Ο Θεός, το σεξ και το χιούμορ στο λογοτεχνικό σύμπαν του Ισαάκ Μπασέβις Σίνγκερ

Ο Θεός, το σεξ, το χιούμορ και η λογοτεχνία Facebook Twitter
Ισαάκ Μπασέβις Σίνγκερ, ένας μεγάλος, ιδιοσυγκρασιακός Αμερικανός συγγραφέας.
0

Ο Ισαάκ Μπασέβις Σίνγκερ είναι ένας μεγάλος, ιδιοσυγκρασιακός Αμερικανός συγγραφέας. Επιμένω στο «Αμερικανός», μολονότι εγκαταστάθηκε ως μετανάστης στις Ηνωμένες Πολιτείες σε ηλικία τριάντα ετών και δεν έγραψε ποτέ στα αγγλικά. Αναμφισβήτητα είναι ο μεγαλύτερος συγγραφέας της γίντις λογοτεχνίας, δηλαδή της λογοτεχνίας που είχε ως γλωσσικό εργαλείο το βασισμένο στα γερμανικά ιδίωμα των Εβραίων της Ανατολικής Ευρώπης.

Το Νόμπελ Λογοτεχνίας που του απονεμήθηκε το 1978 αποτελεί αναγνώριση αυτού του κορυφαίου λογοτεχνικού έργου που έγινε οικουμενικό όντας στηριγμένο στην εβραϊκή παράδοση της Ανατολικής Ευρώπης, πιο συγκεκριμένα της πολωνοεβραϊκής.

Τα γίντις, ως γλωσσικό ιδιόλεκτο, βρίσκεται σήμερα σε αποδρομή, αν δεν έχουν εξαφανιστεί. Έχουν ακολουθήσει κι αυτά την τύχη ενός άλλου εβραϊκού ιδιόλεκτου, των λαντίνο, δηλαδή της βασισμένης στα ισπανικά διαλέκτου των σεφαραδιτών Εβραίων της Βαλκανικής.

Στα γίντις είχαν γραφεί πολλά λογοτεχνικά κείμενα, ιδιαίτερα κατά τον Μεσοπόλεμο αλλά και πριν απ’ αυτόν, από επίδοξους Εβραίους συγγραφείς που δραστηριοποιούνταν σε γίντις λογοτεχνικά περιοδικά, εφημερίδες, συγγραφικές λέσχες και εκδοτικούς οίκους στις περιοχές της σημερινής Πολωνίας, της Ουκρανίας και της Λιθουανίας.

Τα περισσότερα από τα κείμενα αυτά ήταν αφελή και υπερβολικά συναισθηματικά. Σήμερα είναι ξεχασμένα, παρά τις λίγες εξαιρέσεις. Δημιούργησαν όμως ένα σημαντικό ίζημα λογοτεχνικής ύλης, μια παράδοση πάνω στην οποία πάτησε αναμφισβήτητα ο Σίνγκερ αλλά και η αμερικανική γίντις λογοτεχνική σκηνή, κυρίως η κωμωδία (ιδιαίτερα αυτή που έγινε γνωστή ως Catskills Comedy).

«Αν ο Θεός ήταν πράγματι γεμάτος έλεος και καλοσύνη, δεν θα επέτρεπε να υπάρχει πείνα, αρρώστια και πογκρόμ», γράφει στην αυτοβιογραφία του, βασισμένος στην εμπειρία της φτώχειας της δικής του οικογένειας αλλά και των πάμπτωχων εβραϊκών κοινοτήτων της Πολωνίας. Δεν έγινε όμως ποτέ άθεος.

Είναι παράδοξο ότι μετά το Ολοκαύτωμα τα γίντις επιβίωσαν στην Αμερική, κυρίως στο θέατρο, μολονότι από τη δεκαετία του 1960 γίντις καλλιτέχνες και stand-up κωμικοί άρχισαν να γράφουν και να εκφράζονται στα αγγλικά.

