«Ο πέπλος»: Ο Μίλαν Κούντερα εξερευνά την τέχνη του μυθιστορήματος

Milan Kundera Facebook Twitter
Φιλοδοξία του μυθιστοριογράφου, επιμένει ο ίδιος, δεν είναι να τα καταφέρει καλύτερα από τους προκατόχους του, αλλά να δει και να πει όσα εκείνοι δεν είδαν και δεν είπαν. Φωτ.: Francois LOCHON/GAMMA/Gamma-Rapho via Getty Images/Ideal Image
0



Σ’ ΕΝΑ ΑΠΟ ΤΑ ΠΡΩΤΑ ΤΟΥ ταξίδια στην Πράγα, μετά την κατάρρευση του κομμουνιστικού καθεστώτος, ο Μίλαν Κούντερα –πολιτογραφημένος Γάλλος από το 1981– άκουσε έναν φίλο του που είχε παραμείνει στη χώρα να τον προτρέπει: «Έναν Μπαλζάκ χρειαζόμαστε τώρα. Γιατί εδώ βλέπεις την παλινόρθωση μιας καπιταλιστικής κοινωνίας με ό,τι πιο ωμό και ηλίθιο συνεπάγεται, με όλη τη χυδαιότητα των απατεώνων και των νεόπλουτων»…

Για να του δώσει μάλιστα μια εικόνα της αλλόκοτης κατάστασης που είχε δημιουργηθεί, του ανέφερε το παράδειγμα ενός πρώην ανώτερου κομματικού στελέχους που είχε παντρέψει τις κόρες του με «ταξικούς εχθρούς», αλλά όταν οι τελευταίοι ανέκτησαν τις περιουσίες τους, ούτε ζωγραφιστό δεν ήθελαν να δουν τον πεθερό τους.

Ανακαλώντας το παραπάνω περιστατικό στο αστραφτερό δοκίμιό του «Ο πέπλος» (μετ. Γ.Η. Χάρης, Εστία, 2005), ο Κούντερα σπεύδει να εξηγήσει γιατί δεν θα ενέδιδε ποτέ σε παρόμοια προτροπή. Κανένας σοβαρός μυθιστοριογράφος, λέει, δεν θα καταπιανόταν πια με τη συγγραφή μιας ακόμα μπαλζακικής «Ανθρώπινης κωμωδίας». Θα ’ταν γελοίο.

Τι κι αν η ιστορία της ανθρωπότητας έχει την «κακογουστιά» να επαλαμβάνεται; Η ιστορία της τέχνης δεν ανέχεται τις επαναλήψεις: «Η τέχνη υπάρχει για να δημιουργεί τη δική της ιστορία. Αν κάποια μέρα μείνει κάτι απ’ την Ευρώπη, δεν θα ΄ναι η επαναλαμβανόμενη ιστορία της, που από μόνη της δεν αντιπροσωπεύει καμία αξία. Το μόνο που ενδέχεται να μείνει είναι η ιστορία των τεχνών της».

Σε μια εποχή που το λογοτεχνικό οικοδόμημα δείχνει να καταρρέει υπό το βάρος της άκρατης εμπορευματοποίησής του, ο Μίλαν Κούντερα εξερευνά γι’ άλλη μια φορά την τέχνη του μυθιστορήματος επιχειρώντας να τινάξει από πάνω της τον «πέπλο» των προερμηνειών που το καλύπτει.

Αντίστοιχα γελοία, σύμφωνα με τον Κούντερα, θα ήταν και μια αριστοτεχνική σονάτα ενός σύγχρονου συνθέτη που θα έμοιαζε μ’ εκείνες του Μπετόβεν. Όχι, δεν πρόκειται για το άκρον άωτον της υποκρισίας. Απλώς, «η συνείδηση της συνέχειας είναι τόσο ισχυρή μέσα μας, που παρεμβαίνει στην αντίληψή μας για κάθε έργο τέχνης. Και μόνο στο πλαίσιο της ιστορικής εξέλιξης μιας τέχνης γίνεται αντιληπτή η αισθητική της αξία».

πέπλος
Μίλαν Κούντερα, Ο πέπλος, Εκδόσεις Εστία

Σε μια εποχή που το λογοτεχνικό οικοδόμημα δείχνει να καταρρέει υπό το βάρος της άκρατης εμπορευματοποίησής του, ο Μίλαν Κούντερα εξερευνά γι’ άλλη μια φορά την τέχνη του μυθιστορήματος επιχειρώντας να τινάξει από πάνω της τον «πέπλο» των προερμηνειών που το καλύπτει.

