Φυλακές, αναμορφωτήρια, trafficking: Μια νέα έκδοση για «Κορίτσια στο περιθώριο»

Φυλακές, αναμορφωτήρια, trafficking Facebook Twitter
Η Μαρία Φαφαλιού μας οδηγεί ακόμη μία φορά στις πηγές της κοινωνικής ιστορίας, δίνοντας πρόσωπο και φωνή και τελικά εξανθρωπίζοντας έννοιες που τις θεωρούμε γραφειοκρατικές, όπως «ίδρυμα», «προστασία», «τιμωρία», «ποινή», «διαγωγή», «περιθώριο». Φωτογραφία από το βιβλίο.
0

Η ΑΓΓΕΛΙΚΗ ΗΤΑΝ δώδεκα ετών όταν μπήκε στο αναμορφωτήριο το 1951. Ο λόγος της εισαγωγής της ήταν «η στέρηση οικογενειακού περιβάλλοντος». Την πρωτοβουλία της εισαγωγής την είχε πάρει η ίδια η Αγγελική, που είχε καταφύγει στο αστυνομικό τμήμα της περιοχής της καθώς στο σπίτι της την αντιμετώπιζαν με βαναυσότητα και το περιβάλλον της μητέρας της ήταν «ανήθικο».

Πήρε την πρώτη της άδεια πέντε χρόνια μετά, το 1956. Ήταν μια άδεια διάρκειας έξι μηνών. Της είχε χορηγηθεί γιατί θεωρήθηκε ώριμη να αντιμετωπίσει τη ζωή. Και επειδή είχε δείξει καλή διαγωγή, το αναμορφωτήριο την τοποθέτησε ως καθαρίστρια σε κλινική της Αθήνας.

Απολύθηκε από το αναμορφωτήριο το 1959, έχοντας συμπληρωμένα τα είκοσι. Ο λόγος της απόλυσής της ήταν ότι είχε μείνει έγκυος από νεαρό με τον οποίο είχε αναπτύξει «πλατωνικό σύνδεσμο» μέσα από το παράθυρο του αναμορφωτηρίου. Ο εγκλεισμός της Αγγελικής είχε ευτυχές τέλος, γιατί η οικογένεια του νεαρού την αποδέχτηκε και έδωσε συγκατάθεση για τον γάμο. «Τα πεθερικά επέδειξαν συμπεριφορά στοργική, με πλήρη κατανόηση και αγάπη».

Αναμορφωτήρια, φυλακές ήταν οι χώροι του περιθωρίου για τα κορίτσια. Αλλά δεν ήταν οι μόνοι. Χώροι περιθωρίου ήταν ακόμα τα μεσοαστικά ή αστικά σπίτια όπου δούλευαν ως «ψυχοκόρες», «υπηρετριούλες» ή «δουλάκια» κορίτσια από εννιά έως δεκαπέντε ετών, εύκολος στόχος βάναυσων και κακοποιητικών συμπεριφορών.

Μερικά χρόνια αργότερα, η Καίτη, μια άλλη έγκλειστη στο αναμορφωτήριο θηλέων της οδού Παναγή Κυριακού, δίπλα στο γήπεδο του Παναθηναϊκού, δεν είχε την «καλή τύχη» της Αγγελικής. Έπεσε θύμα ενός «Πεταλούδα» που την έβγαλε τελικά στην πορνεία.

Ο «Πεταλούδας» ήταν ραδιοπειρατής κάπου στο Γουδί και εξέπεμπε με στόχο τα κορίτσια του αναμορφωτηρίου. Ήταν ένας «νονός», όπως τον αποκαλούσε το ρεπορτάζ της εφημερίδας «Ακρόπολις» στις 18 Απριλίου 1976. «Εδώ ράδιο-Πεταλούδας… απευθύνομαι στην Καίτη… Της χαρίζω ένα τραγούδι… Σε περιμένω Τρίτη βράδυ στο Γουδί… Θα είμαι στις 5 στο σημείο…»

Η Καίτη πήγε στο ραντεβού και ακολούθησαν κι άλλα με φίλους του «Πεταλούδα». Αποκαλύφθηκε ένα ολόκληρο κύκλωμα που παγίδευε κορίτσια μέσω του ραδιοσταθμού και στη συνέχεια τα τοποθετούσε σε μπαρ, σε πορνεία ή τα έστελνε στο εξωτερικό, όπως γίνεται με το σημερινό trafficking.

