Ο πάπας Φραγκίσκος πέθανε σήμερα σε ηλικία 88 ετών και μαζί με το τέλος της δικής του πορείας ξεκινά μία από τις πιο αυστηρά χορογραφημένες διαδικασίες του σύγχρονου κόσμου: η εκλογή του επόμενου Ποντίφικα.
Ο Φραγκίσκος είχε αντιμετωπίσει σοβαρά προβλήματα υγείας το τελευταίο διάστημα και ο ίδιος είχε φροντίσει να καθορίσει τις λεπτομέρειες της κηδείας του, επιλέγοντας μια πιο «διακριτική» τελετή σε σχέση με τα παραδοσιακά πρότυπα του Βατικανού.
Παρότι πιο λιτή, η τελετή του θανάτου εξακολουθεί να αποτελεί το έναυσμα για μια σειρά αυστηρών παραδόσεων και συμβόλων, βαθιά ριζωμένων στην ιστορία της Ρώμης και της καθολικής πίστης.
Μετά τις τελετές, θα ξεκινήσει το κονκλάβιο, δηλαδή η μυστική εκλογική διαδικασία μέσα από την οποία θα αναδειχθεί ο επόμενος Πάπας. Η διαδικασία, που παρουσιάστηκε πρόσφατα στο υποψήφιο για Όσκαρ θρίλερ «Conclave», φέρνει αντιμέτωπες τις προοδευτικές και τις συντηρητικές τάσεις της Εκκλησίας, σε μια κρίσιμη στιγμή για τον έναν δισεκατομμύριο καθολικούς ανά τον κόσμο.
Ο θάνατος του Πάπα
Είναι παραδοσιακά καθήκον του Camerlengo (ένας ανώτερος αξιωματούχος του Βατικανού) να επιβεβαιώσει τον θάνατο ενός Πάπα. Επί του παρόντος, τη θέση αυτή κατέχει ο ιρλανδικής καταγωγής καρδινάλιος Κέβιν Φάρελ, ο οποίος ανακοίνωσε τον θάνατο του Φραγκίσκου από το Βατικανό.
🔴 Así ha comunicado el cardenal Kevin Joseph Farrel, el camarlengo, que ha fallecido el Papa Francisco este lunes a las 7.35 horas (5.35 GMT) en su residencia de la Casa Santa Marta. pic.twitter.com/8uyznXFf1L
— Camino Católico (@escucharlavoz) April 21, 2025
Όπως ορίζει το τελετουργικό, ο Camerlengo είναι εκείνος που προσεγγίζει πρώτος τη σορό, φωνάζει το βαπτιστικό όνομα του Πάπα και, ελλείψει απάντησης, προχωρά στη συμβολική επικύρωση του θανάτου του.
Όταν ο Ποντίφικας δεν ανταποκρίνεται, σύμφωνα με την παράδοση, το δαχτυλίδι του που λειτουργεί ως σφραγίδα για τα επίσημα παπικά έγγραφα αμαυρώνεται ή καταστρέφεται, σηματοδοτώντας το τέλος της θητείας του, και τα παπικά διαμερίσματα σφραγίζονται. Ο Camerlengo ενημερώνει το Κολλέγιο των Καρδιναλίων, ένα διοικητικό όργανο ανώτερων εκκλησιαστικών αξιωματούχων, ότι ο Πάπας πέθανε, πριν ο θάνατός του ανακοινωθεί στον κόσμο με δήλωση του Βατικανού προς τα μέσα ενημέρωσης.
Η περίοδος πένθους για τον Πάπα
Ο θάνατος του Πάπα θα σηματοδοτήσει εννέα ημέρες πένθους, γνωστές ως Novendiale, που αρχικά αποτελούσε αρχαίο ρωμαϊκό έθιμο. Το ιταλικό κράτος συνήθως κηρύσσει επίσης περίοδο εθνικού πένθους.
Το σώμα του Ποντίφικα θα λάβει ευλογία και θα ντυθεί με παπικά άμφια, προτού τοποθετηθεί στη Βασιλική του Αγίου Πέτρου για δημόσια θέαση, όπου εκατοντάδες χιλιάδες θα παραταχθούν για να αποτίσουν φόρο τιμής, συμπεριλαμβανομένων ξένων αξιωματούχων και παγκόσμιων ηγετών. Στο παρελθόν, η σορός του Πάπα εκτίθετο σε μια υπερυψωμένη πλατφόρμα που ονομάζεται catafalque, αλλά οι απλουστευμένες τελετές που ζήτησε ο Φραγκίσκος για την κηδεία του θα τον δουν να κείτεται σε ένα ανοιχτό φέρετρο χωρίς τόση λαμπρότητα και μεγαλοπρέπεια.
