Η ΦΥΣΗ ΤΗΣ ΓΑΤΑΣ ΚΑΙ ΟΣΑ ΑΥΤΗ μπορεί να μας διδάξει είναι το θέμα του νέου βιβλίου του Τζόν Γκρέι, ομότιμου καθηγητή στο London School of Economics. Πρόκειται για μια πανέξυπνη, διασκεδαστική και στοχαστική παρατήρηση της ζωής και της συμπεριφοράς της γάτας, που οδηγεί σε σκέψεις, διαπιστώσεις και αναθεωρήσεις για τα θέματα της ευτυχίας, του δίκαιου, του άδικου, της ηθικής, της μοναξιάς, της ευζωίας, του χρόνου, της ψυχής, του θανάτου, της αγάπης.
Αν λάβουμε, μάλιστα, υπόψη μας ότι οι γάτες δεν είναι παρεμφερείς περιπτώσεις ενός και μοναδικού τύπου και ότι η καθεμιά είναι μοναδική και διαθέτει περισσότερη ατομικότητα από πολλούς ανθρώπους, τότε το νόημα της ζωής, όπως το δείχνουν οι γάτες, έχει πολλές όψεις.
Ο Γκρέι παραδέχεται ότι όταν σκέφτεται τις γάτες που έχει γνωρίσει, το πρώτο που του έρχεται στον νου δεν είναι τα κοινά γνωρίσματά τους αλλά οι διαφορές τους. Άλλες στοχαστικές και νωχελικές, άλλες παιχνιδιάρες, κάποιες επιφυλακτικές, άλλες παράτολμες και ριψοκίνδυνες, κάποιες ήσυχες και ειρηνικές, κάποιες θορυβώδεις και δυναμικές.
«Οι άνθρωποι είναι άνθρωποι και οι γάτες είναι γάτες. Η διαφορά έγκειται στο ότι ενώ οι γάτες δεν έχουν τίποτα να μάθουν από εμάς, εμείς μπορούμε να μάθουμε από αυτές πώς να ελαφρύνουμε το φορτίο που βαραίνει την ανθρώπινη φύση», γράφει ο Τζον Γκρέι.
Το βιβλίο, που κυκλοφόρησε στα αγγλικά το 2020 με τίτλο «Feline Philosophy: Cats and the meaning of life», έρχεται να προστεθεί στα άλλα βιβλία του συγγραφέα για τη σχέση των ανθρώπων με τα ζώα. Πρόκειται για τα έργα Αχυρένια σκυλιά - Σκέψεις για τους ανθρώπους και άλλα ζώα και Η σιωπή των ζώων - Για την πρόοδο και άλλους νεωτερικούς μύθους, που κυκλοφορούν επίσης στα ελληνικά από τις εκδόσεις Οκτώ.
«Οι άνθρωποι είναι άνθρωποι και οι γάτες είναι γάτες. Η διαφορά έγκειται στο ότι ενώ οι γάτες δεν έχουν τίποτα να μάθουν από εμάς, εμείς μπορούμε να μάθουμε από αυτές πώς να ελαφρύνουμε το φορτίο που βαραίνει την ανθρώπινη φύση», γράφει ο Τζον Γκρέι.
Ο Γκρέι συνδυάζει την παρατήρηση της συμπεριφοράς της γάτας με φιλοσοφικές θεωρήσεις για τη ζωή, την ευτυχία, την αγωνία, τον θάνατο κ.λπ. Μπορούμε να πούμε ότι εδώ οι γάτες «συνομιλούν» με τον Σπινόζα, τον Μοντένι, τον Πασκάλ, τον Αριστοτέλη, τον Σοπενάουερ, τον Καρτέσιο και άλλους φιλοσόφους. Δεν είναι όλοι αυτοί φιλόσοφοι γατόφιλοι.
Ο Σοπενάουερ, ας πούμε, γοητευόταν από τις γάτες. Τις έβλεπε σαν «τις φευγαλέες σκιές ενός Αιώνιου Αιλουροειδούς». Ο Μοντένι ήταν μεγάλος γατόφιλος. «Τόσο τις γάτες όσο και τα όρια της φιλοσοφίας τα κατανόησε καλύτερα ο Μισέλ ντε Μοντένι», γράφει ο Γκρέι. Και παραθέτει μια ρήση του Γάλλου φιλοσόφου, που περιλαμβάνεται στα Δοκίμιά του (στα ελληνικά, στις εκδόσεις της Εστίας): «Όταν παίζω με τη γάτα μου, ποιος ξέρει αν περνάει την ώρα της μαζί μου περισσότερο απ’ ό,τι εγώ μαζί της».
