«Άλφρεντ και Έμιλι»: Το κύκνειο άσμα της Ντόρις Λέσινγκ

Ντόρις Λέσινγκ «Άλφρεντ και Έμιλι» Facebook Twitter
Γυναίκα που είχε τα κότσια ν' αλλάξει κάμποσες φορές τη ζωή της, η Ντόρις Λέσινγκ υπήρξε μια ταξιδιώτισσα του 20ού αιώνα που υπερασπίστηκε ουμανιστικές αξίες χωρίς να εγκλωβιστεί σ' ετοιματζίδικες σκέψεις και δόγματα.
0

ΓΥΝΑΙΚΑ ΠΟΥ ΕΙΧΕ τα κότσια ν' αλλάξει κάμποσες φορές τη ζωή της, η Ντόρις Λέσινγκ (1919-2013) υπήρξε μια ταξιδιώτισσα του 20ού αιώνα που υπερασπίστηκε ουμανιστικές αξίες χωρίς να εγκλωβιστεί σ' ετοιματζίδικες σκέψεις και δόγματα, μια ορκισμένη αντάρτισσα απέναντι στη βαρβαρότητα –του απαρτχάιντ, του πολέμου, του ολοκληρωτισμού– με μοναδικό όπλο την τέχνη της.

Γεννημένη στην Περσία από Εγγλέζους γονείς, η μετέπειτα συγγραφέας της «Καλής τρομοκράτισσας», του «Ένας καλός γάμος», του «Αγάπη ξανά», βρέθηκε στα πέντε της στη σπαρασσόμενη από φυλετικές διακρίσεις Ροδεσία και πριν καλά καλά μπει στην εφηβεία διεκδίκησε την ελευθερία της: εγκατέλειψε το θρησκευτικό σχολείο όπου φοιτούσε και φρόντισε να βιοπορίζεται ως γκουβερνάντα ή τηλεφωνήτρια, συμμετέχοντας παράλληλα σε αριστερές οργανώσεις.

Στα γράμματα εμφανίστηκε το 1950 με το «Τραγουδάει το χορτάρι», έργο εμπνευσμένο από τις ρατσιστικές εντάσεις στην Αφρική. Είχε μόλις εγκατασταθεί στη Βρετανία μαζί με το μικρότερο από τα τρία παιδιά της, έχοντας δύο αποτυχημένους γάμους πίσω της.

Εκείνη την περίοδο θα στρατευόταν στο βρετανικό Κ.Κ., απ’ το οποίο σύντομα θ’ αποχωρούσε απογοητευμένη, δίνοντας έκτοτε τη μάχη ως ενεργό μέλος του φιλειρηνικού κινήματος και ακτιβιστικών οργανώσεων εναντίων των πυρηνικών όπλων και των φυλετικών διακρίσεων.

Το μυθιστόρημα που έμελλε να την κάνει διάσημη δεν ήταν άλλο από το «Χρυσό σημειωματάριο» (1962): ένα ευαγγέλιο για τις φεμινίστριες και λαμπρό δείγμα μεταμοντέρνας γραφής, ένα «από τα ελάχιστα εκείνα βιβλία που διαμόρφωσαν την αντίληψη του 20ού αιώνα για τη σχέση άντρα και γυναίκας», όπως αποφάνθηκε η Σουηδική Ακαδημία απονέμοντάς της την ύψιστη λογοτεχνική διάκριση το 2008.

Στη μυθιστορηματική εκδοχή της ζωής της μητέρας της, η Λέσινγκ δείχνει την Έμιλι άκληρη και ριζωμένη στην Αγγλία, να μένει σύντομα χήρα από τον γιατρό που είχε σφόδρα ερωτευτεί και παντρευτεί, και να παίζει στη συνέχεια σημαντικό ρόλο στον δημόσιο βίο, διοχετεύοντας την περιουσία της σε φιλανθρωπικούς και εκπαιδευτικούς σκοπούς.

Την ίδια ακριβώς περίοδο, η Λέσινγκ έδινε στον εκδότη της τα χειρόγραφα του «Άλφρεντ και Έμιλι», γνωρίζοντας πως αυτό το βιβλίο, με τα ονόματα των γονιών της για τίτλο, θα 'ταν σίγουρα το τελευταίο της. «Δεν έχω πια ενέργεια για γράψιμο» παραδεχόταν δημόσια: «Κάποτε είχα τόση που δεν ήξερα πώς να την ξοδέψω, αλλά τώρα νιώθω πως όλα μου τ’ αποθέματα στέρεψαν. Όταν είσαι νέος, νομίζεις πως θα πλέεις σε μια υπέροχη λίμνη σιωπής και γαλήνης, αλλά τίποτε ψευδέστερο απ’ αυτό».

