Η Σάνα Μάριν έγινε διεθνώς γνωστή όταν, το 2019, ανέλαβε την ηγεσία της Φινλανδίας σε ηλικία μόλις 34 ετών, ούσα τότε η νεότερη πρωθυπουργός στον κόσμο. Σε πρόσφατη συνέντευξή της στο The New Yorker, η πρώην ηγέτιδα μίλησε με σπάνια ειλικρίνεια για την ασφυκτική πίεση της εξουσίας, τη δημόσια εικόνα της που συχνά μονοπώλησε τα μέσα ενημέρωσης και για τους λόγους που την οδήγησαν να αποσυρθεί πρόωρα από την πολιτική σκηνή.
Μέσα από την αφήγησή της, αναδύεται το πορτρέτο μιας σύγχρονης ηγέτιδας που προσπάθησε να ισορροπήσει ανάμεσα στη φιλοδοξία και την ανάγκη για προσωπική ζωή.
Γεννημένη το 1985 στο Ελσίνκι και μεγαλωμένη από ανύπαντρη μητέρα, η Μάριν συνηθίζει να λέει πως «ήταν χαμηλότερα κι από την εργατική τάξη». Ήταν το πρώτο μέλος της οικογένειάς της που τελείωσε το λύκειο και κατάφερε να σπουδάσει, αποδίδοντας αυτή τη δυνατότητα στο φινλανδικό κράτος πρόνοιας – από το περίφημο baby box για κάθε νεογέννητο έως τη δημόσια παιδική φροντίδα. «Επειδή γεννήθηκα στη Φινλανδία, είχα προνόμια», γράφει στην αυτοβιογραφία της Hope in Action, τονίζοντας πως οι εμπειρίες αυτές διαμόρφωσαν μέσα της ένα βαθύ αίσθημα κοινωνικής δικαιοσύνης.
Σπουδάζοντας στο Πανεπιστήμιο του Τάμπερε, τη «κόκκινη πανεπιστημιούπολη» της χώρας, εντάχθηκε στη νεολαία του Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος το 2007. Δεν είχε μεγαλώσει ονειρευόμενη την πολιτική. Θυμάται μόνο ένα παιδικό «ακτιβιστικό» στιγμιότυπο: μια αυθόρμητη διαδήλωση με συμμαθητές για να αποτρέψουν την εκχέρωσης ενός δάσους, η οποία αποδείχθηκε μάταιη, καθώς το δάσος κόπηκε τελικά.
Η δεκαετία του ’90, εποχή βαθιάς ύφεσης για τη Φινλανδία, στιγμάτισε, όπως λέει, τη γενιά της. «Θυμάμαι να κόβουμε τις γόμες μας στα δύο για να τις μοιραστούμε», λέει, δείχνοντας πώς η κρίση ενίσχυσε την πίστη της στην αξία του κοινωνικού κράτους.
Από ταπεινή αφετηρία στη δημόσια σκηνή
Η άνοδός της στην πολιτική ήταν ραγδαία. Στα είκοσί της μετακόμισε στο Τάμπερε και, από περιέργεια, παρακολούθησε μια συνέλευση της τοπικής νεολαίας του Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος. «Μόλις μπήκα στην αίθουσα, όλοι απλώς με κοίταζαν», θυμάται. Ήταν σπάνιο να εμφανιστεί εκεί κάποιος εκτός του στενού κομματικού κύκλου. Παρότι στην αρχή απογοητεύτηκε από τη ρουτίνα των συνελεύσεων («συζητούσαν αν θα αγοράσουν μεσημεριανό για τους εθελοντές· δεν το πίστευα… πού ήταν η επανάσταση;» γράφει στο βιβλίο της), σύντομα ξεχώρισε.
Το 2010 εξελέγη αντιπρόεδρος της νεολαίας του κόμματος και δύο χρόνια αργότερα δημοτική σύμβουλος στο Τάμπερε. Στα 27 της έγινε πρόεδρος του δημοτικού συμβουλίου, η νεότερη που είχε αναλάβει ποτέ αυτό το αξίωμα.
Η πρώτη της επαφή με τη δημοσιότητα ήρθε το 2016, όταν ένα βίντεο από συνεδρίαση του συμβουλίου έγινε viral: η Μάριν, τότε μόλις τριάντα ετών, διηύθυνε τη διαδικασία με αποφασιστικότητα, διακόπτοντας ευγενικά αλλά σταθερά όσους καθυστερούσαν την ψηφοφορία για την κατασκευή του τραμ της πόλης. «Ζητάει πραγματικά ο σύμβουλος Κάλεβα να ξαναπάρει τον λόγο; Την περασμένη φορά διάβαζε ένα άρθρο εφημερίδας…», είχε πει χαμογελώντας, πριν προχωρήσει την ψηφοφορία. Το βίντεο συγκέντρωσε εκατοντάδες χιλιάδες προβολές και τη σύστησε σε ολόκληρη τη χώρα ως μια νέα, δυναμική φωνή.
