Τα καφέ στην Μονμάρτρη και γύρω από το Les Abesses είναι γεμάτα κόσμο, ο καιρός είναι γλυκός, είναι οι τελευταίες μέρες του φθινοπωρινού φεστιβάλ στο Παρίσι και ο κόσμος έχει αρχίζει να μαζεύεται στο θέατρο μισή ώρα νωρίτερα από την παράσταση για να παρακολουθήσει τη διάλεξη ενός ιστορικού, μια εισαγωγή στο θέαμα που πρόκειται να ακολουθήσει.
Στην αφίσα της παράστασης η Ελληνίδα χορεύτρια και συνεργάτις της Μαγκί Μαρέν, Δάφνη Κουτσαφτή, που θα συναντήσω την επόμενη μέρα, φορά μια μπλούζα με τυπωμένη την Ακρόπολη και στέκεται μπροστά σε μια επιγραφή με το όνομα του Ξενοκλείδη, γιου του Ευθυκλέους και αρχηγού του στόλου των Κορινθίων στην περίοδο του Πελοποννησιακού Πολέμου.
Ο τίτλος της παράστασης «Y aller voir de plus près», σε ελεύθερη απόδοση «κοίτα καλύτερα, από πιο κοντά», δεν σε προετοιμάζει για τη νέα δουλειά της ηγετικής φυσιογνωμίας του χορού Μαγκί Μαρέν, μιας δημιουργού με σαράντα τρία χρόνια καριέρας που έχει δημιουργήσει μερικές από τις πιο καθηλωτικές σκηνές του σύγχρονου χορού, για το ιστορικό υπόβαθρο της παράστασης που, όπως θα διαπιστώσω στη συνέχεια, δυσκολεύεσαι πολύ να παρακολουθήσεις σε κάποιες στιγμές του, τεστάροντας τον εαυτό σου για τις γνώσεις σου σε μια υπόθεση κάπως «δική σου», τον Πελοποννησιακό Πόλεμο. Ακόμα και η νευρικότητα που δημιουργεί η Μαρέν στους θεατές είναι ένα μέρος της διαδικασίας στην οποία σε καλεί να πάρεις μέρος με κάθε θέαμα που παρουσιάζει.
Κάποια στιγμή –είναι η ανάγνωση που κάνουμε στο τέλος της παράστασης– ο Θουκιδίδης περιγράφει την ανθρώπινη φύση. Και εκεί διαπιστώνεις πόσο επίκαιρο είναι αυτό το κείμενο, πώς δεν αλλάζει τίποτα, πόσο σοφός είναι ο τρόπος που το έγραψε, με την περιγραφή του εμφύλιου πολέμου, μέσα στον οποίο οι άνθρωποι άλλαζαν το νόημα των λέξεων, για να μπορέσουν να φέρουν τα πράγματα από τη δική τους πλευρά.
Η Μαγκί Μαρέν απευθύνει μια πρόσκληση στους θεατές να ρίξουν μια πιο προσεκτική ματιά σε μια πολυεπιστημονική δουλειά που συνδυάζει σώμα, κείμενο, εικονογραφική έρευνα, πολλά πράγματα, συμπεριλαμβανομένης μιας ταινίας μικρού μήκους στην οποία δεν υπάρχει καθόλου χορός με τον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε μια παράσταση χορού, κάτι που έχει επαναλάβει στο παρελθόν και για το οποίο έχει δεχτεί πολύ βίαιη κριτική.
Μάλιστα η πολυαναμενόμενη δημιουργία της, μετά από δέκα χρόνια απουσίας, παρουσιάστηκε αρχικά στο φεστιβάλ της Αβινιόν, στην κατηγορία Indiscipline και όχι Dance.
Εμπνευσμένη από τον Πελοποννησιακό Πόλεμο, όπως τον έγραψε ο Θουκυδίδης, αυτή η δημιουργία δεν αποτελεί εξαίρεση στις πεποιθήσεις της για τον ρόλο του χορού στον σύγχρονο κόσμο. Στη σκηνή, δύο άνδρες και δύο γυναίκες βρίσκονται περιτριγυρισμένοι από τα κοστούμια που φορούν, τα αντικείμενα που χειρίζονται, τις οθόνες που τους καθοδηγούν. Σαν σύγχρονοι αρχαιολόγοι αντιλαμβάνονται μέσα από κάθε ένδειξη θαμμένα και ξεχασμένα κομμάτια της ιστορίας, επιχειρώντας να κατανοήσουν τους μηχανισμούς στην καρδιά των πολέμων και την κατασκευή της βίας.
