Τα πολύχρωμα, καρναβαλικά, γκροτέσκα πλάσματα της Μαρλένε Μοντέιρο Φρέιτας εισβάλλουν στο οπτικό και ψυχικό μας πεδίο αιφνιδιαστικά: με ξεχειλωμένα στόματα, σώματα που αποσυναρμολογούνται και συναρμολολογούνται κατά βούληση, σουρεαλιστικά ενδυματολογικά αξεσουάρ (ένα λάστιχο ποτίσματος που γίνεται στηθοσκόπιο) και κινήσεις που εναντιώνονται σε κάθε αντίληψη της έννοιας «χάρη» ή «κομψότητα», μοιάζουν να κατοικούν σε ένα ξέφρενο, αναρχικό, αλλόκοτο σύμπαν, έτοιμο να εκραγεί ανά πάσα στιγμή. Ο ανεξέλεγκτος ηλεκτρισμός που εκπέμπουν, η ασταμάτητη ορμή τους παρασύρει τον θεατή σε μια κατάσταση μόνιμης διέγερσης.
H Φρέιτας οδηγεί τις εκφραστικές ικανότητες των χορευτών της στα άκρα∙ ακόμα και τα πρόσωπά τους, τα μάτια τους ή το στόμα τους συμμετέχουν με ασυνήθιστη ένταση σε αυτήν τη διαδικασία αποδόμησης του «ανθρώπινου». «Εργάζομαι με φιγούρες», είχε πει η ίδια σε συνέντευξή της το 2018, όταν κέρδισε τον Αργυρό Λέοντα στην Μπιενάλε Χορού της Βενετίας.
«Τα πλάσματα, τα υβρίδια που δημιουργούμε επί σκηνής, δεν είναι χαρακτήρες. Μια φιγούρα είναι για μένα πιο ελεύθερη από έναν χαρακτήρα. Δεν είναι υποχρεωμένη να υπακούει σε μια λογική αλληλουχία γεγονότων, δεν έχει σχέση με τη συνέπεια ή τη λογική. Είναι λίγο σαν ένα καρτούν: μπορεί να πεθάνει και να αναστηθεί την επόμενη στιγμή».
Η ικανότητά της να συνδυάζει και να εναρμονίζει ετερόκλητα στοιχεία από εντελώς διαφορετικά πεδία και εποχές προσδίδει μια συναρπαστική εκλεκτικιστική γοητεία στη δουλειά της Φρέιτας, κι ας έχουν γράψει γι’ αυτήν ότι τείνει επικίνδυνα προς τη Φωλιά του Κούκου.
Γεννημένη στο Πράσινο Ακρωτήρι το 1979, η Freitas σπούδασε χορό στις Βρυξέλλες και τη Λισαβόνα, ενώ στα πρώτα της βήματα συνεργάστηκε με τον Emmanuelle Huynh, τον Boris Charmatz κ.ά. Αφού δημιούργησε τη δική της ομάδα στην πατρίδα της, τώρα συνεργάζεται με την P.OR.K –της οποίας είναι συνιδρύτρια– με έδρα τη Λισαβόνα, η παρουσία της όμως είναι διαρκής στα μεγάλα φεστιβάλ της Ευρώπης. Γνωστότερες παραγωγές της είναι οι εξής: «Guintche» (2014), «Jaguar» (2015), «De marfim e carne – as estátuas também sofrem» (2016), «Bacantes – Prelúdio para uma Purga» (2017), «Mal – Embriaguez Divina» (2020) και «Pierrot lunaire» (2021).
Στη χώρα μας θα είναι η τρίτη φορά που θα έχουμε τη χαρά να την απολαύσουμε (συμμετέχει πάντοτε και η ίδια στις δουλειές της, ως χορεύτρια). Ο κόσμος της Φρέιτας είναι ένα οργιώδες παστίς από μυθολογικές αναφορές, σχόλια για την αποικιοκρατία, αναφορές σε ιστορικά γεγονότα αλλά και σε μορφές του φολκλόρ ή της ποπ, οπερατικές άριες, ήχους ζώων, αποσπάσματα από σπάνιες ταινίες, δάνεια από τον χώρο του κινηματογράφου, του αθλητισμού κ.ο.κ.
Τα παιδιά του Πυγμαλίωνα
Η ζωώδης, φρενήρης παράσταση που είδαμε το 2018 στο Φεστιβάλ Αθηνών, το «De marfim e carne – Αs estátuas também sofrem», πήρε τον τίτλο της από το φιλμ των Κρις Μάρκερ και Αλέν Ρενέ «Les statues se meurent aussi» (1953), στο οποίο εξετάζεται η διαβρωτική επιρροή του αποικιοκρατικού βλέμματος στην αντίληψή μας για την αφρικανική τέχνη.
Οι φιγούρες με τον τρόμο στα μάτια, τα αγάλματα που ξύπνησαν από τον λήθαργο, τα παραμελημένα αφρικανικής καταγωγής «παιδιά» του Πυγμαλίωνα, έχουν επανέλθει τώρα στη ζωή και βρίσκονται σε παροξυσμό: κι αν κάτι προσπαθούν να εκφράσουν, τραγουδώντας το γλυκανάλατο «Feelings», είναι αυτά ακριβώς τα εμποδισμένα, φυλακισμένα συναισθήματά τους, εξαιτίας των οποίων υποφέρουν.
