Το εγχειρίδιο του σύγχρονου δικτάτορα

Το εγχειρίδιο του σύγχρονου δικτάτορα Facebook Twitter
Ο Μουσολίνι και ο Χίτλερ τον Ιούνιο του 1940. Φωτ.: Wikimedia Commons
0

Ο ΜΠΕΝΙΤΟ ΜΟΥΣΟΛΙΝΙ –ο «Ντούτσε»– μοίραζε στο κοινό υπογεγραμμένες φωτογραφίες του, συχνά με προσωπικά μηνύματα. Η φωνή του Χίτλερ αντηχούσε διαρκώς σε μια ναζιστική Γερμανία που ήταν γεμάτη με εικόνες του Φύρερ. Ο Στάλιν ενσάρκωνε όχι μόνο το Κομμουνιστικό Κόμμα, αλλά και τον Άγιο Βασίλη της Ρωσίας. Ο Μάο Τσετούνγκ –ο Μεγάλος Τιμονιέρης– ήταν ο φιλόσοφος-βασιλιάς της Ανατολής. Και ο Φρανσουά «Πάπα Ντοκ» Ντιβαλιέ ήταν ο βουντού-προστάτης της Αϊτής.

Όλοι τους εμφανίζονταν ως εμπροσθοφυλακή του λαού, υποσχόμενοι νέες πολιτικές προσεγγίσεις, ενώ παράλληλα ύψωναν το ανάστημά τους πολύ πάνω από τις μάζες. Όπως ο Μακιαβέλι, ήξεραν ότι είναι καλύτερο να σε φοβούνται παρά να σε αγαπούν. Ωστόσο, λαχταρούσαν τη λατρεία και επιζητούσαν να προσκολληθούν για πάντα στην εξουσία, γεγονός που οδήγησε σε συστήματα καταστολής σχεδιασμένα έτσι ώστε να διατηρούν την ψευδαίσθηση της λαϊκής υποστήριξης.

Αυτά είναι μερικά από τα κοινά χαρακτηριστικά των δικτατόρων της σύγχρονης εποχής που διερευνά ο Ολλανδός ιστορικός Φρανκ Ντικότερ στο βιβλίο του How to Be a Dictator: The Cult of Personality in the Twentieth Century («Πώς να γίνεις δικτάτορας: Η λατρεία της προσωπικότητας στον 20ό αιώνα».

Καθ' όλη τη διάρκεια του 20ού αιώνα, εκατομμύρια άνθρωποι αποθέωναν τους δικτάτορές τους, ενώ υπέφεραν κάτω από βάναυσα και καταπιεστικά καθεστώτα. Οι δικτάτορες απολάμβαναν τον θαυμασμό των υπηκόων τους παρελαύνοντας μπροστά από μεγαλοπρεπή προεδρικά μέγαρα. Ο στόχος ήταν να δημιουργηθεί η ψευδαίσθηση της λαϊκής βούλησης.

Η λατρεία της προσωπικότητας στόχευε στην εξασφάλιση της υπακοής μέσω της απομόνωσης, υποτάσσοντας την ατομικότητα στις μάζες. Εμποτισμένη με δεισιδαιμονίες και μαγεία, έγινε ένα είδος θρησκοληψίας από πάνω προς τα κάτω.

Ο Χίτλερ παρουσίαζε τον εαυτό του ως μεσσία που διατηρούσε έναν μυστικιστικό δεσμό με τον γερμανικό λαό. Ο Ντιβαλιέ υποδαύλιζε τις φήμες για τις υπερφυσικές του δυνάμεις. Οι κομμουνιστικές χώρες διαπίστωσαν ότι η ανύψωση των ηγετών τους σε ιερές φιγούρες απέφερε καλύτερα αποτελέσματα από την προώθηση του διαλεκτικού υλισμού, τον οποίο οι περισσότεροι άνθρωποι δεν καταλάβαιναν.

Σε όλη τη διάρκεια της ιστορίας, οι δικτάτορες χρησιμοποίησαν μια σειρά από τακτικές για να εδραιώσουν την εξουσία. Έκαψαν βιβλία, βεβήλωσαν τάφους και κατεδάφισαν ιερούς χώρους, όλα σε μια προσπάθεια να ξαναγράψουν το παρελθόν και να διαμορφώσουν τη δική τους αφήγηση.

