ΟΤΑΝ Η ΝΤΕΠΥ ΓΟΡΓΟΓΙΑΝΝΗ αποφάσισε να κάνει μεταπτυχιακές σπουδές στη χορογραφία και την κινησιολογία για το θέατρο στο Central School of Speech & Drama του Λονδίνου, ήταν αναμενόμενο να αντιμετωπίσει και τις προκλήσεις της μετα-Covid και μετα-ΜeΤoo εποχής. Τι σήμαινε αυτό; Περισσότερη ενσυναίσθηση όσον αφορά τις σκηνές εγγύτητας, οικειότητας και βίας επί σκηνής αλλά και στα κινηματογραφικά και τηλεοπτικά γυρίσματα. Μέχρι ποιο σημείο μπορεί να εκτεθεί ένα σώμα; Τι θέλει, τι δεν θέλει να δείξει, και κυρίως μέχρι πού είναι διατεθειμένος/-η προχωρήσει ένας ή μία ηθοποιός που ερμηνεύει έναν ρόλο ο οποίος απαιτεί εκτεταμένες ερωτικές σκηνές ή σκηνές βίας; Σε αυτά τα ερωτήματα θέλησε να δώσει απαντήσεις, έτσι ειδικεύτηκε σε έναν ρόλο που στην Ελλάδα είναι άγνωστος. Θα πείσει τους σκηνοθέτες μας ότι ήρθε η ώρα να συντονιστούν με τις απαιτήσεις της νέας εποχής;
— Πότε ακριβώς προέκυψε η ιδιότητα του/της intimacy coordinator; Έχει να κάνει με την πολιτική ορθότητα και τα σκάνδαλα του #MeToo;
Είναι ένας καινούργιος ρόλος στον κινηματογράφο αλλά και στο θέατρο, ο οποίος δημιουργήθηκε κυρίως μετά το #MeToo, αν και υπήρχε και προηγουμένως. Εδραιώθηκε και άρχισε να παίρνει τη μορφή που έχει τώρα μετά το 2017-2018 και αμέσως μετά τον κορωνοϊό.
Φυσικό είναι να έχουν θέμα οι γυναίκες, αλλά και οι άντρες μπορεί να αντιμετωπίσουν πρόβλημα, καθώς οι σκηνοθέτες θεωρούν κάποια πράγματα δεδομένα, π.χ. ότι ένας άντρας μπορεί εύκολα να ξεπεράσει τα όρια.
— Δεν νομίζω ότι υφίσταται στο ελληνικό θέατρο αυτή η ιδιότητα. Εσύ πώς βρέθηκες σε αυτό;
Ουσιαστικά, εγώ ασχολήθηκα με αυτό εξαιτίας του μεταπτυχιακού που έκανα στην Αγγλία ως κινησιολόγος θεάτρου. Ένα κομμάτι αφορούσε το intimacy (την εγγύτητα) και σ’ αυτό το πλαίσιο η καθηγήτριά μας μάς εξηγούσε πώς να το προσεγγίσουμε, περισσότερο βέβαια σε μεγάλες παραγωγές, από το απλό άγγιγμα και το φιλί μέχρι την ερωτική πράξη. Όπως μας έλεγε, μας αφορά ως ειδικότητα και το προσεγγίζουμε ως χορογραφία γιατί έχει να κάνει με το σώμα και την επαφή. Χρησιμοποιούσαμε πολύ αυτοσχεδιασμό και όποιος δεν είχε έφεση σε αυτόν δεν μπορούσε εύκολα να ενταχθεί σε ένα ντουέτο. Είχα την τύχη να συνεργαστώ με την κορυφαία intimacy coordinator της Αγγλίας, την Ίτα O’Μπράιεν, η οποία το ξεκίνησε όλο αυτό και έχει δουλέψει για μεγάλες σειρές. Το 2017, στο πλαίσιο μιας παράστασης στο Drama Center του «Katzelmacher» του Φάσμπιντερ («Ο Έλληνας γείτονας»), ενός έργου με πολλές ερωτικές περιπτύξεις, εγώ έκανα την κίνηση και τη χορογραφία και εκείνη το intimacy coordination.