Φυλακές, αναμορφωτήρια, trafficking Facebook Twitter
Έρχονταν από φτωχές αγροτικές οικογένειες της Πελοποννήσου ή των νησιών και ως «κορίτσια» αποτελούσαν βάρος. Φωτογραφία από το βιβλίο.

Το 1938 ένα 17χρoνο κορίτσι που το έλεγαν Σωτηρία Μπέλλου, και που φυσικά δεν ήταν ακόμη η μεγάλη ερμηνεύτρια του λαϊκού τραγουδιού που έγινε αργότερα, οδηγήθηκε με βιαιότητα στον γάμο με τον Βαγγέλη, έναν ελεγκτή των ΚΤΕΛ, που μόλις είχαν δημιουργηθεί.

«Επειδή ήμουν ζωηρή και έκανα πάντα αυτό που ήθελα, ο πατέρας μου με πάντρεψε. Νόμιζε ότι έτσι θα με δαμάσει», αφηγήθηκε αργότερα η Σωτηρία στη συγγραφέα-δημοσιογράφο Σοφία Αδαμίδου για τη βιογραφία της. Ο Βαγγέλης ήταν βάναυσος και δεν σταμάτησε να χτυπάει τη Σωτηρία ακόμη κι όταν ήταν έγκυος. Έχασε το παιδί της από το ξύλο.

Για να τον εκδικηθεί, η Σωτηρία του πέταξε βιτριόλι. Φυλακίστηκε, στις φυλακές Χαλκίδας αρχικά, στις φυλακές Αβέρωφ στη συνέχεια. Μέσα στη φυλακή δέχτηκε παρενόχληση από μια δεσμοφύλακα με αντάλλαγμα μια κουβέρτα. Και «τα ανταλλάγματα τροφοδότησαν μια διαφορετική εμπειρία για τη μικρή Σωτηρία».

Αναμορφωτήρια, φυλακές ήταν οι χώροι του περιθωρίου για τα κορίτσια. Αλλά δεν ήταν οι μόνοι. Χώροι περιθωρίου ήταν ακόμα τα μεσοαστικά ή αστικά σπίτια όπου δούλευαν ως «ψυχοκόρες», «υπηρετριούλες» ή «δουλάκια» κορίτσια από εννιά έως δεκαπέντε ετών, εύκολος στόχος βάναυσων και κακοποιητικών συμπεριφορών. Έρχονταν από φτωχές αγροτικές οικογένειες της Πελοποννήσου ή των νησιών και ως «κορίτσια» αποτελούσαν βάρος.

Ακόμη και σήμερα επιβιώνει στην ποπ κουλτούρα η ιστορία της 12χρονης ψυχοκόρης Σπυριδούλας που την σιδέρωσαν, κυριολεκτικά, τα αφεντικά της, κατηγορώντας την ότι έκλεψε ένα πενηντοδόλαρο.

Ήταν τον Αύγουστο του 1955 που ο Γιώργος Βεϊζαδές, ιδιοκτήτης του καμπαρέ «Τζων Μπουλ» στην Τρούμπα του Πειραιά, ανακάλυψε ότι του έλειπε ένα χαρτονόμισμα. Πρώτη ύποπτη ήταν η Σπυριδούλα που επειδή τα αρνήθηκε όλα υποβλήθηκε σε κανονικό βασανιστήριο από τη σύζυγο του Βεϊζαδέ, Αντιγόνη. «Ακούσατε τι έγινε κοντά στην Παναγίτσα;/ Η Αντιγόνη έβαλε το σίδερο στην πρίζα / αφού το ζέστανε καλά, πιάνει τη Σπυριδούλα / όπου την πήρε από μικρή για να την έχει δούλα / αφού τη ζέστανε καλά, τη δένει στο κρεβάτι / τη σιδερώνει άσπλαχνα στα μούτρα και την πλάτη».  

Όλες αυτές οι μαρτυρίες, μαζί με εκατοντάδες άλλες που μοιάζουν να βγαίνουν από το αστυνομικό δελτίο, δημοσιεύονται στο βιβλίο της Μαρίας Φαφαλιού, Κορίτσια στο περιθώριο. Η Φαφαλιού, έχοντας τη μεγάλη εμπειρία της μη κερδοσκοπικής εταιρείας Καλειδοσκόπιο, που η ίδια είχε ιδρύσει για την ψυχοκοινωνική και επαγγελματική αποκατάσταση ευπαθών ομάδων, ως συγγραφέας δουλεύει πολύ με τις προσωπικές μαρτυρίες που είναι πρωτογενής πηγή εμπειριών.

