Πριν από 50 χρόνια κυκλοφόρησε για πρώτη φορά το «Αρχιπέλαγος Γκουλάγκ»

Πριν από 50 χρόνια κυκλοφόρησε για πρώτη φορά το «Αρχιπέλαγος Γκουλάγκ» Facebook Twitter
O Αλεξάντερ Σολζενίτσιν το 1953, την ημέρα της απελευθέρωσης του μετά από οκτώ χρόνια στο γκουλάγκ.
0


ΣΗΜΕΡΑ Η ΛΕΞΗ
«γκουλάγκ» χρησιμοποιείται συχνά μεταφορικά, αλλά στη Σοβιετική Ένωση το γκουλάγκ –  ένα ακρωνύμιο που προσδιόριζε το σύστημα στρατοπέδων καταναγκαστικής εργασίας –  ήταν μια πραγματικότητα. Εκατομμύρια άνθρωποι έζησαν και πέθαναν στα πολλά «νησιά» του γκουλάγκ που ήταν διασκορπισμένα στην αχανή χώρα. Τα χειρότερα βρίσκονταν στη βορειοανατολική Σιβηρία, όπου οι κρατούμενοι εργάζονταν σε θερμοκρασίες πολλών βαθμών κάτω από το μηδέν ενώ οι θερμίδες που τους δίνονταν ήταν ανεπαρκείς για να τους διατηρήσουν στη ζωή.

Η εμπειρία αυτή ήταν τόσο διαφορετική από οτιδήποτε είχαν φανταστεί οι δυτικοί διανοούμενοι, ώστε οι αναφορές των επιζώντων από τα γκούλαγκ γίνονταν συχνά αντικείμενο χλευασμού, ιδίως στη Γαλλία, όπου η μαρξιστική ιδεολογία ήταν πιο ισχυρή. Όλα αυτά άλλαξαν όταν η λεπτομερής καταγραφή του Αλεξάντερ Σολζενίτσιν για το γκουλάγκ βγήκε λαθραία από την ΕΣΣΔ. «Το Αρχιπέλαγος Γκουλάγκ: Ένα πείραμα λογοτεχνικής έρευνας», που δημοσιεύθηκε πριν από πενήντα χρόνια, ήταν κάτι πολύ περισσότερο από μια λεπτομερή περιγραφή που συντάχθηκε από τις μαρτυρίες εκατοντάδων ανθρώπων – ήταν αναμφισβήτητα ένα από το κορυφαία έργα μη μυθοπλαστικής πεζογραφίας του 20ού αιώνα.

Στο κάτεργο, ο Σολζενίτσιν συνειδητοποίησε σταδιακά τη θεμελιώδη φαινάκη της ιδεολογικής σκέψης: την ιδέα ότι το κακό προκύπτει από τους κακούς ανθρώπους και ότι το μόνο που χρειάζεται είναι να απαλλαγούμε από αυτούς. Κάθε άλλο.

Αφιερωμένο σε «όλους εκείνους που δεν έζησαν» για να διηγηθούν την ιστορία τους, το «Αρχιπέλαγος Γκουλάγκ» καταδεικνύει ένα ναδίρ της ανθρωπότητας με σχεδόν απύθμενη ωμότητα. Σε ένα αξιομνημόνευτο απόσπασμα, ο Σολζενίτσιν συλλογίζεται ότι αν οι διανοούμενοι των θεατρικών έργων του Τσέχωφ που αναρωτιόντουσαν πώς θα ήταν τα πράγματα σε μερικές δεκαετίες είχαν πληροφορηθεί τις απίστευτες αγριότητες, τα βασανιστήρια και τις απάνθρωπες συνθήκες που επικρατούσαν στα γκουλάγκ ... «κανένα από τα έργα του Τσέχωφ δεν θα έφτανε στο τέλος του, επειδή όλοι οι ήρωες θα είχαν οδηγηθεί στο τρελάδικο».

Πριν από 50 χρόνια κυκλοφόρησε για πρώτη φορά το «Αρχιπέλαγος Γκουλάγκ» Facebook Twitter
Όμάδα κρατουμένων που εργάζονταν σε εργοτάξια. Φωτ.: Κρατικό Μουσείο Ιστορίας των Νότιων Ουραλίων.

