«Η γραμμή του ορίζοντος»: Σαρκασμός και νοσταλγία στο καλύτερο έργο του Χρήστου Βακαλόπουλου

Χρήστος Βακαλόπουλος «Η γραμμή του ορίζοντος» Facebook Twitter
Ο Χρήστος Βακαλόπουλος έγραφε ή σκηνοθετούσε επειδή «έτσι το φέρνει πού και πού η ζωή». Προσπαθούσε να ζει μέσα σε μια απόλυτη ελευθερία, χωρίς όμως ν’ αυθαιρετεί.
0

ΤΡΙΑΝΤΑ ΔΥΟ ΧΡΟΝΩΝ, μελαχρινή, παντρεμένη, ελαφρά ντυμένη, μπερδεμένη, μπαίνει μια μέρα σ’ ένα πλοίο με πορτοκαλιά φουγάρα, πάει στην Πάτμο κι αρχίζει σιγά σιγά να ξαναβρίσκει τον παλιό, τον πραγματικό της εαυτό. Λέγεται Ρέα Φραντζή και ψυχή της έδωσε, στο καλύτερο ίσως έργο του, ο Χρήστος Βακαλόπουλος (1955- 1993).

H «Γραμμή του ορίζοντος» (Εστία, 1991) δεν χαρίζεται σε κανέναν και σε τίποτα. Μέσα από τη μελωδία των φράσεων αναβλύζει ένας αμείλικτος σαρκασμός για την υποχρεωτική ευτυχία μιας ζωής που μοιάζει με διαφημιστικό. Πέρα από το σαρκασμό, όμως, διάχυτη είναι κι η νοσταλγία. Νοσταλγία για μια εποχή που οι Έλληνες είχαν την πολυτέλεια να ντρέπονται, να εκτίθενται και ν’ απολαμβάνουν τα μικρά και τα καθημερινά.

Η ηρωίδα του Βακαλόπουλου, όπως κι αυτός, όπως κι η γενιά τους, μεγάλωσαν σ’ έναν κόσμο όπου οι άνθρωποι έκαναν πολύ εύκολα το σταυρό τους κι άναβαν το κερί χωρίς πολλές σκέψεις. Με τον καιρό, αυτές οι χειρονομίες, οι κληρονομημένες από τους αιώνες, άρχισαν να θεωρούνται ύποπτες, παλιομοδίτικες.

Στην Πάτμο, εκεί που συντελείται αιώνες τώρα μια διαρκής και ήρεμη αποκάλυψη, η Ρέα Φραντζή τακτοποιεί λογαριασμούς που έμοιαζαν τελειωμένοι αλλά δεν ήταν. Μνήμες από τη δεκαετία του '60, απόηχοι από αυθεντικά συναισθήματα, μια απρόβλεπτη οξυδέρκεια, όλα τη βοηθούν ν’ ανοίξει τα μάτια. Κι όταν, στο τελευταίο κεφάλαιο, μπαίνει επιτέλους στη θάλασσα και κολυμπά προς τη γραμμή του ορίζοντος, νιώθει λυτρωμένη.

Η ηρωίδα του Βακαλόπουλου, όπως κι αυτός, όπως κι η γενιά τους, μεγάλωσαν σ’ έναν κόσμο όπου οι άνθρωποι έκαναν πολύ εύκολα τον σταυρό τους κι άναβαν το κερί χωρίς πολλές σκέψεις. Με τον καιρό, αυτές οι χειρονομίες, οι κληρονομημένες από τους αιώνες, άρχισαν να θεωρούνται ύποπτες, παλιομοδίτικες.

cover
Το βιβλίο «Γραμμή του ορίζοντος» του Χρήστου Βακαλόπουλου είναι εξαντλημένο από τον εκδότη.

Κάποτε –στην Κυψέλη του 1965– υπήρχε ένας τρόπος τού να είσαι Έλληνας. «Πριν είκοσι χρόνια οι Έλληνες ήταν συνεσταλμένοι», παρατηρούσε ο Βακαλόπουλος, σε συνάντησή μας, με αφορμή την έκδοση του βιβλίου του. Κι αυτό, «επειδή είχαν πίσω τους μια Ιστορία τρομαχτικής οδύνης και πόνου. Ήξεραν πως οτιδήποτε έφτιαχναν θα καταστρεφόταν. Ντρέπονταν με την προοπτική και μόνο της ευτυχίας».

