«Ο πέπλος»: Ο Μίλαν Κούντερα εξερευνά την τέχνη του μυθιστορήματος

Milan Kundera Facebook Twitter
Φιλοδοξία του μυθιστοριογράφου, επιμένει ο ίδιος, δεν είναι να τα καταφέρει καλύτερα από τους προκατόχους του, αλλά να δει και να πει όσα εκείνοι δεν είδαν και δεν είπαν. Φωτ.: Francois LOCHON/GAMMA/Gamma-Rapho via Getty Images/Ideal Image
0



Σ’ ΕΝΑ ΑΠΟ ΤΑ ΠΡΩΤΑ ΤΟΥ ταξίδια στην Πράγα, μετά την κατάρρευση του κομμουνιστικού καθεστώτος, ο Μίλαν Κούντερα –πολιτογραφημένος Γάλλος από το 1981– άκουσε έναν φίλο του που είχε παραμείνει στη χώρα να τον προτρέπει: «Έναν Μπαλζάκ χρειαζόμαστε τώρα. Γιατί εδώ βλέπεις την παλινόρθωση μιας καπιταλιστικής κοινωνίας με ό,τι πιο ωμό και ηλίθιο συνεπάγεται, με όλη τη χυδαιότητα των απατεώνων και των νεόπλουτων»…

Για να του δώσει μάλιστα μια εικόνα της αλλόκοτης κατάστασης που είχε δημιουργηθεί, του ανέφερε το παράδειγμα ενός πρώην ανώτερου κομματικού στελέχους που είχε παντρέψει τις κόρες του με «ταξικούς εχθρούς», αλλά όταν οι τελευταίοι ανέκτησαν τις περιουσίες τους, ούτε ζωγραφιστό δεν ήθελαν να δουν τον πεθερό τους.

Ανακαλώντας το παραπάνω περιστατικό στο αστραφτερό δοκίμιό του «Ο πέπλος» (μετ. Γ.Η. Χάρης, Εστία, 2005), ο Κούντερα σπεύδει να εξηγήσει γιατί δεν θα ενέδιδε ποτέ σε παρόμοια προτροπή. Κανένας σοβαρός μυθιστοριογράφος, λέει, δεν θα καταπιανόταν πια με τη συγγραφή μιας ακόμα μπαλζακικής «Ανθρώπινης κωμωδίας». Θα ’ταν γελοίο.

Τι κι αν η ιστορία της ανθρωπότητας έχει την «κακογουστιά» να επαλαμβάνεται; Η ιστορία της τέχνης δεν ανέχεται τις επαναλήψεις: «Η τέχνη υπάρχει για να δημιουργεί τη δική της ιστορία. Αν κάποια μέρα μείνει κάτι απ’ την Ευρώπη, δεν θα ΄ναι η επαναλαμβανόμενη ιστορία της, που από μόνη της δεν αντιπροσωπεύει καμία αξία. Το μόνο που ενδέχεται να μείνει είναι η ιστορία των τεχνών της».

Σε μια εποχή που το λογοτεχνικό οικοδόμημα δείχνει να καταρρέει υπό το βάρος της άκρατης εμπορευματοποίησής του, ο Μίλαν Κούντερα εξερευνά γι’ άλλη μια φορά την τέχνη του μυθιστορήματος επιχειρώντας να τινάξει από πάνω της τον «πέπλο» των προερμηνειών που το καλύπτει.

Αντίστοιχα γελοία, σύμφωνα με τον Κούντερα, θα ήταν και μια αριστοτεχνική σονάτα ενός σύγχρονου συνθέτη που θα έμοιαζε μ’ εκείνες του Μπετόβεν. Όχι, δεν πρόκειται για το άκρον άωτον της υποκρισίας. Απλώς, «η συνείδηση της συνέχειας είναι τόσο ισχυρή μέσα μας, που παρεμβαίνει στην αντίληψή μας για κάθε έργο τέχνης. Και μόνο στο πλαίσιο της ιστορικής εξέλιξης μιας τέχνης γίνεται αντιληπτή η αισθητική της αξία».

