Ο Τσαρλς Οπενχάιμερ, εγγονός του Ρόμπερτ Οπενχάιμερ, μέσα από προσωπικές αναφορές και ιστορικές μνήμες, τονίζει την επικαιρότητα των ιδεών που είχε διατυπώσει ο παππούς του το 1945 σχετικά με τα όρια της πυρηνικής ισχύος και την ανάγκη διεθνούς συνεργασίας.
Στο άρθρο του, που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Time, καλεί σε μια «ειρηνική πυρηνική αναγέννηση», προτάσσοντας τη χρήση της ατομικής ενέργειας για την ευημερία και τη συνεργασία των λαών, αντί για την καταστροφή.
Το άρθρο του Τσαρλς Οπενχάιμερ για τα πυρηνικά
Η ιστορία δεν είναι απλώς ένα αρχείο του τι συνέβη· είναι μια πηγή σοφίας από την οποία μπορούμε να αντλήσουμε για να καθοδηγήσουμε τις πράξεις μας σήμερα και στο μέλλον.
Κάποιες ημερομηνίες έχουν χαραχτεί στη συλλογική μας μνήμη, όπως η 6η και 9η Αυγούστου 1945, όταν χρησιμοποιήθηκαν για πρώτη και μοναδική φορά πυρηνικά όπλα σε πόλεμο. Άλλες έχουν σχεδόν ξεχαστεί.
Μια από αυτές τις ξεχασμένες ημέρες είναι η 17η Αυγούστου 1945. Δρώντας εκ μέρους του Scientific Panel of the Interim Committee, ο παππούς μου, Τζ. Ρόμπερτ Οπενχάιμερ, έγραψε επιστολή προς τον υπουργό Πολέμου Χένρι Στίμσον με συμβουλές από τους κορυφαίους επιστήμονες του Manhattan Project.
Μόλις μια εβδομάδα μετά τη Χιροσίμα και το Ναγκασάκι, η επιστολή πρόσφερε συμβουλές τόσο θεμελιωμένες στις πρώτες αρχές ώστε παραμένουν αληθινές 80 χρόνια αργότερα: κανένα έθνος δεν μπορεί να πετύχει απόλυτη ασφάλεια μέσω πυρηνικής υπεροχής. Δεδομένης αυτής της πραγματικότητας, οι παγκόσμιοι ηγέτες πρέπει να συνεργαστούν για να επιλύσουν τις υποκείμενες εντάσεις μεταξύ των εθνών τους, με σκοπό τίποτα λιγότερο από το να καταστήσουν αδύνατους τους μελλοντικούς πολέμους.
«Δεν μπορούμε να σκιαγραφήσουμε ένα πρόγραμμα που θα διασφαλίσει σε αυτό το έθνος για τις επόμενες δεκαετίες την ηγεμονία στον τομέα των ατομικών όπλων· το ίδιο ανίκανοι είμαστε να εγγυηθούμε ότι μια τέτοια ηγεμονία, ακόμη κι αν επιτευχθεί, θα μπορούσε να μας προστατεύσει από την πιο φρικτή καταστροφή», έγραψε πριν από 80 χρόνια.
Κατά τη διάρκεια του πολέμου, επιστήμονες όπως ο Νιλς Μπορ και ο παππούς μου ελπίζανε ότι η τρομερή ισχύς της ατομικής βόμβας ίσως θα έβαζε τέλος στους πολέμους μεταξύ μεγάλων δυνάμεων. Πίστευαν ότι όταν ο ολοκληρωτικός πόλεμος αναγνωριστεί ως αδύνατον να κερδηθεί, τα έθνη θα μπορούσαν να εγκαταλείψουν τη λογική του μηδενικού αθροίσματος και να αφιερώσουν τις δυνάμεις τους στη συνεργασία ως βάση για τη διεθνή ειρήνη.
«Πιστεύουμε ότι η ασφάλεια αυτού του έθνους - σε αντίθεση με την ικανότητά του να προκαλέσει ζημιά σε μια εχθρική δύναμη - δεν μπορεί να στηρίζεται πλήρως ή καν κυρίως στην επιστημονική ή τεχνική του υπεροχή», έγραψε ο παππούς μου. «Μπορεί να στηριχθεί μόνο στο να καταστήσουμε τους μελλοντικούς πολέμους αδύνατους».