Στη «Γραμμή του ορίζοντος» γινόμαστε μάρτυρες της σταδιακής φθοράς όλων των παραπάνω. «Από τη στιγμή που γίνεσαι καχύποπτος απέναντι στην ταυτότητά σου, ισοπεδώνεσαι και αδρανείς. Η ταυτότητα όμως δεν χάνεται ποτέ. Το θέμα είναι αν θα είμαστε ή όχι περήφανοι γι’ αυτήν... Για να έχεις ψυχικό πλούτο πρέπει να παραδεχτείς αυτό που είσαι. Όχι να θες να είσαι κάτι άλλο που δεν θα έρθει ποτέ. Μοναδικό σημείο μιας νέας εκκίνησης είναι η αυτογνωσία. Εκεί μόνο βλέπω φως».

Μέσα από τα τριάντα ένα κεφάλαια του βιβλίου –τα τριάντα ένα σκαλιά της κλίμακας της αυτογνωσίας– παρελαύνουν τηλεοπτικές εικόνες, πλήθη ξανθών τουριστών, τέλεια μαυρισμένοι συμπατριώτες μας, φιλενάδες που αλήτεψαν και πρόκοψαν, φοιτητές εξ Ελβετίας και διαδηλωτές σε πλατείες, παραδοσιακοί οργανοπαίχτες και μοντέρνοι μουσικοί παραγωγοί, ερωτευμένα ζευγάρια του 1983, του 1977 και του 1965, το «Kυψελάκι» και το «Θέατρο στο ραδιόφωνο», o Πλήθων ο Γεμιστός, ο Κωνσταντίνος ο Παλαιολόγος... Είναι η σκιαγράφηση μιας Ελλάδας που έχει πάρει λάθος κατεύθυνση κι έχει αλλάξει μέσα σε μια εικοσαετία όσο δεν είχε αλλάξει αιώνες ολόκληρους. Παραδομένοι αμαχητί στους κανόνες μιας ψεύτικης ευημερίας, απαρνιόμαστε τα πιο πολύτιμα κομμάτια του εαυτού μας κι αναζητάμε μάταια ψυχικό αντίκρισμα σ’ έναν κόσμο που κατά βάθος περιφρονούμε.

«Ο Θεός δημιούργησε τον άνθρωπο ελεύθερο», μου έλεγε ο Βακαλόπουλος στην ίδια εκείνη συνέντευξη. Το πρόβλημα είναι πως «πιστέψαμε σ’ οτιδήποτε άλλο εκτός από την ελευθερία μας, το ανεμπόδιστο δηλαδή της εσωτερικής μας ζωής. Ένας ψαράς που κάνει την ίδια δουλειά επί εβδομήντα χρόνια μπορεί να αισθάνεται απολύτως ελεύθερος, παρά τους οικονομικούς περιορισμούς που υφίσταται. Ένας πάμπλουτος επιχειρηματίας, αντίθετα, ίσως να αισθάνεται ένα φοβερό ψυχικό κενό και να είναι σκλάβος ενός πράγματος που δεν μπορεί καν να ορίσει».

Χρήστος Βακαλόπουλος «Η γραμμή του ορίζοντος» Facebook Twitter
«Πιστεύω πως τη Γραμμή του ορίζοντος είναι σαν να την έγραψε ολόκληρη η γενιά μου. Έχει τη δική μου υπογραφή γιατί εγώ είχα περισσότερο χρόνο στη διάθεσή μου για να γράψω».

Αυτονόητο και τετριμμένο; Κάθε άλλο. Εξού και μια αίσθηση μοναξιάς που οδηγεί σε γέφυρες επικοινωνίας όπως αυτό το βιβλίο: «Πιστεύω πως τη Γραμμή του ορίζοντος είναι σαν να την έγραψε ολόκληρη η γενιά μου. Έχει τη δική μου υπογραφή γιατί εγώ είχα περισσότερο χρόνο στη διάθεσή μου για να γράψω. Ακόμα κι εκείνοι που γυρίζουν διαφημιστικά, εκείνοι που αποδέχονται την οργάνωση της σύγχρονης ζωής και “την κάνουνε ψώνιο”, υποτίθεται, είμαι σίγουρος πως θ’ αναγνωρίσουν τον εαυτό τους περισσότερο στο βιβλίο, παρά στα διαφημιστικά που γυρίζουνε. Είμαι μόνος μου επειδή θέλω να είμαι μαζί τους. Με το αυθεντικό τους κομμάτι. Μ’ αυτό που οι ίδιοι ίσως παραβλέπουν».

