Αλεξάντρ Ισάγιεβιτς Σολζενίτσιν. Από τον Κωστή Παπαγιώργη

Αλεξάντρ Ισάγιεβιτς Σολζενίτσιν. Από τον Κωστή Παπαγιώργη Facebook Twitter
Ο Αλεξάντρ Ισάγιεβιτς είναι κατηγορηματικός: καταδικάζει την ιδέα του πολιτικού κόμματος ως μορφώματος «συλλογικού εγωισμού». Η ρωσική Δημοκρατία θα πρέπει να βασιστεί στις τοπικές συλλογικότητες, ως κίνημα εκ των κάτω.
0

Όταν ένα καράβι έχει 99 τρύπες στο κύτος του, και από τις καλύτερες προθέσεις να διαπνέεται κανείς, είναι αδύνατο να τις φτιάξει όλες αμέσως». Ο άνθρωπος που μιλάει έχει γράψει, μεταξύ άλλων, το Αρχιπέλαγος Γκουλάγκ και Το μοσχάρι κουτούλησε στη βελανιδιά, το θέμα του είναι η σημερινή Ρωσία, και οι απαντήσεις του δίνονται στον Βιτάλι Τρετιακόφ (περ. Άρδην, τεύχος 61), διευθυντή της εφημερίδας «Τα Νέα της Μόσχας». 

Γόνος Κοζάκων διανοουμένων, μαθηματικός που σπούδασε τη λογοτεχνία δι’ αλληλογραφίας, ο Σολζενίτσιν συνελήφθη το 1945 επειδή σε μιαν επιστολή του κατέκρινε τον Στάλιν, έζησε σε στρατόπεδο καταναγκαστικής εργασίας και, όταν αποφυλακίστηκε, έγινε διάσημος δημοσιεύοντας στο Νόβυ Μιρ το Μια μέρα από το ζωή του Ιβάν Ντενίσοβιτς. Το ’70 τιμάται με το Νόμπελ, το ΄72 απελαύνεται από την ΕΣΣΔ και εγκαθίσταται στις ΗΠΑ, ενώ σήμερα ζει στη Ρωσία.

Ποια Ρωσία; Με την κατάρρευση του ’90, η χώρα γνώρισε μια εποχή γενικού πλιάτσικου όπου ο κρατικός μηχανισμός εξαρθρώθηκε, η μαφία άπλωσε τα πλοκάμια της παντού και ο πληθυσμός έφτασε μέχρι σημείου να στερείται ακόμα και τις πατάτες. Αν μετράει η γνώμη του, ο Σολζενίτσιν το οφείλει στο γεγονός ότι δεν είναι πολιτικός, αλλά κρατάει το ρόλο
ενός θεματοφύλακα της παράδοσης, κάτι σαν Ντοστογιέφσκι του 20ου και του 21ου αιώνα. 

Το βαθύτερο ζήτημα είναι η σοβούσα φυσική παρακμή του ρώσικου λαού, που μοιάζει περιθωριοποιημένος, χωρίς διακριτή ιστορική ταυτότητα και χωρίς δυνατότητες να περιφρουρήσει το μέλλον του.

Παρότι ανήκουν σε μια παγκόσμια δύναμη, όπως και οι Κινέζοι, οι Ρώσοι δε γνώρισαν ποτέ δημοκρατικό καθεστώς. Άρα δεν ξέρουν τι είναι τα Κόμματα, εκτός από τις άνωθεν «κατασκευασμένες» παρατάξεις του Κρεμλίνου. Ο Αλεξάντρ Ισάγιεβιτς είναι κατηγορηματικός επ’ αυτού: καταδικάζει την ιδέα του πολιτικού κόμματος ως μορφώματος «συλλογικού εγωισμού». Η ρωσική Δημοκρατία θα πρέπει να βασιστεί στις τοπικές συλλογικότητες, ως κίνημα εκ των κάτω. Εθισμένος στην υπακοή και τον τρόμο, ο Ρώσος αγνοεί την αντιπροσώπευση. Τα κόμματα άλλωστε έχουν πυραμιδική λογική· όσο μεγάλη και αν είναι η βάση της πυραμίδας, τελικά στην κορυφή μόνο ένα πουλάκι μπορεί να πατήσει. Θυμίζει τίποτα αυτή η εικόνα; Η σκέψη ότι, βήμα βήμα, περνώντας από το ένα επίπεδο στο άλλο μέσω εκλογών, μπορεί να εξυγιανθεί ο ρώσικος πολιτικός μηχανισμός, ουσιαστικά αντιγράφει τη δυτική λογική του φιλελευθερισμού. Η αντιπροσώπευση είναι σκληρό σύστημα: λύνει τα χέρια των αντιπροσώπων και κλειδώνει απέξω τους αντιπροσωπευόμενους. 

