Τα αριστουργηματικά χρυσά στεφάνια και ο μοναδικός Κρατήρας του Δερβενίου του Αρχαιολογικού Μουσείου Θεσσαλονίκης

Τα αριστουργηματικά χρυσά στεφάνια και ο μοναδικός Κρατήρας του Δερβενίου του Αρχαιολογικού Μουσείου Θεσσαλονίκης Facebook Twitter
0

Στο Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης, στα ιδιαίτερα σημαντικά ευρήματα της συλλογής μετάλλινων αντικειμένων, που στην πλειονότητά τους προέρχονται από ανασκαφές στον ευρύτερο χώρο της Βόρειας Ελλάδας και της Κεντρικής Μακεδονίας και καλύπτουν μια περίοδο που ξεκινάει από την πρώιμη αρχαιότητα και φτάνει μέχρι τους ύστερους ρωμαϊκούς χρόνους, περιλαμβάνεται, ξεχωρίζοντας, μια σειρά χρυσών στεφανιών υψηλής αισθητικής της χρυσοχοϊκής τέχνης αλλά και ο περίφημος Κρατήρας του Δερβενίου. Η διευθύντρια του Μουσείου, δρ. Πολυξένη Αδάμ-Βελένη, μας μίλησε γι' αυτά.


Όπως ανέφερε και σε πρόσφατη ομιλία της, στο Μουσείο της Θεσσαλονίκης φυλάσσεται μεγάλος αριθμός στεφανιών από πολύτιμα μέταλλα, τα οποία αποτελούν την πιο πλούσια συλλογή μακεδονικής χρυσοχοΐας στον κόσμο. Στεφάνια μυρτιάς, κισσού, ελιάς και σπανιότερα δάφνης που κοσμούσαν τους αρχαίους Μακεδόνες κατά τη διάρκεια των συμποσίων ή των σημαντικών στιγμών της ζωής τους και τους συνόδευαν στον θάνατο.

Τα αριστουργηματικά χρυσά στεφάνια και ο μοναδικός Κρατήρας του Δερβενίου του Αρχαιολογικού Μουσείου Θεσσαλονίκης Facebook Twitter
Χρυσό στεφάνι, με φύλλα και άνθη μυρτιάς. Βρέθηκε σε τάφο στην οδό Ωραιoκάστρου στη Σταυρούπολη Θεσσαλονίκης. 4ος αι. π.Χ.

Τα χρυσά στεφάνια της αρχαίας Μακεδονίας αποτελούν μια ξεχωριστή τέχνη, μια κατηγορία αντικειμένων από μόνη της, με ευρύτατη χρήση τους πρώιμους χρόνους, που επεκτείνεται και στην υπόλοιπη Ελλάδα.


Όσον αφορά τα στεφάνια, η χρήση τους στην αρχαιότητα ήταν διαδεδομένη σε όλες τις εκφάνσεις της κοινωνικής ζωής. Άνθινα και φυλλοφόρα στεφάνια που αναπαρήγαν φυτά της ελληνικής φύσης ανάλογα με την ιδιότητα και τα χαρακτηριστικά τους, τα οποία συνδέονταν με τη μυθολογία. Ως εκ τούτου, αποτελούσαν διακριτικά αξιωμάτων και επιβράβευσης θεϊκών επιδόσεων ή χρησιμοποιούνταν από ιερείς και θιασώτες λατρευτικών τελετών. Συχνά, επίσης, ανήκαν σε αθλητές ή καλλιτέχνες που διακρίνονταν σε αγώνες αθλητικούς ή δραματικούς. Παράλληλα, αναπτύχθηκε και η συνήθεια να δωρίζονται στεφάνια σε αγαπημένα πρόσωπα που πέθαιναν, «έφευγαν» για το θεϊκό επέκεινα, και, συνήθως, αποτελούνταν από αρωματικά φυτά κατάλληλα να συνοδεύουν τους νεκρούς, καθώς δημιουργούσαν ιδανικό περιβάλλον και πετύχαιναν ταχεία και εύκολη αποσύνθεση του νεκρού σώματος.