«Σαν γυναίκα που βάφεται προτού τρέξει στο πρώτο της ραντεβού», γράφει, «ο κόσμος, όταν τρέχει κοντά μας τη στιγμή της γέννησής μας, είναι ήδη μακιγιαρισμένος, μεταμφιεσμένος, προερμηνευμένος». Όπως όμως ο Θερβάντες με τον «Δον Κιχώτη»  έσκισε τον υφασμένο από θρύλους πέπλο του κόσμου που γνώριζε, όπως ο Κάφκα ανακάλυψε την τερατωδία της γραφειοκρατίας προτού αυτή εξελιχθεί στο τέρας που γνωρίζουμε, έτσι και ο κάθε πραγματικός μυθιστοριογράφος «οφείλει να μην αντιγράφει αλήθειες κεντημένες στον πέπλο της προερμηνείας».

Να, λοιπόν, ποιος είναι ο λόγος ύπαρξης της τέχνης του μυθιστορήματος για τον Κούντερα: η κατανόηση αυτής της «αναπότρεπτης ήττας» που είναι η ανθρώπινη ζωή.

Φιλοδοξία του μυθιστοριογράφου, επιμένει ο ίδιος, δεν είναι να τα καταφέρει καλύτερα από τους προκατόχους του, αλλά να δει και να πει όσα εκείνοι δεν είδαν και δεν είπαν. Αν όμως το μυθιστόρημα καθορίζεται από τον χώρο της πραγματικότητας που πρέπει ν’ ανακαλύψει, η μορφή του γεννιέται από μια ελευθερία που κανείς δεν μπορεί να περιορίσει: «οι υπαρξιακές ανακαλύψεις και ο μετασχηματισμός της φόρμας πάνε οπωσδήποτε μαζί».

Στον «Πέπλο», υιοθετώντας έναν τόνο φιλικό προς τον αναγνώστη και αναμειγνύοντας, όπως πάντα, το σοβαρό με το ανάλαφρο, ο Κούντερα συνοψίζει όσα τον απασχόλησαν στην «Τέχνη του μυθιστορήματος» (1986) και στις «Προδομένες διαθήκες» (1993). Στηλιτεύει το κιτς και τον συναισθηματισμό, προτάσσει το χιούμορ και τον στοχασμό, αντλεί ξανά το υλικό του από τα επιτεύγματα των «μεγάλων» –Θερβάντες, Φίλντινγκ, Ραμπελέ, Τολστόι, Φλομπέρ, Ντοστογιέσφκι, Κάφκα, Μούζιλ, Μπροχ, Γκομπρόβιτς– και, καθώς γράφει στα χρόνια της παγκοσμιοποίησης, δεν παραλείπει να επιτεθεί και στην ανικανότητα ν’ αντιμετωπίσει κανείς την κουλτούρα του στο «μεγάλο πλαίσιο», πέρα από το εθνικό.

«Ποιος μουσικολόγος ενδιαφέρεται για τη μητρική γλώσσα του Μπαχ;» αναρωτιέται. «Αντίθετα, ένα μυθιστόρημα, επειδή συνδέεται με τη γλώσσα του, σε όλα τα πανεπιστήμια του κόσμου γίνεται αντικείμενο μελέτης σχεδόν αποκλειστικά στο μικρό εθνικό πλαίσιο. Η Ευρώπη δεν κατάφερε ν’ αντιληφθεί τη λογοτεχνία της σαν ιστορική ενότητα, και δεν θα σταματήσω να επαναλαμβάνω πως εδώ βρίσκεται η παταγώδης πνευματική αποτυχία της».

Βιβλίο
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Σταυρούλα Παπασπύρου: «Η δημοσιογραφία στις μέρες μας εξακολουθεί να είναι στρατευμένη»

Χωρίς Μαγνητόφωνο / Σταυρούλα Παπασπύρου: «Η δημοσιογραφία στις μέρες μας εξακολουθεί να είναι στρατευμένη»

Η ιστορία της σύγχρονης ελληνικής λογοτεχνίας μέσα από 31 πορτρέτα σημαντικών συγγραφέων, στο νέο βιβλίο της γνωστής δημοσιογράφου και συνεργάτιδας της LiFO
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Πόσο διαβάζεται σήμερα ο Νίκος Καζαντζάκης;

Βιβλία και Συγγραφείς / Πόσο διαβάζεται σήμερα ο Νίκος Καζαντζάκης;

Πεθαίνει σαν σήμερα ο συγγραφέας Νίκος Καζαντζάκης. Ο Νίκος Μπακουνάκης συζητάει με την Έρη Σταυροπούλου, ομότιμη καθηγήτρια Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών, για τον συγγραφέα του «Αλέξη Ζορμπά» και την αντοχή του έργου του.
ΝΙΚΟΣ ΜΠΑΚΟΥΝΑΚΗΣ
Στέφαν Τσβάιχ

Το πίσω ράφι / Σε πείσμα όσων περιφρόνησαν τα έργα του Τσβάιχ, η απήχησή τους ακόμα να κοπάσει

Οι ήρωες του Αυστριακού συγγραφέα ταλανίζονται συνήθως από μια αβάσταχτη εσωτερική πίεση, αντικατοπτρίζοντας τη δική του πεισιθάνατη διάθεση. Αυτήν ακριβώς την αίσθηση αποπνέει η συλλογή διηγημάτων του «Αμόκ».
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
Marwan Kaabur: «Αγωνιζόμαστε και στον αραβικό κόσμο για δικαιώματα κι ελευθερίες, αλλά προκρίνουμε τον δικό μας τρόπο, στο πλαίσιο της δικής μας κουλτούρας»

Lgbtqi+ / Κι όμως υπάρχουν και «αραβικά καλιαρντά»!

