«Η γραμμή του ορίζοντος»: Σαρκασμός και νοσταλγία στο καλύτερο έργο του Χρήστου Βακαλόπουλου

Χρήστος Βακαλόπουλος «Η γραμμή του ορίζοντος» Facebook Twitter
Ο Χρήστος Βακαλόπουλος έγραφε ή σκηνοθετούσε επειδή «έτσι το φέρνει πού και πού η ζωή». Προσπαθούσε να ζει μέσα σε μια απόλυτη ελευθερία, χωρίς όμως ν’ αυθαιρετεί.
0

ΤΡΙΑΝΤΑ ΔΥΟ ΧΡΟΝΩΝ, μελαχρινή, παντρεμένη, ελαφρά ντυμένη, μπερδεμένη, μπαίνει μια μέρα σ’ ένα πλοίο με πορτοκαλιά φουγάρα, πάει στην Πάτμο κι αρχίζει σιγά σιγά να ξαναβρίσκει τον παλιό, τον πραγματικό της εαυτό. Λέγεται Ρέα Φραντζή και ψυχή της έδωσε, στο καλύτερο ίσως έργο του, ο Χρήστος Βακαλόπουλος (1955- 1993).

H «Γραμμή του ορίζοντος» (Εστία, 1991) δεν χαρίζεται σε κανέναν και σε τίποτα. Μέσα από τη μελωδία των φράσεων αναβλύζει ένας αμείλικτος σαρκασμός για την υποχρεωτική ευτυχία μιας ζωής που μοιάζει με διαφημιστικό. Πέρα από το σαρκασμό, όμως, διάχυτη είναι κι η νοσταλγία. Νοσταλγία για μια εποχή που οι Έλληνες είχαν την πολυτέλεια να ντρέπονται, να εκτίθενται και ν’ απολαμβάνουν τα μικρά και τα καθημερινά.

Η ηρωίδα του Βακαλόπουλου, όπως κι αυτός, όπως κι η γενιά τους, μεγάλωσαν σ’ έναν κόσμο όπου οι άνθρωποι έκαναν πολύ εύκολα το σταυρό τους κι άναβαν το κερί χωρίς πολλές σκέψεις. Με τον καιρό, αυτές οι χειρονομίες, οι κληρονομημένες από τους αιώνες, άρχισαν να θεωρούνται ύποπτες, παλιομοδίτικες.

Στην Πάτμο, εκεί που συντελείται αιώνες τώρα μια διαρκής και ήρεμη αποκάλυψη, η Ρέα Φραντζή τακτοποιεί λογαριασμούς που έμοιαζαν τελειωμένοι αλλά δεν ήταν. Μνήμες από τη δεκαετία του '60, απόηχοι από αυθεντικά συναισθήματα, μια απρόβλεπτη οξυδέρκεια, όλα τη βοηθούν ν’ ανοίξει τα μάτια. Κι όταν, στο τελευταίο κεφάλαιο, μπαίνει επιτέλους στη θάλασσα και κολυμπά προς τη γραμμή του ορίζοντος, νιώθει λυτρωμένη.

Η ηρωίδα του Βακαλόπουλου, όπως κι αυτός, όπως κι η γενιά τους, μεγάλωσαν σ’ έναν κόσμο όπου οι άνθρωποι έκαναν πολύ εύκολα τον σταυρό τους κι άναβαν το κερί χωρίς πολλές σκέψεις. Με τον καιρό, αυτές οι χειρονομίες, οι κληρονομημένες από τους αιώνες, άρχισαν να θεωρούνται ύποπτες, παλιομοδίτικες.

cover
Το βιβλίο «Γραμμή του ορίζοντος» του Χρήστου Βακαλόπουλου είναι εξαντλημένο από τον εκδότη.

Κάποτε –στην Κυψέλη του 1965– υπήρχε ένας τρόπος τού να είσαι Έλληνας. «Πριν είκοσι χρόνια οι Έλληνες ήταν συνεσταλμένοι», παρατηρούσε ο Βακαλόπουλος, σε συνάντησή μας, με αφορμή την έκδοση του βιβλίου του. Κι αυτό, «επειδή είχαν πίσω τους μια Ιστορία τρομαχτικής οδύνης και πόνου. Ήξεραν πως οτιδήποτε έφτιαχναν θα καταστρεφόταν. Ντρέπονταν με την προοπτική και μόνο της ευτυχίας».