Τα φύλλα της δάφνης συνδέθηκαν μέσω του μύθου της Δάφνης με τον θεό Απόλλωνα, τα φύλλα της μυρτιάς ήταν σύμβολο ομορφιάς και νεότητας και συνδέθηκαν με την Αφροδίτη και την τελετή του γάμου, τα λεπτά σχιστά φύλλα του δενδρολίβανου σχετίστηκαν επίσης με την Αφροδίτη και θεωρούνταν σύμβολο αφοσίωσης, ο κισσός με τον Διόνυσο, η βαλανιδιά με τον πατέρα των θεών, Δία, και η ίριδα με τη θεά Ίριδα, που συμβόλιζε το ουράνιο τόξο και αποτελούσε τον σύνδεσμο μεταξύ ουρανού και γης – το τόξο, δε, θεωρούνταν ότι οδηγούσε τις ψυχές των νεκρών σε έναν κόσμο αιώνιας ειρήνης. Πρόκειται για συνήθεια που απαντά μέχρι σήμερα σε πολλά μέρη της Ελλάδας, όπου στολίζουν τους τάφους με αγριόκρινα ή ίριδες. Από τις πηγές και τις επιγραφές είναι γνωστό ότι στις επίσημες γιορτές, τόσο στην Αττική όσο και στην υπόλοιπη Ελλάδα, χρησιμοποιούσαν στεφάνια με διάφορες ευκαιρίες. Χαρακτηριστικές ήταν οι τελετές της στεφανηφορίας αλλά και της φυλλοβολίας, στις οποίες ενθουσιώδεις θεατές έριχναν στο κεφάλι του νικητή στεφάνια, κλαδιά, φύλλα, λουλούδια αλλά και καρπούς, και έδεναν κορδέλες στο κεφάλι και τα πόδια του.

Τα αριστουργηματικά χρυσά στεφάνια και ο μοναδικός Κρατήρας του Δερβενίου του Αρχαιολογικού Μουσείου Θεσσαλονίκης Facebook Twitter
Η βελανιδιά, το ιερό δένδρο του Δία, αποτέλεσε έμπνευση για το στεφάνι. Βρέθηκε σε τάφο στην Ποτίδαια Χαλκιδικής. 3ος αι. π.Χ.


Τα χρυσά στεφάνια της αρχαίας Μακεδονίας αποτελούν μια ξεχωριστή τέχνη, μια κατηγορία αντικειμένων από μόνη της, με ευρύτατη χρήση τους πρώιμους χρόνους, που επεκτείνεται και στην υπόλοιπη Ελλάδα. Αρχικά, χρησιμοποιήθηκαν διάφορα φυτά της ελληνικής φύσης (βαλανίδια, δάφνη, κισσός, μυρτιά, ελιά) και καθώς στη μακεδονική γη υπήρχε αφθονία πολύτιμων μετάλλων, οι Μακεδόνες τεχνίτες επιδόθηκαν σε εκπληκτικής ακρίβειας αναπλάσεις τους, κυρίως σε χρυσό, επιχρυσωμένο χαλκό και σπανιότερα σε άργυρο, καθ' όλη τη διάρκεια των κλασικών και ελληνιστικών χρόνων.


