«Το τούνελ»: Το αριστούργημα του Γουίλιαμ Γκας εξακολουθεί να ξαφνιάζει

Μέσα στο «Τούνελ» Facebook Twitter
Το μυθιστόρημα «Το τούνελ» εκδόθηκε στις Ηνωμένες Πολιτείες το 1995, μετά από επώαση και προετοιμασία 30 ετών.
0

ΠAΡΑΚΟΛΟΥΘΗΣΑ ΠΡΟΣΦΑΤΑ μια διάλεξη για το web 3.0. Bρίσκεται σε εφηβική ηλικία, αλλά, στην ανάπτυξή του, μπορεί να οδηγήσει σε επικοινωνία χωρίς διάμεσο, σε αυτόνομη και αποκεντρωμένη οργάνωση, στη βάση του blockchain, στην επιβράβευση των χρηστών και των δημιουργών. Θα δοθεί έτσι τέλος στην ολιγαρχία και στην τυραννία των αφεντικών του web 2.0 (διάβαζε Facebook κ.λπ.) που θησαυρίζουν από την εκμετάλλευση των data και της δουλειάς δισεκατομμυρίων ανθρώπων οι οποίοι παράγουν, τζάμπα, περιεχόμενο για τα social media.

Βέβαια, πριν από αρκετά χρόνια οι σημερινοί δαίμονες του web, Ζούκερμπεργκ και Σία, είχαν χαιρετιστεί ως ήρωες, αφού θα απελευθέρωναν την επικοινωνία και θα μας έδιναν μια νέα ελευθερία.

Μόλις έχω ολοκληρώσει την ανάγνωση του συγκλονιστικού, ίσως και αποκαλυπτικού μυθιστορήματος του Γουίλιαμ Γκας (1924-2017) Το τούνελ και βρίσκω τη δική μου πραγματικότητα στον μυθιστορηματικό κόσμο του Αμερικανού συγγραφέα.

«Οι αγαπημένοι μας σύγχρονοι κακοί έγιναν κακοί αφού πρώτα έκαναν την θητεία τους ως ήρωες», γράφει ο Γκας διά του πρωταγωνιστή του Γουίλιαμ Φρέντερικ Κόλερ, διακεκριμένου καθηγητή Ιστορίας-alter ego του συγγραφέα. Κι αυτή η αμφίδρομη λειτουργία του τύραννου, του ηγέτη, του αρχηγού και του διευθύνοντος σύμβουλου είναι από τα βασικά θέματα του μυθιστορήματος.

«Οι μάζες λατρεύουν την τυραννία, την απαιτούν. Χορεύουν στον ρυθμό της. Νιώθουν ότι το χέρι τους σχηματίζει τη Γροθιά του Πρώτου Πολίτη. Έτσι στο μέλλον θα σκοτώνουμε με πιο χαμηλούς τόνους: κάτω από το λάβαρο του Ντούτσε, του Φύρερ, του Γενικού Γραμματέα ή του Προέδρου του Κόμματος ή του Διευθύνοντα Συμβούλου, ας πούμε. Υποψιάζομαι ότι τον πρώτο δικτάτορα αυτής της χώρας θα τον αποκαλούμε Προπονητή».

Ο Γκας έχει γράψει ένα μεγάλο, με όλη τη σημασία της λέξης, δύσκολο, αλλά ελκυστικό και απολαυστικό μυθιστόρημα, που όταν ο αναγνώστης το «ξεκλειδώσει», δεν μπορεί να το αφήσει από τα χέρια του.

Το μυθιστόρημα Το τούνελ εκδόθηκε στις Ηνωμένες Πολιτείες το 1995, μετά από επώαση και προετοιμασία 30 ετών. Δεν θα μπορούσε όμως να υπάρχει καταλληλότερη στιγμή να εκδοθεί και στα ελληνικά (από τον Καστανιώτη, σε εξαιρετική μετάφραση του Γιώργου Κυριαζή), αφού σήμερα ξαναβλέπουμε μέσα από την εμπειρία της τεχνολογίας τα διαχρονικά θέματά του: το θέμα της ηγεσίας και το θέμα του καθημερινού φασισμού, «του φασισμού της καρδιάς», όπως λέει κάπου ο συγγραφέας.