Πάντως, η Catskills Comedy, δηλαδή κωμωδίες και κωμικά νούμερα γραμμένα στα γίντις, με τα οποία από τη δεκαετία του 1920 διασκέδαζαν Aμερικανοεβραίοι στο θέρετρο των βουνών Catskills, πάνω από την κοιλάδα του ποταμού Χάντσον, στην Πολιτεία της Νέας Υόρκης, βουνά γνωστά και ως «εβραϊκές Άλπεις», άφησε το αποτύπωμά της στην αμερικανική κωμωδία.

Ο Freddie Roman, που πέθανε πριν από λίγες ημέρες, ήταν ένας από τους γνωστούς εκπροσώπους της Catskills Comedy. O Σίνγκερ έκανε κι αυτός τη «θητεία» του στο γίντις θέατρο των Catskills στο δεύτερο μισό της δεκαετίας του 1930, χωρίς επιτυχία όμως.

cover
ΚΑΝΤΕ ΚΛΙΚ ΕΔΩ ΓΙΑ ΝΑ ΤΟ ΑΓΟΡΑΣΕΤΕ: Ισαάκ Μπασέβις Σίνγκερ, Έρωτας και εξορία, Μτφρ.: Μαργαρίτα Ζαχαριάδου, εκδόσεις Δώμα

Όλον αυτόν τον εβραϊκό κόσμο της μεσοπολεμικής Ανατολικής Ευρώπης και της Νέας Υόρκης της δεκαετίας του 1930 τον βρίσκουμε στην αυτοβιογραφία του Ισαάκ Μπασέβις Σίνγκερ «Έρωτας και Εξορία» που επανακυκλοφορεί σε νέα, γοητευτικότατη μετάφραση της Μαργαρίτας Ζαχαριάδου από τις εκδόσεις Δώμα. (Η πρώτη ελληνική έκδοση αυτού του σημαντικότατου έργου χρονολογείται στο 1988, σε μετάφραση του Τάσου Δαρβέρη).

Ο υπότιτλος «αυτοβιογραφική τριλογία» υποδηλώνει τα τρία μέρη από τα οποία αποτελείται το βιβλίο και τα οποία αρχικά είχαν κυκλοφορήσει αυτοτελώς. Οι επιμέρους τίτλοι είναι «Ένα μικρό αγόρι σε αναζήτηση του Θεού», «Ένας νέος άντρας σε αναζήτηση του έρωτα» και «Χαμένος στην Αμερική».

Ο Σίνγκερ, που γεννήθηκε το 1903 ή το 1904 σ’ ένα χωριό στην Πολωνία στα βορειοανατολικά της Βαρσοβίας, μεγάλωσε σε μια οικογένεια θρησκευόμενων Εβραίων. Ο πατέρας του ήταν ραβίνος της χασιδικής παράδοσης, δηλαδή υπερορθόδοξος και υπερσυντηρητικός, κλεισμένος στη συναγωγή, στα θρησκευτικά σχολεία και στα ιερά βιβλία, κλεισμένος στα γίντις, μακριά από τον πραγματικό κόσμο και την αληθινή ζωή. Δεν εμπιστευόταν ούτε τις γίντις εφημερίδες.

«Ο πατέρας έλεγε ότι οι εφημερίδες είναι γεμάτες βλασφημίες και αιρετικές ιδέες. Έλεγε ότι το να ξεκινάς τη μέρα σου διαβάζοντας εφημερίδα ήταν σαν να τρως δηλητήριο για πρωινό», γράφει ο Σίνγκερ στο πρώτο μέρος της αυτοβιογραφίας του. Μας κάνει έτσι να σκεφτούμε, από την αντίθετη πλευρά, τη ρήση του Χέγκελ στα «Γραπτά της Ιένας» ότι η ανάγνωση εφημερίδας έχει αντικαταστήσει την πρωινή προσευχή.

