Φυλακές, αναμορφωτήρια, trafficking: Μια νέα έκδοση για «Κορίτσια στο περιθώριο»

Φυλακές, αναμορφωτήρια, trafficking Facebook Twitter
Η Μαρία Φαφαλιού μας οδηγεί ακόμη μία φορά στις πηγές της κοινωνικής ιστορίας, δίνοντας πρόσωπο και φωνή και τελικά εξανθρωπίζοντας έννοιες που τις θεωρούμε γραφειοκρατικές, όπως «ίδρυμα», «προστασία», «τιμωρία», «ποινή», «διαγωγή», «περιθώριο». Φωτογραφία από το βιβλίο.
0

Η ΑΓΓΕΛΙΚΗ ΗΤΑΝ δώδεκα ετών όταν μπήκε στο αναμορφωτήριο το 1951. Ο λόγος της εισαγωγής της ήταν «η στέρηση οικογενειακού περιβάλλοντος». Την πρωτοβουλία της εισαγωγής την είχε πάρει η ίδια η Αγγελική, που είχε καταφύγει στο αστυνομικό τμήμα της περιοχής της καθώς στο σπίτι της την αντιμετώπιζαν με βαναυσότητα και το περιβάλλον της μητέρας της ήταν «ανήθικο».

Πήρε την πρώτη της άδεια πέντε χρόνια μετά, το 1956. Ήταν μια άδεια διάρκειας έξι μηνών. Της είχε χορηγηθεί γιατί θεωρήθηκε ώριμη να αντιμετωπίσει τη ζωή. Και επειδή είχε δείξει καλή διαγωγή, το αναμορφωτήριο την τοποθέτησε ως καθαρίστρια σε κλινική της Αθήνας.

Απολύθηκε από το αναμορφωτήριο το 1959, έχοντας συμπληρωμένα τα είκοσι. Ο λόγος της απόλυσής της ήταν ότι είχε μείνει έγκυος από νεαρό με τον οποίο είχε αναπτύξει «πλατωνικό σύνδεσμο» μέσα από το παράθυρο του αναμορφωτηρίου. Ο εγκλεισμός της Αγγελικής είχε ευτυχές τέλος, γιατί η οικογένεια του νεαρού την αποδέχτηκε και έδωσε συγκατάθεση για τον γάμο. «Τα πεθερικά επέδειξαν συμπεριφορά στοργική, με πλήρη κατανόηση και αγάπη».

Αναμορφωτήρια, φυλακές ήταν οι χώροι του περιθωρίου για τα κορίτσια. Αλλά δεν ήταν οι μόνοι. Χώροι περιθωρίου ήταν ακόμα τα μεσοαστικά ή αστικά σπίτια όπου δούλευαν ως «ψυχοκόρες», «υπηρετριούλες» ή «δουλάκια» κορίτσια από εννιά έως δεκαπέντε ετών, εύκολος στόχος βάναυσων και κακοποιητικών συμπεριφορών.

Μερικά χρόνια αργότερα, η Καίτη, μια άλλη έγκλειστη στο αναμορφωτήριο θηλέων της οδού Παναγή Κυριακού, δίπλα στο γήπεδο του Παναθηναϊκού, δεν είχε την «καλή τύχη» της Αγγελικής. Έπεσε θύμα ενός «Πεταλούδα» που την έβγαλε τελικά στην πορνεία.

Ο «Πεταλούδας» ήταν ραδιοπειρατής κάπου στο Γουδί και εξέπεμπε με στόχο τα κορίτσια του αναμορφωτηρίου. Ήταν ένας «νονός», όπως τον αποκαλούσε το ρεπορτάζ της εφημερίδας «Ακρόπολις» στις 18 Απριλίου 1976. «Εδώ ράδιο-Πεταλούδας… απευθύνομαι στην Καίτη… Της χαρίζω ένα τραγούδι… Σε περιμένω Τρίτη βράδυ στο Γουδί… Θα είμαι στις 5 στο σημείο…»

Η Καίτη πήγε στο ραντεβού και ακολούθησαν κι άλλα με φίλους του «Πεταλούδα». Αποκαλύφθηκε ένα ολόκληρο κύκλωμα που παγίδευε κορίτσια μέσω του ραδιοσταθμού και στη συνέχεια τα τοποθετούσε σε μπαρ, σε πορνεία ή τα έστελνε στο εξωτερικό, όπως γίνεται με το σημερινό trafficking.

