Οι άκεντρες μέλισσες (Meliponini) του Αμαζονίου έγιναν τα πρώτα έντομα στον κόσμο που αποκτούν νομικά κατοχυρωμένα δικαιώματα, σε μια εξέλιξη που οι υποστηρικτές της εκτιμούν ότι μπορεί να λειτουργήσει ως πρότυπο για ανάλογες πρωτοβουλίες προστασίας και αλλού.
Με δύο τοπικές ρυθμίσεις που υιοθετήθηκαν τους τελευταίους μήνες σε περιφέρειες του Περού, αναγνωρίζεται ότι οι γηγενείς μέλισσες του τροπικού δάσους, οι οποίες δεν διαθέτουν κεντρί, έχουν δικαίωμα να υπάρχουν και να ευημερούν σε εκτεταμένες περιοχές της περουβιανής Αμαζονίας. Οι άκεντρες μέλισσες καλλιεργούνται από αυτόχθονες κοινότητες ήδη από την προκολομβιανή εποχή και θεωρούνται από τους επιστήμονες κρίσιμοι επικονιαστές, με σημαντικό ρόλο στη διατήρηση της βιοποικιλότητας και της υγείας του οικοσυστήματος.
Οι πιέσεις, ωστόσο, αυξάνονται. Η κλιματική αλλαγή, η αποψίλωση και τα φυτοφάρμακα λειτουργούν σωρευτικά, ενώ στον ίδιο χώρο εντείνεται και ο ανταγωνισμός από μέλισσες που έχουν εισαχθεί από την Ευρώπη. Επιστήμονες και οργανώσεις προσπαθούν εδώ και καιρό να εξασφαλίσουν ότι οι άκεντρες μέλισσες θα ενταχθούν σε διεθνείς καταλόγους προστασίας, καθώς η υποχώρηση των πληθυσμών τους αρχίζει να αποτυπώνεται με μεγαλύτερη ένταση στο πεδίο.
Η μεγάλη συμβολή των άκεντρων μελισσών στο οικοσύστημα του Αμαζονίου
Η πρωτοβουλία συνδέεται με την έρευνα και τη δράση της Ρόσα Βάσκες Εσπινόσα, ιδρύτριας του Amazon Research Internacional, η οποία τα τελευταία χρόνια ταξιδεύει σε κοινότητες του Αμαζονίου καταγράφοντας είδη και παραδοσιακές πρακτικές εντοπισμού και εκτροφής τους. Η Εσπινόσα, χημική βιολόγος, ξεκίνησε το 2020 την ενασχόλησή της με τις άκεντρες μέλισσες, ύστερα από αίτημα συναδέλφου της να αναλύσει το μέλι τους, το οποίο χρησιμοποιούνταν σε αυτόχθονες κοινότητες κατά την πανδημία, σε μια περίοδο όπου οι διαθέσιμες θεραπείες ήταν περιορισμένες. Όπως έχει περιγράψει, τα ευρήματα την αιφνιδίασαν, καθώς εντόπισε μεγάλο αριθμό ουσιών με γνωστές βιολογικές ιδιότητες και σημαντική ποικιλία ως προς τη σύστασή τους.
Στη συνέχεια, οι αποστολές της επεκτάθηκαν, με συνεργασία με αυτόχθονες πληθυσμούς για την τεκμηρίωση γνώσης που μεταφέρεται από γενιά σε γενιά σχετικά με την εκτροφή, την αναζήτηση κυψελών και τη συλλογή μελιού. Οι άκεντρες μέλισσες απαντώνται σε τροπικές περιοχές σε όλο τον κόσμο και θεωρούνται από τα αρχαιότερα είδη μελισσών, με περίπου τα μισά από τα γνωστά είδη να ζουν στον Αμαζόνιο. Εκεί, αποδίδεται σε αυτές ο κύριος όγκος της επικονίασης μεγάλου μέρους της χλωρίδας, συμπεριλαμβανομένων καλλιεργειών όπως το κακάο, ο καφές και το αβοκάντο.
Για κοινότητες όπως οι Ασανίνκα και οι Κουκάμα Κουκαμίρια, οι άκεντρες μέλισσες έχουν και πολιτισμική βαρύτητα, καθώς συνδέονται με παραδοσιακές πρακτικές και μια αντίληψη συνύπαρξης με το δάσος. Παράλληλα, από την αρχή των ερευνών, κάτοικοι των κοινοτήτων περιέγραφαν ότι οι κυψέλες γίνονται ολοένα πιο δύσκολες να εντοπιστούν, καθώς οι διαδρομές που παλαιότερα απαιτούσαν λίγη ώρα, πλέον μπορεί να διαρκούν ώρες.
Ανησυχία προκάλεσαν και ευρήματα χημικών αναλύσεων που έδειξαν ίχνη φυτοφαρμάκων στο μέλι, ακόμη και σε περιοχές μακριά από εντατικές καλλιέργειες. Την ίδια ώρα, η χρηματοδότηση της έρευνας παρέμενε δύσκολη, καθώς επί χρόνια η επίσημη αναγνώριση στο Περού αφορούσε κυρίως τις ευρωπαϊκές μέλισσες που είχαν εισαχθεί από την αποικιακή περίοδο.
Σύνδεση της αποψίλωσης με την υποχώρηση των άκεντρων μελισσών.
Η συλλογή δεδομένων και η χαρτογράφηση των ειδών ανέδειξαν, μεταξύ άλλων, τη σύνδεση της αποψίλωσης με την υποχώρηση των πληθυσμών των άκεντρων μελισσών. Τα ευρήματα αυτά συνέβαλαν σε νομοθετική κίνηση το 2024 που αναγνώρισε τις άκεντρες μέλισσες ως γηγενή είδη του Περού, ανοίγοντας τον δρόμο για το νέο πλαίσιο προστασίας.
Οι ερευνητές καταγράφουν και έναν ακόμη παράγοντα πίεσης. Σε ορισμένες περιοχές, οι άκεντρες μέλισσες φαίνεται να εκτοπίζονται από «αφρικανοποιημένες» μέλισσες, που προέκυψαν από πειράματα εκτροφής τον 20ό αιώνα στη Βραζιλία και έχουν εξαπλωθεί σε τροπικά περιβάλλοντα. Σε αποστολή στα υψίπεδα της περουβιανής περιφέρειας Χουνίν, μέλη της ομάδας έλαβαν μαρτυρίες από αυτόχθονα κάτοικο, η οποία περιέγραψε ότι οι δικές της άκεντρες μέλισσες εξαφανίστηκαν από τα σημεία εκτροφής, ενώ η ίδια δεχόταν επιθέσεις από πιο επιθετικές μέλισσες που τις αντικατέστησαν.
Υποστηρικτές της πρωτοβουλίας εκτιμούν ότι η νομική αναγνώριση μπορεί να λειτουργήσει ως εργαλείο για δράσεις προστασίας, τόσο σε επίπεδο πολιτικών για το περιβάλλον όσο και σε επίπεδο χρηματοδότησης της έρευνας, σε μια προσπάθεια να αποτραπεί η περαιτέρω συρρίκνωση των πληθυσμών.
Με πληροφορίες από Guardian