Ο Γουλιαμ Γκας με το Τούνελ σκάβει βαθιά, όπως ίσως μας προϊδεάζει ο τίτλος, στην Ιστορία, στο παρελθόν, στην ανθρώπινη συνθήκη, στον εαυτό, στην παιδική ηλικία, στις ερωτικές σχέσεις. Σκάβει όμως και στη γλώσσα και στη λογοτεχνική παράδοση. Σκάβει και στην παράδοση της τυπογραφικής τέχνης και στην τυπογραφία, σχεδιάζοντας κάθε σελίδα ως ένα τυπογραφικό παιγνίδι, οργανικά όμως ενταγμένο στην αφήγηση και στην πλοκή. Σκάβει και στην τέχνη του λίμερικ, αυτού του πεντάστιχου ποιήματος με τις ομοιοκαταληξίες και το σκαμπρόζικο θέμα που χρησιμοποιείται στο μυθιστόρημα «σαν εργαλείο, σαν μία από τις σούβλες του Σατανά».

Ο μεταφραστής Γιώργος Κυριαζής αποδίδει θαυμάσια και τα λίμερικ. Όπως μας αποκάλυψε ο ίδιος σε podcast της LiFO μαθήτευσε στα λίμερικ ενός άλλου μεγάλου Αμερικανού συγγραφέα, του Τόμας Πίντσον, τον οποίο έχει μεταφράσει επίσης αριστοτεχνικά.

tunnel
ΚΑΝΤΕ ΚΛΙΚ ΕΔΩ ΓΙΑ ΝΑ ΤΟ ΑΓΟΡΑΣΕΤΕ: Γουίλιαμ Χ. Γκας, Το Τούνελ, Μτφρ.: Γιώργος Κυριαζής, Εκδόσεις Καστανιώτη, Σελ.: 932

Ο Γκας έχει γράψει ένα μεγάλο, με όλη τη σημασία της λέξης, δύσκολο, αλλά ελκυστικό και απολαυστικό μυθιστόρημα, που όταν ο αναγνώστης το «ξεκλειδώσει», δεν μπορεί να το αφήσει από τα χέρια του. Έτσι κι αλλιώς, από την πρώτη κιόλας σελίδα ο συγγραφέας μας προειδοποιεί: «Αυτό που έχω να σου πω είναι μεγάλο σαν τη ζωή, αλλά θα τρέξω το ίδιο γρήγορα μ’ αυτήν, κι έτσι, πριν καλά καλά το καταλάβεις, θα τελειώσουμε κι οι δύο».

Ο ήρωας του βιβλίου, το είπαμε ήδη, είναι ο καθηγητής Ιστορίας Γουίλιαμ Φρέντερικ Κόλερ. Έχει μόλις ολοκληρώσει το μείζον έργο του, το έργο στο οποίο είχε αφιερώσει όλη του τη ζωή, ένα μνημείο του νου του με τίτλο Ενοχή και αθωότητα στη χιτλερική Γερμανία. Είναι στο σπίτι του, κάπου στην Αμερική, μάλλον σε μια Μεσοδυτική Πολιτεία, και ετοιμάζεται να γράψει την εισαγωγή. Κάθεται σε μια περιστρεφόμενη καρέκλα που κάποτε ανήκε στον καθηγητή του της Ιστορίας, τον Γερμανό Μάγκους Τάμπορ, που έφτιαχνε την Ιστορία όπως ένας τσαγκάρης φτιάχνει παπούτσια.