Μολονότι ο «Καστανιώτης» είχε εξασφαλίσει από τότε τα δικαιώματα του βιβλίου, η ελληνική έκδοσή του έμελλε να κυκλοφορήσει μετά τον θάνατο αυτής της σπουδαίας γυναίκας, τον Νοέμβριο του 2013. Κι όπως γίνεται σαφές από τον πρόλογο που το συνοδεύει, το κύκνειο άσμα της Λέσινγκ ήταν η τελευταία της απόπειρα να ξεφύγει από την «τερατώδη» κληρονομιά που τη βάραινε: τη σκιά του Α' Παγκοσμίου Πολέμου, που είχε ρημάξει τη ζωή των γονιών της, τυλίγοντας και την ίδια από την ημέρα που γεννήθηκε.

cover
Το «Άλφρεντ και Έμιλι» της Ντόρις Λέσινγκ από τις εκδόσεις Καστανιώτη δεν είναι διαθέσιμο.

Το «Άλφρεντ και Έμιλι» (μετ. Μ.-Ρ. Τραΐκογλου) αποτελείται από δύο σχεδόν ισομεγέθη μέρη, το ένα επινοημένο, το άλλο αυτοβιογραφικό. Το πρώτο αποτελεί μια σύντομη εκδοχή της ζωής που θα μπορούσαν να έχουν οι γονείς της συγγραφέως, αν δεν είχε μεσολαβήσει ο Μεγάλος Πόλεμος, εκδοχή που τους θέλει ν’ ανθίζουν χωριστά, βασισμένη σε «τόνους φωνής, στεναγμούς, μελαγχολικά βλέμματα, σημάδια τόσο ασήμαντα, σαν κι αυτά που μπορούν να εντοπίζουν μόνο οι έμπειροι ιχνηλάτες».

Το δεύτερο μέρος, όμως, περιγράφει την αληθινή τους ιστορία, εστιάζοντας στην περίοδο που μοιράστηκαν με τα δυο παιδιά τους στη Νότιο Ροδεσία επί αποικιοκρατίας, έχοντας συνειδητοποιήσει πως ποτέ δεν πρόκειται να πλουτίσουν και ποτέ δεν θα καταφέρουν να επιστρέψουν στην πατρίδα τους.

Στην προσπάθειά της να φανταστεί μια άλλη ζωή για τον μπαμπά της, η Λέσινγκ καθόλου δεν δυσκολεύτηκε. Ο Άλφρεντ Τάιλερ είχε μεγαλώσει παίζοντας με τ’ αγροτόπαιδα στα χωράφια και αγρότης ονειρευόταν να γίνει, όχι τραπεζικός υπάλληλος. Ωστόσο «δεν είχε το κεφάλαιο ν’ αγοράσει φάρμα, έτσι του χάρισα αυτό που λαχταρούσε η καρδιά του, τον έκανα Εγγλέζο γαιοκτήμονα» διαβάζουμε.

Στην πραγματικότητα, αυτός ο σθεναρός και σφριγηλός άντρας που διέπρεπε στ’ αθλήματα, βγήκε από τα χαρακώματα σακάτης κι ως τα 62 του στηριζόταν σ’ ένα ξύλινο μαραφέτι αντί για πόδι, μιλούσε εμμονικά και ακατάπαυστα για τις πολεμικές εμπειρίες του, χώρια τις ταλαιπωρίες που υπέστη αργότερα ως διαβητικός. Αλίμονο, η ιατρική στις αρχές του 20ού αιώνα ούτε ανάλαφρα πρόσθετα μέλη είχε να προσφέρει, ούτε τη σημερινή ποικιλία αντικαταθλιπτικών…

Με τη μητέρα της η Λέσινγκ ποτέ δεν τα πήγε καλά. Το «Μάρθα Κουέστ», άλλωστε, το μυθιστόρημα που είδε το φως το 1952, ήταν η πρώτη ίσως εξιστόρηση μιας κόντρας δίχως κανόνες ανάμεσα σε μια μητέρα και την κόρη της.

