Λάκης Παπαστάθης (1943-2023): «Για να καταλάβουμε την παράδοση, πρέπει να συγκρουστούμε μαζί της»

«Για να καταλάβουμε την παράδοση, πρέπει να συγκρουστούμε μαζί της». Facebook Twitter
Δεν είμαι υπέρ της αναπαραγωγής της παράδοσης, αλλά υπέρ της ζωντανής σχέσης μαζί της, και, όταν χρειαστεί, υπέρ της ρήξης με την παράδοση και της δημιουργίας μιας νέας σχέσης. Φωτ.: Σπύρος Στάβερης
0

— Είναι διάλειμμα από τις ταινίες τα διηγήματα;
Έτσι το νόμιζα. Να σου πω πώς έγινε: όταν γύριζα τον Βιζυηνό στην Τουρκία, το Μόνον της ζωής του ταξείδιον, ήθελα να νιώσω την αγωγή του συγγραφέα. Πώς είναι να γράφεις για την παιδική σου ηλικία, όπως έγραφε ο Βιζυηνός. Δεν είχα σκοπό να τα εκδώσω. Είναι λίγο μεταφυσικό αυτό και ηχεί λίγο γελοίο, και όμως, γύρω από τη Βιζύη, στο Σεράι, στο Καραπουρτζέ και σε διάφορα χωριά, όταν το απόγευμα κλεινόμασταν στο ξενοδοχείο, άρχιζα να γράφω για να δω πώς ένιωθε εκείνος. Έγινε το γύρισμα και στη συνέχεια άρχισα να προβληματίζομαι πάρα πολύ πάνω στον κινηματογράφο και στη λογοτεχνία. Ο κινηματογράφος δεν έχει έννοιες. Δεν μπορείς να πεις τη λέξη «λευκότης», θα δείξεις τη συγκεκριμένη λευκότητα. Είναι δέσμιος του συγκεκριμένου το σινεμά, ενώ η λογοτεχνία έχει έννοιες, μπορείς δηλαδή να περιγράψεις οτιδήποτε. Άρχισα να σκέφτομαι πώς περιγράφεις έναν άνθρωπο στη λογοτεχνία σε σχέση με το πώς τον περιγράφει ένας ηθοποιός στο σινεμά. Στην πρώτη περιγράφεις έναν άνθρωπο όπως θέλεις, υποτίθεται ιδανικά. Στο σινεμά, όμως, έχεις μια άλλη πολυτέλεια. Μπορεί να πει κάτι ο ηθοποιός που να σου γυρίσει το κεφάλι ανάποδα, μπορεί να παίξει κάτι που δεν είχες προβλέψει. Υπάρχει μέσα μου μια αλληλεπίδραση μεταξύ της λογοτεχνίας και του κινηματογράφου σε τέτοιο βαθμό, που όταν κάνω σινεμά κάπου υπάρχει η λογοτεχνία κι όταν κάνω λογοτεχνία κάπου υπάρχει το σινεμά. Αυτή είναι η πορεία της ζωής μου. Δεν μπορείς να την προ- καθορίσεις. Μελετώντας τις τέσσερις ταινίες και τα τέσσερα βιβλία μου είναι κάπως σαν να μαθαίνω τον εαυτό μου. Όχι όπως θα μου τον μάθει ένας ψυχίατρος. Τον μαθαίνω να χορεύει σε σχέση με τη ζωή. Πώς το ένα και το άλλο με κάνουν να πλησιάζω τη ζωή. Με τα διηγήματα που γράφω είναι σαν να σταματάω σε κάποιο στιγμιότυπο της ζωής.

— Πού μπαίνει, όμως, πιο εύκολα η τελεία; Σ’ ένα διήγημα ή σε μια ταινία;
Και η λογοτεχνία και το σινεμά είναι ανοιχτά κείμενα. Δεν υπάρχει τέλος. Το πιστεύω αυτό, παρόλο που φαίνεται ότι κλείνουν κάπως, την επόμενη στιγμή κάπως ανοίγουν. Είναι αυτό που μου έλεγε ο δάσκαλός μου, ο Δαμιανός: δεν υπάρχει τέλος, απλώς πιάνουμε ένα κομμάτι της ζωής και το στερεώνουμε. Κάτι συνεχίζεται.

Ήμασταν αριστεροί, ήμασταν Λαμπράκηδες και μην ξεχνάς πως οι Λαμπράκηδες ήταν συνδεδεμένοι με το πολιτιστικό κίνημα της Ελλάδας. Όχι γιατί είχαν πρόεδρο τον Θεοδωράκη. Απλώς η Αριστερά εκδικήθηκε τη Δεξιά μέσω της τέχνης.

