Η καθημερινή ζωή στην Αθήνα του 19ου αιώνα μέσα από τον Τύπο της εποχής

κολωνάκι 1900 Facebook Twitter
Πλουτάρχου και Ξενοκράτους, Κολωνάκι, 1900.
0

ΤΟ Ε’ ΑΣΤΥΝΟΜΙΚΟ ΤΜΗΜΑ, σήμερα στην οδό Καλλιδρομίου, ήταν από τα μεγαλύτερα της Αθήνας στα τέλη του δέκατου ένατου αιώνα. Η δικαιοδοσία του κάλυπτε μια πολύ μεγάλη περιοχή που περικλειόταν από τις οδούς Λυκαβηττού, Πατησίων και Πανεπιστημίου και έφτανε έως τα Τουρκοβούνια. Μέσα σ’ αυτό το μεγάλο τμήμα της πόλης που «επέβλεπε» το Ε’ Αστυνομικό ήταν και η οδός Χαριλάου Τρικούπη, που τότε την έλεγαν οδό Πινακωτών.

Φαίνεται πώς ο δρόμος αυτός στέγαζε, ανάμεσα σε άλλες δραστηριότητες, και πορνεία, που στη δημοσιογραφική γλώσσα της εποχής ονομάζονταν «δυσώνυμοι οίκοι». Σ’ έναν απ’ αυτούς τους οίκους στην οδό Πινακωτών, μία από τις εργαζόμενες είχε σύφιλη. Όταν ο διοικητής του τμήματος, λοχαγός Δ. Αράπογλους έμαθε ότι στο πορνείο «διαιτάται μυστική τις ιέρεια, πάσχουσα εκ συφιλιδικών», αποφάσισε να κάνει έρευνα, να βρει την «ιέρεια του έρωτα» και να την ανακρίνει.

Την Πέμπτη 19 Αυγούστου του 1893 ο διοικητής έφτασε στο πορνείο, αλλά η διευθύντριά του έγινε έξω φρενών και αρνήθηκε την είσοδο στον αστυνόμο. Αποκάλεσε, μάλιστα, το πορνείο της «κονσολάτο», δηλαδή προξενείο. Μετά από έρευνα πολλών ωρών, οι αστυνομικοί ανακάλυψαν το κορίτσι και το οδήγησαν στο Ε’ Αστυνομικό. Εκεί το εξέτασαν αστυΐατροι και, αφού διαπίστωσαν ότι είχε σύφιλη, την έστειλαν στο συφιλιδικό νοσοκομείο. 

Σε ένα άλλο σημείο της Αθήνας, πιο κεντρικό, στην πλατεία Συντάγματος, το Ξενοδοχείον της Αγγλίας στη γωνία με την οδό Ερμού είχε βρει έναν «εξωτικό» τρόπο για να προσελκύει την προσοχή των διερχομένων και των πελατών. Είχε προσλάβει ως θυρωρό έναν «αράπη». Ήταν ντυμένος πολύ κομψά, καθώς το μαύρο χρώμα του δέρματός του συνδυαζόταν με μια στολή στο χρώμα του «κινναμώμου», δηλαδή ήταν κανελί, που τη διακοσμούσαν κίτρινα σιρίτια. «Είναι ελαφρός και ευκίνητος, ομιλεί δε και τα ελληνικά αράπικα. Φορεί και φέσι».

Κάποια στιγμή όμως ο «αράπης» το έσκασε από τη δουλειά του και έγινε «μάγκας». Για το ξενοδοχείο, η απόδραση του θυρωρού ήταν μεγάλη απώλεια. Έτσι τον έψαξε και τον ξαναπροσέλαβε. Ο «αράπης» ξαναστήθηκε, λοιπόν, στην κεντρική πόρτα του Ξενοδοχείου της Αγγλίας, φορώντας το κόκκινο φέσι του αλλά και κόκκινο γιλέκο.

Για τις εφημερίδες οι πόλεις ήταν το πρώτο και το μεγαλύτερο εργαστήριο παραγωγής ιστοριών. Και η πόλη έδινε στις εφημερίδες άπειρες καθημερινές ιστορίες, μοναδικούς ήρωες και ηρωίδες, δραματικές και τραγελαφικές καταστάσεις, πολλές από τις οποίες αναδεικνύονταν ως larger than life, όπως θα λέγαμε σήμερα.