«Τη μισούσα», γράφει και στο «Άλφρεντ και Έμιλι», ανακαλώντας την πρώτη από τις πολλές φορές που το έσκασε απ’ το σπίτι, στα έξι της! Οι μεταξύ τους μάχες ήταν «τιτάνιες». Τι αφορούσαν; «Τα πάντα, τίποτε, μα όσο απομακρυνόμουν, τόσο φούντωνε η μανία της».

Η Έμιλι Μακβί που, σε πείσμα της επιθυμίας του πατέρα της να σπουδάσει, είχε διαλέξει  να γίνει και να διαπρέψει ως νοσοκόμα «ήταν γυναίκα με ξεχωριστά και διαφορετικά ταλέντα. Δεν έχω συναντήσει άνθρωπο πιο αποτελεσματικό από εκείνη, τόσο οργανωτική ήταν. Όλα της τα ταλέντα, όλη της η ενέργεια είχαν επικεντρωθεί σε ένα άχαρο, θυμωμένο κορίτσι, που είχε μοναχά μια σκέψη στο μυαλό, πώς να την εγκαταλείψει».

Στη μυθιστορηματική εκδοχή της ζωής της μητέρας της, η Λέσινγκ δείχνει την Έμιλι άκληρη και ριζωμένη στην Αγγλία, να μένει σύντομα χήρα από τον γιατρό που είχε σφόδρα ερωτευτεί και παντρευτεί, και να παίζει στη συνέχεια σημαντικό ρόλο στον δημόσιο βίο, διοχετεύοντας την περιουσία της σε φιλανθρωπικούς και εκπαιδευτικούς σκοπούς.

Η Ντόρις Λέσινγκ έπρεπε να γεράσει για να καταλάβει πόσο βασανισμένη ήταν κι η μάνα της, πόσο τα χαρακώματα κατέτρωγαν και τα δικά της σωθικά, πόσες ματαιωμένες επιθυμίες είχε θάψει στην αφρικανική λάσπη και τα λιμνάζοντα νερά. Από τη μεριά της, ουδέποτε συναίνεσε στις φιλοδοξίες που έτρεφε η μητέρα της γι’ αυτήν, ερήμην της. Αν μη τι άλλο, όμως, μπόρεσε ν’ αναγνωρίσει πως χάρη στις ιστορίες που της αφηγούνταν και στα βιβλία με την οποία την προμήθευε, έγινε η ίδια αυτό που έγινε.

Βιβλίο
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Καρολίνα Μέρμηγκα: «Οι συγγραφείς προχωράμε με αναμμένη δάδα στη σκοτεινή σπηλιά της λογοτεχνίας»

Βιβλίο / Καρολίνα Μέρμηγκα: «Όταν γράφουμε για αληθινούς ανθρώπους, πρέπει να σεβόμαστε τη μνήμη τους»

Η καταξιωμένη συγγραφέας ιστορικών μυθιστορημάτων Καρολίνα Μέρμηγκα μάς μιλάει για τη δύναμη της τέχνης, για το λογοτεχνικό της εργαστήρι αλλά και για τη χαρά της να μεταφράζει Χίλαρι Μαντέλ, τα βιβλία της οποίας επανακυκλοφορούν από τις εκδόσεις Ψυχογιός.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Πόσο διαβάζεται σήμερα ο Νίκος Καζαντζάκης;

Βιβλία και Συγγραφείς / Πόσο διαβάζεται σήμερα ο Νίκος Καζαντζάκης;

Πεθαίνει σαν σήμερα ο συγγραφέας Νίκος Καζαντζάκης. Ο Νίκος Μπακουνάκης συζητάει με την Έρη Σταυροπούλου, ομότιμη καθηγήτρια Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών, για τον συγγραφέα του «Αλέξη Ζορμπά» και την αντοχή του έργου του.
ΝΙΚΟΣ ΜΠΑΚΟΥΝΑΚΗΣ
Στέφαν Τσβάιχ

Το πίσω ράφι / Σε πείσμα όσων περιφρόνησαν τα έργα του Τσβάιχ, η απήχησή τους ακόμα να κοπάσει

Οι ήρωες του Αυστριακού συγγραφέα ταλανίζονται συνήθως από μια αβάσταχτη εσωτερική πίεση, αντικατοπτρίζοντας τη δική του πεισιθάνατη διάθεση. Αυτήν ακριβώς την αίσθηση αποπνέει η συλλογή διηγημάτων του «Αμόκ».
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
Marwan Kaabur: «Αγωνιζόμαστε και στον αραβικό κόσμο για δικαιώματα κι ελευθερίες, αλλά προκρίνουμε τον δικό μας τρόπο, στο πλαίσιο της δικής μας κουλτούρας»

Lgbtqi+ / Κι όμως υπάρχουν και «αραβικά καλιαρντά»!