— Τα διηγήματά σας, λόγω του μικρού μεγέθους τους, μοιάζουν περισσότερο με σημειώσεις, πράγματα που δεν θέλετε να ξεχάσετε.
Θέλω να τα θυμάμαι, αλλά, από την άλλη μεριά, μη νομίζεις πως είναι η αντιγραφή της ζωής. Από τη στιγμή που γράφονται οι δυο πρώτες αράδες, νιώθεις ότι υπάρχει στο φόντο, σαν ταμπούρλο, η ζωή, αλλά υπάρχει και κάτι άλλο. Από το ένα μανίκι σε τραβάει το βίωμα και η ακρίβειά του κι από το άλλο η ανάγκη της λογοτεχνίας. Φαντάζομαι, αν συνεχίσω να γράφω διηγήματα, θα τείνουν σ' ένα όλο και πιο μικρό μέγεθος. Νομίζω, δε, πως τα διηγήματα τείνουν στην πιο κοφτή αφήγηση και την ποίηση. Εξάλλου, η σχέση μου με τη λογοτεχνία άρχισε να δημιουργείται από την επαφή μου με τα θηρία του 19ου αιώνα. Παπαδιαμάντης, Βιζυηνός, Μιχαήλ Μητσάκης, Βικέλας. Βέβαια, δεν μπορείς να γράψεις με τον τρόπο τους, πάντα γράφεις θαυμάζοντάς τους, ενώ είσαι ένας άνθρωπος του παρόντος. Θαυμάζεις τον Βιζυηνό, ζεις στο 2011 και κάνεις μια δική σου σύνθεση. Το ψωμί της Ελλάδας είναι το παρελθόν της.

— Γι’ αυτό λέτε σε μια φράση στο βιβλίο ότι πρέπει να ξαναζωντανέψουμε την παράδοση;
Δεν είμαι υπέρ της αναπαραγωγής της παράδοσης, αλλά υπέρ της ζωντανής σχέσης μαζί της, και, όταν χρειαστεί, υπέρ της ρήξης με την παράδοση και της δημιουργίας μιας νέας σχέσης. Ο Σαββόπουλος έχει γράψει ένα πολύ ωραίο τραγούδι, το «Κανονάκι», που λέει την περίφημη φράση: «Βρίσκει την καινούργια βία και ξανασαρκώνεται». Η σχέση με την παράδοση είναι βίαιη. Ενωνόμαστε μαζί της για να βρούμε καινούργιο νόημα σ' αυτή και τη ζωή μας. Η αναπαραγωγή της παραδόσεως ανήκει στην Ακροδεξιά, στον Ιωάννη Μεταξά και σε διάφορους επιγόνους.

— Με τον Δαμιανό συγκρουστήκατε;
Δεν του συγχωρώ ότι έκανε τόσο λίγο θέατρο και τόσο λίγες ταινίες. Τον ευγνωμονώ που βρέθηκα δίπλα του στην Ευδοκία και, παρόλο που ήμουν ένα παιδάκι είκοσι χρόνων, με αντιμετώπιζε ισότιμα. Άκουγε κι εφάρμοζε πολλές φορές τις απόψεις μου. Ο Δαμιανός είναι το φαινόμενο ενός ανθρώπου που δεν είχε ιδέα από κινηματογράφο. Αυτή η άγνοια ήταν το πιο δημιουργικό του μέρος στο σινεμά και πολλές φορές ήταν στα όρια της αυτοκαταστροφής. Δεν χρειάζεται να ξέρεις και πολλά. Αν είσαι ξερόλας, δεν έχεις αυτό το παρθενικό βλέμμα στα πράγματα. Το νιώθω στη λογοτεχνία, που είμαι πάνω κάτω άσχετος. Κάπου το ψάχνεις και κάτι βρίσκεις. Όπως λέει και ο Ελύτης: «Όσο γερνώ, τόσο λιγότερα καταλαβαίνω. Η πείρα μού ξέμαθε τον κόσμο».

«Για να καταλάβουμε την παράδοση, πρέπει να συγκρουστούμε μαζί της» Facebook Twitter
Φωτογραφία από τα γυρίσματα της ταινίας «Το μόνον της ζωής του ταξίδειον» (2001).