Λίγο πριν από την αθηναϊκή παρουσίαση της αγγλόφωνης έκδοσης του «Queer Arab Glossary» μιλήσαμε με τον συγγραφέα του Marwan Kaabur, για τα «αραβικά καλιαρντά», την ομοφυλοφιλία και την queer συνθήκη στον αραβικό κόσμο, το «pink washing», αλλά και τη συχνά παρεξηγημένη πρόσληψή τους από τη Δύση.
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Tα συγκλονιστικά Ημερολόγια Καρκίνου της Όντρι Λορντ και άλλα 4 βιβλία που διαβάζουμε τώρα

Βιβλίο / Tα συγκλονιστικά Ημερολόγια Καρκίνου της Όντρι Λορντ και άλλα 4 βιβλία που διαβάζουμε τώρα

Πέντε αποκαλυπτικά βιβλία για τις γυναίκες με καρκίνο, για τον κόσμο, τα σκουπίδια ακόμα και για τη μακρινή Ιαπωνία ξεχωρίζουν ανάμεσα στις εκδόσεις της πρόσφατης βιβλιοπαραγωγής καλύπτοντας ένα μεγάλο εύρος θεμάτων και ενδιαφερόντων.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Δύο άγνωστες φωτογραφίες του Ρεμπό από τη γαλλική Κομμούνα

Βιβλίο / Δύο άγνωστες φωτογραφίες του Ρεμπό από τη γαλλική Κομμούνα

Σαν σήμερα γεννήθηκε το 1854 ο Αρθούρος Ρεμπό. Ο ποιητής, μουσικός και μπλόγκερ Aidan Andrew Dun έπεσε τυχαία σε δύο εντελώς άγνωστες φωτογραφίες, βγαλμένες στην Place Vendôme, και βρέθηκε μπροστά σε μια μεγάλη έκπληξη: ο έφηβος Αρτίρ Ρεμπό, όπως δεν τον έχουμε ξαναδεί.
ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ
Θανάσης Τριαρίδης: Οι μετανάστες θα σώσουν τον κόσμο. Χωρίς αυτούς είμαστε χαμένοι

Βιβλίο / Θανάσης Τριαρίδης: «Οι μετανάστες θα σώσουν τον κόσμο. Χωρίς αυτούς είμαστε χαμένοι»

Έγινε αντιρρησίας συνείδησης, γιατί πιστεύει ότι ο στρατός είναι μια δοξολογία εκμηδένισης του άλλου. Άφησε τη Θεσσαλονίκη επειδή τον έπνιγε ο εθνοφασισμός της. Στην Αντίς Αμπέμπα υιοθέτησε την κόρη του, Αργκάνε. Ο συγγραφέας της «Τριλογίας της Αφρικής», Θανάσης Τριαρίδης, αφηγείται τη ζωή του στη LiFO.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Μια «φόνισσα» εξομολογείται

Το πίσω ράφι / Η Hannah Kent έγραψε τη δική της «Φόνισσα», την Άγκνες που ζούσε στην Ισλανδία τον 19ο αιώνα

Η Αυστραλή συγγραφέας δεν πίστευε ποτέ ότι, χάρη στα «Έθιμα ταφής», οι κριτικοί θα την τοποθετούσαν δίπλα σε λογοτέχνες όπως η Μάργκαρετ Άτγουντ και ο Πίτερ Κάρεϊ.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
Χριστίνα Ντουνιά: «Ο Καρυωτάκης μάς δίνει ελπίδα και μας παρηγορεί»

Βιβλίο / «Ο Καρυωτάκης άφησε "το αδέσποτο Τραγούδι" του να μας συντροφεύει»

Στο βιβλίο της «Το όνειρο και το πάθος», η Χριστίνα Ντουνιά, ομότιμη καθηγήτρια Νεοελληνικής Φιλολογίας και συγγραφέας αποκαλύπτει αθέατες όψεις του ποιητή και νέα στοιχεία για τη σχέση του με τον Καβάφη μέσα από μια άγνωστη, ως τώρα, επιστολή.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
«Η Αποκάλυψη είναι μια συνεχής ετυμηγορία»: Η πολιτική ισχύ της άχρονης τέχνης του Κρασναχορκάι

