«Αν η βία σοκάρει στη σκηνή είναι γιατί υπάρχει ακόμα γύρω μας»

«Σαλό, 120 ημέρες στα Σόδομα», από την ταινία Facebook Twitter
Οι σκληρές εικόνες και η ρεαλιστική αναπαράσταση της βίας ήταν αδύνατο να με αφήσουν ανεπηρέαστη. Φωτ.: Freddie F./LiFO
0

Ήρθα για πρώτη φορά σε επαφή με την ταινία του Παζολίνι όταν σπούδαζα κινηματογράφο στη Σχολή Σταυράκου. Οι σκληρές εικόνες και η ρεαλιστική αναπαράσταση της βίας ήταν αδύνατο να με αφήσουν ανεπηρέαστη. Αυτό όμως που με σόκαρε ακόμα περισσότερο είναι ότι, μελετώντας το παζολινικό έργο, ανακάλυψα το αποτρόπαιο τέλος του ίδιου του δημιουργού του, λίγους μήνες μετά το τέλος των γυρισμάτων της ταινίας. Το κατακρεουργημένο σώμα του Παζολίνι, με τα κομμένα δάχτυλα και τα σημάδια από ρόδες αυτοκινήτου, δεν σου αφήνει περιθώριο να αναπνεύσεις. Ό,τι συμβαίνει στην ταινία αναπαρίσταται τώρα στην πραγματικότητα, μόνο που εδώ δεν μεσολαβεί το ανακουφιστικό «ψεύδος» της τέχνης αλλά το μη αναστρέψιμο σκοτάδι του θανάτου.

Τριάντα χρόνια μετά το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, σε μια χώρα όπου ο φασισμός γίνεται εξουσία, για πρώτη φορά στην Ευρώπη και στον κόσμο ήδη από το 1922, και με τον νεοφασισμό προ των πυλών, ο Ιταλός καλλιτέχνης, με το έργο του, και ακολούθως με τον μαρτυρικό του θάνατο καταρρίπτει ρηξικέλευθα την πεποίθηση ότι ο ολοκληρωτισμός είναι κάτι μακρινό, παρελθοντικό και οριστικά ξεπερασμένο. Σε κοινωνίες όπου σημειώνονται εγκλήματα η καρδιά του θηρίου εξακολουθεί να χτυπά. Ο Παζολίνι με το Σαλό δεν σου αφήνει χρόνο για λύπη. Δεν τον ενδιαφέρει να φτιάξει έναν ρομαντικό επικήδειο για τα θύματα του φασισμού, ούτε καν έναν προφητικό επικήδειο για τον ίδιο τον εαυτό του. Θέλει να προλάβει τον θρήνο. Γι’ αυτό σε καλεί να θυμώσεις, να οργιστείς. Γιατί αν οργιστείς με τις μεθόδους, αν αντιμετωπίσεις την επικινδυνότητα του φαινομένου, προτού μετασχηματιστεί σε επιδημία, δεν θα υπάρξουν θύματα για να θρηνήσεις. 

Είναι αυτονόητο ότι με απασχολεί η αντίδραση του κοινού, και αυτό δεν αφορά μόνο το Σαλό αλλά κάθε απόπειρα σκηνικής δραματουργίας. Στη συγκεκριμένη περίπτωση θεωρώ ότι έχει επιτευχθεί κάτι σημαντικό: ακόμα και εάν κάποιος δεν έχει δει την ταινία, μπορεί να παρακολουθήσει και να κατανοήσει θεματικά την παράσταση.  

Η θεατρική μεταφορά της ιστορίας αποτέλεσε μια έντονη εμπειρία, εμποτισμένη με δημιουργική αγωνία και έμπνευση. Κινηματογραφική εικόνα και σκηνική αναπαράσταση είναι δύο εντελώς διαφορετικά είδη τέχνης, επομένως βασική πρόθεση, τόσο δική μου όσο και του σκηνοθέτη Άρη Μπινιάρη, με τον οποίο συνυπογράφουμε το κείμενο της παράστασης, ήταν να διατηρήσουμε ανέπαφο τον θεματικό πυρήνα του σεναρίου, κάνοντας όμως τις απαραίτητες μετατροπές στην επιλογή, σύνθεση και τελική διαμόρφωση των σκηνών ώστε να έχουμε ένα παραστάσιμο γεγονός.