Ο Κόλερ σπούδασε στη Γερμανία στα μέσα της δεκαετίας του 1930 και τον είχε συνεπάρει «η κομματική φρενίτιδα εκείνης της ταραγμένης και συνταρακτικής εποχής». Είχε, μάλιστα, πετάξει και μια πέτρα εκείνη τη φοβερή Νύχτα των Κρυστάλλων, παρασυρμένος ίσως από αυτόν τον φασισμό της καρδιάς.

Με τη διατριβή που έγραφε ήθελε μάλλον να κατανοήσει του Γερμανούς, τους έβλεπε με συγκατάβαση σε σχέση με τα εγκλήματα των ναζί και το δικό τους αίσθημα ενοχής. Ως ιστορικός είχε αποκτήσει κακή φήμη εξαιτίας του θέματος. Κι αυτή η φήμη προπορευόταν του γεγονότος της έκδοσης της διατριβής, προκαλώντας του τεράστια αμηχανία.

Μέσα στο «Τούνελ» Facebook Twitter
Ο Γουίλιαμ Γκας το 1969. Φωτ.: Washington University Libraries, Department of Special Collections

Όταν κυκλοφόρησε το Τούνελ στις ΗΠΑ, προκαλώντας τεράστια αμηχανία και έκπληξη σε κοινό και κριτικούς ‒για το θέμα, τη γλώσσα, την τυπογραφική εμφάνιση‒, ο Γουίλιαμ Γκας είχε δηλώσει, ανάμεσα σε άλλα, ότι με το μυθιστόρημά του, που ήταν το δικό του έργο ζωής, ήθελε «να εξερευνήσει την εσώτερη ιστορία, την αμφισημία και τη σύγχυση που είναι κρυμμένη κάτω από οποιαδήποτε διανοητική απόπειρα κατανόησης του παρελθόντος». Κι όλο αυτό έχει σχέση με τη γλώσσα, με την ειλικρίνεια της γλώσσας ή με την αλήθειά της, που μπορεί να είναι απατηλή και νοσηρή.

Δεν είναι τυχαίο ότι σε κάποια στιγμή του μυθιστορήματος ο Γκας βάζει τον ήρωα του Κόλερ να λέει: «Οι ελεεινοί συγγραφείς δεν είμαστε παρά λέξεις (για να είμαστε ειλικρινείς), όποιοι κι αν είναι οι στόχοι μας: είτε κάποιοι από μας είμαστε ιστορικοί, όπως εγώ, είτε μυθιστοριογράφοι, όπως ο Ζιντ».

Άλλωστε ο Κόλερ, πριν γίνει ιστορικός, ήθελε να γίνει ποιητής. Ως Τοξότης στο ζώδιο, είχε προσπαθήσει σκληρά να βρει έναν στόχο, να ακούσει το κάλεσμα της μούσας. Έβλεπε όμως ότι κάθε λέξη που έγραφε ξηλωνόταν σαν κακοπλεγμένο μανίκι. Αυτόν δεν το εμπόδιζε, βέβαια, να θαυμάζει τον Ρίλκε που έγραφε τι σήμαινε να είναι κανείς εξόριστος πάνω στα βουνά της καρδιάς.

Ο Κόλερ αισθάνθηκε τελικά εξόριστος από το μείζον έργο της ζωής του για του Γερμανούς και πάνω στην περιστρεφόμενη καρέκλα του άρχισε να διακατέχεται από τη σκέψη της εξόδου. Όχι, δεν θα έγραφε την εισαγωγή στο «Ενοχή και αθωότητα στη χιτλερική Γερμανία».

Αναρωτιέται «τι αξίζει όλος αυτός ο μόχθος μου; Τι κάνει το έργο μου παρά να αφαιρεί λίγη από την αρματωσιά, την αίγλη του Κακού; Να ρίχνει λίγη ζάχαρη πάνω στα σκατά;». Και αντί για την εισαγωγή, αρχίζει να σκάβει τη ζωή του. Θυμάται την πόλη όπου μεγάλωσε, φτιαγμένη εκεί όπου διασταυρώνονταν δύο σιδηροδρομικές γραμμές.