— Ποια στοιχεία έκαναν την «Ευδοκία» την πιο σπουδαία ελληνική ταινία;
Η ρίζα του ενστίκτου και της αυθεντικότητας. Η πίστη στον λαϊκό κόσμο. Η πίστη στον έρωτα. Ότι μπορεί να υπάρξει κεραυνοβόλος έρωτας μεταξύ ενός φαντάρου και μιας πουτάνας κι αυτό να κινήσει τη Γη.

— Οι περισσότεροι ήρωες των διηγημάτων προέρχονται από το σινάφι σας;
Και τα 19 διηγήματα έχουν σχέση με την τέχνη. Ο Χατζιδάκις, ο Σαββόπουλος, το Ελεύθερο Θέατρο. Υπάρχουν κι άλλοι, απλοί άνθρωποι, που προσπαθούν ν’ ακολουθήσουν το μυστήριο της ελεύθερης έκφρασης μέσα από την τέχνη. Αυτό είναι που με συγκινεί. Υπάρχει ένα πρόβλημα στην Ελλάδα: ο απλός κόσμος δεν επικοινωνεί με την τέχνη. Επικοινωνεί μόνο με την τηλεόραση και νομίζει πως το «Νησί» είναι τέχνη. Τον πηγαίνεις μετά να δει ένα αριστούργημα κι αρχίζει να νιώθει άσχημα διότι δεν έχει εθιστεί στο αριστούργημα.

— Στην Ελλάδα, όμως, ούτε η τέχνη δεν προσπάθησε να επικοινωνήσει με τον απλό άνθρωπο.
Και αυτό σωστό. Αλλά η τέχνη θέλει και κάποια αφαίρεση και αποδοχή των συμβάσεων. Όπως ξέρεις, κάνω επί 34 χρόνια την εκπομπή «Παρασκήνιο». Όταν ξεκινήσαμε, το 1976, μετά τη χούντα, ζεστοί, με αριστερές ιδέες και με αγάπη για τον κόσμο, πιστεύαμε ότι αυτό το είδος του «Παρασκηνίου» θα κυριαρχήσει, θα μάθει στον κόσμο την τέχνη. Έχουν περάσει τόσα χρόνια και όπως τότε ήμασταν σαν τη μύγα μέσ’ στο γάλα, έτσι είμαστε και σήμερα.

— Ναι, αλλά αυτή είναι και η συνήθης απάντηση της Αριστεράς: «Εμείς κάνουμε και λέμε το σωστό κι όλοι οι άλλοι δεν καταλαβαίνουν».
Ήμασταν αριστεροί, ήμασταν Λαμπράκηδες και μην ξεχνάς πως οι Λαμπράκηδες ήταν συνδεδεμένοι με το πολιτιστικό κίνημα της Ελλάδας. Όχι γιατί είχαν πρόεδρο τον Θεοδωράκη. Απλώς η Αριστερά εκδικήθηκε τη Δεξιά μέσω της τέχνης. Μετά την ήττα του Εμφυλίου η νίκη της Αριστεράς ήταν αυτή. Απλώς, μετά από κάποια στιγμή μάς καθόρισε ιδεολογικά με λανθασμένο τρόπο. Παίζαμε το ταξικό και το μαρξιστικό παιχνίδι πολύ άγρια και το καταλάβαμε αργά. Τώρα, στο «Παρασκήνιο», δεν μας ενδιαφέρει αν είσαι Αριστερός ή Δεξιός, αλλά η ποιότητα των ανθρώπων που είναι μέσα στο κάδρο.

«Για να καταλάβουμε την παράδοση, πρέπει να συγκρουστούμε μαζί της» Facebook Twitter
Ο Λάκης Παπαστάθης σε καφενείο της Επάνω Σκάλας Μυτιλήνης (1987).

— Σήμερα, δηλώνετε ακόμα Αριστερός;
Είδα τον Αγγελόπουλο στην τηλεόραση προχθές, που δήλωσε πως είναι Αριστερός εν συγχύσει, κάτι που ερμηνεύει κανείς όπως θέλει. Εγώ έχω απομακρυνθεί εντελώς. Τελευταία, με συγκίνησε κάπως η Δημοκρατική Αριστερά, που είναι φίλοι και τους παρακολουθώ, αλλά είναι δέσμιοι του παρελθόντος.

— Φάνηκε λίγη στην κρίση η Αριστερά;
Ελάχιστη, όχι απλώς λίγη. Με πολύ παλιό και κομματικό λόγο. Δεν μπορώ, δυστυχώς, να τους ακούσω καθόλου. Είμαι μακριά.