Ο Σίνγκερ, που το 1923 εγκαταστάθηκε στη Βαρσοβία, έζησε εκεί μέχρι το 1935 και μετανάστευσε στη Νέα Υόρκη, μέσα στους γίντις λογοτεχνικούς κύκλους προσπάθησε να απαλλαγεί από τη θρησκοληψία της παράδοσης. Η αυτοβιογραφία του περιλαμβάνει συναρπαστικές σελίδες αυτής της αναζήτησης που συνδυάζεται με την ανάγνωση «εθνικών», δηλαδή μη Εβραίων συγγραφέων, αλλά και φιλοσοφίας, φυσικά πέρα από ιερά βιβλία που είχε διδαχτεί στο θρησκευτικό σχολείο όπου είχε φοιτήσει.

Η αναζήτηση τον έφτασε, πολλές φορές, σε σημείο να αμφισβητήσει τον Θεό: «Αν ο Θεός ήταν πράγματι γεμάτος έλεος και καλοσύνη, δεν θα επέτρεπε να υπάρχει πείνα, αρρώστια και πογκρόμ», γράφει στην αυτοβιογραφία του, βασισμένος στην εμπειρία της φτώχειας της δικής του οικογένειας αλλά και των πάμπτωχων εβραϊκών κοινοτήτων της Πολωνίας. Δεν έγινε όμως ποτέ άθεος.

Τα βασικά θέματα στην αυτοβιογραφική διήγηση του Σίνγκερ, που καλύπτει την περίοδο από τα παιδικά χρόνια μέχρι τη μετανάστευση στην Αμερική και τα πρώτα χρόνια του εκεί, είναι ο Θεός και η καταλυτική κριτική της ορθόδοξης εβραϊκής παράδοσης, η κοσμική εβραϊκότητα, η λογοτεχνία και η κουλτούρα του λόγου και τυπωμένου βιβλίου, το σεξ και το χιούμορ.

Νομίζω ότι καταλαβαίνουμε καλύτερα τον Γούντι Άλεν αν διαβάσουμε αυτό το έργο του Ισαάκ Μπασέβις Σίνγκερ. Το σεξ διαπερνά όλη την αφήγηση μέσα από τις διάφορες σχέσεις που είχε ο Σίνγκερ στην Πολωνία και μετά στη Νέα Υόρκη. Και δεν είναι μόνο το σεξ. Είναι η αγωνία της στύσης, η βάσανος του πέους, που έχει θρησκευτικές καταβολές.

«Σε αντίθεση με τα άλλα μέλη του σώματος, το πέος έχει την αυτονομία να λειτουργεί ή να μη λειτουργεί ανάλογα με τις ηθικές και αισθητικές συμπάθειες και αντιπάθειές του», γράφει. «Οι καμπαλιστές το αποκαλούσαν “σημείο της διαθήκης” και είχε την ονομασία γεσόντ, το όνομα μίας από τις δέκα σφαίρες της θεϊκής απορροής».

Στη Βαρσοβία ο Σίνγκερ άρχισε να γράφει λογοτεχνία, να εργάζεται σε λογοτεχνικά περιοδικά και να μεταφράζει στα γίντις συγγραφείς όπως ο Τόμας Μαν ή ο Στέφαν Τσβάιχ. Όταν έφυγε για την Αμερική, είχε δημοσιεύσει ήδη το μυθιστόρημα Ο Σατανάς στο Γκόραϋ που του έφερε λογοτεχνικά εύσημα και αναγνώριση, ιδιαίτερα όταν μεταφράστηκε στα αγγλικά (στα ελληνικά στις εκδόσεις Ίνδικτος, σε μετάφραση Άννας Περιστέρη). Πάντως, τα πρώτα χρόνια στην Αμερική ο Σίνγκερ πέρασε μια περίοδο λογοτεχνικής καταθλιπτικής απραξίας. Βιοποριζόταν έχοντας μια στήλη με περίεργα σε γίντις εφημερίδα της Νέας Υόρκης.

