Το Μουσείο Μπενάκη όχι μόνο είναι από τα πιο διάσημα ελληνικά μουσεία διεθνώς αλλά έχει κατακτήσει μια αξιοζήλευτη φήμη ως ένα από τα καλύτερα της Ευρώπης. Αποτελεί, άλλωστε, το πρώτο ιδιωτικό μουσείο που ιδρύθηκε στην Ελλάδα το 1930 χάρη στην ιδιωτική συλλογή του Αλεξανδρινού ευπατρίδη Αντώνη Μπενάκη, στου οποίου την κατοικία στεγάζεται, γωνία Κουμπάρη 1 και Βασιλίσσης Σοφίας. Πρόκειται για ένα από τα ωραιότερα αρχοντικά που κοσμούν την Αθήνα από τη δεκαετία του '20 και που ευτυχώς κατάφερε να επιβιώσει, κυρίως χάρη στη μετατροπή του σε μουσείο. Σήμερα χιλιάδες επισκέπτες, Έλληνες και ξένοι απ' όλο τον κόσμο, περνάνε το κατώφλι του εντυπωσιακού οικοδομήματος όπου παρουσιάζεται μια τεράστια ποικιλία εκθεμάτων που αναδεικνύουν ολόκληρο τον ελληνικό πολιτισμό από τη Νεολιθική Περίοδο μέχρι τον 20ό αι. και τη σύγχρονη δημιουργία.
Παρόλο που δεν πρόκειται για αρχαιολογικό μουσείο, η συλλογή ελληνικών και ρωμαϊκών αρχαιοτήτων συναγωνίζεται εκείνες των σημαντικότερων της χώρας και είναι και η πρώτη που αντικρίζει ο επισκέπτης στο ισόγειο. Οι τουρίστες που φτάνουν μέχρι εκεί αποτελούν τους πιο καλλιεργημένους, που ψάχνουν και εντοπίζουν ό,τι ξεχωριστό μπορούν να δουν στην Αθήνα, και εντυπωσιάζονται ενώ ανακαλύπτουν πτυχές της ιστορίας μας που δεν ξέρουν. Αν κάτι τους σοκάρει σχεδόν, είναι δύο μαρμάρινα αντικείμενα του 4500-3200 π.Χ., ένα νεολιθικό περίαπτο σε σχήμα γυναικείας μορφής και μια κεφαλή νεολιθικού ειδωλίου, που αντικρίζουν λίγα μόλις βήματα από την είσοδο. Η παλαιότητά τους είναι τόσο απρόσμενη, που δεν μπορούν παρά να νιώσουν δέος. Κάτι ανάλογο αισθάνεται κανείς βλέποντας τα περισσότερα εκθέματα του ισογείου. Ξεχωρίζουν το χρυσό κύπελλο από την Εύβοια (3000-2800 π.Χ.), το χάλκινο ειδώλιο ιππεύουσας κουροτρόφου θεάς (μέσα 8ου αι. π.Χ.), το χρυσό μυκηναϊκό δαχτυλίδι με θρησκευτικό θέμα από τη Θήβα (15ος-14ος αι. π.Χ.), ο ερυθρόμορφος γαμικός λέβης με σκηνή γυναικωνίτη (430 π.Χ.), το ρωμαϊκό αντίγραφο έργου του Πραξιτέλη, μια μαρμάρινη κεφαλή του Απόλλωνα Σαυροκτόνου από την Κηφισιά, και το χρυσό στεφάνι από φύλλα βελανιδιάς (τέλη 2ου - αρχές 1ου αι. π.Χ.). Η συλλογή του ισογείου περιλαμβάνει και εκθέματα από την πρώτη αλλά και ύστερη βυζαντινή περίοδο μέχρι και τη μεταβυζαντινή εποχή (15ος-17ος αι.). Εκεί, ανάμεσα σε κοσμήματα, αγιογραφίες υψηλής τέχνης, αριστουργήματα μεταλλοτεχνίας και άλλα αναρίθμητα αντικείμενα, ξεχωρίζεις ένα φαγιούμ, το νεκρικό πορτρέτο από την Αντινοόπολη της Αιγύπτου του δεύτερου τετάρτου του 3ου αι., τμήμα ψηφιδωτού με την Παναγία από τη Μονή Στουδίου της Κωνσταντινούπολης (τέλη του 10ου αι.), μια εξαιρετική εικόνα του 15ου αι. με την Αγία Άννα και την Παναγία. Οφείλει, πάντως, να εντοπίσει και να θαυμάσει κανείς το πρώιμο έργο του Δομήνικου Θεοτοκόπουλου «Η προσκύνηση των Μάγων» του 1565-7.
Οι εκκλησιαστικοί θησαυροί με τα περίτεχνα ασημόχρυσα αντικείμενα ανταγωνίζονται την ευρωπαϊκή θρησκευτική τέχνη της πρώιμης Αναγέννησης.
