Η πρόσφατη απόφαση του Εργατικού Κόμματος του Κουρδιστάν (PKK) να καταθέσει τα όπλα και να προχωρήσει προς τη διάλυση της ένοπλής του πτέρυγας έπειτα από τέσσερις δεκαετίες συγκρούσεων με τις αστυνομικές και στρατιωτικές δυνάμεις στην Τουρκία, έχει προκαλέσει έντονες συζητήσεις διεθνώς.
Η απόφαση αυτή του ΡΚΚ, όπως ανακοινώθηκε μέσω της κουρδικής εφημερίδας Firat, φέρει την υπογραφή του φυλακισμένου θρυλικού ηγέτη του PKK, Αμπντουλάχ Οτζαλάν, και συνοδεύεται από μια δήλωση με ιδιαίτερο συμβολισμό: «Οι τρέχουσες εξελίξεις στη Μέση Ανατολή στο πλαίσιο του Γ' Παγκοσμίου Πολέμου καθιστούν επίσης αναπόφευκτη την αναδιοργάνωση των κουρδο-τουρκικών σχέσεων».
Η συγκεκριμένη αναφορά έχει προκαλέσει ποικίλες αναλύσεις, καθώς εμπλέκει τη μεταβαλλόμενη κατάσταση στη Μέση Ανατολή με την ανάγκη αναδιατύπωσης της πολιτικής σχέσης μεταξύ Κούρδων και τουρκικού κράτους. Ποιοι είναι, λοιπόν, οι βασικοί λόγοι πίσω από αυτή τη δραστική μεταστροφή του PKK και ποια είναι η στρατηγική τους σημασία;
Το ΡΚΚ και οι νέες γεωπολιτικές ισορροπίες
Η απόφαση του PKK θα μπορούσε να ερμηνευθεί ως αντίδραση στις δραστικά μεταβαλλόμενες γεωπολιτικές ισορροπίες στη Μέση Ανατολή. Το κουρδικό κίνημα είχε αναδειχθεί σε βασικό παίκτη τα προηγούμενα χρόνια, ιδίως μέσω της συμμετοχής κουρδικών ένοπλων ομάδων, όπως οι Συριακές Δημοκρατικές Δυνάμεις (SDF), στον αγώνα κατά του ISIS με τη στήριξη των ΗΠΑ. Όμως, η σταδιακή αποχώρηση των αμερικανικών δυνάμεων από τη βόρεια Συρία και η επακόλουθη ενίσχυση της στρατιωτικής παρουσίας της Τουρκίας, έχει μειώσει τη στρατηγική αυτονομία των Κούρδων στην περιοχή.
Η Τουρκία έχει καταστήσει σαφές ότι θεωρεί το PKK και τις παραφυάδες του υπαρξιακή απειλή. Από την άλλη πλευρά, οι κουρδικές δυνάμεις, που κάποτε θεωρούσαν ότι μπορούσαν να διαπραγματευτούν από θέση ισχύος, έχουν βρεθεί απομονωμένες διεθνώς, με περιορισμένη πολιτική στήριξη. Αναλυτές επισημαίνουν ότι η στρατιωτική σύγκρουση δεν απέδωσε τα αναμενόμενα για το PKK και ότι η συνέχισή της ενείχε πλέον μεγαλύτερους κινδύνους από ό,τι οφέλη.
Το PKK υπερασπίζεται τον Τουργκούτ Οζάλ και μιλά για Γ' Παγκόσμιο Πόλεμο
Η διακήρυξη, η οποία ανέφερε ότι το συνέδριο πραγματοποιήθηκε ταυτόχρονα σε δύο διαφορετικές περιοχές για λόγους ασφαλείας και ότι παρευρέθηκαν 232 σύνεδροι, περιελάμβανε τις ακόλουθες δηλώσεις: «Το 12ο Συνέδριο του PKK αποφάσισε να διαλύσει την οργανωτική δομή του PKK και να τερματίσει τη μέθοδο του ένοπλου αγώνα, με την πρακτική διαδικασία να διαχειρίζεται και να διεξάγεται από τον Ηγέτη Άπο, και έτσι τερμάτισε το έργο που διεξαγόταν υπό το όνομα του PKK».
Σε άλλο σημείο της διακήρυξης το PKK υπερασπίζεται τον Τουργκούτ Οζάλ: «Υπό τις συνθήκες της δεκαετίας του 1990, ο Τουργκούτ Οζάλ, ο πρόεδρος της Τουρκικής Δημοκρατίας, προσπάθησε να λύσει το κουρδικό πρόβλημα μέσω της πολιτικής», αναφέρει η δήλωση και προσθέτει: «Ο ηγέτης Άπο (παρωνύμιο του Οτζαλάν) απάντησε σε αυτή την αναζήτηση με την εκεχειρία της 17ης Μαρτίου 1993 και ξεκίνησε μια νέα διαδικασία. Ωστόσο, αυτή η νέα διαδικασία σαμποταρίστηκε ως αποτέλεσμα των βαριών επιδράσεων του πραγματικού σοσιαλισμού, της νοοτροπίας συμμορίας που επιβλήθηκε στην πολεμική μας γραμμή και της εξόντωσης του Τουργκούτ Οζάλ και της ομάδας του από το βαθύ κράτος, καθώς και της κλιμάκωσης του πολέμου με την επιμονή στην κουρδική πολιτική της άρνησης και της εξόντωσης».