Φυλακές, αναμορφωτήρια, trafficking Facebook Twitter
Όλες αυτές οι μαρτυρίες, μαζί με εκατοντάδες άλλες που μοιάζουν να βγαίνουν από το αστυνομικό δελτίο, δημοσιεύονται στο βιβλίο της Μαρίας Φαφαλιού, Κορίτσια στο περιθώριο.

Της οφείλουμε βιβλία με μαρτυρίες από το Δρομοκαΐτειο, μαρτυρίες από γυναίκες φυλακισμένες ή από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και την Κατοχή ‒ αυτά σε συνεργασία με τον Κ.Ν. Χατζηπατέρα.

Όπως σε όλα τα βιβλία της, η Φαφαλιού, ως συγγραφέας, δουλεύει από μια θέση «κοινωνικού παρατηρητή». Δεν χρωματίζει μέσα από το δικό της συναίσθημα ή τη δική της αίσθηση «δικαίου» ή «κοινωνικής προστασίας» τις μαρτυρίες. Αφήνει το βίωμα να βγει ωμό, βοηθώντας τους αναγνώστες, ειδικούς ή μη, να καταλάβουν την πραγματικότητα του «περιθωρίου» σε όλες τις διαστάσεις και σε διαφορετικές χρονικές περιόδους.

cover
ΚΑΝΤΕ ΚΛΙΚ ΕΔΩ ΓΙΑ ΝΑ ΤΟ ΑΓΟΡΑΣΕΤΕ: Μαρία Φαφαλιού, Κορίτσια στο περιθώριο - Μαρτυρίες, εκδόσεις Αλεξάνδρεια

Το βιβλίο περιλαμβάνει μαρτυρίες που καλύπτουν μια μεγάλη περίοδο, από τον 19ον αιώνα έως σήμερα, και παρουσιάζονται σε ποικίλες μορφές: αφηγήσεις, φωτογραφίες, σκίτσα, ημερολόγια κ.λπ. Η ιστορία μοιάζει να επαναλαμβάνεται. Τα ορφανά της Μικρασιατικής Καταστροφής και του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου μοιάζουν με τα ασυνόδευτα προσφυγόπουλα του σήμερα.

Τα συσσίτια της Κατοχής με τα σημερινά κοινωνικά συσσίτια. Τα επαρχιωτόπουλα του Εμφυλίου, που έμεναν για μήνες, αν και υγιή, στο Ιπποκράτειο, με τα σημερινά ασυνόδευτα παιδιά του νοσοκομείου «Αγλαΐα Κυριακού». Τα κορίτσια των Βούρλων, με τα σημερινά κορίτσια της οδό Σωκράτους και την ατέλειωτη σειρά από κακοποιημένα κορίτσια, ανύπαντρες μητέρες, εθισμένες στα ναρκωτικά κ.λπ. του τότε και του τώρα.

Μαζί με τις μαρτυρίες βλέπουμε στο βιβλίο και τους ειδικούς, τις απόψεις τους, τα άρθρα τους και τις επιστημονικές γνώμες για το «περιθώριο», την «προστασία» κ.λπ. Βλέπουμε επίσης και τη γλώσσα, τον τρόπο με τον οποίο κάθε εποχή μιλούσε γι’ αυτά τα κορίτσια. Για παράδειγμα, το επίθετο «ανώμαλος/-η» είναι σε κοινή χρήση στον Μεσοπόλεμο αλλά και μετά τον πόλεμο, ακόμη και από επιστήμονες που ανήκαν στον χώρο της αριστεράς.  

Η Μαρία Φαφαλιού μας οδηγεί ακόμη μία φορά στις πηγές της κοινωνικής ιστορίας, δίνοντας πρόσωπο και φωνή και τελικά εξανθρωπίζοντας έννοιες που τις θεωρούμε γραφειοκρατικές, όπως «ίδρυμα», «προστασία», «τιμωρία», «ποινή», «διαγωγή», «περιθώριο».  

ΑΓΟΡΑΣΤΕ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΕΔΩ

Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LiFO.

To νέο τεύχος της LiFO δωρεάν στην πόρτα σας με ένα κλικ.