«Katzelmacher» του Ράινερ Βέρνερ Φάσμπιντερ
— Μήπως πρόκειται για μια συνθήκη της αγγλοσαξονικής κουλτούρας; Ένα είδος παρέμβασης που αποστειρώνει τη δραματουργία;
Η πρώτη σκέψη είναι ότι μπορεί να περιορίσει τη δημιουργία, την ελευθερία, τον αυτοσχεδιασμό και την έκφραση. Εμείς παίρνουμε τη σκηνή και πηγαίνουμε λέξη-λέξη. Η σκηνή είναι το συγκεκριμένο πλαίσιο ενός θεατρικού έργου, δεν είναι κάτι ανοιχτό. Μπαίνουν κάποια κινητικά στοιχεία και τα όρια κάθε ηθοποιού ως προς το μέχρι πού θέλει να φτάσει η επαφή ή το γυμνό. Αυτοί είναι παράγοντες που χρησιμοποιούμε δημιουργικά για να στήσουμε κάτι με αυτά που διαθέτουμε. Μπορεί να δημιουργηθεί κάτι πολύ ενδιαφέρον, φρέσκο και καινούργιο.
— Πώς αποδίδεται ο όρος στα ελληνικά;
Σύμφωνα με το Κέντρο Τέχνης και Πολιτισμού Θυμέλη, η σωστή απόδοση είναι «συντονιστής/συντονίστρια εγγύτητας». Είναι ένα κομμάτι που πάντα με απασχολούσε ως κινησιολόγο στο πλαίσιο μιας παράστασης. Ελπίζω ότι σύντομα θα εισαχθεί αυτή η ιδιότητα και στην Ελλάδα.
— Στο θέατρο, ωστόσο, μια ερωτική σκηνή ή το γυμνό ή οτιδήποτε αποτελεί λόγο εγγύτητας μπορεί να αποδοθεί με εικαστικό τρόπο. Στον κινηματογράφο, που απαιτεί περισσότερο ρεαλισμό, πώς το προσεγγίζει κανείς;
Στο θέατρο, επειδή υπάρχει επανάληψη, δεν μπορεί να είναι τόσο ωμή η αναπαράσταση. Στην Ελλάδα, μάλιστα, χρησιμοποιούμε το γυμνό και την έκθεση πολύ περισσότερο από όσο στο εξωτερικό, τουλάχιστον σε σχέση με την Αγγλία που γνωρίζω καλά. Μερικοί ηθοποιοί είναι διατεθειμένοι να το κάνουν και μερικοί όχι. Αυτό έχει να κάνει με την αισθητική και το όραμα του εκάστοτε σκηνοθέτη. Επίσης, αν ένας ηθοποιός έχει κάνει μια «προκλητική» σκηνή με έναν σκηνοθέτη, δεν σημαίνει ότι μπορεί να κάνει μια αντίστοιχη και με άλλον σκηνοθέτη άλλης αισθητικής – οριοθετείται σε κάποιο πλαίσιο. Στο θέατρο Arcola συνεργάστηκα με τον καλλιτεχνικό του διευθυντή, Mεχμέτ Εργκέν, σε ένα έργο στο οποίο υπήρχε ερωτική σκηνή με βία, ουσιαστικά ένας βιασμός. Υπήρχε ένα πρωτόκολλο προτού καν ξεκινήσουμε.