Οι επάνω όροφοι καλύπτουν περιόδους που το Μπενάκη προπορεύτηκε έναντι άλλων ελληνικών μουσείων, με μια πλούσια συλλογή εκθεμάτων από την Κρήτη, την Κύπρο, τα Δωδεκάνησα και τις Κυκλάδες της περιόδου της ξενικής κατοχής τους με εκθέματα κοσμικής τέχνης, φορεσιές, κεντήματα, ξυλόγλυπτα, ζωγραφιές, εκκλησιαστική τέχνη, χρυσοκεντική, αργυροχρυσοχοΐα, ζωγραφική περιηγητών μεταξύ 18ου και 19ου αι. Τέλος, ο επισκέπτης έχει την ευκαιρία να δει ολόκληρο τμήμα αφιερωμένο στην εθνική αφύπνιση κατά τη διάρκεια του Αγώνα της Ανεξαρτησίας και στα πρώτα βήματα του νέου κράτους μέχρι και τη Μικρασιατική Καταστροφή του 1922.
Στο απέραντο και αχανές λαογραφικό τμήμα με τα εκπληκτικά χρηστικά αντικείμενα από τα νησιά και την Ελλάδα της υπαίθρου εντύπωση μου έκανε η παρουσία τουριστών. Πλησίασα μια κυρία και τη ρώτησα αν έψαχνε κάτι συγκεκριμένο να δει. Ήταν από την Ολλανδία και μου ομολόγησε ότι είχε βρεθεί τυχαία σε αυτό το σημείο, αλλά είχε μείνει έκθαμβη. Συνέχισε για πολλή ώρα την περιδιάβασή της μελετώντας ένα-ένα τα έπιπλα και τα κεντήματα. Παρακάτω παρατήρησα και αρκετούς νεότερους σε ηλικία που απαθανάτιζαν με τα κινητά τους χριστιανικές εικόνες. Αναμφισβήτητα, τα εκθέματα αποδεικνύουν ότι πρόκειται για έναν πολιτισμό μεγάλης λαϊκής έμπνευσης και δημιουργικής δεξιοτεχνίας. Μένεις ενεός μπροστά σε ξυλόγλυπτες κασέλες, κεντήματα και κλινοσκεπάσματα από τη Νάξο του 18ου αι., σπάνιες γυναικείες φορεσιές, κεραμικά Ιζνίκ και Κιουτάχειας, πιάτα από φαγεντιανή με σκηνές του ελληνικού Αγώνα, ένα μαρμάρινο πλαίσιο από παράθυρο της Ίου του 18ου αι. Είναι τόσο πολλά τα αριστουργηματικά αντικείμενα, που χρειάζονται πολλές επισκέψεις μέχρι να μπορέσει κάποιος να τα δει όλα. Υπάρχουν και μερικά που έχουν δημοσιευτεί ουκ ολίγες φορές, αλλά η εκ του σύνεγγυς εμπειρία σε ενθουσιάζει: ένα κεντητό κλινοσκέπασμα από την Κρήτη του τέλους του 17ου αι. και των αρχών του 18ου αι. που έχει κυκλοφορήσει ως κάρτα, το σπάνιο και μοναδικό πολύχρωμο σπερβέρι από τη Ρόδο (17ος-18ος αι.), μια ολόκληρη ξυλόγλυπτη επιζωγραφισμένη αίθουσα υποδοχής κοζανίτικου αρχοντικού των μέσων του 18ου αι. Όλα αυτά αποτελούν απόδειξη της μεγάλης ακμής των Ελλήνων εμπόρων και της δεινότητας των Ελλήνων τεχνιτών. Οι δε εκκλησιαστικοί θησαυροί με τα περίτεχνα ασημόχρυσα αντικείμενα ανταγωνίζονται την ευρωπαϊκή θρησκευτική τέχνη της πρώιμης αλλά και της ύστερης Αναγέννησης.
Αν φτάσει κανείς μέχρι τον τρίτο όροφο, έχει την ευκαιρία να δει σπάνια αντικείμενα που συνδέονται με την Επανάσταση και τον πρώτο αιώνα του ανεξάρτητου κράτους. Κι εκεί ο πλούτος είναι μεγάλης ιστορικής και καλλιτεχνικής αξίας, ενώ ξεχωρίζουν πίνακες του Βολανάκη, του Γύζη, του Πανταζή αλλά και μια ελαιογραφία αγνώστου πορτρέτου του έφηβου Όθωνα. Πρωτίστως, όμως, μια σημαία του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη με την επιγραφή ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ Ή ΘΑΝΑΤΟΣ.
Μουσείο Μπενάκη
Κουμπάρη 1
& Βασ. Σοφίας
www.benaki.gr