Όσοι είχαν παραδεχτεί κάποιες από τις φρικαλεότητες συχνά τις απέδιδαν εξ ολοκλήρου στον Στάλιν, λες και ο Λένιν δεν θα έκανε τέτοια πράγματα, όπως αποδεικνύει όμως ο Σολζενίτσιν, ο Λένιν ήταν εκείνος που είχε στήσει το σύστημα των γκουλάγκ, ξεκαθαρίζοντας μάλιστα ότι τέτοιες μέθοδοι σωφρονισμού θα αποτελούσαν μόνιμα χαρακτηριστικά του νέου καθεστώτος. Σε όσους Δυτικούς φαντάζονται ότι αυτό το σύστημα τιμωρίας δεν θα μπορούσε να συμβεί στη χώρα τους, ο Σολζενίτσιν προειδοποιεί: «Αλίμονο, το Κακό του εικοστού αιώνα μπορεί να συμβεί οπουδήποτε στη γη».

Πώς ήταν δυνατόν να συμβεί αυτό το Κακό; Ο Σαίξπηρ και ο Σίλερ προφανώς δεν αντιλαμβάνονταν μια ιδιαίτερη φύση του κακού, γράφει ο Σολζενίτσιν, επειδή οι κακοί στα έργα τους «αναγνωρίζουν τους εαυτούς τους ως τέτοιους και γνωρίζουν ότι οι ψυχές τους είναι μαύρες», εκείνοι όμως που διαπράττουν το μεγαλύτερο κακό είναι αυτοί που θεωρούν τους εαυτούς τους καλούς: «Η ιδεολογία  είναι αυτή είναι που δίνει στον κακό την απαραίτητη σταθερότητα και αποφασιστικότητα ... την κοινωνική θεωρία που βοηθάει στο να φαίνονται οι πράξεις του καλές ... στα δικά του μάτια και στα μάτια των άλλων».

Το «Αρχιπέλαγος Γκούλαγκ» δεν είναι μόνο ιστορία, αλλά και αυτοβιογραφία. Στο γκουλάγκ Ο Σολζενίτσιν συνάντησε τη «μεγάλη διχάλα» της ζωής στη φυλακή: Επιλέγει κανείς «να επιβιώσει με οποιοδήποτε τίμημα», ακόμη και εις βάρος των άλλων; «Από αυτό το σημείο οι δρόμοι πηγαίνουν και προς τα δεξιά και προς τα αριστερά. . . Αν δεξιά, χάνεις τη ζωή σου, αν πας αριστερά, χάνεις τη συνείδησή σου».

Πριν από 50 χρόνια κυκλοφόρησε για πρώτη φορά το «Αρχιπέλαγος Γκουλάγκ» Facebook Twitter
Κρατούμενοι που δούλευαν στην κατασκευή της διώρυγας Λευκής Θάλασσας-Βαλτικής

Στο κάτεργο, ο Σολζενίτσιν συνειδητοποίησε σταδιακά τη θεμελιώδη φαινάκη της ιδεολογικής σκέψης: την ιδέα ότι το κακό προκύπτει από τους κακούς ανθρώπους και ότι το μόνο που χρειάζεται είναι να απαλλαγούμε από αυτούς. Κάθε άλλο. «Η γραμμή που διαχωρίζει το καλό από το κακό δεν περνάει μέσα από τα κράτη, ούτε ανάμεσα στις κοινωνικές τάξεις, ούτε ανάμεσα στα πολιτικά κόμματα - αλλά μέσα από κάθε ανθρώπινη καρδιά». Παραδόξως, το «Αρχιπέλαγος Γκούλαγκ» μετατρέπεται σε μια αισιόδοξη παραβολή για την αναγέννηση μιας ψυχής. «Εκεί έθρεψα την ψυχή μου», καταλήγει ο Σολζενίτσιν, «και λέω χωρίς δισταγμό: ‘Ευλογημένη να είσαι, φυλακή, που υπήρξες στη ζωή μου!’».