Διόλου τυχαίο ότι ο Σολζενίτσιν ασκεί κριτική στην ιδεολογία των «ανθρώπινων δικαιωμάτων» -στο μπαγιάτικο καρβέλι του φιλελευθερισμού-επικαλούμενος τις «ανθρώπινες υποχρεώσεις». Η βαθύτητα παντός δικαιώματος είναι -σε τελευταία ανάλυση και αναγωγή -ηθική. Ωστόσο η ηθική δεν θεσμοποιείται. Δεν μπορείς να θεσμοθετήσεις την καλοσύνη των πολιτών, το νόμο της καρδιάς, τον οίκτο και τη φιλοφροσύνη. Το μέσα ρώσικο μυαλό όμως μόνο έτσι μπορεί να συλλάβει την πολιτική. «Η αυταπάρνηση μπορεί να εγγυηθεί την ηθική επίλυση κάθε διαμάχης…»

Ακόμα και το ζήτημα του «ρώσικου εθνικισμού» και της ξενοφοβίας; Ειδικά η ξενοφοβία δεν αποτελεί ίδιο του Ρώσου. Άλλωστε, μια αυτοκρατορία που απαρτίζεται -και πιο σωστά απαρτιζόταν- από 120 εθνότητες δεν θα επιβίωνε αν κατατρυχόταν από παρόμοια κεντρομόλα σύνδρομα. Σε σχέση με τη Γερμανία, η οποία δεν ανέχθηκε τη Δημοκρατία της Βαϊμάρης, η Ρωσία δεν είχε καμιά περίοδο δημοκρατική. Οι Γερμανοί ασφυκτιούσαν μέσα στον εναγκαλισμό της Ευρώπης, ενώ οι Ρώσοι έζησαν -αρχικά- τη μακρά περίοδο του θεσμοθετημένου κομμουνισμού σαν «έξοδο» προς τα ευρωπαϊκά ιδεώδη.

Βασική και έμμονη θέση του Λένιν ήταν η καταπίεση των Ρώσων προς όφελος των άλλων εθνοτήτων. Στην ίδια γραμμή κινήθηκε και ο Στάλιν. Στο τωρινό Σύνταγμα, τονίζει ο Σολζενίτσιν, η λέξη «Ρώσος»  δεν απαντάται. Πως να εξηγηθεί ότι η ρώσικη γλώσσα ήταν μητρική για το 60% του ουκρανικού πληθυσμού και σήμερα εκδιώκεται βάναυσα, υφιστάμενη το νόμο του οστρακισμού; Η απόσυρση του στόλου της Μαύρης Θάλασσας από τη Σεβαστούπολη -που δεν εκχωρήθηκε στην Ουκρανία ούτε επί Χρουτσώφ- συνιστά τεράστια προσβολή για τη ρώσικη ιστορία του 19ου και του 20ου αιώνα. Πως μπορεί η Ρωσία να αποκοπεί από τον ρώσικο πληθυσμό της Ουκρανίας, που ανέρχεται σε πολλά εκατομμύρια ψυχές;

Επόμενο είναι η περιβόητη «σύγκρουση των πολιτισμών» να ακούγεται στα αυτιά του παλαιού Ρώσου στρεβλά, υποκρύπτοντας μιαν άλλη, πιο ρεαλιστική σύγκρουση: ανάμεσα στον Τρίτο Κόσμο και το Χρυσό Δισεκατομμύριο. Το χάσμα μεταξύ πλούσιων και φτωχών είναι πιο έκδηλο. Αλλά το βαθύτερο ζήτημα είναι η σοβούσα φυσική παρακμή του ρώσικου λαού, που μοιάζει περιθωριοποιημένος, χωρίς διακριτή ιστορική ταυτότητα και χωρίς δυνατότητες να περιφρουρήσει το μέλλον του. 

Όταν ο Τρετιακόφ φέρνει τη συζήτηση στη σαφή ιστορική απειλή, ήτοι στη στρατηγική συμμαχία του βορειο-ατλαντικόυ πολιτισμού (Βορειοαμερικανική Ένωση, Δυτικοευρωπαική Ένωση και Ρωσοανατολική Ένωση), ο Σολζενίτσιν παραδέχεται ότι η χώρα του δεν δείχνει να έχει τα πολιτιστικά αποθέματα για να αντέξει. Φοβάται την κινέζικη επίδραση, τους αγγλο-αμερικανισμούς που παρεισφρέουν στη γλώσσα και, βέβαια, το πνεύμα της πανθρησκείας που κατά τα φαινόμενα θα επικρατήσει. Αν η Ρωσία προσχωρήσει στην ευρω-ατλαντικη συμμαχία θα οδηγηθεί στην παρακμή του χριστιανικού της πολιτισμού.