Το 2019, ύστερα από την παραίτηση του πρωθυπουργού Άντι Ρίνε, η Μάριν εξελέγη εσωκομματικά διάδοχός του με διαφορά μόλις τριών ψήφων. Έτσι, σε ηλικία 34 ετών, βρέθηκε στο τιμόνι της Φινλανδίας. Η εικόνα της νεαρής γυναίκας επικεφαλής κυβέρνησης, σε έναν συνασπισμό όπου και οι πέντε αρχηγοί κομμάτων ήταν γυναίκες, έκανε τον γύρο του κόσμου και την καθιέρωσε ως σύμβολο μιας νέας γενιάς ηγετών.
Μια πρωθυπουργός μονίμως στο μικροσκόπιο
Ως πρωθυπουργός, η Σάνα Μάριν επιχείρησε να αξιοποιήσει τη θητεία της προωθώντας μια τολμηρή, προοδευτική ατζέντα. Πριν ακόμη εκλεγεί, είχε ήδη προτείνει τη μείωση της εργάσιμης εβδομάδας σε τέσσερις ημέρες, υποστηρίζοντας ότι «οι άνθρωποι αξίζουν περισσότερο χρόνο με τις οικογένειες, τους φίλους και τα χόμπι τους». Κατά τη διάρκεια της διακυβέρνησής της προχώρησε σε ουσιαστικές μεταρρυθμίσεις: αύξησε τη γονική άδεια σε επτά μήνες για κάθε νέο γονέα και μείωσε το κόστος των παιδικών σταθμών στο μηδέν για περισσότερες οικογένειες. Παράλληλα, προσπαθούσε να παραμείνει πιστή στην αρχή της ισορροπίας μεταξύ εργασίας και προσωπικής ζωής – «ήθελα να ζω όπως ζει κάποιος στην ηλικία μου», έλεγε χαρακτηριστικά.
Finland: Prime Minister Marin and husband Markus Räikkönen rooting for #Leijonat in #IIHFWorlds final in Tampere.
— Nordic News (@Nordic_News) May 29, 2022
Source: Sanna Marin / Instagram pic.twitter.com/JZHgZ4cu2k
Η στάση αυτή, όμως, παρερμηνεύτηκε από μερίδα των μέσων ενημέρωσης.Το Δεκέμβριο του 2021, εν μέσω πανδημίας, η Μάριν βγήκε ένα Σαββατόβραδο να διασκεδάσει με φίλους, αφήνοντας στο σπίτι το υπηρεσιακό της τηλέφωνο. Την ίδια νύχτα στάλθηκε ειδοποίηση ότι ο υπουργός Εξωτερικών, με τον οποίο είχε συναντηθεί, διαγνώστηκε θετικός στην COVID-19. Εκείνη δεν το είδε έγκαιρα και όταν κυκλοφόρησαν φωτογραφίες της να χορεύει σε κλαμπ, ξέσπασε θύελλα αντιδράσεων. Αν και άλλοι υπουργοί, άνδρες και μεγαλύτεροι σε ηλικία, είχαν επίσης βγει εκείνο το Σαββατοκύριακο, ήταν η δική της εικόνα που έγινε πρωτοσέλιδο.
Λίγους μήνες αργότερα, το καλοκαίρι του 2022, διέρρευσε ένα ιδιωτικό βίντεο που έδειχνε τη Μάριν να χορεύει ξέφρενα με φίλους, τραγουδώντας ένα γνωστό φινλανδικό ποπ κομμάτι. Στο βίντεο ακουγόταν κάποιος να φωνάζει μια λέξη που έμοιαζε με «flour» («αλεύρι» στα αγγλικά), κάτι που αποτέλεσε αφορμή για να ξεσπάσει υστερία στα κοινωνικά δίκτυα, όπου χρήστες και ταμπλόιντ υπέθεσαν ότι επρόκειτο για αναφορά σε ναρκωτική ουσία. Μια εφημερίδα έφτασε στο σημείο να αναθέσει σε «ειδικό» την ανάλυση του ήχου, ενώ άλλες αναρωτιούνταν αν η πρωθυπουργός είχε παραβεί «τα όρια της σοβαρότητας».