Ιστορικά, οι Πάπες συχνά ταριχεύονταν και από ορισμένους αφαιρούνταν τα όργανά τους πριν από την ταφή. Σε μια εκκλησία κοντά στη Φοντάνα ντι Τρέβι στη Ρώμη φυλάσσονται οι καρδιές περισσότερων από 20 Παπών σε μαρμάρινα πιθάρια, που διατηρούνται ως ιερά λείψανα. Ωστόσο, αυτές οι πρακτικές δεν είναι πλέον ιδιαίτερα δημοφιλείς.
Για όσο το σώμα το Ποντίφικα θα βρίσκεται στη Βασιλική του Αγίου Πέτρου για δημόσια θέαση, θα γίνονται καθημερινά προσευχές και λειτουργίες ρέκβιεμ στην εκκλησία, αλλά και σε ολόκληρο τον καθολικό κόσμο. Εν τω μεταξύ, το Βατικανό θα εισέλθει σε μια μεταβατική περίοδο που ονομάζεται sede vacante, που σημαίνει «η έδρα είναι κενή», κατά τη διάρκεια της οποίας η διακυβέρνηση της εκκλησίας παραδίδεται προσωρινά στο Κολλέγιο των Καρδιναλίων. Ωστόσο, το σώμα δεν μπορεί να λάβει σημαντικές αποφάσεις μέχρι να εκλεγεί νέος Πάπας.
Πώς θα γίνει η ταφή του πάπα Φραγκίσκου
Η κηδεία του Πάπα θα γίνει πιθανότατα στην πλατεία του Αγίου Πέτρου, με τους πενθούντες να συγκεντρώνονται στο Βατικανό για την τελετή. Των επικήδειων τελετουργιών θα ηγηθεί ο κοσμήτορας του Κολλεγίου των Καρδιναλίων, ο οποίος σήμερα είναι ο 91χρονος Ιταλός Τζιοβάνι Μπατίστα Ρε.
Παραδοσιακά, στη συνέχεια ο Πάπας θάβεται στις σπηλιές του Βατικανού, στις κρύπτες κάτω από τη Βασιλική του Αγίου Πέτρου. Σχεδόν 100 Πάπες έχουν ταφεί εκεί, συμπεριλαμβανομένου του πάπα Βενέδικτου ΙΣΤ', προκατόχου του Φραγκίσκου, ο οποίος παραιτήθηκε το 2013 και πέθανε το 2022.
Όμως ο Φραγκίσκος δήλωσε σε συνέντευξή του το 2023 ότι είχε επιλέξει τη βασιλική Σάντα Μαρία Ματζόρε στη Ρώμη, μια από τις αγαπημένες εκκλησίες του την οποία επισκέπτεται συχνά, ως τον τελικό τόπο ανάπαυσής του. Έτσι, θα γίνει ο πρώτος Πάπας εδώ και έναν αιώνα που θα ταφεί εκτός του Βατικανού.
Οι προηγούμενοι Πάπες ενταφιάζονταν σε τρία φέρετρα: ένα από κυπαρίσσι, ένα από ψευδάργυρο και ένα από φτελιά, φωλιασμένα το ένα μέσα στο άλλο, αλλά ο Φραγκίσκος διέταξε να ταφεί σε ένα μόνο φέρετρο, φτιαγμένο από ξύλο και ψευδάργυρο.
Όταν θάφτηκε ο Βενέδικτος ΙΣΤ', το φέρετρό του περιείχε επίσης νομίσματα που κόπηκαν κατά τη διάρκεια της θητείας του, καθώς και έναν μεταλλικό σωλήνα που περιείχε έναν τυλιγμένο χάρτινο πάπυρο, που ονομάζεται rogito - ένα έγγραφο 1.000 λέξεων που διηγείται τη ζωή και τη θητεία του ως Πάπας. Ο Φραγκίσκος πιθανότατα θα ταφεί με το δικό του rogito που περιγράφει λεπτομερώς τη μοναδική παποσύνη του.
Pope Emeritus Benedict XVI's coffin is carried to St. Peter’s Square. pic.twitter.com/gLtgjQkt0h
— Vatican News (@VaticanNews) January 5, 2023
Η εκλογή του επόμενου Πάπα
Δύο με τρεις εβδομάδες μετά την κηδεία του Πάπα, το Κολλέγιο των Καρδιναλίων θα συνεδριάσει στην Καπέλα Σιστίνα για να πραγματοποιήσει κονκλάβιο, την άκρως μυστικοπαθή διαδικασία εκλογής του νέου Πάπα. Θεωρητικά, οποιοσδήποτε βαπτισμένος Ρωμαιοκαθολικός άνδρας μπορεί να γίνει Ποντίφικας, αλλά τα τελευταία 700 χρόνια, ο Πάπας επιλέγεται πάντα από το Κολλέγιο των Καρδιναλίων.