Αυτό σημαίνει ότι μέσα από τους ήχους των κρουστών που παίζουν και την πυκνή αφήγηση που κρατά μιάμιση ώρα, η εξιστόρηση μέσα από μια παράσταση που δεν είναι ιστορική επιχειρεί πυρετικά να μας οδηγήσει στα βάθη της ιστορίας, στις στρατηγικές, τις συμμαχίες, τις πολιτικές που εφαρμόζονται σε μια σύγκρουση μεταξύ αντίπαλων δυνάμεων.
Το έργο μάς οδηγεί σαν νεοφώτιστους, να μορφωθούμε, να καταλάβουμε γιατί ξέσπασαν πόλεμοι σε αυτή την εποχή και γιατί ξέσπούν ακόμα και σήμερα, με παραλληλισμούς μεταξύ των ιστορικών και των πιο πρόσφατων γεγονότων, μας ανοίγει μια προοπτική στην πολιτική που ασκούν οι Γάλλοι Πρόεδροι, στις σχέσεις ΗΠΑ-Κίνας, στις ισορροπίες δυνάμεων που είναι έτοιμες να εκραγούν ανά πάσα στιγμή και στις παράπλευρες απώλειες στις οποίες θα οδηγήσουν.
Η Μαγκί Μαρέν μάς καλεί να κατανοήσουμε την κυκλική φύση των συγκρούσεων και της ανθρώπινης βίας. Οι απαντήσεις δεν είναι απλές, γραπτές και άμεσες, δεν υπάρχουν στην παράσταση, παρά μόνο ως πρόσκληση να αναστοχαστούμε μπροστά στις εφήμερες και όμως επαναλαμβανόμενες μορφές βαρβαρότητας, να ρίξουμε φως στις συγκρούσεις του σήμερα, ως αντίσταση απέναντι στα γεγονότα που μας ταλαιπωρούν και μας απασχολούν, ρίχνοντας μια πιο προσεκτική ματιά.
Την επόμενη μέρα πηγαίνω να συναντήσω τη Δάφνη Κουτσάφτη, που μένει μόνιμα στο Παρίσι εδώ και δεκαπέντε χρόνια και δουλεύει με τη Μαγκί Μαρέν τα τελευταία δέκα. Στο μυαλό μου δεν σταματούν να στριφογυρίζουν τα ζητήματα της εξουσίας, της ενόχλησης και προδοσίας, τα ψέματα και πώς ξεκινώντας από συμμαχίες, από συνθήκες, οι πολίτες καταλήγουν να σκοτώνονται μεταξύ τους.
Η Δάφνη, μια από τους τέσσερις ερμηνευτές της παράστασης, δείχνει να της φαίνεται φυσικό που κάποιοι εγκατέλειψαν την αίθουσα στη διάρκεια του έργου. Η ίδια ξεκίνησε χορό, όπως μου λέει, «μεγάλη», στα δεκάξι της, και τότε έψαξε σχολές στην Αθήνα. Δεν τα κατάφερε να βρει αυτό που ήθελε και έφυγε για το Παρίσι.
Τη ρωτώ για το περιβάλλον του χορού στη Γαλλία, «είναι ανταγωνιστικό όπως παντού» μου απαντά, «αλλά αυτό που μου αρέσει εδώ είναι ότι χάνεσαι μέσα στο πλήθος, νιώθω τελείως ελεύθερη και άγνωστη μεταξύ αγνώστων. Είχα τρομερή ανάγκη να φύγω».
Φοίτησε στο Παρίσι, σε μια ιδιωτική σχολή χορού, δεν έβρισκε τον δρόμο της και κατά τύχη είδε, ανάμεσα σε άλλες, μια παράστασή της Μαγκί Μαρέν και έπαθε σοκ. Εκείνη την περίοδο η Mαρέν ήταν διευθύντρια στο χορογραφικό κέντρο Rillieux-la-Pape, στα προάστια της Λυών και είχε βάλει μπροστά ένα μεταπτυχιακό που κρατούσε εννέα μήνες, Η Δάφνη έδωσε εξετάσεις και πήγε εκεί να δουλέψει μαζί της.
«Όταν είδα την παράσταση της Μαγκί Μαρέν είπα "θέλω να δουλέψω μόνο με αυτή", είναι σαν μάγος. Η Μαγκί είναι ένας πολύ διακριτικός άνθρωπος και όσο ήμασταν στη σχολή, η ίδια, επειδή ήξερε ότι τρέφουμε μεγάλο θαυμασμό στο πρόσωπό της, προσπαθούσε να μην έρχεται για να μη μας επηρεάζει. Είναι μεγάλη δασκάλα, πολύ γενναιόδωρη και έμαθα πάρα πολλά. Όταν μπήκα στην ομάδα της έκανα και τις νέες παραγωγές και το ρεπερτόριο. Είναι η πρώτη χορογράφος με την οποία δούλεψα και έμαθα πολλά πράγματα, δόμησε αυτό που θεωρώ δουλειά».