Μέσα σε λίγες ώρες, η υπόθεση είχε διογκωθεί σε εθνικό θέμα. Η Μάριν, θέλοντας να βάλει τέλος στη φημολογία, υπεβλήθη οικειοθελώς σε τεστ ναρκωτικών, το οποίο φυσικά βγήκε αρνητικό. «Ήταν εξευτελιστικό, αλλά έπρεπε να το κάνω», παραδέχεται στον New Yorker. Κι όμως, το ζήτημα δεν ήταν ποτέ το περιεχόμενο του βίντεο· ήταν το γεγονός ότι μια νέα γυναίκα ηγέτιδα τόλμησε να χορέψει όπως οποιοσδήποτε συνομήλικός της. Όπως είπε η ίδια, «το πραγματικό μου έγκλημα ήταν πως δεν έμοιαζα με αυτό που οι άνθρωποι περιμένουν από έναν πρωθυπουργό».
Η διεθνής αντίδραση, ωστόσο, είχε εντελώς διαφορετικό τόνο. Στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, χιλιάδες χρήστες υπερασπίστηκαν τη Μάριν, με τη φράση #solidaritywithSanna να γίνεται σύνθημα. Η Χίλαρι Κλίντον και η Αλεξάντρια Οκάσιο-Κορτές δημοσίευσαν βίντεο όπου χόρευαν σε ένδειξη συμπαράστασης, ενώ πολλά διεθνή μέσα υπογράμμισαν το σεξιστικό υπόβαθρο της επίθεσης εναντίον της. Όπως σχολίασε το The New Yorker, η υπόθεση της Φινλανδής πρωθυπουργού αποκάλυψε πόσο δύσκολο είναι ακόμη και σήμερα για τις γυναίκες στην εξουσία να παραμένουν απλώς… άνθρωποι.
Παρά τη στήριξη που δέχθηκε εκτός συνόρων, στο εσωτερικό της Φινλανδίας η Μάριν συνέχισε να βρίσκεται διαρκώς στο μικροσκόπιο των μέσων. Λίγο μετά το «βίντεο του πάρτι», τα μέσα επανήλθαν με μια νέα ιστορία, το λεγόμενο «Breakfastgate». Δημοσιεύματα αποκάλυψαν ότι το γραφείο της πρωθυπουργού κάλυπτε μέρος των εξόδων για το πρωινό γεύμα της ίδιας και της οικογένειάς της, μια πρακτική που φαινόταν να ξεφεύγει από τον αυστηρό κανονισμό δαπανών. Το θέμα διογκώθηκε σε τέτοιο βαθμό που επισκίασε για εβδομάδες την πολιτική ατζέντα της κυβέρνησης.
Ακόμη και Φινλανδοί δημοσιογράφοι παραδέχθηκαν εκ των υστέρων ότι το ζήτημα είχε πάρει δυσανάλογες διαστάσεις. Όπως σχολίασε ένας ρεπόρτερ, «αν οι εφημερίδες μάθαιναν τι δημητριακά τρώει η Σάνα Μάριν, θα το έκαναν πρωτοσέλιδο»
Φύλο, εικόνα και κοινωνική τάξη στην ηγεσία
Από την πρώτη στιγμή της πρωθυπουργίας της, η Σάνα Μάριν βρέθηκε να συμβολίζει πολλά περισσότερα απ’ όσα μπορούσε να ελέγξει: τη νέα γενιά των ηγετών, την άνοδο των γυναικών στην εξουσία, το παιδί της εργατικής τάξης που έφτασε στην κορυφή. Η ίδια, ωστόσο, ένιωθε συχνά άβολα με όλα αυτά τα σύμβολα. Δεν αμφισβητούσε τον φεμινισμό της, αλλά προτιμούσε να την κρίνουν για το έργο της και όχι για την εικόνα της.
Η κυβέρνησή της είχε χαιρετιστεί διεθνώς ως παράδειγμα ισότητας: πέντε κόμματα υπό την ηγεσία πέντε γυναικών, οι τέσσερις κάτω των σαράντα. Κι όμως, η αντίδραση εντός των συνόρων δεν ήταν πάντα προοδευτική. Δημοσιογράφοι τη ρωτούσαν πώς «λειτουργεί» μια κυβέρνηση με πέντε γυναίκες επικεφαλής, μία ερώτηση που δύσκολα θα απευθύνονταν στο αντίθετο φύλο. Η ίδια έχει γράψει ότι εκείνη τη στιγμή σκέφτηκε: «Είναι πολιτική, όχι λέσχη πλεξίματος.»
Με τα χρόνια έμαθε να αντιμετωπίζει τόσο την αποθέωση όσο και την καχυποψία που τη συνόδευαν. Τώρα λέει πως ο φινλανδικός Τύπος «μύριζε αίμα» και την αντιμετώπιζε σαν φαινόμενο που έπρεπε να τιθασευτεί. Στο βιβλίο της Hope in Action περιγράφει πώς το περιβόητο βίντεο του πάρτι έγινε γι’ αυτήν μια αποκάλυψη: το πρόβλημα δεν ήταν η πράξη, αλλά ότι δεν ταίριαζε στην εικόνα ενός πρωθυπουργού όπως τον φαντάζεται ο κόσμος. Ήταν πολύ νέα, πολύ άνετη, πολύ «ανθρώπινη».