Βιβλίο
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Οι συγκλονιστικές μαρτυρίες από το Δρομοκαΐτειο, της Μαρίας Φαφαλιού

Συνεντεύξεις / Οι συγκλονιστικές μαρτυρίες από το Δρομοκαΐτειο, της Μαρίας Φαφαλιού

Η συγγραφέας και κοινωνική ψυχολόγος εξηγεί πως σκοπός του βιβλίου της «Ιερά οδός 343 - Μαρτυρίες από το Δρομοκαΐτειο» που μόλις κυκλοφόρησε, είναι να σπάσει το φράγμα που χωρίζει τον ψυχικά άρρωστο από τους «απέξω»
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Ιστορίες περιθωρίου και σεξεργασίας στην Τρούμπα και τα Βούρλα

Βιβλίο / Ιστορίες περιθωρίου και σεξεργασίας στην Τρούμπα και τα Βούρλα

Το νέο βιβλίο του Βασίλη Πισιμίση είναι μια ιστορική καταγραφή της «ιερής πορνείας» και των ανθρώπων που τη διαχειρίζονταν στις περιοχές του Πειραιά, με συγκλονιστικές αφηγήσεις και ντοκουμέντα.
M. HULOT

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Φεστιβάλ Βιβλίου Χανίων: Τόπος συνάντησης για τη λογοτεχνία και τις ιδέες

Βιβλίο / Φεστιβάλ Βιβλίου Χανίων: Τόπος συνάντησης για τη λογοτεχνία και τις ιδέες

Με ένα πλούσιο πρόγραμμα με καλεσμένους από 16 χώρες και τιμώμενο πρόσωπο τον ποιητή Τίτο Πατρίκιο, το φετινό φεστιβάλ σημείωσε τη μεγαλύτερη προσέλευση στην ιστορία του.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Γιατί μας γοητεύει ακόμα ο «Καβγατζής της Βρέστης»;

The Review / Γιατί μας γοητεύει ακόμα ο «Καβγατζής της Βρέστης»;

Ο Χρήστος Παρίδης και η Βένα Γεωργακοπούλου, με αφορμή τη νέα έκδοση του έργου του Ζαν Ζενέ, εξετάζουν τους λόγους που μπορεί να μας αφορά ακόμα και σήμερα το θρυλικό βιβλίο του 1945. ― ΠΕΡΙΕΧΕΙ ΤΟΛΜΗΡΗ ΓΛΩΣΣΑ
ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ
100 βιβλία που ξεχωρίσαμε για αυτό το καλοκαίρι

Βιβλίο / 100 βιβλία να διαβάσεις κάτω από ένα αρμυρίκι ή στην πόλη με το κλιματιστικό στο φούλ

Κλασική λογοτεχνία, σύγχρονοι συγγραφείς, δοκίμια, ιστορία, αυτοβελτίωση, βιβλία για το «μικρό» να μην είναι όλη την ώρα στο iPad. Kάτι για όλους για να περάσει όμορφα, ήσυχα και ποιοτικά το καλοκαίρι.
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΜΑΡΙΑ ΔΡΟΥΚΟΠΟΥΛΟΥ
Κι όμως, πέρασε μισός αιώνας από την αυγή των Talking Heads

Βιβλίο / Κι όμως, πέρασε μισός αιώνας από την αυγή των Talking Heads

Τέτοιες μέρες πριν από πενήντα χρόνια, το γκρουπ έκανε το ντεμπούτο του στην σκηνή του θρυλικού κλαμπ CBGB στη Νέα Υόρκη, κι ένα νέο βιβλίο ακολουθεί την πορεία τους από τις πρώτες τους ημέρες μέχρι το είδος εκείνο της επιτυχίας που συνήθως έρχεται με τα δικά της προβλήματα
THE LIFO TEAM
Η βιογραφία του Μίλαν Κούντερα κυκλοφόρησε μόλις στα ελληνικά

Βιβλίο / Η βιογραφία του Μίλαν Κούντερα κυκλοφόρησε μόλις στα ελληνικά

Η Γαλλίδα κριτικός λογοτεχνίας της «Monde», Φλοράνς Νουαβίλ, στο «Μίλαν Κούντερα: Γράψιμο... Τι ιδέα κι αυτή!», αποκαλύπτει καίριες στιγμές και συγγραφικές αλήθειες του καλού της φίλου, αναιρώντας όλες τις κατηγορίες που συνδέονταν με το όνομά του.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Πάουλο Σκoτ

Βιβλίο / Πάουλο Σκoτ: «Στη Βραζιλία ο ρατσισμός είναι παντού, στη λογοτεχνία, στους στίχους της σάμπα»

Πότε ρεαλιστικό, πότε στρατευμένο, πότε αστυνομικής υφής, πότε μια τρελή και ξεκαρδιστική σάτιρα. Οι «Φαινότυποι» του Πάουλο Σκοτ είναι ένα αξιοσημείωτο βιβλίο. Μιλήσαμε με τον Βραζιλιάνο συγγραφέα για τη λογοτεχνία, την κατάσταση στη Βραζιλία και την αξία των λογοτεχνικών βραβείων.
ΒΕΝΑ ΓΕΩΡΓΑΚΟΠΟΥΛΟΥ
Κώστας Σπαθαράκης, εκδότης.