— Φοβάστε μην μπερδευτούν οι ιδιότητές σας;
Είναι ήδη μπερδεμένες. Μην ξεχνάς ότι το σινεμά είναι μια κοπιώδης προσπάθεια και τα χρόνια έχουν στοιβαχτεί. Θέλω να κάνω ταινίες, αλλά νομίζω ότι σίγουρα θα γράφω. Έτσι όπως είναι το σινεμά, με την αδυναμία σχέσης με το κοινό και με τους Έλληνες παραγωγούς που είναι «νεάντερταλ», συνιστά μια κατάσταση φρίκης.

— Πάντως, δεν αδικηθήκατε πολύ από τη ζωή;
Δεν νιώθω καθόλου αδικημένος, ούτε από την προσωπική μου ζωή ούτε από την οικονομική μου κατάσταση, κι έχω σημαντικούς φίλους. Αυτό είναι η μεγάλη παιδεία, οι φίλοι. Έχω κάνει πάνω από χίλιες συνεντεύξεις με σημαντικούς ανθρώπους. Και ηλίθιος να ήμουνα, κάτι θα έπαιρνα από αυτούς. Το «Παρασκήνιο» είναι το κύριο πανεπιστήμιό μου.

— Τελικά, μήπως η ομαλότητα και όχι η κρίση παράγει πολιτισμό;
Βέβαια. Δεν πρέπει να φτάσουμε στο αντίθετο σημείο, να πεινάνε οι συγγραφείς για να γράψουν καλά. Έγραψε ένα ωραίο κείμενο ο Βάρναλης τη δεκαετία του ’20, που στηλιτεύει την αστική τάξη, η οποία ήθελε τους καλλιτέχνες φτωχούς και ρακένδυτους. Δεν χρειάζεται να κοιμούνται στα παγκάκια οι καλλιτέχνες. Είναι ανεξάρτητη η φτώχια απ’ τη δημιουργικότητα.

ΤΟ ΑΡΘΡΟ ΑΥΤΟ ΔΗΜΟΣΙΕΥΤΗΚΕ ΓΙΑ ΠΡΩΤΗ ΦΟΡΑ ΣΤΙΣ 1.6.2011

Βιβλίο
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Μπεν Γουίλσον: «Η χαοτική εικόνα της Αθήνας είναι το μυστικό της αντοχής και της επιτυχίας της»

Βιβλίο / Μπεν Γουίλσον: «Η χαοτική εικόνα της Αθήνας είναι το μυστικό της αντοχής της»

Από τη Βαβυλώνα ως την Αθήνα, ο διάσημος ιστορικός και συγγραφέας βλέπει τις πόλεις ως ζωντανούς οργανισμούς, όπου η ιστορία γράφεται από τους ανθρώπους και όχι από τα κτίρια – με δημόσιες διεκδικήσεις και αντιστάσεις στο gentrification.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
10 βιβλία που διαπνέονται από 10 ελληνικά νησιά και τόπους - από τις Σπέτσες και την Άνδρο ως την Κρήτη και τη Μύκονο

Βιβλίο / 10 βιβλία για 10 ελληνικά νησιά και τόπους - από τις Σπέτσες και την Άνδρο ως την Κρήτη και τη Μύκονο

Δεν είναι λίγα τα βιβλία που ξεδίπλωσαν και ενίοτε αποθέωσαν κρυφές ή φανερές μεριές της Ελλάδας και κατέληξαν να γίνουν συνώνυμα συγκεκριμένων τόπων. Από τις ονειρικές, σχεδόν ψυχεδελικές Σπέτσες στον Μάγο του Φόουλς μέχρι τη Μάνη του Φέρμορ.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Ocean Vuong: «Πίσω από τη βιτρίνα της χιπστεριάς κρύβεται ο φόβος»

ΑΠΟΚΛΕΙΣΤΙΚΟ / Ocean Vuong: «Πίσω από τη βιτρίνα της χιπστεριάς κρύβεται ο φόβος»

Ο Αυτοκράτορας της Χαράς είναι ένα λογοτεχνικό επίτευγμα. Ένα μεγάλο μυθιστόρημα με ιστορίες απλών ανθρώπων που τις σχέσεις τους ορίζουν η καλοσύνη και η αλληλεγγύη. Με αφορμή την κυκλοφορία του, ένας από τους πιο ταλαντούχους συγγραφείς της γενιάς του μιλάει για τη λογοτεχνία, τους ήρωές του, την queer ταυτότητα και την κατάσταση όπως διαμορφώνεται στην Αμερική του Τραμπ σε μια συνέντευξη-ποταμό.
M. HULOT
Η Λυδία Κονιόρδου διαβάζει τον μονόλογο της Λούλας Αναγνωστάκη «Ο oυρανός κατακόκκινος»