Βιβλίο / «Η Αποκάλυψη είναι μια συνεχής ετυμηγορία»: Η πολιτική ισχύς της άχρονης τέχνης του Κρασναχορκάι

Ο Ούγγρος κάτοχος του φετινού Νόμπελ λογοτεχνίας γράφει με μαγικό τρόπο για τις αποπνικτικές επιπτώσεις της πολιτικής καταπίεσης, περιφρονώντας την προθυμία των ανθρώπων να τις αποδεχτούν.
THE LIFO TEAM
Κωνσταντίνος Καβάφης: Η εξαίρετη βιογραφία του κυκλοφόρησε μόλις στα Ελληνικά

Βιβλίο / Κωνσταντίνος Καβάφης: Η εξαίρετη βιογραφία του κυκλοφόρησε μόλις στα Ελληνικά

Οι καθηγητές Peter Jeffreys και Gregory Jusdanis συνεργάστηκαν και έγραψαν από κοινού τη βιογραφία του μεγάλου ποιητή που φέρει τον τίτλο «Κωνσταντίνος Καβάφης – Ο άνθρωπος και ο ποιητής». Ο Gregory Jusdanis μίλησε στη LifO για το βιβλίο και για τον ποιητή που ήταν «παραδοσιακός και ταυτόχρονα μεταμοντέρνος, ο πρώτος “viral” ποιητής διεθνώς»
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Αλέξης Πατέλης: «Πατριωτικό είναι να κάνεις τη χώρα σου ισχυρή»

LiFO politics / Αλέξης Πατέλης: «Πατριωτικό είναι να κάνεις τη χώρα σου ισχυρή»

Ο Αλέξης Πατέλης, επικεφαλής του Οικονομικού Γραφείου του πρωθυπουργού την περίοδο 2019-2024, μιλά στη Βασιλική Σιούτη για την οικονομική πορεία της χώρας αυτά τα χρόνια, τις δύσκολες αποφάσεις αλλά και τις στιγμές δικαίωσης μέσα από την οπτική ενός τεχνοκράτη που βρέθηκε ξαφνικά στο επίκεντρο της πολιτικής.
ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΣΙΟΥΤΗ
Λάσλο Κρασναχορκάι: ο σκοτεινός προφήτης της Ευρώπης βραβεύεται με Νόμπελ

Βιβλίο / Ο Λάσλο Κρασναχορκάι, ο σκοτεινός προφήτης της Ευρώπης, κέρδισε το Νόμπελ

Φέτος, το βραβείο δόθηκε στον Ούγγρο συγγραφέα που κατά τη Σουηδική Ακαδημία αποτελεί ένα ελπιδοφόρο βήμα προς τον χαμένο ανθρωπισμό, την υψηλή λογοτεχνία και τη στοχαστική ακρίβεια.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Το ημερολόγιο ενός διαιτητή: «Ήμασταν σχεδόν γυμνοί και ο Κολίνα μας εξέταζε με το παγερό βλέμμα του»

Βιβλίο / Το ημερολόγιο ενός διαιτητή: «Ήμασταν σχεδόν γυμνοί και ο Κολίνα μας εξέταζε με το παγερό βλέμμα του»

Σε ένα απόσπασμα από το βιβλίο του που έχει τίτλο “House of Cards”, ο Σουηδός πρώην διεθνής Γιόνας Έρικσον περιγράφει τις ταπεινωτικές μετρήσεις βάρους στα σεμινάρια διαιτητών της UEFA
THE LIFO TEAM
Ο Νίκος Παναγιωτόπουλος ήταν πάντα με τη μεριά της ζωής

Το Πίσω Ράφι / Ο Νίκος Παναγιωτόπουλος ήταν πάντα με τη μεριά της ζωής

Ο Έλληνας σκηνοθέτης μάζεψε από «το καλάθι των αχρήστων» όλες τις εμπειρίες του κι έφτιαξε την αυτοβιογραφία του, μια ζωντανή αφήγηση γεμάτη ιστορίες, συναντήσεις, αποφθέγματα και κρίσεις, λογοτεχνικές και σινεφίλ αναφορές.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
Για τα περάσματα που δεν βρέθηκαν ποτέ: η ιστορία του underground περιοδικού «Ανοιχτή Πόλη»

Βιβλίο / «Ανοιχτή Πόλη»: Ένα από τα πιο επιδραστικά εναλλακτικά έντυπα της Ελλάδας

Οι δημιουργοί του Κώστας Μανδηλάς και Βλάσσης Ρασσιάς, καταγράφουν την πορεία του στο βιβλίο «Για τα περάσματα που δεν βρέθηκαν ποτέ: Η ιστορία του περιοδικού “Ανοιχτή Πόλη”».
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