Κώστας Σπαθαράκης / Κώστας Σπαθαράκης: «Δεν έχουμε αφηγήσεις για τις ερωτικές μας σχέσεις, για τα νιάτα μας»

Για τον άνθρωπο πίσω από τις εκδόσεις αντίποδες, το μεγαλύτερο όφελος ήταν ότι, ενώ του άρεσε να είναι χωμένος μέσα στα βιβλία – μια μοναχική και ίσως ναρκισσιστική συνήθεια –, στην πορεία έμαθε να τη μετατρέπει σε εργαλείο κοινωνικότητας και επαφής με τους γύρω του.
M. HULOT
Χουάν Γκαμπριέλ Βάσκες: Ζούμε το τέλος του ανθρωπισμού

Βιβλίο / Χουάν Γκαμπριέλ Βάσκες: «Ζούμε το τέλος του ανθρωπισμού»

Ο πολυβραβευμένος Κολομβιανός συγγραφέας μιλά στη LiFO για τη βία που στοιχειώνει τη χώρα του, τη δύναμη της λογοτεχνίας να ανασύρει όσα κρύβει η Ιστορία, αλλά και για την αρχαιοελληνική φιλοσοφία ως σταθερή επιρροή του.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
H Gen Z όχι μόνο διαβάζει αλλά συγχρόνως αλλάζει και την ίδια την έννοια της ανάγνωσης

Βιβλίο / Η Gen Z δεν διαβάζει απλώς· επαναπροσδιορίζει την ανάγνωση

Οι εκπρόσωποι αυτής της γενιάς λατρεύουν την απόδραση, παίρνουν την λεγόμενη fan fiction τόσο σοβαρά όσο και τη λίστα Booker, αναβιώνουν κλασικά βιβλία από την Τζέιν Όστεν έως τον Ντοστογιέφσκι και μοιράζονται ιστορίες στις δικές τους κοινότητες.
THE LIFO TEAM
Γιατί ο Πέρσιβαλ Έβερετ πήρε το Πούλιτζερ με το «James»

Βιβλίο / Γιατί ο Πέρσιβαλ Έβερετ πήρε το Πούλιτζερ με το «James»

Ο Πέρσιβαλ Έβερετ έγραψε ένα άκρως επίκαιρο, δεδομένων των τελευταίων ημερών, βιβλίο, που ταυτόχρονα φιλοδοξεί να καταστεί κλασικό, για τον ρατσισμό και τη χαμένη ανθρωπιά, και κέρδισε το Εθνικό Βραβείο Λογοτεχνίας των ΗΠΑ και το Πούλιτζερ.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
«Πάμε στη Χονολουλού»: Ένα βιβλίο για τον μποέμ ρεμπέτη, κιθαρίστα και σκιτσογράφο Κώστα Μπέζο, που ξαναγράφει την ιστορία της Ελλάδας πριν από το 1940

Βιβλίο / «Πάμε στη Χονολουλού»: Ένα βιβλίο για τον μποέμ ρεμπέτη Κώστα Μπέζο

Τη δεκαετία του ’30 άνθισε στην Ελλάδα ένα μουσικό είδος «διαφυγής» από τη σκληρή πραγματικότητα, οι χαβάγιες. Ο Κώστας Μπέζος, αινιγματική μορφή μέχρι πρόσφατα και σημαντικός ρεμπέτης και σκιτσογράφος, έγραψε μια ανείπωτη ιστορία, διαφορετική από αυτή που η επίσημη ιστορία έχει καταγράψει για την εποχή του Μεσοπολέμου.  
M. HULOT
Εύα Μπαλταζάρ: «Η αγάπη που σε φυλακίζει δεν είναι αγάπη»

Βιβλίο / Εύα Μπαλταζάρ: «Η αγάπη που σε φυλακίζει δεν είναι αγάπη»

Η Καταλανή συγγραφέας, που έχει εξελιχθεί σε σημείο αναφοράς της σύγχρονης queer λογοτεχνίας, μεταφράζεται παγκοσμίως και τη θαυμάζει ο Αλμοδόβαρ, μιλά στη LiFO για το τι σημαίνει να ζεις ελεύθερα.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