— Μπορείς να περιγράψεις τη διαδικασία που ακολούθησες;
Καταρχάς, να πω ότι κάθε περίπτωση είναι διαφορετική, έτσι την αντιμετωπίζουμε διαφορετικά. Αυτή που προανέφερα ήταν μια νατουραλιστική σκηνή βίας, όχι ένα κινητικό concept. Είχαμε συζητήσει με την ηθοποιό τι ήθελε να φανεί και μέχρι πού θα προχωρούσαμε, είχαμε και τη σύμφωνη γνώμη του παρτενέρ, παρουσία του σκηνοθέτη, και μετά μείναμε οι τρεις μας για την πρώτη πρόβα. Το επόμενο διάστημα εξελίχθηκε σε μια χορογραφία, μια αλληλουχία κινήσεων. Λίγο μετά προσθέσαμε και τα κοστούμια, οπότε μας απασχόλησε τι έπρεπε να φανεί και τι όχι, ακολουθώντας μια διαδικασία βήμα-βήμα, αρχικά «μαρκαριστά», απορρίπτοντας ό,τι δεν μας άρεσε, και παράλληλα βάζοντας κάποιες εντάσεις και πιο ρεαλιστικές ποιότητες στο κάθε κομμάτι αυτής της αλληλουχίας. Τελικά φτάσαμε σε ένα επίπεδο στο οποίο μπορούσαμε να βλέπουμε μια επανάληψη. Επίσης, το στήσαμε υπό τέτοια οπτική γωνία ώστε να μη φανεί ό,τι δεν θέλαμε να φανεί, λ.χ. τα πόδια της ηθοποιού. Σημειωτέον, μέχρι να είναι έτοιμη η σκηνή, όσο τη δουλεύαμε, δεν ήταν παρών/-ούσα κανένας/καμία ηθοποιός από την υπόλοιπη διανομή.
— Έχεις κάποια ανάλογη εμπειρία από κινηματογραφικό ή τηλεοπτικό σετ;
Βέβαια, και μάλιστα από ελληνική παραγωγή. Αφού συζητήσαμε με τον σκηνοθέτη πώς ήθελε το πλάνο, δηλαδή πώς θα κινηθεί η κάμερα –κάτι το οποίο είναι επίσης βασικό–, καθώς ήθελα να έχω πλήρη εποπτεία του σκηνικού, ακολούθησε η συνάντηση με τους ηθοποιούς για να μιλήσουμε για τις σκηνές τους. Είχα να κάνω με τρία ζευγάρια: με το πρώτο ζευγάρι, οι ηθοποιοί του οποίου αισθάνονταν πολύ άνετα μεταξύ τους, γιατί είχαν ξαναδουλέψει μαζί, τη μέρα του γυρίσματος προέκυψε κάτι απρόοπτο. Ενώ η γυναίκα ήταν να κάνει full frontal γυμνό, αδιαθέτησε και δεν ένιωθε άνετα. Είπαμε να το αναβάλουμε, αλλά δεν πολυάρεσε στον σκηνοθέτη. Καθώς υπήρχε χρονική πίεση, αποφάσισα ότι έτσι όπως το είχαμε σχεδιάσει και με μερικές επεμβάσεις του σκηνοθέτη για να καλύψουμε αυτό που συνέβη την τελευταία στιγμή, θα μπορούσαμε να προχωρήσουμε. Παρόλο που ο σκηνοθέτης φοβόταν ότι θα του χαλούσε τη σκηνή, κι ενώ εγώ προσπαθούσα να προστατεύσω την ηθοποιό, πόσο μάλλον ως γυναίκα, καταφέραμε να το ολοκληρώσουμε. Σήμερα, προβλήματα τέτοιου είδους αντιμετωπίζονται και με άλλους τρόπους, π.χ. με μαξιλαράκια και επιθέματα. Τώρα ανακαλύπτονται αυτά. Το θέμα είναι πώς ανταποκρίνεσαι εκείνη τη στιγμή στα δεδομένα που σου δίνονται.
— Στον χώρο του κινηματογράφου θα υπάρχει η απαίτηση για απόλυτο επαγγελματισμό.
