Γνωρίσαμε πρώτη φορά τη δουλειά του βραβευμένου με Χρυσή Μάσκα –το Εθνικό Βραβείο Θεάτρου της Ρωσίας– Ρώσου σκηνοθέτη Τιμοφέι Κουλιάμπιν το 2018 στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών χάρη στην παράσταση Τρεις αδελφές του Τσέχοφ που παίχτηκαν στη νοηματική γλώσσα. Μόλις πριν από έναν χρόνο επέστρεψε στην Αθήνα για να παρουσιάσει στη Στέγη το έργο του Μπερνάρ Μαρί Κολτές, Στη μοναξιά των κάμπων με βαμβάκι, με πρωταγωνιστή τον Τζον Μάλκοβιτς.
Φέτος δέχτηκε την πρόταση του Φεστιβάλ να σκηνοθετήσει αρχαία τραγωδία στην Επίδαυρο. Επέλεξε την Ιφιγένεια εν Αυλίδι του Ευριπίδη και βρίσκεται ήδη εδώ, έχοντας ξεκινήσει τις πρόβες για ένα ιδιαίτερα τολμηρό εγχείρημα, μια εντελώς πολιτική Ιφιγένεια.
Συναντήσαμε τον Κουλιάμπιν και τους συνεργάτες του κατά τη διάρκεια της πρώτης ανάγνωσης με τους Έλληνες ηθοποιούς, ανάμεσα στους οποίους η Μαρία Ναυπλιώτου (Κλυταιμνήστρα), ο Νίκος Ψαρράς (Αγαμέμνων), ο Νικόλας Παπαγιάννης (Μενέλαος), ο Θάνος Τοκάκης (Αχιλλέας), ο Δημήτρης Παπανικολάου (Πρεσβύτης) και η Ανθή Ευστρατιάδου στον ρόλο της Ιφιγένειας – τους υπόλοιπους ρόλους έχουν αναλάβει νεότεροι ηθοποιοί.
«Ήταν δική μου επιλογή το συγκεκριμένο έργο γιατί μιλάει για τον πόλεμο, για τα θύματα, για την "τακτική" του πολέμου».
«Ήταν δική μου επιλογή το συγκεκριμένο έργο γιατί πιστεύω ότι συνδέεται πάρα πολύ με τη σύγχρονη εποχή. Μιλάει για τον πόλεμο, για τα θύματα, για την “τακτική” του πολέμου, η οποία περιλαμβάνει πολιτική, ήθη, υποκρισία, ψευδοπατριωτισμό, θέματα που δυστυχώς παραμένουν επίκαιρα μέχρι σήμερα. Θεωρώ την Ιφιγένεια εν Αυλίδι ένα από τα αριστουργήματα του αρχαίου δράματος. Δεν είναι μόνο η πλοκή και το δράμα αλλά και το ότι θέτει ερωτήσεις σχετικά με το ποια είναι τα θύματα του πολέμου».
Αναρωτιέμαι αν αυτό σημαίνει ότι κάνει ευθεία αναφορά στην πατρίδα του, την οποία έχει εγκαταλείψει τα τελευταία χρόνια αντιδρώντας στον πόλεμο που βρίσκεται σε εξέλιξη. Μου απαντάει: «Δεν έχει να κάνει μόνο με όσα συμβαίνουν στην πατρίδα μου, καθώς δεν είναι το μόνο μέρος όπου διεξάγεται πόλεμος αυτήν τη στιγμή, και δεν ξέρουμε τι θα γίνει μελλοντικά. Αλλά, ναι, είναι μια αναφορά».
Βλέποντας μακέτες σκηνικών και κοστουμιών αναρτημένες στον χώρο της πρόβας, επιβεβαιώνω ότι πρόκειται για μια εντελώς σύγχρονη εκδοχή, καταρχάς αισθητικά, αν και εκείνος ισχυρίζεται ότι δεν παραπέμπουν απολύτως στο σήμερα.
«Είναι ξεκάθαρο ότι μιλάμε για το σήμερα, όλα το κάνουν αναγνωρίσιμο, αλλά όχι πολύ επιθετικά. Νομίζω ότι υιοθετούμε μια ουδέτερη αισθητική που μιλάει για το σήμερα. Δυστυχώς, τα προβλήματα που θέτει το έργο παραμένουν επίκαιρα». Η διανομή των ρόλων έγινε μετά από ακρόαση και μπορεί να μην ξέρει ελληνικά, αλλά έχει στη διάθεσή του τρεις βοηθούς που του μεταφράζουν κάθε λέξη και στίχο του έργου, το οποίο ήδη γνωρίζει παρά πολύ καλά. Μου εξηγεί: «Ξέρω το κείμενο και ό,τι λένε οι χαρακτήρες και θα έλεγα ότι ήδη το “ακούω” στη γλώσσα μου. Δεν είναι μαγεία, είναι εργασία».