Η αφανής αλλά δρώσα «λατινική γραμμή» ανάμεσα στα δυτικά και ανατολικά ευρωπαϊκά κράτη φαίνεται πως δεν αφήνει αλώβητη τη Ρωσία -το μεγαλύτερο διχοτομημένο έθνος στη σημερινή Ευρώπη. 

Αλεξάντρ Ισάγιεβιτς Σολζενίτσιν. Από τον Κωστή Παπαγιώργη Facebook Twitter
Ο εξόριστος Σοβιετικός συγγραφέας Αλέξανδρος Σολζενίτσιν, δίνει ομιλία στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ, Ιούνιος 1978

Το άρθρο δημοσιεύτηκε στην έντυπη LIFO στις 26.10.2006. Ψηφιοποιείται πρώτη φορά.

Βιβλίο
0

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Το πίσω ράφι/ Εμανουέλ Καρέρ «Ένα ρωσικό μυθιστόρημα»

Το πίσω ράφι / Ένα επτασφράγιστο μυστικό που προκάλεσε αμηχανία και πάταγο

Προκλητικός, ωμός, συχνά σοκαριστικός, ο Εμανουέλ Καρέρ εξερευνά στο «Ένα ρωσικό μυθιστόρημα» το οικογενειακό του παρελθόν, φέρνοντας σε δύσκολη θέση ακόμα και τα πιο κοντινά του πρόσωπα.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
Ζυμώνοντας ψωμί και ταριχεύοντας έναν νεκρό στην αρχαία Αίγυπτο

Αναγνώσεις / Ζυμώνοντας ψωμί και ταριχεύοντας έναν νεκρό στην αρχαία Αίγυπτο

Πώς ήταν η ζωή στην αρχαία Αίγυπτο; Ένας Αμερικανός αρχαιολόγος περιγράφει το 24ωρο των ανθρώπων κάθε ιδιότητας και κοινωνικής τάξης στις Θήβες της αρχαίας Αιγύπτου μέσα από ιστορίες που θα μπορούσαν να είναι αληθινές.
THE LIFO TEAM
Ανί Ερνό: «Όπως η σεξουαλική επιθυμία, έτσι και η μνήμη δεν σταματά ποτέ»

Βιβλίο / Ανί Ερνό: «Όπως η σεξουαλική επιθυμία, έτσι και η μνήμη δεν σταματά ποτέ»

Η Γαλλίδα συγγραφέας που τιμήθηκε με το Νόμπελ Λογοτεχνίας γεφυρώνει, με τη μυθιστορηματοποίηση της μνήμης, τη μεγάλη λογοτεχνία, από τον Μαρσέλ Προυστ μέχρι τον σύγχρονό μας Εντουάρ Λουί. Γεννήθηκε σαν σήμερα το 1940.
ΝΙΚΟΣ ΜΠΑΚΟΥΝΑΚΗΣ
ΕΠΕΞΕΡΓ. Παύλος Μεθενίτης «Αμανίτα μουσκάρια»

Το πίσω ράφι / Όταν μια ολόκληρη διμοιρία ανταρτών ξεκληρίστηκε από παραισθησιογόνα μανιτάρια

Στηριγμένο σε πραγματικά γεγονότα, το μυθιστόρημα «Αμανίτα μουσκάρια» του Παύλου Μεθενίτη εξερευνά το ζήτημα των ουσιών ως καταφύγιο αλλά και ως καταστροφή, και μας παρασύρει σ’ ένα ταξίδι ποτισμένο από την ελληνική πραγματικότητα, παραμονές της οικονομικής κρίσης.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
Arsenale: Το πιο απρόσμενο βιβλιοπωλείο των Κυκλάδων φτιάχτηκε στην Ανάφη

Βιβλίο / Arsenale: Το πιο απρόσμενο βιβλιοπωλείο των Κυκλάδων φτιάχτηκε στην Ανάφη

Σε ένα νησί που μετρά λιγότερους από 300 μόνιμους κατοίκους, ένα παλιό καραβόσπιτο μεταμορφώθηκε σε ένα καταφύγιο πολιτισμού γεμάτο βιβλία, μουσικές και μικρούς θησαυρούς.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Μαρκ Τουέιν, «Οι περιπέτειες του Χακ Φιν»

Το πίσω ράφι / Το μυθιστόρημα του Μαρκ Τουέιν που έθαψαν οι κριτικοί και το αποθέωσε ο Χέμινγουεϊ

Στις «Περιπέτειες του Χακ Φιν» ο Μαρκ Τουέιν έπλασε τον πιο ελεύθερο ήρωα της αμερικανικής λογοτεχνίας, που αρνήθηκε τους κανόνες της κοινωνίας του και ένωσε την τύχη του με έναν σκλάβο δραπέτη.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
Ο Σάχης του Ιράν και η Αμερική που δεν μπορούσε να φανταστεί την ζωή χωρίς αυτόν