Τα στεφάνια αυτά κοσμούσαν κεφάλια ανδρών, γυναικών, ακόμα και παιδιών, σε σημαντικές στιγμές της ζωής τους, όπως ο γάμος, σε διάφορες θρησκευτικές τελετές δημόσιου ή ιδιωτικού χαρακτήρα, επετειακά ή αθλητικά γεγονότα ή συμπόσια, και συνόδευαν, μετά θάνατον, τους κατόχους τους στην τελευταία τους κατοικία. Τα πολύτιμα μέταλλα από τα οποία κατασκευάζονταν μαρτυρούσαν την κοινωνική τάξη και την ευμάρεια, πιθανώς και κάποια αξιώματα. Ανάλογη σημασία είχε και το είδος του φυτού που απεικονιζόταν, όπως, λόγου χάρη, τα φύλλα και οι καρποί της βαλανιδιάς, που βρίσκονταν σε άμεση σχέση με τον Δία, που με τη σειρά του υπαινισσόταν συνήθως βασιλική εξουσία. Τα φύλλα και οι καρποί του κισσού συσχετίζονταν με τη λατρεία του Διονύσου και τα εξαιρετικά λεπταίσθητα στεφάνια μυρτιάς τα φορούσαν κυρίως νεότερες αλλά και γηραιότερες γυναίκες της μακεδονικής αριστοκρατίας. Τα στεφάνια από ελιά, και σπανιότερα τα δάφνινα, αποτελούσαν συνήθως έπαθλο σε αγώνες, ενώ τα επιχρυσωμένα χάλκινα στεφάνια ανήκαν σε λιγότερο εύπορους πολίτες.


Η εκπληκτική αυτή συλλογή πολύτιμων στεφανιών συμπληρώθηκε το 2007 με ένα σημαντικό απόκτημα: ένα στεφάνι μυρτιάς με χρωματιστά άνθη με σμάλτο, το οποίο επαναπατρίστηκε από το Μουσείο Paul Getty στο Λος Άντζελες. Προέρχεται από τάφο της Κεντρικής Μακεδονίας και αποτελεί εξαιρετικό δείγμα της μακεδονικής χρυσοχοϊκής τέχνης, χρονολογημένο γύρω στα 340-330 π.Χ., εποχή μέγιστης ακμής του Μακεδονικού Βασιλείου.

Ο Κρατήρας του Δερβενίου

Πρόκειται για ένα ακόμα δείγμα μακεδονικής μεταλλοτεχνίας, το οποίο ανασύρθηκε από τους ασύλητους τάφους στο Δερβένι της Θεσσαλονίκης, όπου έχει βρεθεί το νεκροταφείο της αρχαίας Λητής. Ο μεγαλύτερος και πλουσιότερος τάφος ήταν ο τάφος Β', που περιείχε μια ανδρική και μια γυναικεία ταφή, όπως και μοναδικής σπανιότητας ευρήματα, π.χ. έναν πάπυρο απανθρακωμένο στην πυρά πάνω από τον τάφο και έναν ορειχάλκινο κρατήρα.


Μοναδικός σωζόμενος, ανάλογου μεγέθους κρατήρας χρονολογείται γύρω στο 330-320 π.Χ. και περιείχε τα καμένα οστά του νεκρού μαζί με ένα νόμισμα, ένα χρυσό δαχτυλίδι, χρυσές περόνες και ένα χάλκινο επίχρυσο στεφάνι. Το σφραγισμένο στόμιο του κρατήρα ήταν στολισμένο με χρυσό στεφάνι και τοποθετήθηκε στο κέντρο του τάφου. Το ιδιότυπο χρυσαφί χρώμα του οφείλεται στην ειδική σύνθεση του κράματός του, μπρούντζος με υψηλή περιεκτικότητα σε κασσίτερο. Περιμετρικά στο χείλος του η επιγραφή αναφέρει το όνομα του κατόχου του: «Αστίων, ο γιος του Αναξαγόρα, από τη Λάρισα». Στις ανάγλυφες παραστάσεις του αναπαρίσταται ο ιερός γάμος του Διονύσου με την Αριάδνη, ενώ γύρω από τον βράχο, όπου κάθονται οι νυμφευμένοι, Σάτυροι και Μαινάδες επιδίδονται σε οργιαστικούς χορούς ή κείτονται μισοκοιμισμένοι από τη μέθη. Το αγγείο κατασκευάστηκε με μεικτή μέθοδο σφυρηλάτησης και χύτευσης. Ο καλλιτέχνης έχει αποδώσει με αξιοσημείωτο λυρισμό και γλαφυρότητα την έκσταση στην οποία βρίσκονται οι θιασώτες υπό την επήρεια του κρασιού.