Θυμάται την παιδική του ηλικία, το παχύρρευστο μιλκσέικ με βύνη, το χάμπουργκερ με το σενιάν μπιφτέκι και με φέτες τουρσί βαλμένες από πάνω σαν πλάκες σε βεράντα. Μια παιδική ηλικία μάλλον πληκτική και κυρίως δυστυχισμένη. Πήγαινε με τον πατέρα του για ψάρεμα πέστροφας και η αδεξιότητά του τρόμαζε τα ψάρια. Ο πατέρας του εξοργιζόταν, ίσως γιατί έβλεπε ότι ο γιός του είχε πέσει σαν βότσαλο μέσα στη δική του ζωή κι είχε ταράξει τα νερά της.

Σκάβει στα χρόνια των σπουδών και στη βαρετή ακαδημαϊκή ζωή του. Σκάβει στις ερωτικές του αποτυχίες και στον αδιέξοδο γάμο του. Στη μίζερη σεξουαλική ζωή του. Σκάβει στη γλώσσα και στη γραφή, πώς έγραφε ο Προυστ, ο Τόμας Μαν, ο Χάινε, ο Τόμας Χάρντι. Σκάβει στην ιστορία και στη φιλοσοφία. «Η Ιστορία είναι η άβυσσος των αιώνια καταδικασμένων».

Το σκάψιμο δεν είναι όμως μόνο συμβολικό και ψυχολογικό. Το σκάψιμο είναι και πραγματικό. Ο Κόλερ κατεβαίνει στο υπόγειο του σπιτιού του και αρχίζει να σκάβει ένα τούνελ. «Σήμερα άρχισα να σκάβω: πήρα την πρώτη μου δαγκωματιά από το χώμα. Έδωσα το πρώτο μου χτύπημα με την αξίνα». Το χώμα που βγάζει το αποθηκεύει μέσα σε μπαούλα, σε σιφονιέρες, σε συρτάρια. Το τούνελ του μοιάζει σαν την έξοδό του από το δικό του στρατόπεδο συγκέντρωσης.

Η Ιστορία που έγραφε ο Κόλερ τον σκέπασε. Αλλά οι λέξεις με τις οποίες ο Κόλερ, δηλαδή ο Γκας, αφηγήθηκε τη δική του ζωή και το σκάψιμο του τούνελ του μας περιμένουν μέσα στο μυθιστόρημα, σαν το συσσωρευμένο χώμα. Και περιμένουν, όπως «οι απογοητευμένοι προτού δοκιμάσουν ξανά τη ζωή».

ΑΓΟΡΑΣΤΕ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΕΔΩ

Βιβλίο
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Δύο άγνωστες φωτογραφίες του Ρεμπό από τη γαλλική Κομμούνα

Βιβλίο / Δύο άγνωστες φωτογραφίες του Ρεμπό από τη γαλλική Κομμούνα

Σαν σήμερα γεννήθηκε το 1854 ο Αρθούρος Ρεμπό. Ο ποιητής, μουσικός και μπλόγκερ Aidan Andrew Dun έπεσε τυχαία σε δύο εντελώς άγνωστες φωτογραφίες, βγαλμένες στην Place Vendôme, και βρέθηκε μπροστά σε μια μεγάλη έκπληξη: ο έφηβος Αρτίρ Ρεμπό, όπως δεν τον έχουμε ξαναδεί.
ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ
Θανάσης Τριαρίδης: Οι μετανάστες θα σώσουν τον κόσμο. Χωρίς αυτούς είμαστε χαμένοι

Βιβλίο / Θανάσης Τριαρίδης: «Οι μετανάστες θα σώσουν τον κόσμο. Χωρίς αυτούς είμαστε χαμένοι»