cover
ΚΑΝΤΕ ΚΛΙΚ ΕΔΩ ΓΙΑ ΝΑ ΤΟ ΑΓΟΡΑΣΕΤΕ: 
Ισαάκ Μπασέβις Σίνγκερ, Γκίμπελ ο σαλός και άλλες ιστορίες, Μτφρ.: Βάιος Λιάπης, εκδόσεις Κίχλη

Τον καταπληκτικό συγγραφέα Σίνγκερ και την πρωτογενή ύλη της λογοτεχνίας του τα βρίσκουμε στη συλλογή Γκίμπελ ο σαλός και άλλες ιστορίες, με εννέα διηγήματα, που κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις Κίχλη. Ο κόσμος των εβραϊκών κοινοτήτων, των στετλ της Ανατολικής Ευρώπης, η καθημερινότητα, οι δεισιδαιμονίες, το μαγικό, αποτελούν τον καμβά αυτών των υπέροχων ιστοριών.

Το βιβλίο συστήνεται όμως και για έναν άλλο λόγο: για τη μετάφρασή του (από τα αγγλικά) από τον Βάιο Λιάπη, στον οποίο οφείλεται και το πολύ κατατοπιστικό και εμπνευστικό επίμετρο. Η πρόσληψη του Σίνγκερ σε όλον τον κόσμο γίνεται κυρίως μέσα από τις αγγλικές μεταφράσεις του έργου του. Από τα γίντις στα αγγλικά το πρωτότυπο κείμενο μπορεί να «αποχρωματίζεται», όπως γράφει ο Βάιος Λιάπης, ακόμη κι αν η μετάφραση υπογράφεται από εξαιρετικούς συγγραφείς, όπως ο Σολ Μπέλου.

Καθώς τα γίντις είναι μια παλιά μορφή γλώσσας που έχει σταματήσει να εξελίσσεται, ο μεταφραστής έβαλε στη μετάφρασή του λέξεις «από παλιότερες στιγμές» των ελληνικών, που φτάνουν σε μας ως ηχώ ενός κόσμου που υπήρξε. Ενδιαφέρουσες είναι επίσης οι συγκρίσεις που επιχειρεί ο Λιάπης μεταξύ του Σίνγκερ και του Παπαδιαμάντη

ΑΓΟΡΑΣΤΕ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ «ΕΡΩΤΑΣ ΚΑΙ ΕΞΟΡΙΑ» ΕΔΩ

ΑΓΟΡΑΣΤΕ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ «ΓΚΙΜΠΕΛ Ο ΣΑΛΟΣ ΚΑΙ ΑΛΛΕΣ ΙΣΤΟΡΙΕΣ» ΕΔΩ 

Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LIFO.

To νέο τεύχος της LIFO δωρεάν στην πόρτα σας με ένα κλικ.

Βιβλίο
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Σώσα» του Ισαάκ Μπάσεβις Σίνγκερ: Η λογοτεχνία ενάντια στον φασισμό

Βιβλίο / «Σώσα» του Ισαάκ Μπάσεβις Σίνγκερ: Η λογοτεχνία ενάντια στον φασισμό

Πώς ο νομπελίστας Ισαάκ Μπάσεβις Σίνγκερ αποδομεί το στιβαρό οικοδόμημα του εβραϊσμού του –ή μήπως το αποθεώνει;– για χάρη της αγάπης, για χάρη ενός έρωτα ή για την ίδια λογοτεχνία.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Δημήτρης Μανιάτης: «Η μανία της άποψης είναι άκρως ενοχλητική»

Βιβλίο / Δημήτρης Μανιάτης: «Η μανία της άποψης είναι άκρως ενοχλητική»