Φυλακές, αναμορφωτήρια, trafficking Facebook Twitter
Έρχονταν από φτωχές αγροτικές οικογένειες της Πελοποννήσου ή των νησιών και ως «κορίτσια» αποτελούσαν βάρος. Φωτογραφία από το βιβλίο.

Το 1938 ένα 17χρoνο κορίτσι που το έλεγαν Σωτηρία Μπέλλου, και που φυσικά δεν ήταν ακόμη η μεγάλη ερμηνεύτρια του λαϊκού τραγουδιού που έγινε αργότερα, οδηγήθηκε με βιαιότητα στον γάμο με τον Βαγγέλη, έναν ελεγκτή των ΚΤΕΛ, που μόλις είχαν δημιουργηθεί.

«Επειδή ήμουν ζωηρή και έκανα πάντα αυτό που ήθελα, ο πατέρας μου με πάντρεψε. Νόμιζε ότι έτσι θα με δαμάσει», αφηγήθηκε αργότερα η Σωτηρία στη συγγραφέα-δημοσιογράφο Σοφία Αδαμίδου για τη βιογραφία της. Ο Βαγγέλης ήταν βάναυσος και δεν σταμάτησε να χτυπάει τη Σωτηρία ακόμη κι όταν ήταν έγκυος. Έχασε το παιδί της από το ξύλο.

Για να τον εκδικηθεί, η Σωτηρία του πέταξε βιτριόλι. Φυλακίστηκε, στις φυλακές Χαλκίδας αρχικά, στις φυλακές Αβέρωφ στη συνέχεια. Μέσα στη φυλακή δέχτηκε παρενόχληση από μια δεσμοφύλακα με αντάλλαγμα μια κουβέρτα. Και «τα ανταλλάγματα τροφοδότησαν μια διαφορετική εμπειρία για τη μικρή Σωτηρία».

Αναμορφωτήρια, φυλακές ήταν οι χώροι του περιθωρίου για τα κορίτσια. Αλλά δεν ήταν οι μόνοι. Χώροι περιθωρίου ήταν ακόμα τα μεσοαστικά ή αστικά σπίτια όπου δούλευαν ως «ψυχοκόρες», «υπηρετριούλες» ή «δουλάκια» κορίτσια από εννιά έως δεκαπέντε ετών, εύκολος στόχος βάναυσων και κακοποιητικών συμπεριφορών. Έρχονταν από φτωχές αγροτικές οικογένειες της Πελοποννήσου ή των νησιών και ως «κορίτσια» αποτελούσαν βάρος.

Ακόμη και σήμερα επιβιώνει στην ποπ κουλτούρα η ιστορία της 12χρονης ψυχοκόρης Σπυριδούλας που την σιδέρωσαν, κυριολεκτικά, τα αφεντικά της, κατηγορώντας την ότι έκλεψε ένα πενηντοδόλαρο.

Ήταν τον Αύγουστο του 1955 που ο Γιώργος Βεϊζαδές, ιδιοκτήτης του καμπαρέ «Τζων Μπουλ» στην Τρούμπα του Πειραιά, ανακάλυψε ότι του έλειπε ένα χαρτονόμισμα. Πρώτη ύποπτη ήταν η Σπυριδούλα που επειδή τα αρνήθηκε όλα υποβλήθηκε σε κανονικό βασανιστήριο από τη σύζυγο του Βεϊζαδέ, Αντιγόνη. «Ακούσατε τι έγινε κοντά στην Παναγίτσα;/ Η Αντιγόνη έβαλε το σίδερο στην πρίζα / αφού το ζέστανε καλά, πιάνει τη Σπυριδούλα / όπου την πήρε από μικρή για να την έχει δούλα / αφού τη ζέστανε καλά, τη δένει στο κρεβάτι / τη σιδερώνει άσπλαχνα στα μούτρα και την πλάτη».  

Όλες αυτές οι μαρτυρίες, μαζί με εκατοντάδες άλλες που μοιάζουν να βγαίνουν από το αστυνομικό δελτίο, δημοσιεύονται στο βιβλίο της Μαρίας Φαφαλιού, Κορίτσια στο περιθώριο. Η Φαφαλιού, έχοντας τη μεγάλη εμπειρία της μη κερδοσκοπικής εταιρείας Καλειδοσκόπιο, που η ίδια είχε ιδρύσει για την ψυχοκοινωνική και επαγγελματική αποκατάσταση ευπαθών ομάδων, ως συγγραφέας δουλεύει πολύ με τις προσωπικές μαρτυρίες που είναι πρωτογενής πηγή εμπειριών.