Με στοιχεία από την The Wall Street Journal

Βιβλίο
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Γιατί ο Πέρσιβαλ Έβερετ πήρε το Πούλιτζερ με το «James»

Βιβλίο / Γιατί ο Πέρσιβαλ Έβερετ πήρε το Πούλιτζερ με το «James»

Ο Πέρσιβαλ Έβερετ έγραψε ένα άκρως επίκαιρο, δεδομένων των τελευταίων ημερών, βιβλίο, που ταυτόχρονα φιλοδοξεί να καταστεί κλασικό, για τον ρατσισμό και τη χαμένη ανθρωπιά, και κέρδισε το Εθνικό Βραβείο Λογοτεχνίας των ΗΠΑ και το Πούλιτζερ.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
«Πάμε στη Χονολουλού»: Ένα βιβλίο για τον μποέμ ρεμπέτη, κιθαρίστα και σκιτσογράφο Κώστα Μπέζο, που ξαναγράφει την ιστορία της Ελλάδας πριν από το 1940

Βιβλίο / «Πάμε στη Χονολουλού»: Ένα βιβλίο για τον μποέμ ρεμπέτη Κώστα Μπέζο

Τη δεκαετία του ’30 άνθισε στην Ελλάδα ένα μουσικό είδος «διαφυγής» από τη σκληρή πραγματικότητα, οι χαβάγιες. Ο Κώστας Μπέζος, αινιγματική μορφή μέχρι πρόσφατα και σημαντικός ρεμπέτης και σκιτσογράφος, έγραψε μια ανείπωτη ιστορία, διαφορετική από αυτή που η επίσημη ιστορία έχει καταγράψει για την εποχή του Μεσοπολέμου.  
M. HULOT
Εύα Μπαλταζάρ: «Η αγάπη που σε φυλακίζει δεν είναι αγάπη»

Βιβλίο / Εύα Μπαλταζάρ: «Η αγάπη που σε φυλακίζει δεν είναι αγάπη»

Η Καταλανή συγγραφέας, που έχει εξελιχθεί σε σημείο αναφοράς της σύγχρονης queer λογοτεχνίας, μεταφράζεται παγκοσμίως και τη θαυμάζει ο Αλμοδόβαρ, μιλά στη LiFO για το τι σημαίνει να ζεις ελεύθερα.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
ΕΠΕΞ Φάνη, ψηλά το κεφάλι!

Βιβλίο / Φάνη, ψηλά το κεφάλι!

Το πρώτο βιβλίο του Φάνη Παπαδημητρίου είναι μια συγκινητική εξομολόγηση για το ατύχημα στα 19 του που τον καθήλωσε σε αμαξίδιο, την πάλη του με τον τζόγο και τον αγώνα που έδωσε να ξαναφτιάξει τη ζωή του «μετά το τσουνάμι που ήρθε και τα σάρωσε όλα».
M. HULOT
«Τι ωραίο πλιάτσικο!»: Όταν η «αργόσχολη» τάξη εργάζεται σκληρά για το Κακό

Το πίσω ράφι  / «Τι ωραίο πλιάτσικο!»: Όταν η «αργόσχολη» τάξη εργάζεται σκληρά για το Κακό

Πιστή στην κλασική μορφή του μυθιστορήματος, αλλά ταυτόχρονα ανατρεπτική και μεταμοντέρνα, η καυστική σάτιρα του Τζόναθαν Κόου για τη βρετανική άρχουσα τάξη των αρχών της δεκαετίας του ’90 διαβάζεται μονορούφι.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
ΕΠΕΞ Γυναικείες φωνές από διαφορετικά μέρη του κόσμου

Βιβλίο / Από τη Μαλαισία μέχρι το Μεξικό: 5 νέα βιλία που αξίζει να διαβάσετε

5 συγγραφείς από διαφορετικά σημεία του πλανήτη χαράζουν νέους δρόμους στη λογοτεχνία. Ανάμεσά τους, η Τζόχα Αλχάρθι που κέρδισε το Booker και η βραβευμένη με Πούλιτζερ Κριστίνα Ριβέρα Γκάρσα.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Ποιοι ήταν οι αληθινοί «σκλάβοι» της ηδονής στην Αρχαία Ρώμη;

Αρχαιολογία / Ποιοι ήταν οι αληθινοί «σκλάβοι» της ηδονής στην Αρχαία Ρώμη;