Οι δικτάτορες κερδίζουν τη μακροβιότητα συνδυάζοντας με επιτυχία τη λατρεία της προσωπικότητας με τον τρόμο. Στην αρχική φάση, ο ηγέτης πρέπει να ασκήσει αρκετή επιρροή για να νικήσει τους αντιπάλους του και να προσελκύσει την κοινή αποδοχή. Η λατρεία της προσωπικότητας υποβαθμίζει τόσο τους συμμάχους όσο και τους αντιπάλους, εξαναγκάζοντας τη συνεργασία τους μέσω της υποταγής.

Ωστόσο, καθώς αυτοί οι ηγέτες ωριμάζουν, γίνεται λιγότερο σαφές ποιος πραγματικά τους υποστηρίζει και ποιος τους αντιτίθεται. Ο δικτάτορας πρέπει τότε να επαναφέρει την τάξη μέσω ανελέητων εσωτερικών εκκαθαρίσεων. Και για να διατηρηθεί ο τρόμος, είναι ζωτικής σημασίας να διατηρηθεί η ψευδαίσθηση μιας προσωπικής σχέσης με τον λαό.

Αλλά όταν ο φόβος υποχωρήσει, χάνεται μαζί του και η ψευδαίσθηση της λατρείας του λαού. Ο Νικολάε Τσαουσέσκου εκφώνησε την παραδοσιακή του ομιλία μπροστά από το Παλάτι του Λαού τον Δεκέμβριο του 1989. Η ομιλία μεταδόθηκε τηλεοπτικά, αλλά οι κάμερες δεν έδειξαν «αυθόρμητες εκδηλώσεις αμέριστης υποστήριξης». Ο Τσαουσέσκου και η σύζυγός του θα κείτονταν νεκροί μέχρι το τέλος εκείνης της χρονιάς, αφού δικάστηκαν και εκτελέστηκαν για οικονομική καταστροφή και γενοκτονία.

Σε όλη τη διάρκεια της ιστορίας, οι δικτάτορες χρησιμοποίησαν μια σειρά από τακτικές για να εδραιώσουν την εξουσία. Έκαψαν βιβλία, βεβήλωσαν τάφους και κατεδάφισαν ιερούς χώρους, όλα σε μια προσπάθεια να ξαναγράψουν το παρελθόν και να διαμορφώσουν τη δική τους αφήγηση.

Μέσα από την εξέταση των καταβολών και των εφαρμογών του σύγχρονου αυταρχισμού, ο Dikötter ρίχνει φως σε ορισμένες ανησυχητικές πτυχές της σημερινής πολιτικής ζωής. Σ’ αυτούς τους καιρούς της αβεβαιότητας και του αναθεωρητισμού, βλέπουμε να αναδύονται οι ιδεολογικοί απόγονοι μερικών από τους πιο διαβόητους δεσπότες του 20ού αιώνα, άνθρωποι που βασίζονται στην αυτοδημιούργητη λατρεία της προσωπικότητάς τους και αποφεύγουν κάθε γνήσια πολιτική δέσμευση.

Με στοιχεία από την El País

Βιβλίο
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Ο στενός κύκλος του Χίτλερ: άγνωστες πτυχές

Βιβλίο / Ο στενός κύκλος του Χίτλερ: άγνωστες πτυχές

Στην άκρως διεισδυτική «Αυλή του Χίτλερ», που βασίζεται σε άγνωστα ως τώρα ντοκουμέντα, η ιστορικός Χάικε Γκέρτεμακερ αποκαλύπτει όλα τα πρόσωπα του στενού περιβάλλοντος του Φίρερ, από την πρώτη μέρα ανάληψης της εξουσίας έως το τέλος.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
«Ο θάνατος της δημοκρατίας»: Πώς η Γερμανία οδηγήθηκε στον ναζισμό

Βιβλίο / «Ο θάνατος της δημοκρατίας»: Πώς η Γερμανία οδηγήθηκε στον ναζισμό

Ο πανεπιστημιακός και ιστορικός Μπέντζαμιν Κάρτερ Χετ στο άκρως κατατοπιστικό «Ο θάνατος της δημοκρατίας» που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Διόπτρα εξετάζει τα αίτια που οδήγησαν από τη Δημοκρατία της Βαϊμάρης στον ναζισμό.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Τα μικρά κράτη στον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο

Αρχαιολογία & Ιστορία / Τα μικρά κράτη στον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο

Η ιστορία των πολέμων γράφεται από τη σκοπιά των ισχυρότερων κρατών που έλαβαν μέρος – των λεγόμενων Μεγάλων Δυνάμεων. Μικρότερα κράτη ενδιαφέρουν ελάχιστα – είτε ως απλά πιόνια, είτε ως αφορμές για δράση (ή αδράνεια) από τις Μεγάλες Δυνάμεις.
ΓΙΩΡΓΟΣ Θ. ΜΑΥΡΟΓΟΡΔΑΤΟΣ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Η Λυδία Κονιόρδου διαβάζει τον μονόλογο της Λούλας Αναγνωστάκη «Ο oυρανός κατακόκκινος»