Αντίθετα, ο Καρτέσιος βασάνιζε τις γάτες. Σύμφωνα με μαρτυρίες, είχε πετάξει μια γάτα από το παράθυρο για να αποδείξει την απουσία συνειδητής επίγνωσης από τα μη ανθρώπινα ζώα.
Και στις μέρες μας δεν αγαπούν όλοι τις γάτες. Μάλιστα, στις Ηνωμένες Πολιτείες υπάρχει ένα αντιγατικό κίνημα που θεωρεί τη γάτα καταστροφέα της οικολογικής ποικιλομορφίας επειδή σκοτώνει τα πουλιά. Αλλά, όπως γράφει ο Γκρέι με χιούμορ, ένα άλλο ζώο ευθύνεται για την πλανητική μαζική εξαφάνιση των ειδών. Κι αυτό δεν είναι παρά ο άνθρωπος.
Ευτυχία, αγωνία, αγάπη, θάνατος αποτελούν έννοιες-κλειδιά της φιλοσοφίας. Ας τις δούμε σε σχέση με τις γάτες. Η ευτυχία είναι βασική κατάσταση της γάτας, γράφει ο Γκρέι. «Αυτός ίσως είναι ο κύριος λόγος που πολλοί από εμάς αγαπούμε τις γάτες. Κατέχουν μια έμφυτη ευτυχία την οποία οι άνθρωποι συνήθως αδυνατούν να κατακτήσουν».
Οι γάτες είναι ρεαλίστριες. Σπάνια κάνουν κάτι εάν δεν εξυπηρετεί έναν ορισμένο σκοπό ή δεν τους προσφέρει άμεση ευχαρίστηση. «Είναι το άκρον άωτον του ρεαλισμού. Όταν έρχονται αντιμέτωπες με την ανθρώπινη μωρία, απλώς φεύγουν».
Οι γάτες δεν υποφέρουν από αγωνία, εκτός αν απειλούνται ή βρίσκονται σε κάποιο παράξενο μέρος. Οι άνθρωποι, αντίθετα, θεωρούν ότι όλος ο κόσμος είναι ένα παράξενο και απειλητικό σύμπαν. Οι γάτες δεν σκέφτονται τον θάνατο, παρότι φαίνεται να ξέρουν αρκετά καλά πότε είναι η ώρα τους να πεθάνουν. Οι γάτες έμαθαν στους ανθρώπους να τις αγαπούν.
Ο Γκρέι γράφει πως αυτή είναι η αληθινή βάση της εξημέρωσης των γατών. «Είναι τόσο σαγηνευτικές ώστε συχνά οι άνθρωποι πίστευαν πως η προέλευσή τους είναι πέραν του κόσμου τούτου».
Οι γάτες δεν πλήττουν και δεν φοβούνται να μείνουν μόνες με τον εαυτό τους. «Οι γάτες χαίρονται να είναι ο εαυτός τους, ενώ οι άνθρωποι προσπαθούν να είναι ευτυχισμένοι, δραπετεύοντας από τον εαυτό τους». Οι γάτες δεν σχεδιάζουν τη ζωή τους. Τη ζουν όπως έρχεται. Αντίθετα, οι άνθρωποι σχεδιάζουν τη ζωή τους. Αλλά επειδή δεν ξέρουν πότε και πώς αυτή η ζωή θα τελειώσει, καταλήγουν να ζουν όπως οι γάτες: κατά τύχη.
Πραγματικές ή μυθοπλαστικές ιστορίες με ήρωες γάτες ενισχύουν την «αιλουροειδή φιλοσοφία» του Τζον Γκρέι. Η πρώτη πραγματική γάτα που συναντάμε, στην αρχή κιόλας του βιβλίου, είναι ο Μέιο. Ένας γάτος Σιάμ που τον Φεβρουάριο του 1968, ενώ ο πόλεμος μαινόταν στην πόλη Χούε του Βιετνάμ, μπήκε στο δωμάτιο του πολεμικού ανταποκριτή του CBS Τζον (Τζακ) Λόρενς.