Δραματουργικά, οι τρεις κύκλοι της ταινίας διατηρούνται, εξελίσσονται όμως σ’ έναν ενιαίο χώρο, καταργώντας έτσι την επιλογή απομόνωσης και πραγμάτωσης κατ’ ιδίαν σκηνών, κάτι που συμβαίνει στην ταινία. Καθώς η έννοια της θεατρικής διασκευής δεν προϋποθέτει τη μίμηση του κειμένου-πηγή αλλά τη γόνιμη μεταφορά του σε ένα νέο είδος, υπήρξε μια συνολική αξιολόγηση τόσο των διαλόγων όσο και των δράσεων. Σκοπός μας ήταν να αναδείξουμε το μείζον θέμα του φασισμού (όπως υπάρχει και στην κινηματογραφική σύλληψη του Παζολίνι) και να φέρουμε στο προσκήνιο όλες τις επιμέρους προεκτάσεις του: την κατάχρηση εξουσίας από τους δυνατούς, την εξαθλίωση και φρικτή εξόντωση των αδύναμων, την καταστροφή, την επιβολή και το μίσος ως διαχρονικά πάγια τακτική του ολοκληρωτισμού. 

Είναι αυτονόητο ότι με απασχολεί η αντίδραση του κοινού, και αυτό δεν αφορά μόνο το Σαλό αλλά κάθε απόπειρα σκηνικής δραματουργίας. Στη συγκεκριμένη περίπτωση θεωρώ ότι έχει επιτευχθεί κάτι σημαντικό: ακόμα και εάν κάποιος δεν έχει δει την ταινία, μπορεί να παρακολουθήσει και να κατανοήσει θεματικά την παράσταση.  

Κατά τη γνώμη μου, το να μιλάμε για ρεαλιστική αναπαράσταση της βίας στη σκηνή είναι αβάσιμο. Η εγγύτητα με τους θεατές, ο παροντικός χρόνος της θεατρικής πράξης και η αδιαπραγμάτευτη προστασία των ηθοποιών οδηγούν σε φορμαλιστικές θεατρικές πρακτικές και σε λεπτομερειακή οργάνωση των σκηνικών δράσεων. Το μεγάλο στοίχημα είναι εάν η φορμαλιστική οργάνωση της υποτιθέμενης ρεαλιστικής απεικόνισης θα πετύχει τη σπαρακτική ένταση της παζολινικής εικονοπλασίας. Αν η βία σοκάρει στη σκηνή είναι γιατί υπάρχει ακόμα γύρω μας, γιατί άλλοτε ελλοχεύει και άλλοτε εκτινάσσεται μέσα στις σύγχρονες κοινωνίες, γιατί υφέρπουσες ακροδεξιές και φασιστικές ιδεολογίες τραντάζουν ακόμα συθέμελα τον ευρωπαϊκό κόσμο που επιβίωσε από τον ναζιστικό όλεθρο. 

Παρακολουθώντας τις τελευταίες μέρες την πρόβα του Σαλό στον σκηνικό της χώρο, με τα επιμέρους πεδία της παράστασης (κοστούμια, φωτισμούς κ.ά.) σε εξέλιξη και τους ηθοποιούς σε σκηνική απαρτία, συνειδητοποιώ ότι στον ίδιο χώρο με εκείνους που είναι προορισμένοι να αφανιστούν είναι παρόντες και οι φρουροί τους, δραματικά πρόσωπα όχι πολύ μεγαλύτερα σε ηλικία από τα θύματά τους. Υπηρέτες της φασιστικής εξουσίας επιβεβαιώνουν κάθε στιγμή την ισχύ της, «επικυρώνουν» έτσι την ύπαρξη του καθεστώτος. Γιατί δεν θα υπήρχε φασισμός αν δεν υπήρχαν φασίστες. Κάθε μέρα η Ιστορία γράφεται απ’ όλους μας, σε ποια μεριά όμως θα επιλέξεις να σταθείς είναι μια απόφαση που βαραίνει τον καθένα ξεχωριστά. 

Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LiFO.

Το νέο τεύχος της LiFΟ δωρεάν στην πόρτα σας με ένα κλικ.