πέπλος
Μίλαν Κούντερα, Ο πέπλος, Εκδόσεις Εστία

Σε μια εποχή που το λογοτεχνικό οικοδόμημα δείχνει να καταρρέει υπό το βάρος της άκρατης εμπορευματοποίησής του, ο Μίλαν Κούντερα εξερευνά γι’ άλλη μια φορά την τέχνη του μυθιστορήματος επιχειρώντας να τινάξει από πάνω της τον «πέπλο» των προερμηνειών που το καλύπτει.

«Σαν γυναίκα που βάφεται προτού τρέξει στο πρώτο της ραντεβού», γράφει, «ο κόσμος, όταν τρέχει κοντά μας τη στιγμή της γέννησής μας, είναι ήδη μακιγιαρισμένος, μεταμφιεσμένος, προερμηνευμένος». Όπως όμως ο Θερβάντες με τον «Δον Κιχώτη»  έσκισε τον υφασμένο από θρύλους πέπλο του κόσμου που γνώριζε, όπως ο Κάφκα ανακάλυψε την τερατωδία της γραφειοκρατίας προτού αυτή εξελιχθεί στο τέρας που γνωρίζουμε, έτσι και ο κάθε πραγματικός μυθιστοριογράφος «οφείλει να μην αντιγράφει αλήθειες κεντημένες στον πέπλο της προερμηνείας».

Να, λοιπόν, ποιος είναι ο λόγος ύπαρξης της τέχνης του μυθιστορήματος για τον Κούντερα: η κατανόηση αυτής της «αναπότρεπτης ήττας» που είναι η ανθρώπινη ζωή.

Φιλοδοξία του μυθιστοριογράφου, επιμένει ο ίδιος, δεν είναι να τα καταφέρει καλύτερα από τους προκατόχους του, αλλά να δει και να πει όσα εκείνοι δεν είδαν και δεν είπαν. Αν όμως το μυθιστόρημα καθορίζεται από τον χώρο της πραγματικότητας που πρέπει ν’ ανακαλύψει, η μορφή του γεννιέται από μια ελευθερία που κανείς δεν μπορεί να περιορίσει: «οι υπαρξιακές ανακαλύψεις και ο μετασχηματισμός της φόρμας πάνε οπωσδήποτε μαζί».

Στον «Πέπλο», υιοθετώντας έναν τόνο φιλικό προς τον αναγνώστη και αναμειγνύοντας, όπως πάντα, το σοβαρό με το ανάλαφρο, ο Κούντερα συνοψίζει όσα τον απασχόλησαν στην «Τέχνη του μυθιστορήματος» (1986) και στις «Προδομένες διαθήκες» (1993). Στηλιτεύει το κιτς και τον συναισθηματισμό, προτάσσει το χιούμορ και τον στοχασμό, αντλεί ξανά το υλικό του από τα επιτεύγματα των «μεγάλων» –Θερβάντες, Φίλντινγκ, Ραμπελέ, Τολστόι, Φλομπέρ, Ντοστογιέσφκι, Κάφκα, Μούζιλ, Μπροχ, Γκομπρόβιτς– και, καθώς γράφει στα χρόνια της παγκοσμιοποίησης, δεν παραλείπει να επιτεθεί και στην ανικανότητα ν’ αντιμετωπίσει κανείς την κουλτούρα του στο «μεγάλο πλαίσιο», πέρα από το εθνικό.

«Ποιος μουσικολόγος ενδιαφέρεται για τη μητρική γλώσσα του Μπαχ;» αναρωτιέται. «Αντίθετα, ένα μυθιστόρημα, επειδή συνδέεται με τη γλώσσα του, σε όλα τα πανεπιστήμια του κόσμου γίνεται αντικείμενο μελέτης σχεδόν αποκλειστικά στο μικρό εθνικό πλαίσιο. Η Ευρώπη δεν κατάφερε ν’ αντιληφθεί τη λογοτεχνία της σαν ιστορική ενότητα, και δεν θα σταματήσω να επαναλαμβάνω πως εδώ βρίσκεται η παταγώδης πνευματική αποτυχία της».