Η έμπνευσή της, δηλώνει η Freitas, ξεπηδά συχνά από τον χώρο της μουσικής. «Μόλις μου έρθει μια ιδέα ή μόλις βρω μια κίνηση που ερεθίζει τη σκέψη μου, τότε αρχίζω να συνδέω τα πάντα γύρω μου μαζί της. Στις "Βάκχες", π.χ., ήθελα οπωσδήποτε να κάνω κάτι με τρομπέτες. Αισθάνθηκα ότι η δύναμη και η ένταση της μουσικής θα μας οδηγούσαν στην άλλη όχθη αυτού του τραγικού ταξιδιού. Οπότε η μορφή του μουσικού έγινε πολύ σημαντική στο έργο [σ.σ. στην παράσταση συμμετέχουν ζωντανά πέντε τρομπετίστες]... Και μετά ασχολήθηκα με την καρέκλα και το αναλόγιο του μουσικού και όλες τις χειρονομίες και τη σχέση που δημιουργείται όταν κάθεσαι και παίζεις μουσική».
Ο πρωκτός που τραγουδάει
Η δική της εκδοχή των «Βακχών» είχε τίτλο «Bacantes – Prelúdio para uma Purga» (2017) και δεν χρησιμοποιήθηκε καθόλου ο λόγος του Ευριπίδη. Η Freitas θέλησε να εξερευνήσει αυτό που περιγράφει ως πορεία «από την τάξη στο χάος, όπου όμως τα δύο δεν διαχωρίζονται ποτέ απόλυτα, παραμένουν σε μια αμφίσημη, μυστηριώδη και αμφιλεγόμενη σχέση μέχρι τέλους».
Όταν ταξίδεψε στην Αθήνα, στο πλαίσιο της έρευνάς της για τις «Βάκχες», η χορογράφος διαπίστωσε ότι οι σύγχρονοι Έλληνες ζούνε... καθιστοί. Έτσι ανέπτυξε όλη την παράσταση γύρω από μια «καθιστική» συνθήκη (χορευτές και μουσικοί περνούν την περισσότερη ώρα στις καρέκλες τους), πράγμα πολύ ασυνήθιστο για παράσταση χορού.
Οι «Bacantes» άρχιζαν με έναν πρωκτό που τραγουδάει(!), ή έτσι τουλάχιστον φαινόταν στον θεατή, εφόσον η περφόρμερ ήταν σκυμμένη και το μικρόφωνο είχε στρατηγικά τοποθετηθεί μπροστά στα οπίσθιά της. Και αυτή η αίσθηση του παράξενου συνεχιζόταν σε όλη τη διαδρομή από το αισθησιακό προς το μακάβριο, διάσπαρτη με βελάσματα προβάτων, κρωξίματα βατράχων και νιαουρίσματα, τους Righteous Brothers, τον «βηματισμό της χήνας» με καστανιέτες, το «Bolero» του Ραβέλ αλλά και μια ακραία σκηνή γέννησης από καλτ ντοκιμαντέρ του Ιάπωνα Καζούο Χάρα που επιλέχθηκε ως «αντίβαρο» στον φρικώδη θάνατο του γιου της Αγαύης, Πενθέα, και προβλήθηκε υπό τη μελωδία του θρήνου της Διδώς του Πέρσελ.
Η ικανότητά της να συνδυάζει και να εναρμονίζει ετερόκλητα στοιχεία από εντελώς διαφορετικά πεδία και εποχές προσδίδει μια συναρπαστική εκλεκτικιστική γοητεία στη δουλειά της Φρέιτας, κι ας έχουν γράψει γι’ αυτήν ότι τείνει επικίνδυνα προς τη «Φωλιά του Κούκου».
Στην παράσταση «Mal – Embriaguez Divina» που θα δούμε στις στην Πειραιώς 260, η Freitas εξερευνά τις πολλαπλές εκφάνσεις του κακού –ηθικές, θρησκευτικές, πολιτικές–, όπως αυτές μπορούν να ενσαρκωθούν ως γεννήματα της δεισιδαιμονίας (μάγισσες, δαίμονες), ακραία ιστορικά γεγονότα (το Ολοκαύτωμα) ή μέσω συναισθημάτων οδύνης, ηδονής, τρόμου, αφόρητου κενού.
Τοποθετημένη σε μια εξέδρα, ως χορωδία, η ομάδα των εννέα χορευτών/-ριών της εξερευνά το Κακό ως θεϊκή μέθη, όπως υποδηλώνει ο τίτλος του έργου, αλλά και ως συνθήκη έκστασης, καλλιτεχνικής δημιουργίας και κοινωνικής ανατροπής. Το εννιαμελές αυτό σώμα δίνει φωνή και υπόσταση σε θανάσιμες παραισθήσεις και τοξικές μαρτυρίες, και ψηλαφεί τα αίτια της ανθρώπινης έλξης προς το Κακό και τις ανεξάντλητες μεταμορφώσεις του.
Mal – Embriaguez divina / Το Κακό – Θεϊκή μέθη
Πειραιώς 260 (Δ)
30/6 έως 1/7, 21:00
Στην παράσταση που θα δοθεί στις 30 Ιουνίου θα ακολουθήσει συζήτηση με τη Marlene Monteiro Freitas.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LiFO.
σχόλια