Θέατρο
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Εμμονή, σκατά και αίμα: Ο μακάβριος μηχανισμός του αυταρχισμού

Αφιέρωμα Σαλό / Εμμονή, σκατά και αίμα: Ο μακάβριος μηχανισμός του αυταρχισμού

Σε ένα απαράμιλλο μπαράζ πορνικού τρόμου, ο Πιερ Πάολο Παζολίνι καταγγέλλει τον θηριώδη φασισμό και την απάνθρωπη βία σε τρεις θεματικούς κύκλους, προλαβαίνοντας τους εκτελεστές του.
ΘΟΔΩΡΗΣ ΚΟΥΤΣΟΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΣ
Ο Παζολίνι και το Σαλό στην ΕΛΣ

Αφιέρωμα Σαλό / Ο Παζολίνι και το «Σαλό» στην ΕΛΣ

«Αν και δεν πρόκειτα για μια κλασική παράσταση μουσικού θεάτρου, που αποτελεί το βασικό δημιουργικό πεδίο της Εναλλακτικής Σκηνής, το κατά Μπινιάρη Σαλό φιλοδοξούμε να εγγραφεί στην ανήσυχη αναζήτηση της ΕΛΣ για επικοινωνία με ομάδες κοινού που δεν σχετίζονται παραδοσιακά με το έργο της».
ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΟΥΜΕΝΤΑΚΗΣ
Υπόθεση Μαρκήσιος ντε Σαντ: Από το τυπογραφείο στις δικαστικές αίθουσες

Αφιέρωμα Σαλό / Οι περιπέτειες του Μαρκήσιου ντε Σαντ με την ελληνική δικαιοσύνη

Η δίωξη 47 Ελλήνων εκδοτών, οι κατασχέσεις και η απαγόρευσή των βιβλίων του διαβόητου Μαρκήσιου κατά τη Μεταπολίτευση, που εκτίναξαν τις πωλήσεις του και οδήγησαν στην αναμόρφωση του νόμου «περί ασέμνων», ενώ ο ντε Σαντ διδασκόταν ήδη στο εξωτερικό.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

«Ματαρόα στον ορίζοντα»: Φέρνοντας ένα θρυλικό ταξίδι στη σημερινή του διάσταση

Θέατρο / «Ματαρόα στον ορίζοντα»: Ένα θρυλικό ταξίδι στη σημερινή του διάσταση

Στην πολυεπίπεδη νέα παραγωγή της Εναλλακτικής Σκηνής της ΕΛΣ, λόγος, μουσική και σκηνική δράση συνυπάρχουν ισάξια και συνεισφέρουν από κοινού στην αφήγηση των επίδοξων ταξιδιωτών ενός ουτοπικού πλοίου.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Το video art στο ελληνικό θέατρο

Θέατρο / Video art στο ελληνικό θέατρο: Έχει αντικαταστήσει τη σκηνογραφία;

Λειτουργεί το βίντεο ανταγωνιστικά με τη σκηνογραφία και τη σκηνική δράση ή αποτελεί προέκταση του εθισμού μας στην οθόνη των κινητών μας; Οι γιγαντοοθόνες είναι θεμιτές στην Επίδαυρο ή καταργούν τον λόγο και τον ηθοποιό; Πώς φτάσαμε από τη video art στα stage LED screens; Τρεις video artists, τρεις σκηνοθέτες και ένας σκηνογράφος καταθέτουν τις εμπειρίες τους.
ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ
Κωνσταντίνος Ρήγος

Οι Αθηναίοι / «Έχω αισθανθεί να απειλούμαι τη μέρα, όχι δουλεύοντας τη νύχτα»

Οκτάνα, Επίδαυρος, ΚΘΒΕ, Πέγκυ Ζήνα, Εθνικό, Λυρική, «Brokeback Mountain» και «Ρωμαίος και Ιουλιέτα». Ως χορογράφος και σκηνοθέτης, ο Κωνσταντίνος Ρήγος έχει κάνει τα πάντα. Και παρότι έχει αρκετούς haters, νιώθει ότι αυτοί που τον καταλαβαίνουν είναι πολύ περισσότεροι.
ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΔΙΑΚΟΣΑΒΒΑΣ
Οσιέλ Γκουνεό: «Είμαι πρώτα χορευτής και μετά μαύρος»

Χορός / «Δεν βλέπω τον εαυτό μου ως έναν μαύρο χορευτή μπαλέτου αλλά ως έναν χορευτή καταρχάς»