Κοντά στην πλατεία Συντάγματος, στην οδό Σταδίου, απέναντι ακριβώς από την Παλιά Βουλή, ίσως εκεί όπου σήμερα είναι το ιστορικό μπαρ Galaxy, ήταν το Καφενείο των Βουληφόρων, όπου σύχναζαν πολιτευτές, δημοσιογράφοι, καλλιτέχνες, συγγραφείς. Το καφενείο είχε και καλλιτεχνικό πρόγραμμα, με πρωταγωνίστρια μια Ιταλίδα σαντέζα, την Αντζιολίνα ντε Γκαούτιο. Η καλλιτέχνιδα, που προφανώς θα ήταν μέλος κάποιου περιοδεύοντος θιάσου όπερας ή οπερέτας, είχε ξεμείνει στην Αθήνα, μπορεί και για ερωτικούς λόγους.

Η ζωή της όμως δεν πρέπει να εξελίχτηκε όπως θα την ήθελε. Κι έτσι, μια κρύα μέρα του Ιανουαρίου του 1887 αποφάσισε να κοιμίσει για πάντα την καρδιά της, να δώσει ένα οριστικό τέλος. «Οικεία βουλήσει παρεδόθη εις τον αιώνιον ύπνον δι’ ασφυξίας, εξ ανθράκων ούς ήναψεν εν τω δωματίω της». Ένας κοινός τρόπος θανάτου, με κάρβουνα στο μαγκάλι. 

Προφανώς ο θάνατος της Αντζιολίνας δεν θα έγινε γνωστός λίγα τετράγωνα πιο πάνω, στη Νεάπολη, όπου εξελισσόταν ένας πρωτότυπος γυναικοκαβγάς. Δύο γειτόνισσες ξεμαλλιάστηκαν κυριολεκτικά κατηγορώντας η μία την άλλη ποιανής το σπίτι είχε περισσότερους ή λιγότερους κοριούς. Ήταν μια πρωτοφανής κοριολογομαχία, που φυσικά προκάλεσε την επέμβαση της Αστυνομίας, μολονότι όλη η πόλη δεν ήταν σε καλύτερη κατάσταση από πλευράς υγιεινής. Αλλά προτιμότερο να σου βγει το μάτι παρά το όνομα, όπως έλεγαν. 

Πάντως, η αστυνομία ήταν πανταχού παρούσα. Δεν της ξέφευγε τίποτα. (Τρόπος του λέγειν, μην το παίρνετε πολύ στα σοβαρά). Πώς, λοιπόν, θα μπορούσε να της ξεφύγει μια σεσημασμένη κλεφτοκοτού; Έτσι, μια μέρα του Μαΐου του 1893 η αστυνομία έβαλε τέλος στην αποδοτική δράση της «διαβόητης ορνιθοκλέπτριας». Η κυρία Χριστίνα –έτσι την έλεγαν– είχε ρημάξει όλα τα κοτέτσια του Μεταξουργείου. Δεν άφηνε όρνιθα και ορνιθοπούλι.

Όλες αυτές οι ιστορίες που καταγράφονται στον αθηναϊκό Τύπο του δέκατου ένατου αιώνα διασώζουν την καθημερινότητα της πόλης, μια πλούσια και ποικίλη ζωή που δεν θα τη βρούμε σε καμία μεγάλη Ιστορία. Για τις εφημερίδες οι πόλεις ήταν το πρώτο και το μεγαλύτερο εργαστήριο παραγωγής ιστοριών. Και η πόλη έδινε στις εφημερίδες άπειρες καθημερινές ιστορίες, μοναδικούς ήρωες και ηρωίδες, δραματικές και τραγελαφικές καταστάσεις, πολλές από τις οποίες αναδεικνύονταν ως larger than life, όπως θα λέγαμε σήμερα.

Το λεγόμενο penny press, δηλαδή οι εφημερίδες που πωλούνταν για μία πεντάρα, στράφηκε προς τον δρόμο για να διευρύνει το κοινό του προς τα μεσαία στρώματα των πόλεων. Τα αστυνομικά τμήματα, τα δικαστήρια, τα δημαρχεία, οι ταβέρνες και τα καταγώγια, τα πορνεία και οι χώροι θεάματος, οι αυλές των σπιτιών έγιναν οι προνομιακοί χώροι όπου έβρισκαν τα ρεπορτάζ τους, τις ανθρώπινες ιστορίες, δημιουργώντας έτσι ένα πρώτο επίπεδο καταγραφής. Η λογοτεχνία και αργότερα ο κινηματογράφος έδιναν άλλη διάσταση σε αυτές τις ιστορίες. Αλλά η πρώτη καταγραφή, το πυκνό αφηγηματικό υπόστρωμα, ανήκε στις εφημερίδες.  