Αυτό που γίνεται στο εξωτερικό, όσον αφορά το σινεμά και την τηλεόραση, είναι ότι μπαίνει το πλαίσιο σε επίπεδο pre- και post-production. Εδώ δεν υπάρχει καν στο production. Βέβαια, επειδή πολλά από όλα αυτά ξεκίνησαν από την αγγλοσαξονική κουλτούρα, καταλαβαίνω ότι δεν εφαρμόζονται εύκολα στη δική μας. Αλλά ο ρόλος του συντονιστή εγγύτητας θα ενταχθεί και θα προσαρμοστεί και στη δική μας κουλτούρα. Έχει σημασία και η επικοινωνία, η γλώσσα που χρησιμοποιείς. Όσο και να έχεις δουλέψει στην Αγγλία, αν δεν το δεις πρακτικά, να το εφαρμόσεις με Έλληνες ηθοποιούς και σκηνοθέτες, να δεις τα power dynamics, την εξουσία που υπάρχει στα σετ εδώ, δεν θα διαπιστώσεις τις εγχώριες ανάγκες. Η Ίτα και ο Ντέιβιντ Θάκερεϊ –ο οποίος είναι από τους πρώτους που εκπαίδευσε η Ίτα και αυτήν τη στιγμή κάνει μεγάλες σειρές, όπως το «Sex Education» με εφήβους–, σου λένε ότι μαθαίνεις δουλεύοντας και ότι θα βρεις τις λύσεις τη στιγμή που αντιμετωπίζεις μια κατάσταση. Αυτό έχω δει να γίνεται στην Αγγλία σε μικρές, μεσαίες και μεγάλες παραγωγές. Ο δικός μου ρόλος κάθε φορά προσαρμοζόταν ανάλογα.
— Από την πείρα σου, τελικά μέχρι πού φτάνει ο κάθε ηθοποιός;
Το θέμα είναι να υπάρχει συναίνεση και από τους δυο. Συχνά ξεκινάμε με απλά σκίτσα, όπου μπορούμε να ορίσουμε ή να δείξουμε τα μέρη του σώματος, ή ακόμα και βάζοντας ταινία επάνω μας για να πούμε μέχρι πού επιτρέπεται να φτάσουμε, ποια σημεία είναι κόκκινα, πράσινα ή πορτοκαλί, ανάλογα με το επίπεδο της πίεσης. Το θέμα δεν είναι μόνο πού πιάνω αλλά και πώς πιάνω και με τι δυναμική, δηλαδή με πόση δύναμη.
— Δεν περιορίζονται η ορμή και η ενέργεια των ηθοποιών την ώρα που ερμηνεύουν;
Γι’ αυτό κάνουμε την πρόβα.
— Να μην ξεχνάμε ότι υπάρχουν και συντονιστές βίαιων σκηνών.
Η θεατρική πάλη, στην οποία υπάρχουν και διάφορες τεχνικές. Έχω χορογραφήσει ανάλογες σκηνές σε μια ταινία, που έφταναν σε φόνο. Να μην ξεχνάμε ότι υπάρχει πάντα και ο κίνδυνος του τραυματισμού.
— Συνήθως τι θέματα προκύπτουν όσον αφορά τις ερωτικές σκηνές; Είναι κυρίως οι γυναίκες που τα αντιμετωπίζουν;
Φυσικό είναι να έχουν θέμα οι γυναίκες, αλλά και οι άντρες μπορεί να αντιμετωπίσουν πρόβλημα, καθώς οι σκηνοθέτες θεωρούν κάποια πράγματα δεδομένα, π.χ. ότι ένας άντρας μπορεί εύκολα να ξεπεράσει τα όρια.
— Τα οποία μπορεί να καταστρατηγηθούν ακόμα και σε μια πρόβα;
Θεωρώ ότι σε μια πρόβα είμαστε όλοι επαγγελματίες, οπότε όλοι θέλουμε να λειτουργήσει η σκηνή με επαγγελματισμό, ώστε να είναι όλοι ασφαλείς. Το πρώτο που πρέπει να γίνει είναι ένας απλός σχεδιασμός, ακόμα και με όρους ανατομίας που, προσωπικά, ως χορεύτρια, κατέχω. Λέω στους μαθητές μου πριν κάνουν κάτι να το γράψουν, γιατί υπάρχει πάντα ένας τρόπος να περιγράψουν την κίνησή τους. Έτσι μπαίνουν στη διαδικασία να περιγράψουν μια επαφή με απόλυτη ακρίβεια.