Lifo Videos / «Ιδού εγώ»: Η Λυδία Κονιόρδου ερμηνεύει το «Ουρανός Κατακόκκινος» της Λούλας Αναγνωστάκη στο LIFO.gr

O απολογισμός ζωής μιας γυναίκας που βλέπει γύρω της τον κόσμο να διαλύεται, η προσωπική εμπλοκή στη συλλογική μνήμη, μια ποιητική εκδοχή της δυστυχίας που γεννά η σύγχρονη πραγματικότητα.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Φεστιβάλ Βιβλίου Χανίων: Τόπος συνάντησης για τη λογοτεχνία και τις ιδέες

Βιβλίο / Φεστιβάλ Βιβλίου Χανίων: Τόπος συνάντησης για τη λογοτεχνία και τις ιδέες

Με ένα πλούσιο πρόγραμμα με καλεσμένους από 16 χώρες και τιμώμενο πρόσωπο τον ποιητή Τίτο Πατρίκιο, το φετινό φεστιβάλ σημείωσε τη μεγαλύτερη προσέλευση στην ιστορία του.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Γιατί μας γοητεύει ακόμα ο «Καβγατζής της Βρέστης»;

The Review / Γιατί μας γοητεύει ακόμα ο «Καβγατζής της Βρέστης»;

Ο Χρήστος Παρίδης και η Βένα Γεωργακοπούλου, με αφορμή τη νέα έκδοση του έργου του Ζαν Ζενέ, εξετάζουν τους λόγους που μπορεί να μας αφορά ακόμα και σήμερα το θρυλικό βιβλίο του 1945. ― ΠΕΡΙΕΧΕΙ ΤΟΛΜΗΡΗ ΓΛΩΣΣΑ
ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ
100 βιβλία που ξεχωρίσαμε για αυτό το καλοκαίρι

Βιβλίο / 100 βιβλία να διαβάσεις κάτω από ένα αρμυρίκι ή στην πόλη με το κλιματιστικό στο φούλ

Κλασική λογοτεχνία, σύγχρονοι συγγραφείς, δοκίμια, ιστορία, αυτοβελτίωση, βιβλία για το «μικρό» να μην είναι όλη την ώρα στο iPad. Kάτι για όλους για να περάσει όμορφα, ήσυχα και ποιοτικά το καλοκαίρι.
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΜΑΡΙΑ ΔΡΟΥΚΟΠΟΥΛΟΥ
Κι όμως, πέρασε μισός αιώνας από την αυγή των Talking Heads

Βιβλίο / Κι όμως, πέρασε μισός αιώνας από την αυγή των Talking Heads

Τέτοιες μέρες πριν από πενήντα χρόνια, το γκρουπ έκανε το ντεμπούτο του στην σκηνή του θρυλικού κλαμπ CBGB στη Νέα Υόρκη, κι ένα νέο βιβλίο ακολουθεί την πορεία τους από τις πρώτες τους ημέρες μέχρι το είδος εκείνο της επιτυχίας που συνήθως έρχεται με τα δικά της προβλήματα
THE LIFO TEAM
Η βιογραφία του Μίλαν Κούντερα κυκλοφόρησε μόλις στα ελληνικά

Βιβλίο / Η βιογραφία του Μίλαν Κούντερα κυκλοφόρησε μόλις στα ελληνικά

Η Γαλλίδα κριτικός λογοτεχνίας της «Monde», Φλοράνς Νουαβίλ, στο «Μίλαν Κούντερα: Γράψιμο... Τι ιδέα κι αυτή!», αποκαλύπτει καίριες στιγμές και συγγραφικές αλήθειες του καλού της φίλου, αναιρώντας όλες τις κατηγορίες που συνδέονταν με το όνομά του.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Πάουλο Σκoτ

Βιβλίο / Πάουλο Σκoτ: «Στη Βραζιλία ο ρατσισμός είναι παντού, στη λογοτεχνία, στους στίχους της σάμπα»

Πότε ρεαλιστικό, πότε στρατευμένο, πότε αστυνομικής υφής, πότε μια τρελή και ξεκαρδιστική σάτιρα. Οι «Φαινότυποι» του Πάουλο Σκοτ είναι ένα αξιοσημείωτο βιβλίο. Μιλήσαμε με τον Βραζιλιάνο συγγραφέα για τη λογοτεχνία, την κατάσταση στη Βραζιλία και την αξία των λογοτεχνικών βραβείων.
ΒΕΝΑ ΓΕΩΡΓΑΚΟΠΟΥΛΟΥ