Mε αφορμή τη νέα συλλογή διηγημάτων του, o δημοσιογράφος και συγγραφέας μιλά στη LiFO για την εποχή μας, τη δημοσιογραφία, την πολιτική, τον πολιτισμό, τους μικρούς εμφυλίους στα social media και εξηγεί γιατί οι Αθηναίοι μισούν την πόλη τους.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Ντόρις Λέσινγκ «Άλφρεντ και Έμιλι»

To πίσω ράφι / «Άλφρεντ και Έμιλι»: Το κύκνειο άσμα της Ντόρις Λέσινγκ

Η τελευταία απόπειρα της διάσημης συγγραφέως να ξεφύγει από τη σκιά του Α' Παγκοσμίου Πολέμου, που είχε ρημάξει τη ζωή των γονιών της, τυλίγοντας και την ίδια από την ημέρα που γεννήθηκε.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Μαρκ Τουέιν, «Οι περιπέτειες του Χακ Φιν»

Το πίσω ράφι / Το μυθιστόρημα του Μαρκ Τουέιν που έθαψαν οι κριτικοί και το αποθέωσε ο Χέμινγουεϊ

Στις «Περιπέτειες του Χακ Φιν» ο Μαρκ Τουέιν έπλασε τον πιο ελεύθερο ήρωα της αμερικανικής λογοτεχνίας, που αρνήθηκε τους κανόνες της κοινωνίας του και ένωσε την τύχη του με έναν σκλάβο δραπέτη.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
Ο Σάχης του Ιράν και η Αμερική που δεν μπορούσε να φανταστεί την ζωή χωρίς αυτόν

Βιβλίο / Ο Σάχης του Ιράν και η Αμερική που δεν μπορούσε να φανταστεί τη ζωή χωρίς αυτόν

Ένα νέο βιβλίο με τίτλο «Βασιλεύς των Βασιλέων», όπως αποκαλούσε τον εαυτό του ο Ρεζά Παχλαβί, εστιάζει στις διαδοχικές κυβερνήσεις των ΗΠΑ που «αποδέχτηκαν πρόθυμα τις φαντασιώσεις του, τόσο για τον εαυτό του όσο και για τη χώρα του».
THE LIFO TEAM
Γωγώ Ατζολετάκη: «Οι άνθρωποι της τρίτης ηλικίας δεν είναι “ληγμένα προϊόντα”»

Βιβλίο / Γωγώ Ατζολετάκη: «Οι άνθρωποι της τρίτης ηλικίας δεν είναι “ληγμένα προϊόντα”»

Σταρ Ελλάς στα νιάτα της, διακρίθηκε ως ηθοποιός, θιασάρχης, ραδιοφωνική παραγωγός, δοκιμάστηκε επίσης στη συγγραφή έχοντας κυκλοφορήσει μέχρι τώρα επτά βιβλία μαζί με το πρόσφατο «Η τρίτη άνοιξη» (εκδ. Επίμετρο), που έδωσε και το έναυσμα γι’ αυτήν τη συνέντευξη.
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
O Δημήτρης Γκιώνης, οι ένδοξες μέρες της «Ελευθεροτυπίας» και το σημερινό μιντιακό σούπερ μάρκετ

Οι Αθηναίοι / O Δημήτρης Γκιώνης, οι ένδοξες μέρες της «Ελευθεροτυπίας» και το σημερινό μιντιακό σούπερ μάρκετ

Ο 81χρονος δημοσιογράφος και συγγραφέας που για δεκαετίες διηύθηνε τις πολιτιστικές σελίδες της Ελευθεροτυπίας, αφηγείται τη συναρπαστική καριέρα του στη LiFO
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Κλαίρη Μιτσοτάκη: «Η αξιοπρέπεια και η φιλία είναι τα θεμέλια της ζωής μας»