Φυλακές, αναμορφωτήρια, trafficking Facebook Twitter
Όλες αυτές οι μαρτυρίες, μαζί με εκατοντάδες άλλες που μοιάζουν να βγαίνουν από το αστυνομικό δελτίο, δημοσιεύονται στο βιβλίο της Μαρίας Φαφαλιού, Κορίτσια στο περιθώριο.

Της οφείλουμε βιβλία με μαρτυρίες από το Δρομοκαΐτειο, μαρτυρίες από γυναίκες φυλακισμένες ή από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και την Κατοχή ‒ αυτά σε συνεργασία με τον Κ.Ν. Χατζηπατέρα.

Όπως σε όλα τα βιβλία της, η Φαφαλιού, ως συγγραφέας, δουλεύει από μια θέση «κοινωνικού παρατηρητή». Δεν χρωματίζει μέσα από το δικό της συναίσθημα ή τη δική της αίσθηση «δικαίου» ή «κοινωνικής προστασίας» τις μαρτυρίες. Αφήνει το βίωμα να βγει ωμό, βοηθώντας τους αναγνώστες, ειδικούς ή μη, να καταλάβουν την πραγματικότητα του «περιθωρίου» σε όλες τις διαστάσεις και σε διαφορετικές χρονικές περιόδους.

cover
ΚΑΝΤΕ ΚΛΙΚ ΕΔΩ ΓΙΑ ΝΑ ΤΟ ΑΓΟΡΑΣΕΤΕ: Μαρία Φαφαλιού, Κορίτσια στο περιθώριο - Μαρτυρίες, εκδόσεις Αλεξάνδρεια

Το βιβλίο περιλαμβάνει μαρτυρίες που καλύπτουν μια μεγάλη περίοδο, από τον 19ον αιώνα έως σήμερα, και παρουσιάζονται σε ποικίλες μορφές: αφηγήσεις, φωτογραφίες, σκίτσα, ημερολόγια κ.λπ. Η ιστορία μοιάζει να επαναλαμβάνεται. Τα ορφανά της Μικρασιατικής Καταστροφής και του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου μοιάζουν με τα ασυνόδευτα προσφυγόπουλα του σήμερα.

Τα συσσίτια της Κατοχής με τα σημερινά κοινωνικά συσσίτια. Τα επαρχιωτόπουλα του Εμφυλίου, που έμεναν για μήνες, αν και υγιή, στο Ιπποκράτειο, με τα σημερινά ασυνόδευτα παιδιά του νοσοκομείου «Αγλαΐα Κυριακού». Τα κορίτσια των Βούρλων, με τα σημερινά κορίτσια της οδό Σωκράτους και την ατέλειωτη σειρά από κακοποιημένα κορίτσια, ανύπαντρες μητέρες, εθισμένες στα ναρκωτικά κ.λπ. του τότε και του τώρα.

Μαζί με τις μαρτυρίες βλέπουμε στο βιβλίο και τους ειδικούς, τις απόψεις τους, τα άρθρα τους και τις επιστημονικές γνώμες για το «περιθώριο», την «προστασία» κ.λπ. Βλέπουμε επίσης και τη γλώσσα, τον τρόπο με τον οποίο κάθε εποχή μιλούσε γι’ αυτά τα κορίτσια. Για παράδειγμα, το επίθετο «ανώμαλος/-η» είναι σε κοινή χρήση στον Μεσοπόλεμο αλλά και μετά τον πόλεμο, ακόμη και από επιστήμονες που ανήκαν στον χώρο της αριστεράς.  

Η Μαρία Φαφαλιού μας οδηγεί ακόμη μία φορά στις πηγές της κοινωνικής ιστορίας, δίνοντας πρόσωπο και φωνή και τελικά εξανθρωπίζοντας έννοιες που τις θεωρούμε γραφειοκρατικές, όπως «ίδρυμα», «προστασία», «τιμωρία», «ποινή», «διαγωγή», «περιθώριο».  

ΑΓΟΡΑΣΤΕ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΕΔΩ

Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LiFO.

To νέο τεύχος της LiFO δωρεάν στην πόρτα σας με ένα κλικ.