ΑΘΗΝΑ 19ου ΑΙΩΝΑ
ΚΑΝΤΕ ΚΛΙΚ ΕΔΩ ΓΙΑ ΝΑ ΤΟ ΑΓΟΡΑΣΕΤΕ: Θανάσης Γιοχάλας, Ζωή Βαΐου, Η Αθήνα τον 19ο αιώνα - Εικόνες μιας οδοιπορίας μέσω του Τύπου, Eκδόσεις Βιβλιοπωλείον της Εστίας, Σελ.: 445  

Αυτό το υλικό καταγράφουν και ταξινομούν ο Θανάσης Γιοχάλας και η Ζωή Βαΐου στο βιβλίο τους Η Αθήνα τον 19ο αιώνα - Εικόνες μιας οδοιπορίας μέσω του Τύπου. Στους ίδιους συγγραφείς οφείλουμε το βιβλίο Ο Κίτσος ο λεβέντης, μια συλλογή μικρών και μεγάλων αγγελιών από τις εφημερίδες, ένα μοναδικό πανόραμα συναλλαγών κάθε είδους. Ο Θανάσης Γιοχάλας μαζί με την Τόνια Καφετζάκη είναι οι συγγραφείς του μοναδικού οδηγού/λεξικού Αθήνα, που έχει αγαπηθεί πολύ και βρίσκεται κιόλας στην έκτη του έκδοση. 

Στο βιβλίο για την Αθήνα τον δέκατο ένατο αιώνα με βάση τον Τύπο, οι ιστορίες παρουσιάζονται σε εννιά κεφάλαια που ορίζονται από την αστική γεωγραφία, που είναι τελικά και κοινωνική: Πλάκα - Μοναστηράκι - Ψυρρή - Ακρόπολη και τα γύρω, Εμπορικό Κέντρο (Αιόλου, Αθηνάς, πλ. Κοτζιά), πλατεία Συντάγματος και τα γύρω, Παριλίσσια, Νεάπολις - Εξάρχεια - Κολωνάκι, οδός Σταδίου, οδός Πανεπιστημίου, Ομόνοια - οδός Πειραιώς και τα γύρω, Πατησίων και οι γύρω περιοχές.

Η κατάσταση των δρόμων, ο φωτισμός, τα τροχαία ατυχήματα από τον ξέφρενο καλπασμό των αμαξών, η παραβατικότητα, ιδιαίτερα η πλούσια δράση των νυκτοκλεπτών, η πορνεία, η επαιτεία, οι συμπλοκές των κατοίκων, Ελλήνων και αλλοδαπών, οι γυναικοκαβγάδες, οι επίορκοι αστυνομικοί και η ατιμωτική αποπομπή τους, οι πετροπόλεμοι, οι πυρκαγιές, τα ζώα της πόλης, το κυνήγι του νερού, οι επιδημίες, οι κηδείες, η βία, οι λούστροι, οι πολιτικές αντιπαραθέσεις και τα επεισόδια που προκαλούνται εξαιτίας τους, η τεχνολογία, οι Ολυμπιακοί Αγώνες του 1896, είναι τα θεματικά πεδία όπου ανήκουν οι ιστορίες. 

ΑΓΟΡΑΣΤΕ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΕΔΩ

Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LiFO.

To νέο τεύχος της LiFO δωρεάν στην πόρτα σας με ένα κλικ.

Βιβλίο
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Ακύλλας Καραζήσης: «Μου αρέσει η λογοτεχνία του Θανάση Βαλτινού γιατί δεν ξέρεις ποτέ τι είναι αλήθεια και τι ψέμα»

The Book Lovers / Ακύλλας Καραζήσης: «Μου αρέσει η λογοτεχνία του Θανάση Βαλτινού γιατί δεν ξέρεις τι είναι αλήθεια και τι ψέμα»

Ο Νίκος Μπακουνάκης συζητάει με τον ηθοποιό και σκηνοθέτη Ακύλλα Καραζήση για την αναγνωστική διαδρομή του, που ξεκινάει από τον «Τομ Σόγερ» και τη Θεσσαλονίκη, περνάει από τον ρομαντικό κόσμο της Χαϊδελβέργης και φτάνει στην Αθήνα του θεάτρου και των κειμένων.
ΝΙΚΟΣ ΜΠΑΚΟΥΝΑΚΗΣ
Ιωάννα Τσιβάκου: «Δεν έχει χρόνο ο σημερινός άνθρωπος να γνωρίσει τον άλλον κι εδώ βρίσκεται η δυστυχία του»