Λίγο πριν από την αθηναϊκή παρουσίαση της αγγλόφωνης έκδοσης του «Queer Arab Glossary» μιλήσαμε με τον συγγραφέα του Marwan Kaabur, για τα «αραβικά καλιαρντά», την ομοφυλοφιλία και την queer συνθήκη στον αραβικό κόσμο, το «pink washing», αλλά και τη συχνά παρεξηγημένη πρόσληψή τους από τη Δύση.
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Tα συγκλονιστικά Ημερολόγια Καρκίνου της Όντρι Λορντ και άλλα 4 βιβλία που διαβάζουμε τώρα

Βιβλίο / Tα συγκλονιστικά Ημερολόγια Καρκίνου της Όντρι Λορντ και άλλα 4 βιβλία που διαβάζουμε τώρα

Πέντε αποκαλυπτικά βιβλία για τις γυναίκες με καρκίνο, για τον κόσμο, τα σκουπίδια ακόμα και για τη μακρινή Ιαπωνία ξεχωρίζουν ανάμεσα στις εκδόσεις της πρόσφατης βιβλιοπαραγωγής καλύπτοντας ένα μεγάλο εύρος θεμάτων και ενδιαφερόντων.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Δύο άγνωστες φωτογραφίες του Ρεμπό από τη γαλλική Κομμούνα

Βιβλίο / Δύο άγνωστες φωτογραφίες του Ρεμπό από τη γαλλική Κομμούνα

Σαν σήμερα γεννήθηκε το 1854 ο Αρθούρος Ρεμπό. Ο ποιητής, μουσικός και μπλόγκερ Aidan Andrew Dun έπεσε τυχαία σε δύο εντελώς άγνωστες φωτογραφίες, βγαλμένες στην Place Vendôme, και βρέθηκε μπροστά σε μια μεγάλη έκπληξη: ο έφηβος Αρτίρ Ρεμπό, όπως δεν τον έχουμε ξαναδεί.
ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ
Θανάσης Τριαρίδης: Οι μετανάστες θα σώσουν τον κόσμο. Χωρίς αυτούς είμαστε χαμένοι

Βιβλίο / Θανάσης Τριαρίδης: «Οι μετανάστες θα σώσουν τον κόσμο. Χωρίς αυτούς είμαστε χαμένοι»

Έγινε αντιρρησίας συνείδησης, γιατί πιστεύει ότι ο στρατός είναι μια δοξολογία εκμηδένισης του άλλου. Άφησε τη Θεσσαλονίκη επειδή τον έπνιγε ο εθνοφασισμός της. Στην Αντίς Αμπέμπα υιοθέτησε την κόρη του, Αργκάνε. Ο συγγραφέας της «Τριλογίας της Αφρικής», Θανάσης Τριαρίδης, αφηγείται τη ζωή του στη LiFO.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Μια «φόνισσα» εξομολογείται

Το πίσω ράφι / Η Hannah Kent έγραψε τη δική της «Φόνισσα», την Άγκνες που ζούσε στην Ισλανδία τον 19ο αιώνα

Η Αυστραλή συγγραφέας δεν πίστευε ποτέ ότι, χάρη στα «Έθιμα ταφής», οι κριτικοί θα την τοποθετούσαν δίπλα σε λογοτέχνες όπως η Μάργκαρετ Άτγουντ και ο Πίτερ Κάρεϊ.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
Χριστίνα Ντουνιά: «Ο Καρυωτάκης μάς δίνει ελπίδα και μας παρηγορεί»

Βιβλίο / «Ο Καρυωτάκης άφησε "το αδέσποτο Τραγούδι" του να μας συντροφεύει»

Στο βιβλίο της «Το όνειρο και το πάθος», η Χριστίνα Ντουνιά, ομότιμη καθηγήτρια Νεοελληνικής Φιλολογίας και συγγραφέας αποκαλύπτει αθέατες όψεις του ποιητή και νέα στοιχεία για τη σχέση του με τον Καβάφη μέσα από μια άγνωστη, ως τώρα, επιστολή.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
«Η Αποκάλυψη είναι μια συνεχής ετυμηγορία»: Η πολιτική ισχύ της άχρονης τέχνης του Κρασναχορκάι