Για τη Μάριν, το δικαίωμα να ζεις φυσιολογικά ενώ υπηρετείς σε θέση ευθύνης είναι πολιτική πράξη από μόνο του. Στη δική της ανάγνωση, η κοινωνική δημοκρατία δεν περιορίζεται στην αναδιανομή των πόρων αλλά περιλαμβάνει και τον χρόνο, την ψυχική αντοχή, τη δυνατότητα των ανθρώπων να χαίρονται τη ζωή τους.
Burnout, αποχώρηση και το επόμενο βήμα
Παρά τις δυσκολίες, η κυβέρνηση Μάριν πέτυχε ουσιαστικές τομές και διαχειρίστηκε κρίσεις χωρίς προηγούμενο. Σχεδόν αμέσως μετά την ανάληψη της εξουσίας, ήρθε αντιμέτωπη με την πανδημία της COVID-19, ενώ στη συνέχεια έπρεπε να διαχειριστεί τη μεγαλύτερη γεωπολιτική ανατροπή για τη χώρα της από τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο: την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία. Αν και αρχικά υποστήριζε τη διατήρηση της φινλανδικής ουδετερότητας, μέσα σε λίγους μήνες κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η ασφάλεια της Ευρώπης περνά μέσα από το ΝΑΤΟ. Ήταν εκείνη που πήρε την απόφαση να ζητήσει την ένταξη της Φινλανδίας στη Συμμαχία, ένα ιστορικό βήμα που ολοκληρώθηκε τον Απρίλιο του 2023.
Στο εσωτερικό, ωστόσο, η διακυβέρνηση ενός πεντακομματικού συνασπισμού αποδείχθηκε εξαντλητική. Στις εκλογές της άνοιξης του 2023, το κόμμα της ήρθε δεύτερο με μικρή διαφορά και η Μάριν αποφάσισε να αποχωρήσει από την πολιτική. Ήταν μόλις 37 ετών, αλλά όπως λέει σήμερα, είχε φτάσει στα όριά της. Περιγράφει την κατάστασή της με τον φινλανδικό όρο palaa loppuun, που σημαίνει «καίγομαι μέχρι τέλους». Δεν ήταν η πολιτική πίεση καθαυτή που την λύγισε, όπως εξηγεί, αλλά το αίσθημα ότι έπρεπε να απολογείται διαρκώς για την προσωπική της ζωή.
Μετά την αποχώρησή της, πολλοί αναρωτήθηκαν ποιο θα ήταν το επόμενο βήμα. Η ίδια απάντησε γρήγορα, αναλαμβάνοντας ρόλο στρατηγικής συμβούλου στο Ινστιτούτο Tony Blair για την Παγκόσμια Αλλαγή. Η επιλογή προκάλεσε αντιδράσεις, ιδίως στους κόλπους της φινλανδικής κεντροαριστεράς, που θεώρησαν παράδοξη τη συνεργασία με έναν οργανισμό συνδεδεμένο με πιο φιλελεύθερες ή ακόμη και συντηρητικές πολιτικές. Η Μάριν, όμως, επιμένει ότι συνεχίζει να εργάζεται για όσα πιστεύει, απλώς από διαφορετική θέση.
Προς το παρόν, η Σάνα Μάριν δείχνει πραγματικά ανακουφισμένη που έχει ανακτήσει ένα κομμάτι της ιδιωτικής της ζωής. Το ρεπορτάζ κλείνει με μια εικόνα χαρακτηριστικά φινλανδική: η δημοσιογράφος συνοδεύει τη Μάριν σε μια παραδοσιακή σάουνα σε ένα νησί έξω από το Ελσίνκι, όπου αγοράζουν ένα παγωμένο ποτό με τζιν και γκρέιπφρουτ, το περίφημο lonkero που λατρεύουν οι Φινλανδοί. Εκεί, η Μάριν μαθαίνει ότι η Αμερικανίδα έχει τραυματισμένο χέρι και, ίσως γιατί ξύπνησε η πολιτικός μέσα της — όπως σημειώνει η δημοσιογράφος του New Yorker — χαμογελά και λέει αυθόρμητα: «Ούτε εγώ θα κολυμπήσω, με πονάει η μέση μου». «Επίσης», προσθέτει σοβαρά, «ό,τι ειπωθεί εδώ μέσα είναι off the record. Η σάουνα είναι ιερή».
Με πληροφορίες από The New Yorker