Lifo Videos / «Ιδού εγώ»: Η Λυδία Κονιόρδου ερμηνεύει το «Ουρανός Κατακόκκινος» της Λούλας Αναγνωστάκη στο LIFO.gr

O απολογισμός ζωής μιας γυναίκας που βλέπει γύρω της τον κόσμο να διαλύεται, η προσωπική εμπλοκή στη συλλογική μνήμη, μια ποιητική εκδοχή της δυστυχίας που γεννά η σύγχρονη πραγματικότητα.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Φεστιβάλ Βιβλίου Χανίων: Τόπος συνάντησης για τη λογοτεχνία και τις ιδέες

Βιβλίο / Φεστιβάλ Βιβλίου Χανίων: Τόπος συνάντησης για τη λογοτεχνία και τις ιδέες

Με ένα πλούσιο πρόγραμμα με καλεσμένους από 16 χώρες και τιμώμενο πρόσωπο τον ποιητή Τίτο Πατρίκιο, το φετινό φεστιβάλ σημείωσε τη μεγαλύτερη προσέλευση στην ιστορία του.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Γιατί μας γοητεύει ακόμα ο «Καβγατζής της Βρέστης»;

The Review / Γιατί μας γοητεύει ακόμα ο «Καβγατζής της Βρέστης»;

Ο Χρήστος Παρίδης και η Βένα Γεωργακοπούλου, με αφορμή τη νέα έκδοση του έργου του Ζαν Ζενέ, εξετάζουν τους λόγους που μπορεί να μας αφορά ακόμα και σήμερα το θρυλικό βιβλίο του 1945. ― ΠΕΡΙΕΧΕΙ ΤΟΛΜΗΡΗ ΓΛΩΣΣΑ
ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ
100 βιβλία που ξεχωρίσαμε για αυτό το καλοκαίρι

Βιβλίο / 100 βιβλία να διαβάσεις κάτω από ένα αρμυρίκι ή στην πόλη με το κλιματιστικό στο φούλ

Κλασική λογοτεχνία, σύγχρονοι συγγραφείς, δοκίμια, ιστορία, αυτοβελτίωση, βιβλία για το «μικρό» να μην είναι όλη την ώρα στο iPad. Kάτι για όλους για να περάσει όμορφα, ήσυχα και ποιοτικά το καλοκαίρι.
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΜΑΡΙΑ ΔΡΟΥΚΟΠΟΥΛΟΥ
Κι όμως, πέρασε μισός αιώνας από την αυγή των Talking Heads

Βιβλίο / Κι όμως, πέρασε μισός αιώνας από την αυγή των Talking Heads

Τέτοιες μέρες πριν από πενήντα χρόνια, το γκρουπ έκανε το ντεμπούτο του στην σκηνή του θρυλικού κλαμπ CBGB στη Νέα Υόρκη, κι ένα νέο βιβλίο ακολουθεί την πορεία τους από τις πρώτες τους ημέρες μέχρι το είδος εκείνο της επιτυχίας που συνήθως έρχεται με τα δικά της προβλήματα
THE LIFO TEAM
Η βιογραφία του Μίλαν Κούντερα κυκλοφόρησε μόλις στα ελληνικά

Βιβλίο / Η βιογραφία του Μίλαν Κούντερα κυκλοφόρησε μόλις στα ελληνικά

Η Γαλλίδα κριτικός λογοτεχνίας της «Monde», Φλοράνς Νουαβίλ, στο «Μίλαν Κούντερα: Γράψιμο... Τι ιδέα κι αυτή!», αποκαλύπτει καίριες στιγμές και συγγραφικές αλήθειες του καλού της φίλου, αναιρώντας όλες τις κατηγορίες που συνδέονταν με το όνομά του.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Πάουλο Σκoτ

Βιβλίο / Πάουλο Σκoτ: «Στη Βραζιλία ο ρατσισμός είναι παντού, στη λογοτεχνία, στους στίχους της σάμπα»

Πότε ρεαλιστικό, πότε στρατευμένο, πότε αστυνομικής υφής, πότε μια τρελή και ξεκαρδιστική σάτιρα. Οι «Φαινότυποι» του Πάουλο Σκοτ είναι ένα αξιοσημείωτο βιβλίο. Μιλήσαμε με τον Βραζιλιάνο συγγραφέα για τη λογοτεχνία, την κατάσταση στη Βραζιλία και την αξία των λογοτεχνικών βραβείων.
ΒΕΝΑ ΓΕΩΡΓΑΚΟΠΟΥΛΟΥ
Κώστας Σπαθαράκης, εκδότης.