Βιβλίο / «Η Αποκάλυψη είναι μια συνεχής ετυμηγορία»: Η πολιτική ισχύς της άχρονης τέχνης του Κρασναχορκάι

Ο Ούγγρος κάτοχος του φετινού Νόμπελ λογοτεχνίας γράφει με μαγικό τρόπο για τις αποπνικτικές επιπτώσεις της πολιτικής καταπίεσης, περιφρονώντας την προθυμία των ανθρώπων να τις αποδεχτούν.
THE LIFO TEAM
Κωνσταντίνος Καβάφης: Η εξαίρετη βιογραφία του κυκλοφόρησε μόλις στα Ελληνικά

Βιβλίο / Κωνσταντίνος Καβάφης: Η εξαίρετη βιογραφία του κυκλοφόρησε μόλις στα Ελληνικά

Οι καθηγητές Peter Jeffreys και Gregory Jusdanis συνεργάστηκαν και έγραψαν από κοινού τη βιογραφία του μεγάλου ποιητή που φέρει τον τίτλο «Κωνσταντίνος Καβάφης – Ο άνθρωπος και ο ποιητής». Ο Gregory Jusdanis μίλησε στη LifO για το βιβλίο και για τον ποιητή που ήταν «παραδοσιακός και ταυτόχρονα μεταμοντέρνος, ο πρώτος “viral” ποιητής διεθνώς»
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Αλέξης Πατέλης: «Πατριωτικό είναι να κάνεις τη χώρα σου ισχυρή»

LiFO politics / Αλέξης Πατέλης: «Πατριωτικό είναι να κάνεις τη χώρα σου ισχυρή»

Ο Αλέξης Πατέλης, επικεφαλής του Οικονομικού Γραφείου του πρωθυπουργού την περίοδο 2019-2024, μιλά στη Βασιλική Σιούτη για την οικονομική πορεία της χώρας αυτά τα χρόνια, τις δύσκολες αποφάσεις αλλά και τις στιγμές δικαίωσης μέσα από την οπτική ενός τεχνοκράτη που βρέθηκε ξαφνικά στο επίκεντρο της πολιτικής.
ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΣΙΟΥΤΗ
Λάσλο Κρασναχορκάι: ο σκοτεινός προφήτης της Ευρώπης βραβεύεται με Νόμπελ

Βιβλίο / Ο Λάσλο Κρασναχορκάι, ο σκοτεινός προφήτης της Ευρώπης, κέρδισε το Νόμπελ

Φέτος, το βραβείο δόθηκε στον Ούγγρο συγγραφέα που κατά τη Σουηδική Ακαδημία αποτελεί ένα ελπιδοφόρο βήμα προς τον χαμένο ανθρωπισμό, την υψηλή λογοτεχνία και τη στοχαστική ακρίβεια.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Το ημερολόγιο ενός διαιτητή: «Ήμασταν σχεδόν γυμνοί και ο Κολίνα μας εξέταζε με το παγερό βλέμμα του»

Βιβλίο / Το ημερολόγιο ενός διαιτητή: «Ήμασταν σχεδόν γυμνοί και ο Κολίνα μας εξέταζε με το παγερό βλέμμα του»

Σε ένα απόσπασμα από το βιβλίο του που έχει τίτλο “House of Cards”, ο Σουηδός πρώην διεθνής Γιόνας Έρικσον περιγράφει τις ταπεινωτικές μετρήσεις βάρους στα σεμινάρια διαιτητών της UEFA
THE LIFO TEAM
Ο Νίκος Παναγιωτόπουλος ήταν πάντα με τη μεριά της ζωής

Το Πίσω Ράφι / Ο Νίκος Παναγιωτόπουλος ήταν πάντα με τη μεριά της ζωής

Ο Έλληνας σκηνοθέτης μάζεψε από «το καλάθι των αχρήστων» όλες τις εμπειρίες του κι έφτιαξε την αυτοβιογραφία του, μια ζωντανή αφήγηση γεμάτη ιστορίες, συναντήσεις, αποφθέγματα και κρίσεις, λογοτεχνικές και σινεφίλ αναφορές.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