Ο Χρήστος Βακαλόπουλος έγραφε ή σκηνοθετούσε επειδή «έτσι το φέρνει πού και πού η ζωή». Προσπαθούσε να ζει μέσα σε μια απόλυτη ελευθερία, χωρίς όμως ν’ αυθαιρετεί. Διάβαζε, έγραφε, έκανε σινεμά και έβλεπε ταινίες διατηρώντας για τον εαυτό του την πολυτέλεια να σκέφτεται. Ήταν καλός φίλος κι ενέπνεε τους ανθρώπους που ήταν γύρω του. Έφυγε πρόωρα.

Βιβλίο
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Η ζωή του Καζαντζάκη σε graphic novel από τον Αλέν Γκλικός

Βιβλίο / Ο Νίκος Καζαντζάκης όπως δεν τον είχαμε ξαναδεί σε ένα νέο graphic novel

Ο ελληνικής καταγωγής Γάλλος συγγραφέας Αλέν Γκλικός καταγράφει την πορεία του Έλληνα στοχαστή στο graphic novel «Καζαντζάκης», όπου ο περιπετειώδης και αντιφατικός φιλόσοφος και μυθιστοριογράφος ψυχαναλύεται για πρώτη φορά και συστήνεται εκ νέου στο ελληνικό κοινό.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
«Πετρίτης»: Το πιο γρήγορο πουλί στον κόσμο και η άγρια, αδάμαστη ομορφιά του

Ηχητικά Άρθρα / Πετρίτης: Το πιο γρήγορο πουλί στον κόσμο και η άγρια, αδάμαστη ομορφιά του

Ο Τζoν Άλεκ Μπέικερ αφιέρωσε δέκα χρόνια από τη ζωή του στην παρατήρηση ενός πετρίτη και έγραψε ένα από τα πιο ιδιαίτερα βιβλία της αγγλικής λογοτεχνίας – μια από τις σημαντικότερες καταγραφές της άγριας ζωής που κινδυνεύει να χαθεί για πάντα. Κυκλοφόρησε το 1967 αλλά μόλις τα τελευταία δεκαπέντε χρόνια οι κριτικοί και το κοινό το ανακάλυψαν ξανά.
M. HULOT
Μπενχαμίν Λαμπατούτ: «Ας μην αφήνουμε τον Θεό στους πιστούς» 

Βιβλίο / Μπενχαμίν Λαμπατούτ: «Αν αξίζει ένα πράγμα στη ζωή, αυτό είναι η ομορφιά»

Εν όψει της εμφάνισής του στη Στέγη Ιδρύματος Ωνάση, στις 21 Μαΐου, ο Λατινοαμερικανός συγγραφέας-φαινόμενο Μπενχαμίν Λαμπατούτ μιλά στη LIFO για τον ρόλο της τρέλας στη συγγραφή, τη σχέση επιστήμης και λογοτεχνίας και το μεγαλείο της ήττας – και δηλώνει ακόμα φανατικός κηπουρός και εραστής της φύσης.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Το πίσω ράφι/ Άντονι Μπέρτζες: «Έρνεστ Χέμινγουεϊ»

Το Πίσω Ράφι / Ο Χέμινγουεϊ ήταν ένας φωνακλάς νταής αλλά κι ένας σπουδαίος συγγραφέας του 20ού αιώνα

Η βιογραφία «Έρνεστ Χέμινγουεϊ - Μια ζωή σαν μυθοπλασία» του Βρετανού συγγραφέα Άντονι Μπέρτζες αποτυπώνει όχι μόνο την έντονη και περιπετειώδη ζωή του κορυφαίου Αμερικανού ομοτέχνου του αλλά και όλο το εύρος της αντιφατικής προσωπικότητάς του.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
21η Διεθνής Έκθεση Βιβλίου Θεσσαλονίκης

Βιβλίο / 21η ΔΕΒΘ: Εξωστρέφεια και καλύτερη οργάνωση αλλά μένουν ακόμα πολλά να γίνουν

Απολογισμός της 21ης ΔΕΒΘ που πραγματοποιήθηκε για πρώτη φορά υπό την αιγίδα του νεοσύστατου ΕΛΙΒΙΠ. Σε ποιο βαθμό πέτυχε τους στόχους της και ποια στοιχήματα μένει ακόμα να κερδίσει;
ΚΟΡΙΝΑ ΦΑΡΜΑΚΟΡΗ
Η ποίηση όχι μόνο αλλάζει τον κόσμο, τον δημιουργεί» ​​​​​​/Μια νέα ανθολογία ελληνικής queer ποίησης μόλις κυκλοφόρησε στα ισπανικά /11 Έλληνες ποιητές σε μια νέα ισπανική queer ανθολογία /Queer ελληνική ποίηση σε μια νέα δίγλωσση ισπανική ανθολογία