Βιβλίο
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Σταυρούλα Παπασπύρου: «Η δημοσιογραφία στις μέρες μας εξακολουθεί να είναι στρατευμένη»

Χωρίς Μαγνητόφωνο / Σταυρούλα Παπασπύρου: «Η δημοσιογραφία στις μέρες μας εξακολουθεί να είναι στρατευμένη»

Η ιστορία της σύγχρονης ελληνικής λογοτεχνίας μέσα από 31 πορτρέτα σημαντικών συγγραφέων, στο νέο βιβλίο της γνωστής δημοσιογράφου και συνεργάτιδας της LiFO
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

100 βιβλία που ξεχωρίσαμε για αυτό το καλοκαίρι

Βιβλίο / 100 βιβλία να διαβάσεις κάτω από ένα αρμυρίκι ή στην πόλη με το κλιματιστικό στο φούλ

Κλασική λογοτεχνία, σύγχρονοι συγγραφείς, δοκίμια, ιστορία, αυτοβελτίωση, βιβλία για το «μικρό» να μην είναι όλη την ώρα στο iPad. Kάτι για όλους για να περάσει όμορφα, ήσυχα και ποιοτικά το καλοκαίρι.
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΜΑΡΙΑ ΔΡΟΥΚΟΠΟΥΛΟΥ
Κι όμως, πέρασε μισός αιώνας από την αυγή των Talking Heads

Βιβλίο / Κι όμως, πέρασε μισός αιώνας από την αυγή των Talking Heads

Τέτοιες μέρες πριν από πενήντα χρόνια, το γκρουπ έκανε το ντεμπούτο του στην σκηνή του θρυλικού κλαμπ CBGB στη Νέα Υόρκη, κι ένα νέο βιβλίο ακολουθεί την πορεία τους από τις πρώτες τους ημέρες μέχρι το είδος εκείνο της επιτυχίας που συνήθως έρχεται με τα δικά της προβλήματα
THE LIFO TEAM
Η βιογραφία του Μίλαν Κούντερα κυκλοφόρησε μόλις στα ελληνικά

Βιβλίο / Η βιογραφία του Μίλαν Κούντερα κυκλοφόρησε μόλις στα ελληνικά

Η Γαλλίδα κριτικός λογοτεχνίας της «Monde», Φλοράνς Νουαβίλ, στο «Μίλαν Κούντερα: Γράψιμο... Τι ιδέα κι αυτή!», αποκαλύπτει καίριες στιγμές και συγγραφικές αλήθειες του καλού της φίλου, αναιρώντας όλες τις κατηγορίες που συνδέονταν με το όνομά του.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Πάουλο Σκoτ

Βιβλίο / Πάουλο Σκoτ: «Στη Βραζιλία ο ρατσισμός είναι παντού, στη λογοτεχνία, στους στίχους της σάμπα»

Πότε ρεαλιστικό, πότε στρατευμένο, πότε αστυνομικής υφής, πότε μια τρελή και ξεκαρδιστική σάτιρα. Οι «Φαινότυποι» του Πάουλο Σκοτ είναι ένα αξιοσημείωτο βιβλίο. Μιλήσαμε με τον Βραζιλιάνο συγγραφέα για τη λογοτεχνία, την κατάσταση στη Βραζιλία και την αξία των λογοτεχνικών βραβείων.
ΒΕΝΑ ΓΕΩΡΓΑΚΟΠΟΥΛΟΥ
Κώστας Σπαθαράκης, εκδότης.

Κώστας Σπαθαράκης / Κώστας Σπαθαράκης: «Δεν έχουμε αφηγήσεις για τις ερωτικές μας σχέσεις, για τα νιάτα μας»

Για τον άνθρωπο πίσω από τις εκδόσεις αντίποδες, το μεγαλύτερο όφελος ήταν ότι, ενώ του άρεσε να είναι χωμένος μέσα στα βιβλία – μια μοναχική και ίσως ναρκισσιστική συνήθεια –, στην πορεία έμαθε να τη μετατρέπει σε εργαλείο κοινωνικότητας και επαφής με τους γύρω του.
M. HULOT
Χουάν Γκαμπριέλ Βάσκες: Ζούμε το τέλος του ανθρωπισμού

Βιβλίο / Χουάν Γκαμπριέλ Βάσκες: «Ζούμε το τέλος του ανθρωπισμού»