Σε έναν βαθμό, αυτή η ελπίδα πραγματοποιήθηκε. Από το 1945 δεν υπήρξε άλλη άμεση αναμέτρηση μεταξύ μεγάλων δυνάμεων όπως οι δύο παγκόσμιοι πόλεμοι. Από άλλη άποψη, αποτύχαμε. Δεν αποτρέψαμε την κούρσα εξοπλισμών και ζούμε στη σκιά της πυρηνικής καταστροφής επί οκτώ δεκαετίες. Κάθε λεπτό κάθε ημέρας, ζούμε σε μια μόνιμη κατάσταση πλήρους ευαλωτότητας στις ψυχο-συναισθηματικές παρορμήσεις των ηγετών των πυρηνικών κρατών, που με μια εντολή μπορούν να εξαλείψουν τον πολιτισμό όπως τον ξέρουμε.
Το επίπεδο συνεργασίας που έληξε τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, και που το Interim Committee είχε προτείνει να αξιοποιηθεί για την ατομική ενέργεια το 1945, δεν έχει επιτευχθεί. Χωρίς αυτό, παραμένουμε σε σοβαρό κίνδυνο, ιδίως από την συχνά ξεχασμένη αλλά πάντοτε παρούσα απειλή του πυρηνικού πολέμου. Παρά την επιβίωσή μας μέχρι σήμερα, ο λανθάνων κίνδυνος των πυρηνικών όπλων παραμένει. Πρέπει να τον αντιμετωπίσουμε άμεσα και να τον μειώσουμε.
Γι’ αυτό η οικογένειά μου κι εγώ έχουμε θέσει ως αποστολή μας να συνεχίσουμε να προωθούμε τους στόχους που έθεσαν ο Ρόμπερτ και το Interim Committee πριν από οκτώ δεκαετίες. Σε αυτήν τη στιγμή ιδιαίτερου κινδύνου, πρέπει να υπενθυμίσουμε στον κόσμο ότι η νίκη σε έναν ολοκληρωτικό πόλεμο μεταξύ μεγάλων δυνάμεων είναι αδύνατη και ότι υπάρχει ανυπέρβλητη αξία στην διαπολιτισμική συνεργασία και τη διεθνή συνεργασία.
Αναγνωρίζουμε ότι αυτό από μόνο του δεν θα επιλύσει όλες τις συγκρούσεις, οι οποίες είναι υπερβολικά περίπλοκες και εξαρτώμενες από τα συμφραζόμενα για να αντιμετωπιστούν με γενικεύσεις. Όμως αυτό δεν μας υποχρεώνει να διατηρούμε την ψευδαίσθηση ότι λίγα ακόμη πυρηνικά όπλα - ή ακόμη και άρματα μάχης και drones - θα εξασφαλίσουν την ειρήνη μέσω στρατιωτικής νίκης.
Πιστεύουμε ότι η πυρηνική ενέργεια μπορεί να είναι πηγή ελπίδας για διεθνή συνεργασία - όχι μόνο όπλα και φόβος. Και δεν είμαστε μόνοι. Αυτή η πεποίθηση βρίσκεται στον πυρήνα της Συνθήκης Μη Διάδοσης (NPT), του θεμελιώδους κειμένου της παγκόσμιας πυρηνικής διακυβέρνησης, που έχει υπογραφεί από 191 χώρες και κατοχυρώνει το «αναφαίρετο δικαίωμα» για ειρηνική χρήση της πυρηνικής ενέργειας από όλα τα μέρη, σε αντάλλαγμα για τη μείωση και εξάλειψη των πυρηνικών όπλων. Το κρίσιμο ερώτημα σήμερα είναι αν οι ηγέτες μας θα χρησιμοποιήσουν αυτήν την καταπληκτική τεχνολογία για να λύσουν τις μεγαλύτερες προκλήσεις μας.
Η πυρηνική αναγέννηση είναι εδώ. Από το να τροφοδοτεί την ανάπτυξη των χωρών του παγκόσμιου Νότου ενώ μειώνει τις εκπομπές άνθρακα, έως το να συμβάλλει εν δυνάμει στη θεραπεία του καρκίνου μέσω της αξιοποίησης πυρηνικών αποβλήτων, η πυρηνική ενέργεια ήδη χρησιμοποιείται για ειρηνικούς σκοπούς. Ωστόσο, δεν έχουμε εξερευνήσει πλήρως το ειρηνικό δυναμικό της.
Μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε τα άτομα για να τροφοδοτήσουμε την ειρήνη. Το έχουμε ξανακάνει. Από το 1993 έως το 2013, η δημιουργική διπλωματία βοήθησε να επιτευχθεί ταυτόχρονα πυρηνικός αφοπλισμός και ειρηνική χρήση μέσω του προγράμματος “Megatons to Megawatts”.
Μαζί, οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Ρωσία συνεργάστηκαν για να απομετατρέψουν σχάσιμα υλικά από 20.000 σοβιετικά πυρηνικά όπλα σε καύσιμο αντιδραστήρων για εργοστάσια πυρηνικής ενέργειας στις ΗΠΑ. Το πρόγραμμα παρείχε το 10% της συνολικής ηλεκτρικής ενέργειας των ΗΠΑ για δύο δεκαετίες.
Μπορούμε να τα πάμε καλύτερα σήμερα. Τρεις τρόποι:
Πρώτον, αντί να περιμένουμε μια νέα κατάρρευση τύπου Σοβιετικής Ένωσης για να εξερευνήσουμε το ανεκμετάλλευτο δυναμικό της πυρηνικής ενέργειας, πρέπει να ξεκινήσουμε τη διαδικασία τώρα. Οι διεθνείς μας χρηματοπιστωτικοί οργανισμοί μπορούν να στηρίξουν πρωτοβουλίες πυρηνικής ενέργειας σε όλο τον κόσμο, από τη χρηματοδότηση «πρωτότυπων» τεχνολογιών αντιδραστήρων έως τη συγκέντρωση πόρων για τον πρώτο αντιδραστήρα μιας αναπτυσσόμενης χώρας.
Δεύτερον, οι ιδιώτες χρηματοδότες μπορούν να κάνουν περισσότερα. Κατά τον περασμένο αιώνα, η φιλανθρωπία μερικών από τους πλουσιότερους ανθρώπους στην ιστορία τροφοδότησε τεχνολογικές και κοινωνικές αλλαγές. Επέτρεψαν πρωτοποριακές έρευνες που διαμόρφωσαν την κατανόησή μας για τους πυρηνικούς κινδύνους και διευκόλυναν τη διαπολιτισμική συνεργασία που ξεπέρασε γεωπολιτικές διαιρέσεις. Για να διασφαλίσουμε την ειρήνη του αύριο, πρέπει να αναζωογονήσουμε φιλανθρώπους και ιδρύματα πρόθυμα να χρηματοδοτήσουν μια νέα γενιά καινοτόμων στοχαστών, ενημερωμένων αλλά όχι δεσμευμένων από το παρελθόν, οι οποίοι θα μας βοηθήσουν να αντιμετωπίσουμε τις προκλήσεις του σήμερα.
Και τρίτον, μπορούμε να αποφύγουμε την πυρηνική καταστροφή και να μεγιστοποιήσουμε την παγκόσμια ευημερία συνεργαζόμενοι για τις ειρηνικές εφαρμογές της πυρηνικής ενέργειας. Αυτό είναι ένα επίπεδο παγκόσμιου οφέλους που αξίζει να επιδιωχθεί από τα υψηλότερα κυβερνητικά κλιμάκια των χωρών που ελέγχουν τα περισσότερα όπλα.
Γνωρίζουμε ότι οι πυρηνικές υπερδυνάμεις, όπως οι ΗΠΑ, η Κίνα και η Ρωσία, δεν συμφωνούν και δεν θα συμφωνήσουν σε όλα. Έχουν, όμως, αμοιβαίο συμφέρον να αποτρέψουν μαζί την πυρηνική εξόντωση. Δεν απαιτείται τέλεια ειρήνη για να ξεκινήσει η συζήτηση γύρω από τη μείωση των πυρηνικών απειλών και την αύξηση της αφθονίας - είναι κάτι που πρέπει να συζητήσουμε παρά τις εντάσεις και τις συγκρούσεις, για την ίδια μας την επιβίωση. Αν το επιλέξουμε, το ίδιο άτομο που κάποτε συμβόλιζε την καταστροφή μπορεί να γίνει το θεμέλιο της ειρήνης.
Αυτό ήταν το όραμα το 1945. Μπορεί να είναι ακόμα το μέλλον μας.