Βιβλίο / Ο Σάχης του Ιράν και η Αμερική που δεν μπορούσε να φανταστεί τη ζωή χωρίς αυτόν

Ένα νέο βιβλίο με τίτλο «Βασιλεύς των Βασιλέων», όπως αποκαλούσε τον εαυτό του ο Ρεζά Παχλαβί, εστιάζει στις διαδοχικές κυβερνήσεις των ΗΠΑ που «αποδέχτηκαν πρόθυμα τις φαντασιώσεις του, τόσο για τον εαυτό του όσο και για τη χώρα του».
THE LIFO TEAM
Γωγώ Ατζολετάκη: «Οι άνθρωποι της τρίτης ηλικίας δεν είναι “ληγμένα προϊόντα”»

Βιβλίο / Γωγώ Ατζολετάκη: «Οι άνθρωποι της τρίτης ηλικίας δεν είναι “ληγμένα προϊόντα”»

Σταρ Ελλάς στα νιάτα της, διακρίθηκε ως ηθοποιός, θιασάρχης, ραδιοφωνική παραγωγός, δοκιμάστηκε επίσης στη συγγραφή έχοντας κυκλοφορήσει μέχρι τώρα επτά βιβλία μαζί με το πρόσφατο «Η τρίτη άνοιξη» (εκδ. Επίμετρο), που έδωσε και το έναυσμα γι’ αυτήν τη συνέντευξη.
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
O Δημήτρης Γκιώνης, οι ένδοξες μέρες της «Ελευθεροτυπίας» και το σημερινό μιντιακό σούπερ μάρκετ

Οι Αθηναίοι / O Δημήτρης Γκιώνης, οι ένδοξες μέρες της «Ελευθεροτυπίας» και το σημερινό μιντιακό σούπερ μάρκετ

Ο 81χρονος δημοσιογράφος και συγγραφέας που για δεκαετίες διηύθηνε τις πολιτιστικές σελίδες της Ελευθεροτυπίας, αφηγείται τη συναρπαστική καριέρα του στη LiFO
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Κλαίρη Μιτσοτάκη: «Η αξιοπρέπεια και η φιλία είναι τα θεμέλια της ζωής μας»

Βιβλίο / Κλαίρη Μιτσοτάκη: «Η αξιοπρέπεια και η φιλία είναι τα θεμέλια της ζωής μας»

Η σπουδαία μεταφράστρια, που έχει αφιερώσει μεγάλο μέρος της δουλειάς της στον Μαρσέλ Προυστ, μας ξεναγεί στον πολύπλοκο κόσμο του και εκφράζει τον θυμό της για την πανταχού παρούσα απάτη της εποχής μας.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Η αλήθεια για τον «Συνταγματάρχη» Πάρκερ, τον διαβόητο μάνατζερ του Έλβις Πρίσλεϊ

Βιβλίο / Η αλήθεια για τον «Συνταγματάρχη» Πάρκερ, τον διαβόητο μάνατζερ του Έλβις Πρίσλεϊ

Ένα νέο βιβλίο με τίτλο «Ο Συνταγματάρχης και ο Βασιλιάς» εξερευνά τη συναρπαστική ζωή ενός ακούραστου κομπιναδόρου που προσπαθούσε απεγνωσμένα να ανακαλύψει εκ νέου τον εαυτό του.
THE LIFO TEAM
Γνώριζαν ή όχι οι Γερμανοί για τα εγκλήματα του Χίτλερ;

Βιβλίο / Γνώριζαν ή όχι οι Γερμανοί για τα εγκλήματα του Χίτλερ;

Πότε ακριβώς χάθηκε ο πόλεμος για τον Άξονα; Ποια ήταν η πιο σημαντική μάχη του πολέμου; Πόσο «συμμέτοχος» ήταν ο Γερμανικός λαός στο ολοκαύτωμα; Σ’ αυτά τα ερωτήματα επιχειρεί να απαντήσει μια νέα ογκώδης έκδοση με τίτλο «Η συνολική ιστορία του Β' Παγκοσμίου Πολέμου».
THE LIFO TEAM
Αudiobooks: Αντί να διαβάσεις το νέο βιβλίο της Σάλι Ρούνεϊ, το ακούς

Βιβλίο / Αudiobooks: Αντί να διαβάσεις το νέο βιβλίο της Σάλι Ρούνεϊ, το ακούς

Είναι νωρίς να πούμε πως αυτά τα ηχητικά λογοτεχνικά αρχεία μπορούν να αντικαταστήσουν το βιβλίο. Είναι όμως μια υπέροχη λύση για όσους θέλουν να διαβάσουν αλλά δεν έχουν χρόνο ή έχουν μπλοκάρει με το κανονικό διάβασμα.
ΙΩΑΝΝΑ ΠΑΝΑΓΟΠΟΥΛΟΥ