Βιβλίο / Μια Ισπανίδα καθηγήτρια μεταφράζει ελληνική queer ποίηση

Η María López Villalba, καθηγήτρια Νέων Ελληνικών στο Πανεπιστήμιο της Μάλαγα, μετέφρασε 11 ελληνικά ποιήματα, σε μια πρόσφατη ανθολογία που προσφέρει στο ισπανόφωνο κοινό την ευκαιρία να γνωρίσει τη σύγχρονη ελληνική queer –και όχι μόνο– ποίηση.
M. HULOT
«Κανείς δεν μας επέβαλε να έχουμε όλοι μια μονστέρα στο σαλόνι»

Βιντσέντζο Λατρόνικο / «Κανείς δεν μας επέβαλε να έχουμε όλοι μια μονστέρα στο σαλόνι»

Ο Ιταλός συγγραφέας και υποψήφιος για το βραβείο Booker, Βιντσέντζο Λατρόνικο, μιλά στη LIFO για το πολυσυζητημένο βιβλίο του «Τελειότητα», στο οποίο αποτυπώνει την αψεγάδιαστη αλλά ψεύτικη ζωή μιας ολόκληρης γενιάς ψηφιακών νομάδων στην Ευρώπη, καθώς και τη μάταιη αναζήτηση της ευτυχίας στην ψηφιακή εποχή.
M. HULOT
Μεσσαλίνα: Ακόλαστη μέγαιρα ή πολύ έξυπνη για την εποχή της;

Ηχητικά Άρθρα / Μεσσαλίνα: Ακόλαστη μέγαιρα ή πολύ έξυπνη για την εποχή της;

Το όνομά της έχει συνδεθεί με την εικόνα μιας αδίστακτης, σεξουαλικά ακόρεστης και επικίνδυνης γυναίκας. Ένα νέο βιβλίο, όμως, έρχεται να αμφισβητήσει αυτή τη στερεοτυπική αφήγηση και να φωτίσει μια διαφορετική εκδοχή της ιστορίας της.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Rene Karabash

Βιβλίο / Rene Karabash: «Θέλω πίσω τη γυναικεία δύναμη που μου στέρησαν οι άνδρες»

Η Βουλγάρα συγγραφέας Rene Karabash μιλά για το μυθιστόρημά της «Ορκισμένη», που τιμήθηκε με το βραβείο Ελίας Κανέτι, και στο οποίο εστιάζει στην ιστορία των «ορκισμένων παρθένων» γυναικών των Βαλκανίων που επέλεξαν να ζήσουν ως άνδρες.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Δυο γυναίκες συγγραφείς αποκαλύπτουν τα κρυφά μυστικά της γραφής

Βιβλίο / Όλες οι γυναίκες του κόσμου στο νέο βιβλίο της Αμάντας Μιχαλοπούλου

Στο «Μακρύ ταξίδι της μιας μέσα στην άλλη», η μητρότητα γίνεται ο συνδετικός κρίκος που ενώνει όλες τις μητέρες και όλες τις κόρες με τις γυναίκες της Ιστορίας που θαυμάσαμε, αλλά και τις ανώνυμες «Παναγίες» που κράτησαν στους ώμους τους τα βάρη της ανθρωπότητας.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
«Ένας μύθος λέει πως αν χάσεις κάτι στην Αθήνα, θα το βρεις στον Ελαιώνα»

Βιβλίο / «Ένας μύθος λέει πως αν χάσεις κάτι στην Αθήνα, θα το βρεις στον Ελαιώνα»

Στο νέο του βιβλίο, «Lost Things Found», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Hyper Hypo, ο εικαστικός φωτογράφος Αντώνης Θεοδωρίδης εξερευνά τον μαγικό κόσμο της υπαίθριας αγοράς του Ελαιώνα.
ΙΩΝΑΣ ΚΑΛΛΙΜΑΝΗΣ
Ντιντιέ Εριμπόν: «Καιρός για ένα κίνημα των ηλικιωμένων!»