Τον Μάιο της ίδιας χρονιάς, ο Λόρενς επέστρεψε στις ΗΠΑ έχοντας στις αποσκευές του τον Μέιο. Αν ο γάτος έμενε στο Βιετνάμ, είναι σίγουρο ότι θα είχε την τύχη χιλιάδων άλλων ζώων, σκυλιών, μαϊμούδων, ελεφάντων, τίγρεων, νεροβούβαλων που σκοτώθηκαν στις πολεμικές συγκρούσεις. Ο Μέιο εγκαταστάθηκε στο νέο του σπίτι στο Κονέτικατ και αργότερα ακολούθησε τον Τζακ και την οικογένειά του στο Λονδίνο.
Μέιο και Τζον ζούσαν σαν παλιόφιλοι. Ο Μέιο πήγαινε για ύπνο αργά το βράδυ, έχοντας γλείψει τις σταγόνες ουίσκι από τα δάχτυλα του Τζακ. Πέθανε το 1983 από πνευμονία.
Το 2002 ο Τζον Λόρενς έγραψε την ιστορία του Μέιο («The cat from Hué: A Vietnam war story»). Ο Μέιο είχε γεννηθεί μέσα στον καπνό και στη αντάρα του πολέμου, έφυγε από το Βιετνάμ και κατόρθωσε να ζει ευτυχισμένος οπουδήποτε κι αν βρισκόταν. «Έμοιαζε σοφός. Γνώριζε. Είχαμε γίνει φίλοι» .
Η αγάπη για τη γάτα, ιδιαίτερα όταν συγκρούεται με την αγάπη για τους ανθρώπους, αποτελεί το θέμα διάσημων λογοτεχνικών έργων, τα οποία παρουσιάζει ο Γκρέι στο βιβλίο του.
Ένα από αυτά είναι το μυθιστόρημα Η γάτα της Κολέτ. Η Σαχά, μια γάτα ρωσική μπλε, ζει με τον Αλέν. Όταν ο Αλέν παντρεύεται την Καμίγ, αυτή διαπιστώνει ότι η γάτα έχει μεγαλύτερο μερίδιο στη ζωή του άντρα της απ’ ό,τι η ίδια. Αποφασίζει να δολοφονήσει τη γάτα, πετώντας την από το παράθυρο. Η Σαχά σώζεται, καθώς η πτώση της ανακόπτεται από μια τέντα.
Ο Αλέν παίρνει τη γάτα και εγκαταλείπει την Καμίγ. Ο θρίαμβος της Σαχά είναι εμφανής. Έτσι κι αλλιώς η Σαχά είναι η πραγματική ηρωίδα του μυθιστορήματος και η αφήγηση γίνεται από την δική της οπτική γωνία. Από το βιβλίο του Γκρέι δεν λείπουν ακόμη η Πατρίσια Χάισμιθ ή ο Ιάπωνας συγγραφέας του Εγκωμίου της σκιάς, Τανιζάκι, τα κείμενά των οποίων ρίχνουν ακόμη περισσότερο φως στον κόσμο των γατών.
Το μεγάλο δίδαγμα έρχεται στο τέλος του βιβλίου: «Οι γάτες μάς δείχνουν ότι η αναζήτηση νοήματος, όπως το κυνήγι της ευτυχίας, είναι περισπασμός. Το νόημα της ζωής είναι ένα άγγιγμα, μια μυρωδιά, που έρχεται τυχαία και φεύγει προτού το καταλάβουμε».
Πολύ ωραία η μετάφραση του Γιώργου Λαμπράκου, «εξαιρετικά αιλουροειδής».
Υ.Γ.: Τέσσερις γάτες συνέβαλαν στη συγγραφή αυτού του βιβλίου και ο Τζον Γκρέι τις μνημονεύει. Είναι οι αδελφές Σόφι και Σάρα και οι αδελφοί Τζέιμι και Τζούλιαν, όλες γάτες Βιρμανίας. «Όταν έγραψα το βιβλίο, ο Τζούλιαν ήταν είκοσι τριών ετών κι ακόμη απολάμβανε τη ζωή».
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LIFO.
σχόλια