Βιβλίο / Κλαίρη Μιτσοτάκη: «Η αξιοπρέπεια και η φιλία είναι τα θεμέλια της ζωής μας»

Η σπουδαία μεταφράστρια, που έχει αφιερώσει μεγάλο μέρος της δουλειάς της στον Μαρσέλ Προυστ, μας ξεναγεί στον πολύπλοκο κόσμο του και εκφράζει τον θυμό της για την πανταχού παρούσα απάτη της εποχής μας.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Η αλήθεια για τον «Συνταγματάρχη» Πάρκερ, τον διαβόητο μάνατζερ του Έλβις Πρίσλεϊ

Βιβλίο / Η αλήθεια για τον «Συνταγματάρχη» Πάρκερ, τον διαβόητο μάνατζερ του Έλβις Πρίσλεϊ

Ένα νέο βιβλίο με τίτλο «Ο Συνταγματάρχης και ο Βασιλιάς» εξερευνά τη συναρπαστική ζωή ενός ακούραστου κομπιναδόρου που προσπαθούσε απεγνωσμένα να ανακαλύψει εκ νέου τον εαυτό του.
THE LIFO TEAM
Γνώριζαν ή όχι οι Γερμανοί για τα εγκλήματα του Χίτλερ;

Βιβλίο / Γνώριζαν ή όχι οι Γερμανοί για τα εγκλήματα του Χίτλερ;

Πότε ακριβώς χάθηκε ο πόλεμος για τον Άξονα; Ποια ήταν η πιο σημαντική μάχη του πολέμου; Πόσο «συμμέτοχος» ήταν ο Γερμανικός λαός στο ολοκαύτωμα; Σ’ αυτά τα ερωτήματα επιχειρεί να απαντήσει μια νέα ογκώδης έκδοση με τίτλο «Η συνολική ιστορία του Β' Παγκοσμίου Πολέμου».
THE LIFO TEAM
Αudiobooks: Αντί να διαβάσεις το νέο βιβλίο της Σάλι Ρούνεϊ, το ακούς

Βιβλίο / Αudiobooks: Αντί να διαβάσεις το νέο βιβλίο της Σάλι Ρούνεϊ, το ακούς

Είναι νωρίς να πούμε πως αυτά τα ηχητικά λογοτεχνικά αρχεία μπορούν να αντικαταστήσουν το βιβλίο. Είναι όμως μια υπέροχη λύση για όσους θέλουν να διαβάσουν αλλά δεν έχουν χρόνο ή έχουν μπλοκάρει με το κανονικό διάβασμα.
ΙΩΑΝΝΑ ΠΑΝΑΓΟΠΟΥΛΟΥ
«Στα τέσσερα»: Το πιο καυτό και αμφιλεγόμενο βιβλίο του φετινού καλοκαιριού

Βιβλίο / «Στα τέσσερα»: Το πιο καυτό και αμφιλεγόμενο βιβλίο του φετινού καλοκαιριού

«Κάποιες το λάτρεψαν, άλλες το σιχάθηκαν»: Το βιβλίο της Miranda July για την ερωτική περιπλάνηση μιας γυναίκας στη μέση ηλικία που χαρακτηρίστηκε ως «το πρώτο μεγάλο μυθιστόρημα για την περιεμμηνόπαυση», είναι η λογοτεχνική επιτυχία της χρονιάς.
THE LIFO TEAM
Πατρίτσια Χάισμιθ: «Ο κόσμος και τα μαρτίνι του είναι δικά μου!»

Βιβλίο / Πατρίτσια Χάισμιθ: «Ο κόσμος και τα μαρτίνι του είναι δικά μου!»

Τα πολυσυζητημένα ημερολόγια της Χάισμιθ αποκαλύπτουν κρυφές σκέψεις της συγγραφέως του «Ταλαντούχου κύριου Ρίπλεϊ», τους άγνωστους έρωτες και την εξάρτησή της από τη γραφή και το αλκοόλ.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