Στη «Γραμμή του ορίζοντος» γινόμαστε μάρτυρες της σταδιακής φθοράς όλων των παραπάνω. «Από τη στιγμή που γίνεσαι καχύποπτος απέναντι στην ταυτότητά σου, ισοπεδώνεσαι και αδρανείς. Η ταυτότητα όμως δεν χάνεται ποτέ. Το θέμα είναι αν θα είμαστε ή όχι περήφανοι γι’ αυτήν... Για να έχεις ψυχικό πλούτο πρέπει να παραδεχτείς αυτό που είσαι. Όχι να θες να είσαι κάτι άλλο που δεν θα έρθει ποτέ. Μοναδικό σημείο μιας νέας εκκίνησης είναι η αυτογνωσία. Εκεί μόνο βλέπω φως».

Μέσα από τα τριάντα ένα κεφάλαια του βιβλίου –τα τριάντα ένα σκαλιά της κλίμακας της αυτογνωσίας– παρελαύνουν τηλεοπτικές εικόνες, πλήθη ξανθών τουριστών, τέλεια μαυρισμένοι συμπατριώτες μας, φιλενάδες που αλήτεψαν και πρόκοψαν, φοιτητές εξ Ελβετίας και διαδηλωτές σε πλατείες, παραδοσιακοί οργανοπαίχτες και μοντέρνοι μουσικοί παραγωγοί, ερωτευμένα ζευγάρια του 1983, του 1977 και του 1965, το «Kυψελάκι» και το «Θέατρο στο ραδιόφωνο», o Πλήθων ο Γεμιστός, ο Κωνσταντίνος ο Παλαιολόγος... Είναι η σκιαγράφηση μιας Ελλάδας που έχει πάρει λάθος κατεύθυνση κι έχει αλλάξει μέσα σε μια εικοσαετία όσο δεν είχε αλλάξει αιώνες ολόκληρους. Παραδομένοι αμαχητί στους κανόνες μιας ψεύτικης ευημερίας, απαρνιόμαστε τα πιο πολύτιμα κομμάτια του εαυτού μας κι αναζητάμε μάταια ψυχικό αντίκρισμα σ’ έναν κόσμο που κατά βάθος περιφρονούμε.

«Ο Θεός δημιούργησε τον άνθρωπο ελεύθερο», μου έλεγε ο Βακαλόπουλος στην ίδια εκείνη συνέντευξη. Το πρόβλημα είναι πως «πιστέψαμε σ’ οτιδήποτε άλλο εκτός από την ελευθερία μας, το ανεμπόδιστο δηλαδή της εσωτερικής μας ζωής. Ένας ψαράς που κάνει την ίδια δουλειά επί εβδομήντα χρόνια μπορεί να αισθάνεται απολύτως ελεύθερος, παρά τους οικονομικούς περιορισμούς που υφίσταται. Ένας πάμπλουτος επιχειρηματίας, αντίθετα, ίσως να αισθάνεται ένα φοβερό ψυχικό κενό και να είναι σκλάβος ενός πράγματος που δεν μπορεί καν να ορίσει».

Χρήστος Βακαλόπουλος «Η γραμμή του ορίζοντος» Facebook Twitter
«Πιστεύω πως τη Γραμμή του ορίζοντος είναι σαν να την έγραψε ολόκληρη η γενιά μου. Έχει τη δική μου υπογραφή γιατί εγώ είχα περισσότερο χρόνο στη διάθεσή μου για να γράψω».

Αυτονόητο και τετριμμένο; Κάθε άλλο. Εξού και μια αίσθηση μοναξιάς που οδηγεί σε γέφυρες επικοινωνίας όπως αυτό το βιβλίο: «Πιστεύω πως τη Γραμμή του ορίζοντος είναι σαν να την έγραψε ολόκληρη η γενιά μου. Έχει τη δική μου υπογραφή γιατί εγώ είχα περισσότερο χρόνο στη διάθεσή μου για να γράψω. Ακόμα κι εκείνοι που γυρίζουν διαφημιστικά, εκείνοι που αποδέχονται την οργάνωση της σύγχρονης ζωής και “την κάνουνε ψώνιο”, υποτίθεται, είμαι σίγουρος πως θ’ αναγνωρίσουν τον εαυτό τους περισσότερο στο βιβλίο, παρά στα διαφημιστικά που γυρίζουνε. Είμαι μόνος μου επειδή θέλω να είμαι μαζί τους. Με το αυθεντικό τους κομμάτι. Μ’ αυτό που οι ίδιοι ίσως παραβλέπουν».