Η δήλωση του PKK ότι «οι τρέχουσες εξελίξεις στη Μέση Ανατολή στο πλαίσιο του Γ' Παγκοσμίου Πολέμου...» πιθανώς αναφέρεται στον πολυεστιακό χαρακτήρα των συγκρούσεων που διαπερνούν τη Μέση Ανατολή: ο πόλεμος στη Γάζα, η ένταση ΗΠΑ-Ιράν, ο πόλεμος στην Ουκρανία, καθώς και η εμπλοκή μεγάλων δυνάμεων στην ευρύτερη περιοχή. Το PKK φαίνεται να αναγνωρίζει ότι μέσα σε αυτό το παγκόσμιο σκηνικό, οι κουρδικές δυνάμεις δεν μπορούν πλέον να λειτουργούν αυτόνομα ή να βασίζονται αποκλειστικά στη στρατιωτική αντιπαράθεση. Η αναδιοργάνωση των κουρδοτουρκικών σχέσεων, όπως προτείνει το PKK, είναι μια αναγκαία πολιτική απάντηση στις ιστορικές συνθήκες, και πιθανώς μια πρόσκληση για επανέναρξη του διαλόγου με την Άγκυρα.
Εσωτερικές και εξωτερικές πιέσεις καθορίζουν τη στάση του PKK
Το PKK βρίσκεται επίσης υπό αυξανόμενη πίεση από το εσωτερικό των κουρδικών κοινοτήτων, καθώς η συνέχιση του πολέμου έχει φέρει δυσανάλογο κόστος σε ανθρώπινες ζωές και έχει δημιουργήσει συνθήκες οικονομικής και κοινωνικής δυσπραγίας. Η διατήρηση μιας ένοπλης στρατηγικής έχει αρχίσει να χάνει τη νομιμοποίηση της, ιδιαίτερα στις νέες γενιές των Κούρδων, που επιθυμούν συμμετοχή στην πολιτική διαδικασία και ειρηνική διεκδίκηση των δικαιωμάτων τους.
Επιπλέον, η πολιτική κατάσταση στην Τουρκία, με τις αυταρχικές τάσεις της κυβέρνησης Ερντογάν, καθιστά δύσκολη την ύπαρξη πολιτικού διαλόγου. Ωστόσο, ο τερματισμός της ένοπλης πάλης του PKK θα μπορούσε να λειτουργήσει ως καταλύτης για μια επανεκκίνηση. Η Άγκυρα θα μπορούσε να αξιοποιήσει αυτή την κίνηση για να επιδείξει διάθεση πολιτικής επίλυσης και δημοκρατικής μεταρρύθμισης, εφόσον υπάρξει πίεση και από τους διεθνείς εταίρους της.
Παρά την αισιοδοξία που απορρέει από αυτή την ιστορική εξέλιξη, η κατάσταση παραμένει εύθραυστη. Οι σκληροπυρηνικοί εντός του τουρκικού κατεστημένου αλλά και ορισμένα στελέχη του PKK μπορεί να αντιταχθούν στην πλήρη διάλυση του ένοπλου σκέλους του κινήματος. Επίσης, η έλλειψη εμπιστοσύνης ανάμεσα στις δύο πλευρές αποτελεί μόνιμο εμπόδιο.
Το προηγούμενο εγχείρημα ειρηνευτικής διαδικασίας μεταξύ Τουρκίας και PKK κατέρρευσε το 2015 υπό το βάρος αμοιβαίων κατηγοριών και αναζωπύρωσης της βίας. Για να ευοδωθεί η τωρινή πρωτοβουλία, απαιτείται διεθνής διαμεσολάβηση, θεσμικές εγγυήσεις και ουσιαστικές παραχωρήσεις από την τουρκική πλευρά όσον αφορά τα πολιτισμικά και πολιτικά δικαιώματα των Κούρδων.
Εάν η αποστρατιωτικοποίηση του PKK προχωρήσει και συνδυαστεί με μια ειλικρινή πολιτική μεταρρύθμιση από πλευράς της Τουρκίας, τότε μπορεί να ανοίξει ο δρόμος για ένα νέο κεφάλαιο στις κουρδοτουρκικές σχέσεις. Ορισμένοι παρατηρητές υποστηρίζουν ότι μια μορφή αυτόνομης διοίκησης στα κουρδικά εδάφη, αντίστοιχη με μοντέλα αποκέντρωσης σε ευρωπαϊκά κράτη, θα μπορούσε να αποτελέσει συμβιβαστική λύση. Η διεθνής κοινότητα - ιδίως η Ευρωπαϊκή Ένωση και οι ΗΠΑ - έχει τη δυνατότητα να ενισχύσει αυτή τη διαδικασία, παρέχοντας διπλωματική στήριξη, αναπτυξιακή βοήθεια και πολιτικά κίνητρα σε όλα τα εμπλεκόμενα μέρη.
Η κατάθεση των όπλων από το PKK αποτελεί κομβικό γεγονός για την ιστορία της σύγκρουσης Κούρδων και τουρκικού κράτους. Αντανακλά την ωρίμανση του κουρδικού κινήματος και την αναγνώριση ότι η αλλαγή πλέον δεν περνά από το τουφέκι αλλά από την πολιτική συμμετοχή. Η πρόκληση τώρα είναι να μεταφραστεί αυτή η κίνηση σε απτά πολιτικά βήματα, να οικοδομηθεί εμπιστοσύνη και να ενισχυθεί ο διάλογος.