Η παράσταση που ετοιμάζει το «τρομερό» παιδί του ρωσικού θεάτρου (αν και πλησιάζει τα 40, εξακολουθούν να του αποδίδουν τον χαρακτηρισμό, καθώς αποτέλεσε σκηνοθετικό φαινόμενο από τα 22 του και μετά με μια σειρά πρωτοποριακών και ανατρεπτικών παραστάσεων τόσο στο θέατρο Red Torch του Νοβοσιμπίρσκ, του οποίου έχει υπάρξει καλλιτεχνικός διευθυντής, όσο και στην όπερα και στο Μπαλσόι) προτείνει μια προσέγγιση που δεν έχουμε ξαναδεί, υπογραμμίζοντας την πολιτική διάσταση του έργου. Καταργεί τις συμβάσεις του αρχαίου δράματος, π.χ. τα χορικά, και τις αντικαθιστά από μια ανώτατη κρατική αρχή που παραπέμπει στη θεά Άρτεμη, ουσιαστικά μια μυστική εξουσία που κατευθύνει δόλια τη μοίρα των ανθρώπων.
Η σκηνοθέτιδα Ιώ Βουλγαράκη, που τελεί χρέη συμβούλου δραματουργίας δίπλα στον συνεργάτη του Κουλιάμπιν, Roman Dolzhansky, ο οποίος απουσίαζε από την πρόβα, εξηγεί: «Φέρνει τη δράση στο σήμερα, οι άνθρωποι που βλέπουμε στη σκηνή είναι σύγχρονοι. Ωστόσο δεν πρόκειται για διασκευή του έργου. Δεν είναι ένα νέο κείμενο, παραμένει το έργο του Ευριπίδη (μτφρ. Παντελή Μπουκάλα), αλλά μέσα από μια διαδικασία και δραματουργική επεξεργασία έχει πυκνώσει. Το θέμα είναι πώς θα παιχτεί και πώς νοηματοδοτηθεί αυτό το υλικό. Νομίζω ότι εδώ είναι το ενδιαφέρον του εγχειρήματος, ότι φέρνει στο σήμερα το κείμενο, αφήνοντάς το να λειτουργήσει και νοηματοδοτώντας αλλιώς τα πράγματα. Τα χορικά μέρη δεν υπάρχουν. Ο Χορός εδώ είναι μέρος της ανώτατης πολιτειακής αρχής και όσοι τον απαρτίζουν δρουν διαφορετικά σε κάθε περίσταση, εξυπηρετώντας κάθε φορά κάτι άλλο, που μένει να αποκαλυφθεί. Βρίσκονται διαρκώς εκεί και παρακολουθούν τα πάντα. Ο Κουλιάμπιν, νομίζω, κάνει μια παράσταση γι’ αυτό που τον καίει».
Η μόνιμη συνεργάτιδα του Κουλιάμπιν στην οργάνωση της παραγωγής Ekaterina Yakimova, μια νέα, χαμογελαστή γυναίκα, η οποία έχει εργαστεί σε όλες του τις δουλειές τα τελευταία σχεδόν δεκαπέντε χρόνια, μου λέει: «Είναι μεγάλη τιμή για εμάς, τόσο για τον Τιμοφέι όσο και για τη δημιουργική του ομάδα, που εργαζόμαστε στην Επίδαυρο. Είμαστε όλοι μας άνθρωποι του θεάτρου, στις σχολές μας έχουμε μελετήσει τις ελληνικές τραγωδίες, οπότε αποτελεί πολύ ξεχωριστή στιγμή για εμάς και ειδικά για τον ίδιο, που ενώ έχει σκηνοθετήσει παραστάσεις μεγάλης φόρμας, π.χ. στο θέατρο Μπαλσόι, είναι η πρώτη φορά που σκηνοθετεί σε ανοιχτό θέατρο. Παράλληλα, αποτελεί μεγάλη πρόκληση για εμάς το να κατανοήσουμε το υπέροχο κείμενο και για τους ηθοποιούς να το παρουσιάσουν μπροστά σε χιλιάδες θεατές. Αλλά μεγάλη πρόκληση είναι και για τον σχεδιαστή φωτισμού, τον σχεδιαστή ήχου, τον συνθέτη, τον δημιουργό video».
Η Ιφιγένεια εν Αυλίδι γράφτηκε από τον Ευριπίδη το 407 π.Χ., κατά την παραμονή του στην αυλή του βασιλιά Αρχελάου της Μακεδονίας, και διδάχθηκε έναν χρόνο μετά τον θάνατό του το 405 π.Χ., πιθανόν από το γιο ή τον εγγονό του. Ο Τιμοφέι Κουλιάμπιν, εμπνευσμένος από μια σειρά ανατριχιαστικών γεγονότων που όλοι γνωρίζουμε και έχουν συμβεί στην πατρίδα του, βρίσκει αντιστοιχίες με τον αρχαίο μύθο της θυσίας της Ιφιγένειας από τον Αγαμέμνονα και ετοιμάζει μια ιδιαίτερα αποκαλυπτική και καταγγελτική παράσταση, αποδεικνύοντας ότι τα μεγάλα κλασικά έργα δεν παύουν να μας απασχολούν και να επιβεβαιώνουν ότι ο άνθρωπος παραμένει ίδιος όσοι αιώνες και αν έχουν περάσει απ’ όταν γράφτηκαν.
Δείτε περισσότερες πληροφορίες για την παράσταση «Ιφιγένεια η εν Αυλίδι» εδώ.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LiFO.