Βιβλίο / Ιωάννα Τσιβάκου: «Δεν έχει χρόνο ο σημερινός άνθρωπος να γνωρίσει τον άλλον κι εδώ βρίσκεται η δυστυχία του»

Η συγγραφέας και ομότιμη καθηγήτρια Κοινωνιολογίας του Παντείου Πανεπιστημίου μιλά για την εποχή μας, τον χώρο της εκπαίδευσης και την ταυτότητα του νεοέλληνα.   
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
«Η άνοδος της δεξιάς συνδέεται με τις αποτυχίες της αριστεράς»

Βιβλίο / «Η άνοδος της δεξιάς συνδέεται με τις αποτυχίες της αριστεράς»

Ο Ντόναλντ Σασούν, ομότιμος καθηγητής Συγκριτικής Ευρωπαϊκής Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Queen Mary του Λονδίνου και άλλοτε στενός φίλος, συνεργάτης και επιμελητής των βιβλίων του Έρικ Χoμπσμπάουμ, μιλά στη LiFO.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Η Κάλλας δεν ήταν τραγική φιγούρα και δεν εγκατέλειψε την καριέρα της για τον Ωνάση

Βιβλίο / Η Κάλλας δεν ήταν τραγική φιγούρα και δεν εγκατέλειψε την καριέρα της για τον Ωνάση

Η συγγραφέας του βιβλίου “Diva”, Ντέζι Γκούντγουιν, τονίζει με άρθρο της στον Guardian ότι το να χαρακτηρίζει κανείς τη ζωή της κορυφαίας τραγουδίστριας τραγική, σημαίνει ότι την αδικεί κατάφωρα.
THE LIFO TEAM
Η Θήβα που δεν ξέρουμε

Βιβλίο / Η Θήβα που δεν ξέρουμε

Ο Βρετανός ιστορικός Πολ Κάρτλετζ αποκαθιστά την ιστορική πόλη της αρχαιότητας που αντιμετώπιζαν υπεροπτικά οι Αθηναίοι. Δείχνει πώς τα θηβαϊκά θέματα επιβιώνουν στη σύγχρονη τέχνη, γράφει για τον Επαμεινώνδα που είχε έναν μόνο τραχύ μανδύα, παρουσιάζει την κοινωνία που δημιουργεί τον Ιερό Λόχο, ένα στρατιωτικό σώμα που αποτελείται αποκλειστικά από εραστές και ερώμενους.
ΝΙΚΟΣ ΜΠΑΚΟΥΝΑΚΗΣ
Συζητώντας για ένα θέμα ταμπού της ελληνικής κοινωνίας, τους δωσίλογους της Κατοχής

Βιβλίο / Oι δωσίλογοι, ένα θέμα ταμπού της ελληνικής κοινωνίας

Μέσα από την έρευνά του σε αρχεία που μέχρι σήμερα παραμένουν κλειστά ο ιστορικός Μενέλαος Χαραλαμπίδης εξετάζει τα γεγονότα και τα πρόσωπα που συνεργάστηκαν με τους Γερμανούς κατακτητές σε μια πολύπαθη και αιματηρή για την Αθήνα περίοδο.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Το πρώτο μυθιστόρημα της Καλλιρρόης Παρούση μπήκε στα ευπώλητα από στόμα σε στόμα

Βιβλίο / Το πρώτο μυθιστόρημα της Καλλιρρόης Παρούση μπήκε στα ευπώλητα από στόμα σε στόμα

Το Λίγα Λόγια για μένα της Καλλιρρόης Παρούση είναι ένα μυθιστόρημα με ποιητικό λόγο που το νεανικό κοινό το ανακάλυψε μέσω word of mouth. Και όπως λέει και ένας φίλος της «ένα καλό βιβλίο είναι σαν μία νάρκη, δεν ξέρεις σε ποιανού την ψυχή θα σκάσει».
M. HULOT
Γκαζμέντ Καπλάνι «Με λένε Ευρώπη»

Το πίσω ράφι / «Με λένε Ευρώπη»: Το βιβλίο ενός Αλβανού μετανάστη για τις περιπέτειές του στην Ελλάδα

Ο Γκαζμέντ Καπλάνι εναλλάσσει την εμπειρία του στην Ελλάδα με τις μικρές οδύσσειες ανθρώπων που άφησαν πίσω την πατρίδα τους, σε ένα βιβλίο που κινείται διαρκώς μεταξύ μυθοπλασίας και πραγματικότητας και καταπιάνεται με το ανεξάντλητο θέμα της μετανάστευσης και της ταυτότητας.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
Ο Larry Gus διάβασε τον «Οδυσσέα» του Τζόις περπατώντας τους δρόμους της Αθήνας