Ο Χρήστος Βακαλόπουλος έγραφε ή σκηνοθετούσε επειδή «έτσι το φέρνει πού και πού η ζωή». Προσπαθούσε να ζει μέσα σε μια απόλυτη ελευθερία, χωρίς όμως ν’ αυθαιρετεί. Διάβαζε, έγραφε, έκανε σινεμά και έβλεπε ταινίες διατηρώντας για τον εαυτό του την πολυτέλεια να σκέφτεται. Ήταν καλός φίλος κι ενέπνεε τους ανθρώπους που ήταν γύρω του. Έφυγε πρόωρα.

Βιβλίο
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Το πίσω ράφι/ Εμανουέλ Καρέρ «Ένα ρωσικό μυθιστόρημα»

Το πίσω ράφι / Ένα επτασφράγιστο μυστικό που προκάλεσε αμηχανία και πάταγο

Προκλητικός, ωμός, συχνά σοκαριστικός, ο Εμανουέλ Καρέρ εξερευνά στο «Ένα ρωσικό μυθιστόρημα» το οικογενειακό του παρελθόν, φέρνοντας σε δύσκολη θέση ακόμα και τα πιο κοντινά του πρόσωπα.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
Ζυμώνοντας ψωμί και ταριχεύοντας έναν νεκρό στην αρχαία Αίγυπτο

Αναγνώσεις / Ζυμώνοντας ψωμί και ταριχεύοντας έναν νεκρό στην αρχαία Αίγυπτο

Πώς ήταν η ζωή στην αρχαία Αίγυπτο; Ένας Αμερικανός αρχαιολόγος περιγράφει το 24ωρο των ανθρώπων κάθε ιδιότητας και κοινωνικής τάξης στις Θήβες της αρχαίας Αιγύπτου μέσα από ιστορίες που θα μπορούσαν να είναι αληθινές.
THE LIFO TEAM
Ανί Ερνό: «Όπως η σεξουαλική επιθυμία, έτσι και η μνήμη δεν σταματά ποτέ»

Βιβλίο / Ανί Ερνό: «Όπως η σεξουαλική επιθυμία, έτσι και η μνήμη δεν σταματά ποτέ»

Η Γαλλίδα συγγραφέας που τιμήθηκε με το Νόμπελ Λογοτεχνίας γεφυρώνει, με τη μυθιστορηματοποίηση της μνήμης, τη μεγάλη λογοτεχνία, από τον Μαρσέλ Προυστ μέχρι τον σύγχρονό μας Εντουάρ Λουί. Γεννήθηκε σαν σήμερα το 1940.
ΝΙΚΟΣ ΜΠΑΚΟΥΝΑΚΗΣ
ΕΠΕΞΕΡΓ. Παύλος Μεθενίτης «Αμανίτα μουσκάρια»

Το πίσω ράφι / Όταν μια ολόκληρη διμοιρία ανταρτών ξεκληρίστηκε από παραισθησιογόνα μανιτάρια

Στηριγμένο σε πραγματικά γεγονότα, το μυθιστόρημα «Αμανίτα μουσκάρια» του Παύλου Μεθενίτη εξερευνά το ζήτημα των ουσιών ως καταφύγιο αλλά και ως καταστροφή, και μας παρασύρει σ’ ένα ταξίδι ποτισμένο από την ελληνική πραγματικότητα, παραμονές της οικονομικής κρίσης.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
Arsenale: Το πιο απρόσμενο βιβλιοπωλείο των Κυκλάδων φτιάχτηκε στην Ανάφη

Βιβλίο / Arsenale: Το πιο απρόσμενο βιβλιοπωλείο των Κυκλάδων φτιάχτηκε στην Ανάφη

Σε ένα νησί που μετρά λιγότερους από 300 μόνιμους κατοίκους, ένα παλιό καραβόσπιτο μεταμορφώθηκε σε ένα καταφύγιο πολιτισμού γεμάτο βιβλία, μουσικές και μικρούς θησαυρούς.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Μαρκ Τουέιν, «Οι περιπέτειες του Χακ Φιν»

Το πίσω ράφι / Το μυθιστόρημα του Μαρκ Τουέιν που έθαψαν οι κριτικοί και το αποθέωσε ο Χέμινγουεϊ

Στις «Περιπέτειες του Χακ Φιν» ο Μαρκ Τουέιν έπλασε τον πιο ελεύθερο ήρωα της αμερικανικής λογοτεχνίας, που αρνήθηκε τους κανόνες της κοινωνίας του και ένωσε την τύχη του με έναν σκλάβο δραπέτη.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
Ο Σάχης του Ιράν και η Αμερική που δεν μπορούσε να φανταστεί την ζωή χωρίς αυτόν

Βιβλίο / Ο Σάχης του Ιράν και η Αμερική που δεν μπορούσε να φανταστεί τη ζωή χωρίς αυτόν