Έγινε αντιρρησίας συνείδησης, γιατί πιστεύει ότι ο στρατός είναι μια δοξολογία εκμηδένισης του άλλου. Άφησε τη Θεσσαλονίκη επειδή τον έπνιγε ο εθνοφασισμός της. Στην Αντίς Αμπέμπα υιοθέτησε την κόρη του, Αργκάνε. Ο συγγραφέας της «Τριλογίας της Αφρικής», Θανάσης Τριαρίδης, αφηγείται τη ζωή του στη LiFO.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Μια «φόνισσα» εξομολογείται

Το πίσω ράφι / Η Hannah Kent έγραψε τη δική της «Φόνισσα», την Άγκνες που ζούσε στην Ισλανδία τον 19ο αιώνα

Η Αυστραλή συγγραφέας δεν πίστευε ποτέ ότι, χάρη στα «Έθιμα ταφής», οι κριτικοί θα την τοποθετούσαν δίπλα σε λογοτέχνες όπως η Μάργκαρετ Άτγουντ και ο Πίτερ Κάρεϊ.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
Χριστίνα Ντουνιά: «Ο Καρυωτάκης μάς δίνει ελπίδα και μας παρηγορεί»

Βιβλίο / «Ο Καρυωτάκης άφησε "το αδέσποτο Τραγούδι" του να μας συντροφεύει»

Στο βιβλίο της «Το όνειρο και το πάθος», η Χριστίνα Ντουνιά, ομότιμη καθηγήτρια Νεοελληνικής Φιλολογίας και συγγραφέας αποκαλύπτει αθέατες όψεις του ποιητή και νέα στοιχεία για τη σχέση του με τον Καβάφη μέσα από μια άγνωστη, ως τώρα, επιστολή.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
«Η Αποκάλυψη είναι μια συνεχής ετυμηγορία»: Η πολιτική ισχύ της άχρονης τέχνης του Κρασναχορκάι

Βιβλίο / «Η Αποκάλυψη είναι μια συνεχής ετυμηγορία»: Η πολιτική ισχύς της άχρονης τέχνης του Κρασναχορκάι

Ο Ούγγρος κάτοχος του φετινού Νόμπελ λογοτεχνίας γράφει με μαγικό τρόπο για τις αποπνικτικές επιπτώσεις της πολιτικής καταπίεσης, περιφρονώντας την προθυμία των ανθρώπων να τις αποδεχτούν.
THE LIFO TEAM
Κωνσταντίνος Καβάφης: Η εξαίρετη βιογραφία του κυκλοφόρησε μόλις στα Ελληνικά

Βιβλίο / Κωνσταντίνος Καβάφης: Η εξαίρετη βιογραφία του κυκλοφόρησε μόλις στα Ελληνικά

Οι καθηγητές Peter Jeffreys και Gregory Jusdanis συνεργάστηκαν και έγραψαν από κοινού τη βιογραφία του μεγάλου ποιητή που φέρει τον τίτλο «Κωνσταντίνος Καβάφης – Ο άνθρωπος και ο ποιητής». Ο Gregory Jusdanis μίλησε στη LifO για το βιβλίο και για τον ποιητή που ήταν «παραδοσιακός και ταυτόχρονα μεταμοντέρνος, ο πρώτος “viral” ποιητής διεθνώς»
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Αλέξης Πατέλης: «Πατριωτικό είναι να κάνεις τη χώρα σου ισχυρή»

LiFO politics / Αλέξης Πατέλης: «Πατριωτικό είναι να κάνεις τη χώρα σου ισχυρή»

Ο Αλέξης Πατέλης, επικεφαλής του Οικονομικού Γραφείου του πρωθυπουργού την περίοδο 2019-2024, μιλά στη Βασιλική Σιούτη για την οικονομική πορεία της χώρας αυτά τα χρόνια, τις δύσκολες αποφάσεις αλλά και τις στιγμές δικαίωσης μέσα από την οπτική ενός τεχνοκράτη που βρέθηκε ξαφνικά στο επίκεντρο της πολιτικής.
ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΣΙΟΥΤΗ
Λάσλο Κρασναχορκάι: ο σκοτεινός προφήτης της Ευρώπης βραβεύεται με Νόμπελ