— Έστω κι έτσι, δεν υπάρχει περίπτωση να αρνηθεί ένας ή μία ηθοποιός κάποιον βαθμό εγγύτητας;
Μπορεί ακόμα και πριν φτάσουμε σε συμβόλαιο ή προσυμφωνητικό μία ή ένας ηθοποιός να πει ότι, παρόλο που ξέρει τι είδους σκηνές περιέχει το έργο, δεν θα ξεπεράσει κάποια όρια. Αυτό σημαίνει ότι ο σκηνοθέτης δεν έχει εξηγήσει σωστά από πριν τη συνθήκη του έργου και τι περιμένουμε όλοι από τους ηθοποιούς. Επίσης, ότι δεν τους έχει προετοιμάσει σχετικά με τις προθέσεις του και τους λόγους για τους οποίους γίνονται όσα γίνονται, π.χ. γιατί δύο ερωτευμένοι άνθρωποι έρχονται σε στενή επαφή και πώς αυτή η σκηνή οδηγεί στην επόμενη. Έχει συμβεί να δω παράσταση στην οποία οι ηθοποιοί βρίσκονταν σε αμηχανία.
— Άρα δεν είχαν συμφωνήσει με τη σκηνοθετική γραμμή;
Ας μην ξεχνάμε ότι οι ηθοποιοί υποδύονται έναν χαρακτήρα, δεν υποδύονται τον εαυτό τους. Ο χαρακτήρας είναι που εκείνη τη στιγμή βρίσκεται σε συγκεκριμένη κατάσταση. Γι’ αυτό λέω στους μαθητές μου, όταν πηγαίνουν σε οντισιόν ή σε κάστινγκ, να σκεφτούν πρώτα τα όριά τους μέσα στον ρόλο που αναλαμβάνουν. Αν ο ρόλος ζητάει συγκεκριμένα πράγματα και οι ίδιοι δεν είναι σύμφωνοι με την αισθητική της παραγωγής, πρέπει να αποφασίσουν τι θέλουν για να μη βρεθούν προ εκπλήξεως, να μη χρειαστεί να ξεπεράσουν τα όριά τους. Ειδικά όταν είσαι νέος και στα πρώτα σου βήματα, είναι πιθανό να αναγκαστείς να συμβιβαστείς σε μια παραγωγή, αλλά γενικά πρέπει να σκεφτείς τα δικά σου όρια, γιατί με έναν τρόπο είναι και δική σου ευθύνη.
— Τα φιλιά είναι πιο αποδεκτά;
Στην Αγγλία έχουν εμπλουτιστεί. Υπάρχουν πολύ περισσότερες δυνατότητες για δημιουργικότητα. Οι γκέι ταινίες έχουν πολύ ερωτικές και ωραίες σκηνές.
— Οι Έλληνες και οι Ελληνίδες ηθοποιοί είναι πιο ανεκτικοί/-ές;
Είναι, και θα μπουν στη διαδικασία να ανεχτούν κάποια πράγματα, περισσότερα από αυτά που πρέπει. Στην Αγγλία δεν υπάρχει αυτό. Εκεί είναι ξεκάθαρο στο συμβόλαιο τι ζητείται από την παραγωγή ή από τον σκηνοθέτη, ο οποίος έχει εξηγήσει ήδη από την οντισιόν τι περιμένει από κάθε ρόλο. Πρόσφατα συνεργάστηκα με έναν εξαιρετικό σκηνοθέτη, τον Όουεν Χόρσλεϊ, με τον οποίο από την πρώτη μέρα της πρόβας προχωρήσαμε σε πράγματα για τα οποία εδώ θα περιμέναμε τρεις-τέσσερις εβδομάδες. Χωρίς να διακόψουμε τη δημιουργικότητα της πρόβας, μπαίναμε και ανακαλύπταμε πράγματα πέρα από τα βασικά.