Λίγο πριν εμφανιστεί ως Μπαζίλιο στον «Δον Κιχώτη» της Εθνικής Λυρικής Σκηνής, ο κορυφαίος κουβανικής καταγωγής χορευτής Οσιέλ Γκουνεό –έχει λάβει πολλά βραβεία, έχει επίσης εμφανιστεί στο Θέατρο Μπολσόι της Μόσχας, στην Όπερα του Παρισιού, στο Λίνκολν Σέντερ της Νέας Υόρκης και στο Ελίζιουμ του Λονδίνου– μιλά για την προσωπική του πορεία στον χορό και τις εμπειρίες που αποκόμισε, ενώ δηλώνει λάτρης της αρχαίας ελληνικής μυθολογίας.
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Σμαράγδα Καρύδη: «Ήθελα να είμαι η Βουγιουκλάκη και ο Ρέτσος μαζί»

Οι Αθηναίοι / Σμαράγδα Καρύδη: «Ήθελα να είμαι η Βουγιουκλάκη και ο Ρέτσος μαζί»

Ηθοποιός, σκηνοθέτις, ακατάτακτη και αγαπημένη του κοινού, η Σμαράγδα Καρύδη θυμάται πως ανέκαθεν ήθελε το σύμπαν, χωρίς να περιορίζεται. Στον απολογισμό της μέχρι τώρα πορείας της, ως η Αθηναία της εβδομάδας, καταλήγει πως, ούτως ή άλλως, «στο τέλος ανήκεις εκεί που μπορείς να φτάσεις», ενώ δηλώνει πως πάντα θα επιλέγει συνειδητά να συντάσσεται με τη χαρά.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Το ανάπηρο σώμα που αντιστέκεται

Θέατρο / Το ανάπηρο σώμα που αντιστέκεται

Πώς διαβάζουμε σήμερα τον «Γυάλινο Κόσμο» του Τενεσί Oυίλιαμς; Στην παράσταση του Θεάτρου Τέχνης ο Antonio Latella προσφέρει μια «άλλη» Λόρα που ορθώνει το ανάστημά της ενάντια στο κυρίαρχο αφήγημα περί επαγγελματικής ανέλιξης, πλουτισμού και γαμήλιας ευτυχίας.
ΛΟΥΙΖΑ ΑΡΚΟΥΜΑΝΕΑ
Παραστάσεις για κάθε γούστο που θα συγκινήσουν, θα διασκεδάσουν και θα προβληματίσουν

Θέατρο / Πού οφείλεται τόση δίψα για το θέατρο;

Το θέατρο εξακολουθεί να προκαλεί debates και ζωηρές συζητήσεις, παρά τις κρίσεις και τις οικονομικές περικοπές που έχει υποστεί, και φέτος ανεβαίνουν στην Αθήνα παραστάσεις για κάθε γούστο που θα συγκινήσουν, θα διασκεδάσουν και θα προβληματίσουν.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Ανδρέας Κωνσταντίνου

Θέατρο / Ανδρέας Κωνσταντίνου: «Δεν μ' ενδιαφέρει τι υποστηρίζεις στο facebook, αλλά το πώς μιλάς σε έναν σερβιτόρο»

Ο ηθοποιός που έχει υποδυθεί τους πιο ετερόκλητους ήρωες και θα πρωταγωνιστήσει στην τηλεοπτική μεταφορά της «Μεγάλης Χίμαιρας» αισθάνεται ότι επιλέγει την τηλεόραση για να ικανοποιήσει την επιθυμία του για κάτι πιο «χειροποίητο» στο θέατρο.
ΜΑΤΟΥΛΑ ΚΟΥΣΤΕΝΗ
Ο Στρίντμπεργκ και η «Ορέστεια» προσγειώνονται στον κόσμο της Λένας Κιτσοπούλου

Θέατρο / Η Μαντώ, ο Αισχύλος και ο Στρίντμπεργκ προσγειώνονται στον κόσμο της Κιτσοπούλου

Στην πρόβα του νέου της έργου όλοι αναποδογυρίζουν, συντρίβονται, μοντάρονται, αλλάζουν μορφές και λένε λόγια άλλων και τραγούδια της καψούρας. Ποιος θα επικρατήσει στο τέλος;
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
«Η εποχή μας δεν ανέχεται το λάθος»

Οι Αθηναίοι / «Η εποχή μας δεν ανέχεται το λάθος»

Η ηθοποιός Ρουμπίνη Βασιλακοπούλου θυμάται τα χρόνια του Θεάτρου Τέχνης, το πείραμα και τις επιτυχίες του Χυτηρίου, περιγράφει τι σημαίνει γι' αυτή το θεατρικό σανίδι και συλλογίζεται πάνω στο πέρασμα του χρόνου.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