
Η βιογραφία του Μίλαν Κούντερα κυκλοφόρησε μόλις στα ελληνικά

Βιβλίο / Η βιογραφία του Μίλαν Κούντερα κυκλοφόρησε μόλις στα ελληνικά

Η Γαλλίδα κριτικός λογοτεχνίας της «Monde», Φλοράνς Νουαβίλ, στο «Μίλαν Κούντερα: Γράψιμο... Τι ιδέα κι αυτή!», αποκαλύπτει καίριες στιγμές και συγγραφικές αλήθειες του καλού της φίλου, αναιρώντας όλες τις κατηγορίες που συνδέονταν με το όνομά του.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Πάουλο Σκoτ

Βιβλίο / Πάουλο Σκoτ: «Στη Βραζιλία ο ρατσισμός είναι παντού, στη λογοτεχνία, στους στίχους της σάμπα»

Πότε ρεαλιστικό, πότε στρατευμένο, πότε αστυνομικής υφής, πότε μια τρελή και ξεκαρδιστική σάτιρα. Οι «Φαινότυποι» του Πάουλο Σκοτ είναι ένα αξιοσημείωτο βιβλίο. Μιλήσαμε με τον Βραζιλιάνο συγγραφέα για τη λογοτεχνία, την κατάσταση στη Βραζιλία και την αξία των λογοτεχνικών βραβείων.
ΒΕΝΑ ΓΕΩΡΓΑΚΟΠΟΥΛΟΥ
Κώστας Σπαθαράκης, εκδότης.

Κώστας Σπαθαράκης / Κώστας Σπαθαράκης: «Δεν έχουμε αφηγήσεις για τις ερωτικές μας σχέσεις, για τα νιάτα μας»

Για τον άνθρωπο πίσω από τις εκδόσεις αντίποδες, το μεγαλύτερο όφελος ήταν ότι, ενώ του άρεσε να είναι χωμένος μέσα στα βιβλία – μια μοναχική και ίσως ναρκισσιστική συνήθεια –, στην πορεία έμαθε να τη μετατρέπει σε εργαλείο κοινωνικότητας και επαφής με τους γύρω του.
M. HULOT
Χουάν Γκαμπριέλ Βάσκες: Ζούμε το τέλος του ανθρωπισμού

Βιβλίο / Χουάν Γκαμπριέλ Βάσκες: «Ζούμε το τέλος του ανθρωπισμού»

Ο πολυβραβευμένος Κολομβιανός συγγραφέας μιλά στη LiFO για τη βία που στοιχειώνει τη χώρα του, τη δύναμη της λογοτεχνίας να ανασύρει όσα κρύβει η Ιστορία, αλλά και για την αρχαιοελληνική φιλοσοφία ως σταθερή επιρροή του.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
H Gen Z όχι μόνο διαβάζει αλλά συγχρόνως αλλάζει και την ίδια την έννοια της ανάγνωσης

Βιβλίο / Η Gen Z δεν διαβάζει απλώς· επαναπροσδιορίζει την ανάγνωση

Οι εκπρόσωποι αυτής της γενιάς λατρεύουν την απόδραση, παίρνουν την λεγόμενη fan fiction τόσο σοβαρά όσο και τη λίστα Booker, αναβιώνουν κλασικά βιβλία από την Τζέιν Όστεν έως τον Ντοστογιέφσκι και μοιράζονται ιστορίες στις δικές τους κοινότητες.
THE LIFO TEAM
Γιατί ο Πέρσιβαλ Έβερετ πήρε το Πούλιτζερ με το «James»

Βιβλίο / Γιατί ο Πέρσιβαλ Έβερετ πήρε το Πούλιτζερ με το «James»

Ο Πέρσιβαλ Έβερετ έγραψε ένα άκρως επίκαιρο, δεδομένων των τελευταίων ημερών, βιβλίο, που ταυτόχρονα φιλοδοξεί να καταστεί κλασικό, για τον ρατσισμό και τη χαμένη ανθρωπιά, και κέρδισε το Εθνικό Βραβείο Λογοτεχνίας των ΗΠΑ και το Πούλιτζερ.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
«Πάμε στη Χονολουλού»: Ένα βιβλίο για τον μποέμ ρεμπέτη, κιθαρίστα και σκιτσογράφο Κώστα Μπέζο, που ξαναγράφει την ιστορία της Ελλάδας πριν από το 1940

Βιβλίο / «Πάμε στη Χονολουλού»: Ένα βιβλίο για τον μποέμ ρεμπέτη Κώστα Μπέζο

Τη δεκαετία του ’30 άνθισε στην Ελλάδα ένα μουσικό είδος «διαφυγής» από τη σκληρή πραγματικότητα, οι χαβάγιες. Ο Κώστας Μπέζος, αινιγματική μορφή μέχρι πρόσφατα και σημαντικός ρεμπέτης και σκιτσογράφος, έγραψε μια ανείπωτη ιστορία, διαφορετική από αυτή που η επίσημη ιστορία έχει καταγράψει για την εποχή του Μεσοπολέμου.  
M. HULOT
Εύα Μπαλταζάρ: «Η αγάπη που σε φυλακίζει δεν είναι αγάπη»

Βιβλίο / Εύα Μπαλταζάρ: «Η αγάπη που σε φυλακίζει δεν είναι αγάπη»

Η Καταλανή συγγραφέας, που έχει εξελιχθεί σε σημείο αναφοράς της σύγχρονης queer λογοτεχνίας, μεταφράζεται παγκοσμίως και τη θαυμάζει ο Αλμοδόβαρ, μιλά στη LiFO για το τι σημαίνει να ζεις ελεύθερα.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