— Γνωρίζεις αν έχουν προκύψει ανεπιθύμητες καταστάσεις;
Έχω ακούσει διάφορα από φίλους και φίλες στον χώρο, π.χ. ένας σκηνοθέτης ζήτησε περισσότερα από αυτά που αναμενόταν να ζητήσει, οπότε δεν είχαν χρόνο να σκεφτούν και να συναινέσουν οι ηθοποιοί. Λόγω του σοκ, αλλά και για να μη χάσουν τον ρόλο, αναγκάστηκαν να υπακούσουν. Έχουν γίνει πράγματα που έχουν ξεπεράσει τα όρια ενός/μιας ηθοποιού. Αυτός είναι ο λόγος που πρέπει να υπάρχει το intimacy coordination. Όταν δίνεται κάτι εκτός του σεναρίου και των προσυμφωνηθέντων, κάποιος πρέπει να πει ότι χρειάζεται χρόνος για να το επεξεργαστούμε. Προφανώς στο σετ δεν υπάρχει χρόνος, τα περιθώρια είναι μικρά. Σε μια άλλη περίπτωση, ενώ είχε συμφωνηθεί τι θα γινόταν στη λήψη, έγιναν άλλα. Ο ένας εκ των δύο ηθοποιών βρέθηκε σε καταστάσεις στις οποίες δεν είχε συναινέσει και κάποιος έπρεπε να σταματήσει αμέσως τη λήψη – πολλοί το κάνουν, κι ας είναι δύσκολο. Εκεί είναι αναγκαία η παρουσία ενός coordinator, για να εφαρμόσει ό,τι είχε συμφωνηθεί. Βέβαια, υπάρχει και το warning. Όπως στο θέατρο κάνουμε μια σκηνή λέξη-λέξη, στον κινηματογράφο προχωράμε κομμάτι κομμάτι. Ακολουθούμε μια διαδρομή.
— Τελικά, υπάρχει ενδιαφέρον στην Ελλάδα;
Έχει αρχίσει ο κόσμος να ενδιαφέρεται και οι παραγωγές θέλουν οι παραστάσεις να ανέβουν ποιοτικά. Αλλά δεν υπάρχει ενημέρωση. Κάποιοι νέοι σκηνοθέτες έχουν αρχίσει να ζητούν την παρουσία coordinator, όπως ο Λάνθιμος, που συνεργάστηκε με την Eλ Μακάλπιν, η οποία μίλησε με πολύ καλά λόγια, είπε ότι την άφησαν να είναι πολύ δημιουργική στο «Poor Things».
— Θεωρείς ότι υπάρχει θέμα με τις παλαιότερες γενιές ηθοποιών, ιδιαίτερα δημοφιλών, που ίσως τους είναι ακατανόητη η ύπαρξη ενός coordinator;
Υπάρχει θέμα, φυσικά. Έχει να κάνει με την κουλτούρα, αλλά είναι και θέμα χημείας και εμπιστοσύνης. Κάποιοι έχουν συντονιστεί. Η επικοινωνία είναι πολύ σημαντικό θέμα. Ακόμα και αν λόγω δημοφιλίας ή ηλικίας κάποιοι ηθοποιοί δεν είναι εύκολο να δεχτούν coordinators, αλλά, αν υπάρχει χημεία, εν τέλει θα συνεργαστούν μαζί του. Το ίδιο θα συμβεί και με έναν άπειρο σκηνοθέτη. Γενικά, αν η επικοινωνία είναι καλή, ο ρόλος του intimacy coordinator μπορεί να αναθεωρηθεί.
— Ετοιμάζεις ένα σχετικό σεμινάριο. Σε ποιους απευθύνεται;
Σε επαγγελματίες ηθοποιούς και σκηνοθέτες, αλλά και σε casting directors, σε όσους ασχολούνται και ενδιαφέρονται να μάθουν τι συμβαίνει στην Αγγλία, πώς κλείνονται τα συμβόλαια κ.λπ. Νομίζω ότι είναι θέμα χρόνου να ενημερωθούμε και στην Ελλάδα για τα νέα δεδομένα.
Το εργαστήριο «Αν “Ναι”, πόσο “Ναι” & αν “Όχι”, πόσο “Όχι”;» με εισηγήτρια τη Ντέπυ Γοργογιάννη με εστίαση στην εγγύτητα καθώς και στην σκηνική βία στο θέατρο, στην τηλεόραση και στον κινηματογράφο, ξεκινάει στις 2 Νοεμβρίου. Περισσότερες πληροφορίες στο 693 887 1449