Κώστας Σπαθαράκης / Κώστας Σπαθαράκης: «Δεν έχουμε αφηγήσεις για τις ερωτικές μας σχέσεις, για τα νιάτα μας»

Για τον άνθρωπο πίσω από τις εκδόσεις αντίποδες, το μεγαλύτερο όφελος ήταν ότι, ενώ του άρεσε να είναι χωμένος μέσα στα βιβλία – μια μοναχική και ίσως ναρκισσιστική συνήθεια –, στην πορεία έμαθε να τη μετατρέπει σε εργαλείο κοινωνικότητας και επαφής με τους γύρω του.
M. HULOT
Χουάν Γκαμπριέλ Βάσκες: Ζούμε το τέλος του ανθρωπισμού

Βιβλίο / Χουάν Γκαμπριέλ Βάσκες: «Ζούμε το τέλος του ανθρωπισμού»

Ο πολυβραβευμένος Κολομβιανός συγγραφέας μιλά στη LiFO για τη βία που στοιχειώνει τη χώρα του, τη δύναμη της λογοτεχνίας να ανασύρει όσα κρύβει η Ιστορία, αλλά και για την αρχαιοελληνική φιλοσοφία ως σταθερή επιρροή του.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
H Gen Z όχι μόνο διαβάζει αλλά συγχρόνως αλλάζει και την ίδια την έννοια της ανάγνωσης

Βιβλίο / Η Gen Z δεν διαβάζει απλώς· επαναπροσδιορίζει την ανάγνωση

Οι εκπρόσωποι αυτής της γενιάς λατρεύουν την απόδραση, παίρνουν την λεγόμενη fan fiction τόσο σοβαρά όσο και τη λίστα Booker, αναβιώνουν κλασικά βιβλία από την Τζέιν Όστεν έως τον Ντοστογιέφσκι και μοιράζονται ιστορίες στις δικές τους κοινότητες.
THE LIFO TEAM
Γιατί ο Πέρσιβαλ Έβερετ πήρε το Πούλιτζερ με το «James»

Βιβλίο / Γιατί ο Πέρσιβαλ Έβερετ πήρε το Πούλιτζερ με το «James»

Ο Πέρσιβαλ Έβερετ έγραψε ένα άκρως επίκαιρο, δεδομένων των τελευταίων ημερών, βιβλίο, που ταυτόχρονα φιλοδοξεί να καταστεί κλασικό, για τον ρατσισμό και τη χαμένη ανθρωπιά, και κέρδισε το Εθνικό Βραβείο Λογοτεχνίας των ΗΠΑ και το Πούλιτζερ.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
«Πάμε στη Χονολουλού»: Ένα βιβλίο για τον μποέμ ρεμπέτη, κιθαρίστα και σκιτσογράφο Κώστα Μπέζο, που ξαναγράφει την ιστορία της Ελλάδας πριν από το 1940

Βιβλίο / «Πάμε στη Χονολουλού»: Ένα βιβλίο για τον μποέμ ρεμπέτη Κώστα Μπέζο

Τη δεκαετία του ’30 άνθισε στην Ελλάδα ένα μουσικό είδος «διαφυγής» από τη σκληρή πραγματικότητα, οι χαβάγιες. Ο Κώστας Μπέζος, αινιγματική μορφή μέχρι πρόσφατα και σημαντικός ρεμπέτης και σκιτσογράφος, έγραψε μια ανείπωτη ιστορία, διαφορετική από αυτή που η επίσημη ιστορία έχει καταγράψει για την εποχή του Μεσοπολέμου.  
M. HULOT
Εύα Μπαλταζάρ: «Η αγάπη που σε φυλακίζει δεν είναι αγάπη»

Βιβλίο / Εύα Μπαλταζάρ: «Η αγάπη που σε φυλακίζει δεν είναι αγάπη»

Η Καταλανή συγγραφέας, που έχει εξελιχθεί σε σημείο αναφοράς της σύγχρονης queer λογοτεχνίας, μεταφράζεται παγκοσμίως και τη θαυμάζει ο Αλμοδόβαρ, μιλά στη LiFO για το τι σημαίνει να ζεις ελεύθερα.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