Συζητώντας για το «Y aller voir de plus près», δεν μπορώ να μην παρατηρήσω ότι και σε αυτή τη δουλειά της Μαρέν οι ερμηνευτές δεν κάνουν καμία χορογραφική κίνηση και πως σαν ηθοποιοί επί σκηνής έχουν να αντιμετωπίσουν ένα πολύ πυκνό κείμενο με εκατοντάδες πληροφορίες, ονόματα και αριθμούς που λένε πολύ γρήγορα.
«Μας πήρε δέκα μέρες να κάνουμε μόνο την ανάγνωση αυτού του τεράστιου κειμένου» λέει η Δάφνη. «Αρχίσαμε να το διαβάζουμε μέσα στην καραντίνα και αυτό κράτησε τέσσερις μήνες, είναι ένα απίστευτο κείμενο. Αυτό που με είχε σοκάρει στην πρώτη ανάγνωση που έκανα –κάτι που συμβαίνει και στην παράσταση– είναι ότι υπάρχουν τόσες πολλές πληροφορίες, τόσα πολλά ονόματα, αριθμοί θυμάτων, που χάνεσαι.
Και κάποια στιγμή –είναι η ανάγνωση που κάνουμε στο τέλος της παράστασης– ο Θουκιδίδης περιγράφει την ανθρώπινη φύση. Και εκεί διαπιστώνεις πόσο επίκαιρο είναι αυτό το κείμενο, πώς δεν αλλάζει τίποτα, πόσο σοφός είναι ο τρόπος που το έγραψε, με την περιγραφή του εμφύλιου πολέμου, μέσα στον οποίο οι άνθρωποι άλλαζαν το νόημα των λέξεων, για να μπορέσουν να φέρουν τα πράγματα από τη δική τους πλευρά».
Η Μαγκί Μαρέν δεν αποφεύγει τη σύνδεση του Πελοποννησιακού Πολέμου με την γαλλική αποικιοκρατία και τον ρόλο των πολιτικών μέχρι σήμερα και το κάνει με τρόπο ευθύ και αιχμηρό, σχεδόν προκλητικό. «Είναι αυτό που μου αρέσει στη δουλειά της μέχρι σήμερα, δεν την αφορά, δεν θα σκεφτεί ποτέ τι πρέπει να δείξει, τι θα αρέσει, και αν αρέσει, και τι θα ενοχλήσει. Έχουμε ανθρώπους που φεύγουν καθημερινά από την αίθουσα αλλά ακόμα και αυτό το προτιμώ, να βλέπω μια αντίδραση.
Όταν παίζαμε παλιότερα το Umwelt –γιατί τώρα έχει μπει στο ρεπερτόριο του σύγχρονου χορού– οι άνθρωποι ανέβαιναν απάνω στη σκηνή και ήθελαν να σπάσουν τις κιθάρες και έλεγαν ότι «αυτό δεν είναι χορός», ουκ ολίγες φορές μας έχουν σταματήσει την παράσταση. Μου αρέσει να δημιουργούμε συναισθήματα και η Μαρέν επιμένει να το κάνει γιατί αυτός είναι ο μόνος της τρόπος. Δεν θέλει να προβοκάρει κανέναν, αλλά δεν θέλει να αλλάξει τα δικά της δεδομένα.
Νομίζω ότι ο θεατής σήμερα επιδιώκει να καταλάβει ή να διασκεδάσει με ένα θέαμα, δεν θέλει να ζοριστεί, αυτό για μένα σημαίνει ότι κάτι πάει λάθος. Υπάρχουν άνθρωποι που δεν βλέπουν χορό γιατί προσπαθούν να βρουν το νόημα ή να καταλάβουν κάτι, ενώ δεν χρειάζεται πολλές φορές να καταλάβεις τίποτα. Στη Γαλλία έχουμε την τύχη να υπάρχουν ακόμα χρήματα και έτσι γίνονται πολλά πράγματα, υπάρχουν τάσεις, μόδες στον χορό, όπως παντού, αλλά φυσικά, κατά τη γνώμη μου, ο χορός είναι σε κρίση και υπάρχει κάτι ερμητικά κλειστό που μπορεί να δυσκολέψει τα πράγματα».