Η συντριπτική πλειονότητα των 266 Ποντίφικων που εκλέχθηκαν σε όλη την ιστορία ήταν Ευρωπαίοι. Ο Πάπας Φραγκίσκος, που γεννήθηκε ως Jorge Mario Bergoglio στην Αργεντινή, είναι ο πρώτος μη Ευρωπαίος Πάπας εδώ και 1.300 χρόνια.
Σε αντίθεση με την κανονική πολιτική, οι υποψήφιοι Ποντίφικες δεν κάνουν ανοιχτή προεκλογική εκστρατεία για τη θέση. Οι παρατηρητές του Βατικανού χαρακτηρίζουν τους καρδιναλίους που έχουν καλές πιθανότητες να γίνουν πάπας «papabile».
Την ημέρα της ψηφοφορίας, η Καπέλα Σιστίνα, με τη φημισμένη οροφή της ζωγραφισμένη από τον Μιχαήλ Άγγελο, σφραγίζεται και οι καρδινάλιοι, οι οποίοι έχουν δώσει όρκο εχεμύθειας, κλειδώνονται μέσα.
Μόνο οι καρδινάλιοι κάτω των 80 ετών έχουν δικαίωμα να ψήφου. Περίπου 120 θα ψηφίσουν μυστικά για τον υποψήφιο της επιλογής τους, γράφοντας το όνομά του σε ένα ψηφοδέλτιο και τοποθετώντας το σε ένα δισκοπότηρο στην κορυφή του βωμού.
Εάν κανένας υποψήφιος δεν λάβει την απαιτούμενη πλειοψηφία των δύο τρίτων, πραγματοποιείται άλλος ένας γύρος ψηφοφορίας. Μπορεί να υπάρξουν έως και τέσσερις γύροι ανά ημέρα. Το κονκλάβιο που εξέλεξε τον Πάπα Φραγκίσκο το 2013 διήρκεσε περίπου 24 ώρες και περιλάμβανε πέντε ψηφοφορίες, αλλά η διαδικασία μπορεί να διαρκέσει περισσότερο. Για παράδειγμα, ένα κονκλάβιο του 13ου αιώνα διήρκεσε περίπου τρία χρόνια, ενώ ένα άλλο τέσσερις μήνες κατά τον 18ο αιώνα.
Μόλις καταμετρηθούν τα ψηφοδέλτια, καίγονται σε μια σόμπα μέσα στην Καπέλα Σιστίνα, η οποία έχει εγκατασταθεί εκ των προτέρων από τους πυροσβέστες του Βατικανού. Μια δεύτερη σόμπα καίει μια χημική ουσία που στέλνει ένα σήμα καπνού μέσω μιας καμινάδας στον έξω κόσμο: Μαύρος καπνός σημαίνει ότι δεν έχει επιλεγεί νέος πάπας, λευκός καπνός σημαίνει ότι έχει επιλεγεί.
Ο νέος Πάπας
Μόλις επιλεγεί ο Πάπας, ένας εκπρόσωπος του Κολλεγίου των Καρδιναλίων διαβάζει τη λατινική ανακοίνωση Habemus papam, που σημαίνει «Έχουμε Πάπα», από το κεντρικό μπαλκόνι της Βασιλικής του Αγίου Πέτρου με θέα χιλιάδες ανυπόμονους πιστούς.
The mortal remains of Pope Emeritus Benedict XVI were moved early Monday morning to St. Peter’s Basilica, where the late pope is lying in state through Jan. 4. Thousands are entering the Vatican basilica to pray and pay their respects to Benedict XVI. https://t.co/KNtycACXz7
— EWTN Vatican (@EWTNVatican) January 2, 2023
Στη συνέχεια, ο νεοεκλεγείς Πάπας, αφού επιλέξει ένα παπικό όνομα (πιθανότατα ένα που τιμά κάποιον άγιο ή προκάτοχο) και φορέσει ένα λευκό ράσο, βγαίνει στο μπαλκόνι για να απευθύνει την πρώτη του ομιλία στο κοινό. Έτσι, λοιπόν, ο καθολικός κόσμος αποκτά έναν νέο ηγέτη.
Πέρα από το να καθορίζει τις διδασκαλίες της εκκλησίας, ο Πάπας ασκεί σημαντική διπλωματική και πολιτική δύναμη στην παγκόσμια πολιτική, ενεργώντας ως διαμεσολαβητής σε παγκόσμιες συγκρούσεις και καθοδηγώντας τις ανθρωπιστικές προσπάθειες.
Οι περισσότεροι Πάπες υπηρετούν μέχρι την ημέρα του θανάτου τους. Ο πάπας Βενέδικτος ΙΣΤ', ο οποίος παραιτήθηκε το 2013 σε ηλικία 85 ετών λόγω της επιδείνωσης της υγείας του, ήταν ο πρώτος Ποντίφικας που παραιτήθηκε εδώ και 600 χρόνια.
Με πληροφορίες από Politico