Βιβλίο
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Οι συγκλονιστικές μαρτυρίες από το Δρομοκαΐτειο, της Μαρίας Φαφαλιού

Συνεντεύξεις / Οι συγκλονιστικές μαρτυρίες από το Δρομοκαΐτειο, της Μαρίας Φαφαλιού

Η συγγραφέας και κοινωνική ψυχολόγος εξηγεί πως σκοπός του βιβλίου της «Ιερά οδός 343 - Μαρτυρίες από το Δρομοκαΐτειο» που μόλις κυκλοφόρησε, είναι να σπάσει το φράγμα που χωρίζει τον ψυχικά άρρωστο από τους «απέξω»
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Ιστορίες περιθωρίου και σεξεργασίας στην Τρούμπα και τα Βούρλα

Βιβλίο / Ιστορίες περιθωρίου και σεξεργασίας στην Τρούμπα και τα Βούρλα

Το νέο βιβλίο του Βασίλη Πισιμίση είναι μια ιστορική καταγραφή της «ιερής πορνείας» και των ανθρώπων που τη διαχειρίζονταν στις περιοχές του Πειραιά, με συγκλονιστικές αφηγήσεις και ντοκουμέντα.
M. HULOT

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Γιατί ο Πέρσιβαλ Έβερετ πήρε το Πούλιτζερ με το «James»

Βιβλίο / Γιατί ο Πέρσιβαλ Έβερετ πήρε το Πούλιτζερ με το «James»

Ο Πέρσιβαλ Έβερετ έγραψε ένα άκρως επίκαιρο, δεδομένων των τελευταίων ημερών, βιβλίο, που ταυτόχρονα φιλοδοξεί να καταστεί κλασικό, για τον ρατσισμό και τη χαμένη ανθρωπιά, και κέρδισε το Εθνικό Βραβείο Λογοτεχνίας των ΗΠΑ και το Πούλιτζερ.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
«Πάμε στη Χονολουλού»: Ένα βιβλίο για τον μποέμ ρεμπέτη, κιθαρίστα και σκιτσογράφο Κώστα Μπέζο, που ξαναγράφει την ιστορία της Ελλάδας πριν από το 1940

Βιβλίο / «Πάμε στη Χονολουλού»: Ένα βιβλίο για τον μποέμ ρεμπέτη Κώστα Μπέζο

Τη δεκαετία του ’30 άνθισε στην Ελλάδα ένα μουσικό είδος «διαφυγής» από τη σκληρή πραγματικότητα, οι χαβάγιες. Ο Κώστας Μπέζος, αινιγματική μορφή μέχρι πρόσφατα και σημαντικός ρεμπέτης και σκιτσογράφος, έγραψε μια ανείπωτη ιστορία, διαφορετική από αυτή που η επίσημη ιστορία έχει καταγράψει για την εποχή του Μεσοπολέμου.  
M. HULOT
Εύα Μπαλταζάρ: «Η αγάπη που σε φυλακίζει δεν είναι αγάπη»

Βιβλίο / Εύα Μπαλταζάρ: «Η αγάπη που σε φυλακίζει δεν είναι αγάπη»

Η Καταλανή συγγραφέας, που έχει εξελιχθεί σε σημείο αναφοράς της σύγχρονης queer λογοτεχνίας, μεταφράζεται παγκοσμίως και τη θαυμάζει ο Αλμοδόβαρ, μιλά στη LiFO για το τι σημαίνει να ζεις ελεύθερα.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
ΕΠΕΞ Φάνη, ψηλά το κεφάλι!

Βιβλίο / Φάνη, ψηλά το κεφάλι!

Το πρώτο βιβλίο του Φάνη Παπαδημητρίου είναι μια συγκινητική εξομολόγηση για το ατύχημα στα 19 του που τον καθήλωσε σε αμαξίδιο, την πάλη του με τον τζόγο και τον αγώνα που έδωσε να ξαναφτιάξει τη ζωή του «μετά το τσουνάμι που ήρθε και τα σάρωσε όλα».
M. HULOT
«Τι ωραίο πλιάτσικο!»: Όταν η «αργόσχολη» τάξη εργάζεται σκληρά για το Κακό

Το πίσω ράφι  / «Τι ωραίο πλιάτσικο!»: Όταν η «αργόσχολη» τάξη εργάζεται σκληρά για το Κακό

Πιστή στην κλασική μορφή του μυθιστορήματος, αλλά ταυτόχρονα ανατρεπτική και μεταμοντέρνα, η καυστική σάτιρα του Τζόναθαν Κόου για τη βρετανική άρχουσα τάξη των αρχών της δεκαετίας του ’90 διαβάζεται μονορούφι.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
ΕΠΕΞ Γυναικείες φωνές από διαφορετικά μέρη του κόσμου