Η Δάφνη Κουτσαφτή, απόφοιτος του ελληνικού σχολείου, δεν είχε πολύ μεγαλύτερη σχέση με το κείμενο του Θουκιδίδη από του ξένους συναδέλφους της. Η γλώσσα ήταν αυτή που τη βοήθησε και, όπως λέει, η γεωγραφία για να κατανοήσει τις μετακινήσεις στη διάρκεια του πολέμου.
«Ήμουνα λίγο πιο κοντά στο Θουκιδίδη γιατί ήξερα περισσότερο από τους άλλους τη γεωγραφία όχι γιατί στο σχολείο τον κάνουμε όπως πρέπει, λίγα ξέρει ένας απόφοιτος του ελληνικού σχολείου, ούτε τα βασικά, το νόημα. Και με τους συναδέλφους μου, που δεν ήξεραν την ιστορία, βράζαμε στο ίδιο καζάνι, κρατούσαμε τις ίδιες σημειώσεις, διαβάσαμε το γαλλικό κείμενο που είναι εξαιρετικά σύνθετο, της Ζακλίν ντε Ρομιγί, αλλά εγώ μπορούσα να έχω το ελληνικό κείμενο δίπλα και να ανατρέχω σε αυτό. Αυτό που φαίνεται να μην έχει "κίνηση", το έργο που κάνουμε, είναι ένα κομμάτι μιας χορογραφικής έρευνας, μετρημένο όλο με μετρονόμο.
Εμένα, το κομμάτι της έρευνας με ενδιαφέρει πάρα πολύ και με την Μαγκί ξεκινάμε από τα πολύ βασικά κάνοντας ρυθμό και διαβάζοντας. Η δυσκολία είναι ότι ο ρυθμός είναι πολύ γρήγορος και οι φράσεις κόβονται στα τρια δευτερόλεπτα, έχεις μια τεράστιας φράση που θα πεις σε αυτόν τον χρόνο αλλιώς καταρρέει όλη η παράσταση».
Η Δάφνη δεν βλέπει πολύ χορό στην Ελλάδα, όχι τουλάχιστον όσο θα ήθελε. Νιώθει όμως θαυμασμό για τους συνάδελφους της γιατί στη Γαλλία, σε αντίθεση με την Ελλάδα, υπάρχουν πολλές βοήθειες για να κάνουν αυτό που θέλουν και στο θέατρο και στον χορό, κυρίως στον χορό που είναι λίγες οι ομάδες και πολύ πιο δύσκολα τα πράγματα.
Αυτό το δεκαπενθήμερο βρίσκεται στην Ελλάδα και θα πάρει μέρος στo in situ πρότζεκτ της Julie Desprairies, σε έναν χορογραφικό περίπατο δύο χιλιομέτρων κατά μήκος των ανενεργών σιδηροδρομικών γραμμών που διασχίζουν την πόλη της Ελευσίνας από την ανατολή ως τη δύση, για την Ελευσίνα 2023 Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης.
«Η σχέση του χορού με την κοινωνία είναι άρρηκτα συνδεδεμένη και τα πράγματα δεν θα έπρεπε να είναι τόσο διαχωρισμένα» λέει η Δάφνη. «Άλλωστε, εμένα η κίνηση και ο χορός που με συγκινούν περισσότερο είναι εν τέλει όχι όταν βλέπω μια παράσταση με φοβερούς χορευτές που κάνουν χίλιες πιρουέτες, πιο πολύ συγκινούμαι με τους παραδοσιακούς χορούς ή με κάποιον που αρχίζει να χορεύει επειδή μέθυσε. Όταν βλέπω να χορεύουν οι Κρήτες ή οι Ηπειρώτες τους παραδοσιακούς χορούς τους. Ο χορός είναι παντού, τον έχουμε μέσα μας και τον βλέπουμε κάθε μέρα γύρω μας.
Ένα Άλλο Μυστήριο | Un Autre Mystère
Compagnie des Prairies - Julie Desprairies
14 Νοεμβρίου 2021 | Ώρα έναρξης: 11.00 & 16.00
Ένας χορογραφικός περίπατος δυο χιλιομέτρων στις ανενεργές σιδηροδρομικές γραμμές της Ελευσίνας, με τη συμμετοχή Ελλήνων και Γάλλων χορευτών, κατοίκων και τοπικών πολιτιστικών συλλόγων.
Αφετηρία: Παλαιός Σιδηροδρομικός Σταθμός Ελευσίνας
Τέρμα: Πάρκο Πλάτωνος
Ερμηνευτές: Δάφνη Κουτσαφτή, Δέσποινα Γκουγκουλιάνα, Elise Ladoué, Θέμις Χατζή, Βάσια Δεμίρη
Χάρτης της διαδρομής εδώ
Είσοδος ελεύθερη με προκράτηση θέσεων εδώ