Ο πολυβραβευμένος Κολομβιανός συγγραφέας μιλά στη LiFO για τη βία που στοιχειώνει τη χώρα του, τη δύναμη της λογοτεχνίας να ανασύρει όσα κρύβει η Ιστορία, αλλά και για την αρχαιοελληνική φιλοσοφία ως σταθερή επιρροή του.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
H Gen Z όχι μόνο διαβάζει αλλά συγχρόνως αλλάζει και την ίδια την έννοια της ανάγνωσης

Βιβλίο / Η Gen Z δεν διαβάζει απλώς· επαναπροσδιορίζει την ανάγνωση

Οι εκπρόσωποι αυτής της γενιάς λατρεύουν την απόδραση, παίρνουν την λεγόμενη fan fiction τόσο σοβαρά όσο και τη λίστα Booker, αναβιώνουν κλασικά βιβλία από την Τζέιν Όστεν έως τον Ντοστογιέφσκι και μοιράζονται ιστορίες στις δικές τους κοινότητες.
THE LIFO TEAM
Γιατί ο Πέρσιβαλ Έβερετ πήρε το Πούλιτζερ με το «James»

Βιβλίο / Γιατί ο Πέρσιβαλ Έβερετ πήρε το Πούλιτζερ με το «James»

Ο Πέρσιβαλ Έβερετ έγραψε ένα άκρως επίκαιρο, δεδομένων των τελευταίων ημερών, βιβλίο, που ταυτόχρονα φιλοδοξεί να καταστεί κλασικό, για τον ρατσισμό και τη χαμένη ανθρωπιά, και κέρδισε το Εθνικό Βραβείο Λογοτεχνίας των ΗΠΑ και το Πούλιτζερ.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
«Πάμε στη Χονολουλού»: Ένα βιβλίο για τον μποέμ ρεμπέτη, κιθαρίστα και σκιτσογράφο Κώστα Μπέζο, που ξαναγράφει την ιστορία της Ελλάδας πριν από το 1940

Βιβλίο / «Πάμε στη Χονολουλού»: Ένα βιβλίο για τον μποέμ ρεμπέτη Κώστα Μπέζο

Τη δεκαετία του ’30 άνθισε στην Ελλάδα ένα μουσικό είδος «διαφυγής» από τη σκληρή πραγματικότητα, οι χαβάγιες. Ο Κώστας Μπέζος, αινιγματική μορφή μέχρι πρόσφατα και σημαντικός ρεμπέτης και σκιτσογράφος, έγραψε μια ανείπωτη ιστορία, διαφορετική από αυτή που η επίσημη ιστορία έχει καταγράψει για την εποχή του Μεσοπολέμου.  
M. HULOT
Εύα Μπαλταζάρ: «Η αγάπη που σε φυλακίζει δεν είναι αγάπη»

Βιβλίο / Εύα Μπαλταζάρ: «Η αγάπη που σε φυλακίζει δεν είναι αγάπη»

Η Καταλανή συγγραφέας, που έχει εξελιχθεί σε σημείο αναφοράς της σύγχρονης queer λογοτεχνίας, μεταφράζεται παγκοσμίως και τη θαυμάζει ο Αλμοδόβαρ, μιλά στη LiFO για το τι σημαίνει να ζεις ελεύθερα.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
ΕΠΕΞ Φάνη, ψηλά το κεφάλι!

Βιβλίο / Φάνη, ψηλά το κεφάλι!

Το πρώτο βιβλίο του Φάνη Παπαδημητρίου είναι μια συγκινητική εξομολόγηση για το ατύχημα στα 19 του που τον καθήλωσε σε αμαξίδιο, την πάλη του με τον τζόγο και τον αγώνα που έδωσε να ξαναφτιάξει τη ζωή του «μετά το τσουνάμι που ήρθε και τα σάρωσε όλα».
M. HULOT
«Τι ωραίο πλιάτσικο!»: Όταν η «αργόσχολη» τάξη εργάζεται σκληρά για το Κακό

Το πίσω ράφι  / «Τι ωραίο πλιάτσικο!»: Όταν η «αργόσχολη» τάξη εργάζεται σκληρά για το Κακό

Πιστή στην κλασική μορφή του μυθιστορήματος, αλλά ταυτόχρονα ανατρεπτική και μεταμοντέρνα, η καυστική σάτιρα του Τζόναθαν Κόου για τη βρετανική άρχουσα τάξη των αρχών της δεκαετίας του ’90 διαβάζεται μονορούφι.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