Ντιντιέ Εριμπόν / Ντιντιέ Εριμπόν: «Να πάψουμε να βλέπουμε τους ηλικιωμένους ως κοινωνικούς παρίες»

Από τους σημαντικότερους και πιο επιδραστικούς σύγχρονους Γάλλους στοχαστές, ο Ντιντιέ Εριμπόν συνδύασε στα βιβλία του τα δύσκολα βιώματα της νεότητάς του με μια εμπεριστατωμένη, αλλά και εικονοκλαστική, κοινωνικοπολιτική «ακτινογραφία» της γαλλικής κοινωνίας. 
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Κεχαγιάς

Βιβλίο / «Το να εκδίδεις βιβλία στην Ελλάδα είναι σαν να παίζεις στο καζίνο»

Η Γεννήτρια είναι ένας νέος εκδοτικός οίκος αφιερωμένος στη σύγχρονη λογοτεχνία. Ο εκδότης της, συγγραφέας και μεταφραστής, Παναγιώτης Κεχαγιάς, μιλά για τις δυσκολίες και τις χαρές του εγχειρήματος, για το πώς σκοπεύει να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις μιας ιδιαίτερα ανταγωνιστικής αγοράς, καθώς και για τους πρώτους τίτλους που ετοιμάζεται να εκδώσει.
M. HULOT
Κωνσταντίνος Τσουκαλάς: «Ακούμε συνεχώς για ανάπτυξη, χωρίς να διερευνάται τι είναι το "καλό"»

Οι Αθηναίοι / Κωνσταντίνος Τσουκαλάς: «Ακούμε συνεχώς για ανάπτυξη, χωρίς να διερευνάται τι είναι το "καλό"»

Η εκτέλεση του Μπελογιάννη τον έκανε αριστερό. Η αυτοκτονία του Νίκου Πουλαντζά, μπροστά στα μάτια του, τον καθόρισε. Ο Κωνσταντίνος Τσουκαλάς, ένας από τους σημαντικότερους διανοούμενους της μεταπολιτευτικής Ελλάδας, αφηγείται το προσωπικό του ταξίδι και την πνευματική περιπέτεια μιας ολόκληρης εποχής, από τη διανόηση του Παρισιού μέχρι τους δρόμους της πολιτικής και τις αίθουσες των πανεπιστημίων.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Έλλη Σκοπετέα: Tο ανατρεπτικό έργο μιας ιστορικού που έφυγε νωρίς

Βιβλίο / Έλλη Σκοπετέα: Tο ανατρεπτικό έργο μιας ιστορικού που έφυγε νωρίς

Δεν υπάρχει μελέτη για τον ελληνικό εθνικισμό που να μην έχει αναφορές στο έργο της. Η επανακυκλοφορία του βιβλίου της «Το “Πρότυπο Βασίλειο” και η Μεγάλη Ιδέα» από τις εκδόσεις Νήσος συνιστά αναμφίβολα εκδοτικό γεγονός.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Νίκος Μπακουνάκης: «Αυτή τη θέση δεν την παντρεύεσαι, ούτε είσαι θεός» ΟΙ ΤΙΤΛΟΙ ΣΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ ΚΕΙΜΕΝΟΥ

Νίκος Μπακουνάκης / Νίκος Μπακουνάκης: «Αυτή τη θέση δεν την παντρεύεσαι, ούτε είσαι θεός»

Ο πρόεδρος του ΕΛΙΒΙΠ, στην πρώτη του συνέντευξη, μιλά στη LIFO για τους στόχους και τις δράσεις του ιδρύματος και για το προσωπικό του όραμα για το βιβλίο. Ποιος ο ρόλος των μεταφράσεων στην πολιτιστική διπλωματία και πώς θα αυξηθεί η φιλαναγνωσία; 
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Τζόναθαν Κόου

I was there / Τζόναθαν Κόου: «Το να είσαι κυνικός δείχνει τεμπελιά στη σκέψη»

Ο διάσημος Βρετανός συγγραφέας βρέθηκε στην Αθήνα και μίλησε για τη συγγραφή ως «πολυτέλεια για λίγους», την εκλογή Τραμπ ως «έκφραση απόγνωσης» και τη «woke» κουλτούρα ως πράξη ενσυναίσθησης.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Πολ Όστερ (1947-2024): Ο Mr. Vertigo των ονειρικών μας κόσμων

Σαν σήμερα  / Πολ Όστερ: «Οι χαμένες ευκαιρίες αποτελούν μέρος της ζωής στον ίδιο βαθμό με τις κερδισμένες»

Σαν σήμερα 30 Απριλίου, το 2024 πεθαίνει ο σπουδαίος Αμερικανός συγγραφέας και μετρ της σύμπτωσης, που κατάφερε να συνδυάσει την προοπτική των άπειρων φανταστικών κόσμων με το ατελείωτο κυνήγι των ευκαιριών και τη νουάρ ατμόσφαιρα με τα πιο ανήκουστα αυτοβιογραφικά περιστατικά.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