Info:

Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης

Μανόλη Ανδρόνικου 6, Θεσσαλονίκη

τηλ. 2313 310 201, fax 2310 861306

Δευτέρα - Κυριακή: 9:00 - 16:00

www.amth.gr

0

ΑΦΙΕΡΩΜΑ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Ρήνεια: Το νησί των νεκρών απέναντι από τη Δήλο

Ιστορία μιας πόλης / Ρήνεια: Το νησί των νεκρών

Ένα νησί που δεν προοριζόταν για ζωή αλλά για θάνατο. Απέναντι από τη λαμπρή Δήλο, η Ρήνεια κουβαλά τα πιο σιωπηλά –και ίσως πιο ανθρώπινα– μυστικά του Αιγαίου. Η Αγιάτη Μπενάρδου συνομιλεί με την αρχαιολόγο Ζώζη Παπαδοπούλου.
ΑΓΙΑΤΗ ΜΠΕΝΑΡΔΟΥ
Δήλος: H καρδιά των Κυκλάδων

Ιστορία μιας πόλης / Δήλος: H καρδιά των Κυκλάδων

Στη μέση των Κυκλάδων, σ’ ένα νησί χωρίς μόνιμους κατοίκους, η γη κρύβει ακόμη φωνές. Αν ξέρεις πού να κοιτάξεις, η Δήλος αρχίζει να σου μιλά για θεούς που λατρεύτηκαν, εμπορικές αυτοκρατορίες που γεννήθηκαν, λαούς που ήρθαν και έφυγαν, και τελετές που παραμένουν μυστήριο. Το νησί αυτό υπήρξε κάποτε το κέντρο του κόσμου – και ακόμη κρατά μυστικά. Η Αγιάτη Μπενάρδου συνομιλεί με την αρχαιολόγο Ζώζη Παπαδοπούλου.
ΑΓΙΑΤΗ ΜΠΕΝΑΡΔΟΥ
Εν μέσω των γυναικών της αμαρτίας. Μια επίσκεψη στα Βούρλα τον Φλεβάρη του 1936

Αρχαιολογία & Ιστορία / Εν μέσω των γυναικών της αμαρτίας. Μια επίσκεψη στα Βούρλα τον Φλεβάρη του 1936

Η συγγραφέας, δημοσιογράφος και φεμινίστρια Λιλίκα Νάκου επισκέφθηκε το –υπό κρατική διαχείριση– πορνείο των Βούρλων τον Φλεβάρη του 1936, συνομίλησε με τις «γυναίκες της αμαρτίας» και μετέφερε τις εντυπώσεις της.
ΤΑΣΟΣ ΘΕΟΦΙΛΟΥ
Μέλι, Ρόδια, Aμβροσία: Τι έτρωγαν τελικά στον Όλυμπο οι Θεοί;

Αρχαιολογία & Ιστορία / Μέλι, Ρόδια, Aμβροσία: Τι έτρωγαν τελικά στον Όλυμπο οι Θεοί;

Τόσο οι γραπτές πηγές όσο και η εικονογραφία της αρχαίας ελληνικής μυθολογίας αποκαλύπτουν ότι οι θεοί και οι ήρωες ήταν μάλλον εκλεκτικότεροι των θνητών ως προς τη διατροφή τους. Και τα φαγητά τους έκρυβαν κίνητρα πέρα από την πείνα...
ΑΓΙΑΤΗ ΜΠΕΝΑΡΔΟΥ
Ματίας Ρουστ: Μια ατέλειωτη ιστορία των ’80s