Βιβλίο / Από τη Μαλαισία μέχρι το Μεξικό: 5 νέα βιλία που αξίζει να διαβάσετε

5 συγγραφείς από διαφορετικά σημεία του πλανήτη χαράζουν νέους δρόμους στη λογοτεχνία. Ανάμεσά τους, η Τζόχα Αλχάρθι που κέρδισε το Booker και η βραβευμένη με Πούλιτζερ Κριστίνα Ριβέρα Γκάρσα.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Ποιοι ήταν οι αληθινοί «σκλάβοι» της ηδονής στην Αρχαία Ρώμη;

Αρχαιολογία / Ποιοι ήταν οι αληθινοί «σκλάβοι» της ηδονής στην Αρχαία Ρώμη;

Η διακεκριμένη ιστορικός Mary Beard στο βιβλίο της «Οι Ρωμαίοι Αυτοκράτορες. Οι ηγεμόνες του αρχαίου ρωμαϊκού κόσμου», παρουσιάζει τη ζωή και το έργο των αυτοκρατόρων μέσα από ανεκδοτολογικές αφηγήσεις και συναρπαστικές λεπτομέρειες, που θυμίζουν απολαυστικό μυθιστόρημα. Ένα από τα πιο ενδιαφέροντα κεφάλαια εστιάζει στον ρόλο των δούλων, τόσο στην καθημερινή ζωή όσο και στη σεξουαλική ζωή των Ρωμαίων αυτοκρατόρων.
M. HULOT
Τα μικρά ανεξάρτητα βιβλιοπωλεία ενώνουν τις δυνάμεις τους

Βιβλίο / Τα μικρά ανεξάρτητα βιβλιοπωλεία ενώνουν τις δυνάμεις τους

Από την Αμοργό ως την Αλεξανδρούπολη και από την Ξάνθη ως τη Μυτιλήνη, τα μικρά βιβλιοπωλεία αποκτούν για πρώτη φορά συλλογική φωνή. Βιβλιοπώλες και βιβλιοπώλισσες αφηγούνται τις προσωπικές τους ιστορίες, αλλά και τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
«Μικρή μου, ας τους αφήσουμε αυτούς τους κερατάδες τους καλόγερους»

Lifo Videos / «Μικρή μου, ας τους αφήσουμε αυτούς τους κερατάδες τους καλόγερους»

Η Αγλαΐα Παππά διαβάζει ένα απόσπασμα από τις βέβηλες και αμφιλεγόμενες «120 Μέρες των Σοδόμων» του Μαρκησίου ντε Σαντ, ένα βιβλίο αναγνωρισμένο πλέον ως αξεπέραστο λογοτεχνικό αριστούργημα και χαρακτηρισμένο ως «εθνικός θησαυρός» της Γαλλίας.
THE LIFO TEAM
Το «προπατορικό αμάρτημα» του Τζο Μπάιντεν

Βιβλίο / Ποιο ήταν το θανάσιμο σφάλμα του Τζο Μπάιντεν;

Ένα νέο βιβλίο για τον πρώην Πρόεδρο αποτελεί καταπέλτη τόσο για τον ίδιο όσο και για τη δουλοπρεπή κλίκα πιστών και μελών της οικογένειάς του, που έκαναν το παν για να συγκαλύψουν τον ραγδαίο εκφυλισμό της γνωστικής του ικανότητας.
THE LIFO TEAM
ΕΠΕΞ Συγγραφείς/ Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου

Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου / 8 Έλληνες συγγραφείς ξαναγράφουν τους μύθους και τις παραδόσεις

Η Λυσιστράτη ερμηνεύει τις ερωτικές σχέσεις του σήμερα, η Ιφιγένεια διαλογίζεται στην παραλία και μια Τρωαδίτισσα δούλα γίνεται πρωταγωνίστρια: 8 σύγχρονοι δημιουργοί, που συμμετέχουν με τα έργα τους στο φετινό Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου, συνομιλούν με τα αρχαία κείμενα και συνδέουν το παρελθόν με επίκαιρα ζητήματα.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Τζούντιθ Μπάτλερ: «Θέλουμε να ζήσουμε με ανοιχτή ή με κλειστή καρδιά;»

Τζούντιθ Μπάτλερ / «Θέλουμε να ζήσουμε με ανοιχτή ή με κλειστή καρδιά;»

Μια κορυφαία προσωπικότητα της σύγχρονης παγκόσμιας διανόησης μιλά στη LiFO για τo «φάντασμα» της λεγόμενης ιδεολογίας του φύλου, για το όραμα μιας «ανοιχτόκαρδης κοινωνίας» και για τις εμπειρίες ζωής που της έμαθαν να είναι «ένας άνθρωπος ταπεινός και ταυτόχρονα θαρραλέος».
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