The Book Lovers / Ο Larry Gus διάβασε τον «Οδυσσέα» του Τζόις περπατώντας τους δρόμους της Αθήνας

O Νίκος Μπακουνάκης συζητά με τον μουσικό και συνθέτη Larry Gus, aka Παναγιώτη Μελίδη, για τα βιβλία που επηρέασαν τη μουσική του. Πρόκειται για έναν εντελώς ιδιοσυγκρασιακό αναγνώστη.
ΝΙΚΟΣ ΜΠΑΚΟΥΝΑΚΗΣ
«Μέχρι τον Αύγουστο»: Το ‘χαμένο’ μυθιστόρημα του Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες έπρεπε να παραμείνει χαμένο

Βιβλίο / «Μέχρι τον Αύγουστο»: Το «χαμένο» μυθιστόρημα του Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες έπρεπε να παραμείνει χαμένο

Το βιβλίο προσφέρει στιγμιαίες απολαύσεις, αλλά είναι ολοφάνερα ημιτελές και πολλά σημεία του μοιάζουν τόσο κακογραμμένα που καθιστούν απολύτως κατανοητή την επιθυμία του συγγραφέα να μην εκδοθεί ποτέ.
THE LIFO TEAM
Ο σουρεαλιστικός «συντε(λο)γοτεχνικός» κόσμος του Αχιλλέα ΙΙΙ

Βιβλίο / Ο σουρεαλιστικός «συντε(λο)γοτεχνικός» κόσμος του Αχιλλέα ΙΙΙ

Ο βραβευμένος συγγραφέας που μόλις κυκλοφόρησε τη συλλογή διηγημάτων του με τον διφορούμενο τίτλο «Τέλος Πάντων» εξηγεί, μεταξύ πολλών άλλων, γιατί τον απασχολούσε συνέχεια το τέλος του κόσμου, σε σημείο που του έγινε εμμονή.
M. HULOT
Πέρα από τις Ακυβέρνητες πολιτείες: O Τσίρκας, ο Σεφέρης, ο Κοτζιάς και η Χούντα του 1967

Lifo Mini – Series / Πέρα από τις Ακυβέρνητες Πολιτείες: O Τσίρκας, ο Σεφέρης, ο Κοτζιάς και η Χούντα του '67

H Κωνσταντίνα Βούλγαρη σκιαγραφεί την προσωπικότητα του Στρατή Τσίρκα, μιλά για τη φιλία του με τον Σεφέρη, την πολιτική του δράση μέσα στη Δικτατορία, αλλά και για το πώς έπεισε τον Παύλο Ζάννα να μεταφράσει Προυστ, μέσα στη φυλακή. Στο podcast ακούγονται για πρώτη φορά αποσπάσματα από διάλεξη που είχε δώσει ο Σ. Τσίρκας μαζί με τον Α. Kοτζιά.
THE LIFO TEAM
Σέρχιο Πιτόλ «Συζυγική ζωή»

Το Πίσω Ράφι / «Η συζυγική ζωή»: Η απολαυστική σάτιρα του Σέρχιο Πιτόλ για τις δηλητηριασμένες σχέσεις

Μέσα από τις απέλπιδες προσπάθειες μιας γυναίκας ν’ απαλλαγεί οριστικά από τον άπιστο σύζυγό της, με τη λοξή και ειρωνική ματιά του, ένας από τους κορυφαίους σύγχρονους Λατινοαμερικανούς συγγραφείς μεταμορφώνει σε φάρσα αυτό που άλλοι θα έβλεπαν ως τραγωδία.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
Paul Lynch

Βιβλίο / Paul Lynch: «Υπάρχουν συγγραφείς που παίζουν στο κέντρο του γηπέδου, εγώ παίζω στα άκρα»

Ο πέμπτος Ιρλανδός συγγραφέας που παίρνει το Booker εξηγεί στη Βένα Γεωργακοπούλου γιατί στην Ιρλανδία βγαίνουν τόσο σημαντικά βιβλία, περιγράφει πως σε μια λαϊκή σχολίασαν το βραβευμένο βιβλίο του ως «πολύ μαύρο» και πως αν καθόταν να γράψει κάτι για να κερδίσει, αυτό δεν θα ήταν το «Τραγούδι του προφήτη».
ΒΕΝΑ ΓΕΩΡΓΑΚΟΠΟΥΛΟΥ