Αρχαιολογία & Ιστορία / Ματίας Ρουστ: Μια ατέλειωτη ιστορία των ’80s

Το βράδυ της 28ης Μαΐου 1987 ο 18χρονος Γερμανός προσγειώνεται με ένα Cessna στην Κόκκινη Πλατεία για να αποδείξει ότι «αν κάποιος σαν εμένα μπορεί να περάσει σώος και αβλαβής στην άλλη πλευρά, τότε δεν υπάρχει τόσο μεγάλος κίνδυνος, και ίσως να μπορούμε να τα βρούμε όλοι μεταξύ μας».
ΜΑΚΗΣ ΜΑΛΑΦΕΚΑΣ
Η Μεγαλόχαρη ως αστυνομικό λαγωνικό 

Αρχαιολογία & Ιστορία / Τα «αντιλωποδυτικά θαύματα» της Παναγίας

Μια δημοσιογραφική έρευνα που έκανε το 1933 ο αστυνομικός ρεπόρτερ Ευστάθιος Θωμόπουλος κατέγραψε τους άθλους της Παναγίας· από την Κρήτη μέχρι τη Ροδόπη, οι πιστοί «έβλεπαν» τη δράση της, ένιωθαν ευγνώμονες και τη μαρτυρούσαν.
ΤΑΣΟΣ ΘΕΟΦΙΛΟΥ
Γιατί έθαβαν βρέφη μέσα σε αγγεία στο Βαθύ της Αστυπάλαιας;

Ιστορία μιας πόλης / Γιατί έθαβαν βρέφη μέσα σε αγγεία στο Βαθύ της Αστυπάλαιας;

Τι το ιδιαίτερο συμβαίνει στο Βαθύ της Αστυπάλαιας και τι συνεχίζει να αποκαλύπτει η αρχαιολογική έρευνα στην περιοχή; Η Αγιάτη Μπενάρδου συζητά με τον Ανδρέα Βλαχόπουλο.
ΑΓΙΑΤΗ ΜΠΕΝΑΡΔΟΥ
«ΒΙΑΣ»: Τα αρχαιολογικά τοπία ως ζωντανά οικοσυστήματα

Αρχαιολογία & Ιστορία / Καμπανούλες στους Δελφούς, Πέρδικες στο Σούνιο. Ό,τι φυτρώνει και ζει στους αρχαιολογικούς χώρους

Μια πρωτοποριακή επιστημονική προσέγγιση του πολιτιστικού τοπίου αποκαλύπτει έναν άγνωστο κόσμο χιλιάδων ζώων και φυτών σε είκοσι εμβληματικούς αρχαιολογικούς χώρους της χώρας. 
ΝΤΙΝΑ ΚΑΡΑΤΖΙΟΥ
Βασίλης Λαμπρινουδάκης: Ο αρχαιολόγος πίσω από το νέο μουσείο της Επιδαύρου

Οι Αθηναίοι / Βασίλης Λαμπρινουδάκης: Ο αρχαιολόγος πίσω από το νέο μουσείο της Επιδαύρου

Από τις ανασκαφές στην Επίδαυρο και τη Νάξο, ο ομότιμος καθηγητής Κλασικής Αρχαιολογίας αφηγείται μια ζωή αφιερωμένη στην ανάδειξη της πολιτιστικής μας κληρονομιάς. Και όπως λέει, το πιο πολύτιμο εύρημα δεν ήταν αρχαιολογικό – ήταν η γυναίκα του.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Ο Δεσποτόπουλος και το αθηναϊκό όνειρο του μοντερνισμού

Ιστορία μιας πόλης / Ο Δεσποτόπουλος και το αθηναϊκό όνειρο του μοντερνισμού

Από το Ωδείο Αθηνών έως τη Σουηδία της εξορίας, ο Ιωάννης Δεσποτόπουλος δεν υπήρξε μόνο ένας σπουδαίος αρχιτέκτονας, αλλά και ένας διανοούμενος που οραματίστηκε μια πιο δημοκρατική, λειτουργική και πολιτισμένη πόλη. Ποια είναι η παρακαταθήκη του στη σύγχρονη Ελλάδα; Η Αγιάτη Μπενάρδου μιλά με τον Λουκά Μπαρτατίλα.
ΑΓΙΑΤΗ ΜΠΕΝΑΡΔΟΥ