Ένα νέο βιβλίο με τίτλο «Βασιλεύς των Βασιλέων», όπως αποκαλούσε τον εαυτό του ο Ρεζά Παχλαβί, εστιάζει στις διαδοχικές κυβερνήσεις των ΗΠΑ που «αποδέχτηκαν πρόθυμα τις φαντασιώσεις του, τόσο για τον εαυτό του όσο και για τη χώρα του».
THE LIFO TEAM
Γωγώ Ατζολετάκη: «Οι άνθρωποι της τρίτης ηλικίας δεν είναι “ληγμένα προϊόντα”»

Βιβλίο / Γωγώ Ατζολετάκη: «Οι άνθρωποι της τρίτης ηλικίας δεν είναι “ληγμένα προϊόντα”»

Σταρ Ελλάς στα νιάτα της, διακρίθηκε ως ηθοποιός, θιασάρχης, ραδιοφωνική παραγωγός, δοκιμάστηκε επίσης στη συγγραφή έχοντας κυκλοφορήσει μέχρι τώρα επτά βιβλία μαζί με το πρόσφατο «Η τρίτη άνοιξη» (εκδ. Επίμετρο), που έδωσε και το έναυσμα γι’ αυτήν τη συνέντευξη.
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
O Δημήτρης Γκιώνης, οι ένδοξες μέρες της «Ελευθεροτυπίας» και το σημερινό μιντιακό σούπερ μάρκετ

Οι Αθηναίοι / O Δημήτρης Γκιώνης, οι ένδοξες μέρες της «Ελευθεροτυπίας» και το σημερινό μιντιακό σούπερ μάρκετ

Ο 81χρονος δημοσιογράφος και συγγραφέας που για δεκαετίες διηύθηνε τις πολιτιστικές σελίδες της Ελευθεροτυπίας, αφηγείται τη συναρπαστική καριέρα του στη LiFO
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Κλαίρη Μιτσοτάκη: «Η αξιοπρέπεια και η φιλία είναι τα θεμέλια της ζωής μας»

Βιβλίο / Κλαίρη Μιτσοτάκη: «Η αξιοπρέπεια και η φιλία είναι τα θεμέλια της ζωής μας»

Η σπουδαία μεταφράστρια, που έχει αφιερώσει μεγάλο μέρος της δουλειάς της στον Μαρσέλ Προυστ, μας ξεναγεί στον πολύπλοκο κόσμο του και εκφράζει τον θυμό της για την πανταχού παρούσα απάτη της εποχής μας.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Η αλήθεια για τον «Συνταγματάρχη» Πάρκερ, τον διαβόητο μάνατζερ του Έλβις Πρίσλεϊ

Βιβλίο / Η αλήθεια για τον «Συνταγματάρχη» Πάρκερ, τον διαβόητο μάνατζερ του Έλβις Πρίσλεϊ

Ένα νέο βιβλίο με τίτλο «Ο Συνταγματάρχης και ο Βασιλιάς» εξερευνά τη συναρπαστική ζωή ενός ακούραστου κομπιναδόρου που προσπαθούσε απεγνωσμένα να ανακαλύψει εκ νέου τον εαυτό του.
THE LIFO TEAM
Γνώριζαν ή όχι οι Γερμανοί για τα εγκλήματα του Χίτλερ;

Βιβλίο / Γνώριζαν ή όχι οι Γερμανοί για τα εγκλήματα του Χίτλερ;

Πότε ακριβώς χάθηκε ο πόλεμος για τον Άξονα; Ποια ήταν η πιο σημαντική μάχη του πολέμου; Πόσο «συμμέτοχος» ήταν ο Γερμανικός λαός στο ολοκαύτωμα; Σ’ αυτά τα ερωτήματα επιχειρεί να απαντήσει μια νέα ογκώδης έκδοση με τίτλο «Η συνολική ιστορία του Β' Παγκοσμίου Πολέμου».
THE LIFO TEAM
Αudiobooks: Αντί να διαβάσεις το νέο βιβλίο της Σάλι Ρούνεϊ, το ακούς

Βιβλίο / Αudiobooks: Αντί να διαβάσεις το νέο βιβλίο της Σάλι Ρούνεϊ, το ακούς

Είναι νωρίς να πούμε πως αυτά τα ηχητικά λογοτεχνικά αρχεία μπορούν να αντικαταστήσουν το βιβλίο. Είναι όμως μια υπέροχη λύση για όσους θέλουν να διαβάσουν αλλά δεν έχουν χρόνο ή έχουν μπλοκάρει με το κανονικό διάβασμα.
ΙΩΑΝΝΑ ΠΑΝΑΓΟΠΟΥΛΟΥ