Βιβλίο / Ο Λάσλο Κρασναχορκάι, ο σκοτεινός προφήτης της Ευρώπης, κέρδισε το Νόμπελ

Φέτος, το βραβείο δόθηκε στον Ούγγρο συγγραφέα που κατά τη Σουηδική Ακαδημία αποτελεί ένα ελπιδοφόρο βήμα προς τον χαμένο ανθρωπισμό, την υψηλή λογοτεχνία και τη στοχαστική ακρίβεια.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Το ημερολόγιο ενός διαιτητή: «Ήμασταν σχεδόν γυμνοί και ο Κολίνα μας εξέταζε με το παγερό βλέμμα του»

Βιβλίο / Το ημερολόγιο ενός διαιτητή: «Ήμασταν σχεδόν γυμνοί και ο Κολίνα μας εξέταζε με το παγερό βλέμμα του»

Σε ένα απόσπασμα από το βιβλίο του που έχει τίτλο “House of Cards”, ο Σουηδός πρώην διεθνής Γιόνας Έρικσον περιγράφει τις ταπεινωτικές μετρήσεις βάρους στα σεμινάρια διαιτητών της UEFA
THE LIFO TEAM
Ο Νίκος Παναγιωτόπουλος ήταν πάντα με τη μεριά της ζωής

Το Πίσω Ράφι / Ο Νίκος Παναγιωτόπουλος ήταν πάντα με τη μεριά της ζωής

Ο Έλληνας σκηνοθέτης μάζεψε από «το καλάθι των αχρήστων» όλες τις εμπειρίες του κι έφτιαξε την αυτοβιογραφία του, μια ζωντανή αφήγηση γεμάτη ιστορίες, συναντήσεις, αποφθέγματα και κρίσεις, λογοτεχνικές και σινεφίλ αναφορές.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
Για τα περάσματα που δεν βρέθηκαν ποτέ: η ιστορία του underground περιοδικού «Ανοιχτή Πόλη»

Βιβλίο / «Ανοιχτή Πόλη»: Ένα από τα πιο επιδραστικά εναλλακτικά έντυπα της Ελλάδας

Οι δημιουργοί του Κώστας Μανδηλάς και Βλάσσης Ρασσιάς, καταγράφουν την πορεία του στο βιβλίο «Για τα περάσματα που δεν βρέθηκαν ποτέ: Η ιστορία του περιοδικού “Ανοιχτή Πόλη”».
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Η Ράνια Οικονομίδου διαβάζει το διήγημα «Η μεγαλύτερη λεία του Μινγκ» της Πατρίσια Χάισμιθ

Lifo Videos / Η Ράνια Οικονομίδου διαβάζει ένα διήγημα της Πατρίσια Χάισμιθ

«Η μεγαλύτερη λεία του Μινγκ»: Μια ιστορία έρωτα, αγάπης, αφοσίωσης, ανταγωνισμού, μίσους και φόνου μεταξύ ενός ζευγαριού και ενός σιαμέζικου γάτου, ένα μυστηριώδες διήγημα της δημιουργού των πιο σαγηνευτικών αντιηρώων.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Οι μικρές αριστουργηματικές σειρές των εκδοτών

Βιβλίο / Οι μικρές αριστουργηματικές σειρές των εκδοτών

Ολοένα περισσότερο διευρύνεται η τάση έκδοσης κλασικών και σπάνιων κειμένων σε μικρό μέγεθος που τοποθετούνται δίπλα στο ταμείο και συνιστούν την προσπάθεια ενός εκδοτικού οίκου να φέρει σπουδαία έργα στο ευρύ αναγνωστικό κοινό.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