Η διακεκριμένη ιστορικός Mary Beard στο βιβλίο της «Οι Ρωμαίοι Αυτοκράτορες. Οι ηγεμόνες του αρχαίου ρωμαϊκού κόσμου», παρουσιάζει τη ζωή και το έργο των αυτοκρατόρων μέσα από ανεκδοτολογικές αφηγήσεις και συναρπαστικές λεπτομέρειες, που θυμίζουν απολαυστικό μυθιστόρημα. Ένα από τα πιο ενδιαφέροντα κεφάλαια εστιάζει στον ρόλο των δούλων, τόσο στην καθημερινή ζωή όσο και στη σεξουαλική ζωή των Ρωμαίων αυτοκρατόρων.
M. HULOT
Τα μικρά ανεξάρτητα βιβλιοπωλεία ενώνουν τις δυνάμεις τους

Βιβλίο / Τα μικρά ανεξάρτητα βιβλιοπωλεία ενώνουν τις δυνάμεις τους

Από την Αμοργό ως την Αλεξανδρούπολη και από την Ξάνθη ως τη Μυτιλήνη, τα μικρά βιβλιοπωλεία αποκτούν για πρώτη φορά συλλογική φωνή. Βιβλιοπώλες και βιβλιοπώλισσες αφηγούνται τις προσωπικές τους ιστορίες, αλλά και τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
«Μικρή μου, ας τους αφήσουμε αυτούς τους κερατάδες τους καλόγερους»

Lifo Videos / «Μικρή μου, ας τους αφήσουμε αυτούς τους κερατάδες τους καλόγερους»

Η Αγλαΐα Παππά διαβάζει ένα απόσπασμα από τις βέβηλες και αμφιλεγόμενες «120 Μέρες των Σοδόμων» του Μαρκησίου ντε Σαντ, ένα βιβλίο αναγνωρισμένο πλέον ως αξεπέραστο λογοτεχνικό αριστούργημα και χαρακτηρισμένο ως «εθνικός θησαυρός» της Γαλλίας.
THE LIFO TEAM
Το «προπατορικό αμάρτημα» του Τζο Μπάιντεν

Βιβλίο / Ποιο ήταν το θανάσιμο σφάλμα του Τζο Μπάιντεν;

Ένα νέο βιβλίο για τον πρώην Πρόεδρο αποτελεί καταπέλτη τόσο για τον ίδιο όσο και για τη δουλοπρεπή κλίκα πιστών και μελών της οικογένειάς του, που έκαναν το παν για να συγκαλύψουν τον ραγδαίο εκφυλισμό της γνωστικής του ικανότητας.
THE LIFO TEAM
ΕΠΕΞ Συγγραφείς/ Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου

Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου / 8 Έλληνες συγγραφείς ξαναγράφουν τους μύθους και τις παραδόσεις

Η Λυσιστράτη ερμηνεύει τις ερωτικές σχέσεις του σήμερα, η Ιφιγένεια διαλογίζεται στην παραλία και μια Τρωαδίτισσα δούλα γίνεται πρωταγωνίστρια: 8 σύγχρονοι δημιουργοί, που συμμετέχουν με τα έργα τους στο φετινό Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου, συνομιλούν με τα αρχαία κείμενα και συνδέουν το παρελθόν με επίκαιρα ζητήματα.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Τζούντιθ Μπάτλερ: «Θέλουμε να ζήσουμε με ανοιχτή ή με κλειστή καρδιά;»

Τζούντιθ Μπάτλερ / «Θέλουμε να ζήσουμε με ανοιχτή ή με κλειστή καρδιά;»

Μια κορυφαία προσωπικότητα της σύγχρονης παγκόσμιας διανόησης μιλά στη LiFO για τo «φάντασμα» της λεγόμενης ιδεολογίας του φύλου, για το όραμα μιας «ανοιχτόκαρδης κοινωνίας» και για τις εμπειρίες ζωής που της έμαθαν να είναι «ένας άνθρωπος ταπεινός και ταυτόχρονα θαρραλέος».
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Ντίνος Κονόμος

Βιβλίο / «Ο κύριος διευθυντής (καλό κουμάσι) έχει αποφασίσει την εξόντωσή μου…»

Ο Ντίνος Κονόμος, λόγιος, ιστοριοδίφης και συγγραφέας, υπήρξε συνεχιστής της ζακυνθινής πνευματικής παράδοσης στον 20ό αιώνα. Ο συγγραφέας Φίλιππος Δ. Δρακονταειδής παρουσιάζει έργα και ημέρες ενός ανθρώπου που «δεν ήταν του κόσμου τούτου».
ΦΙΛΙΠΠΟΣ Δ. ΔΡΑΚΟΝΤΑΕΙΔΗΣ