«Αν η βία σοκάρει στη σκηνή είναι γιατί υπάρχει ακόμα γύρω μας»

«Σαλό, 120 ημέρες στα Σόδομα», από την ταινία Facebook Twitter
Οι σκληρές εικόνες και η ρεαλιστική αναπαράσταση της βίας ήταν αδύνατο να με αφήσουν ανεπηρέαστη. Φωτ.: Freddie F./LiFO
0

Ήρθα για πρώτη φορά σε επαφή με την ταινία του Παζολίνι όταν σπούδαζα κινηματογράφο στη Σχολή Σταυράκου. Οι σκληρές εικόνες και η ρεαλιστική αναπαράσταση της βίας ήταν αδύνατο να με αφήσουν ανεπηρέαστη. Αυτό όμως που με σόκαρε ακόμα περισσότερο είναι ότι, μελετώντας το παζολινικό έργο, ανακάλυψα το αποτρόπαιο τέλος του ίδιου του δημιουργού του, λίγους μήνες μετά το τέλος των γυρισμάτων της ταινίας. Το κατακρεουργημένο σώμα του Παζολίνι, με τα κομμένα δάχτυλα και τα σημάδια από ρόδες αυτοκινήτου, δεν σου αφήνει περιθώριο να αναπνεύσεις. Ό,τι συμβαίνει στην ταινία αναπαρίσταται τώρα στην πραγματικότητα, μόνο που εδώ δεν μεσολαβεί το ανακουφιστικό «ψεύδος» της τέχνης αλλά το μη αναστρέψιμο σκοτάδι του θανάτου.

Τριάντα χρόνια μετά το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, σε μια χώρα όπου ο φασισμός γίνεται εξουσία, για πρώτη φορά στην Ευρώπη και στον κόσμο ήδη από το 1922, και με τον νεοφασισμό προ των πυλών, ο Ιταλός καλλιτέχνης, με το έργο του, και ακολούθως με τον μαρτυρικό του θάνατο καταρρίπτει ρηξικέλευθα την πεποίθηση ότι ο ολοκληρωτισμός είναι κάτι μακρινό, παρελθοντικό και οριστικά ξεπερασμένο. Σε κοινωνίες όπου σημειώνονται εγκλήματα η καρδιά του θηρίου εξακολουθεί να χτυπά. Ο Παζολίνι με το Σαλό δεν σου αφήνει χρόνο για λύπη. Δεν τον ενδιαφέρει να φτιάξει έναν ρομαντικό επικήδειο για τα θύματα του φασισμού, ούτε καν έναν προφητικό επικήδειο για τον ίδιο τον εαυτό του. Θέλει να προλάβει τον θρήνο. Γι’ αυτό σε καλεί να θυμώσεις, να οργιστείς. Γιατί αν οργιστείς με τις μεθόδους, αν αντιμετωπίσεις την επικινδυνότητα του φαινομένου, προτού μετασχηματιστεί σε επιδημία, δεν θα υπάρξουν θύματα για να θρηνήσεις. 

Είναι αυτονόητο ότι με απασχολεί η αντίδραση του κοινού, και αυτό δεν αφορά μόνο το Σαλό αλλά κάθε απόπειρα σκηνικής δραματουργίας. Στη συγκεκριμένη περίπτωση θεωρώ ότι έχει επιτευχθεί κάτι σημαντικό: ακόμα και εάν κάποιος δεν έχει δει την ταινία, μπορεί να παρακολουθήσει και να κατανοήσει θεματικά την παράσταση.  

Η θεατρική μεταφορά της ιστορίας αποτέλεσε μια έντονη εμπειρία, εμποτισμένη με δημιουργική αγωνία και έμπνευση. Κινηματογραφική εικόνα και σκηνική αναπαράσταση είναι δύο εντελώς διαφορετικά είδη τέχνης, επομένως βασική πρόθεση, τόσο δική μου όσο και του σκηνοθέτη Άρη Μπινιάρη, με τον οποίο συνυπογράφουμε το κείμενο της παράστασης, ήταν να διατηρήσουμε ανέπαφο τον θεματικό πυρήνα του σεναρίου, κάνοντας όμως τις απαραίτητες μετατροπές στην επιλογή, σύνθεση και τελική διαμόρφωση των σκηνών ώστε να έχουμε ένα παραστάσιμο γεγονός.

Δραματουργικά, οι τρεις κύκλοι της ταινίας διατηρούνται, εξελίσσονται όμως σ’ έναν ενιαίο χώρο, καταργώντας έτσι την επιλογή απομόνωσης και πραγμάτωσης κατ’ ιδίαν σκηνών, κάτι που συμβαίνει στην ταινία. Καθώς η έννοια της θεατρικής διασκευής δεν προϋποθέτει τη μίμηση του κειμένου-πηγή αλλά τη γόνιμη μεταφορά του σε ένα νέο είδος, υπήρξε μια συνολική αξιολόγηση τόσο των διαλόγων όσο και των δράσεων. Σκοπός μας ήταν να αναδείξουμε το μείζον θέμα του φασισμού (όπως υπάρχει και στην κινηματογραφική σύλληψη του Παζολίνι) και να φέρουμε στο προσκήνιο όλες τις επιμέρους προεκτάσεις του: την κατάχρηση εξουσίας από τους δυνατούς, την εξαθλίωση και φρικτή εξόντωση των αδύναμων, την καταστροφή, την επιβολή και το μίσος ως διαχρονικά πάγια τακτική του ολοκληρωτισμού. 

Είναι αυτονόητο ότι με απασχολεί η αντίδραση του κοινού, και αυτό δεν αφορά μόνο το Σαλό αλλά κάθε απόπειρα σκηνικής δραματουργίας. Στη συγκεκριμένη περίπτωση θεωρώ ότι έχει επιτευχθεί κάτι σημαντικό: ακόμα και εάν κάποιος δεν έχει δει την ταινία, μπορεί να παρακολουθήσει και να κατανοήσει θεματικά την παράσταση.  

Κατά τη γνώμη μου, το να μιλάμε για ρεαλιστική αναπαράσταση της βίας στη σκηνή είναι αβάσιμο. Η εγγύτητα με τους θεατές, ο παροντικός χρόνος της θεατρικής πράξης και η αδιαπραγμάτευτη προστασία των ηθοποιών οδηγούν σε φορμαλιστικές θεατρικές πρακτικές και σε λεπτομερειακή οργάνωση των σκηνικών δράσεων. Το μεγάλο στοίχημα είναι εάν η φορμαλιστική οργάνωση της υποτιθέμενης ρεαλιστικής απεικόνισης θα πετύχει τη σπαρακτική ένταση της παζολινικής εικονοπλασίας. Αν η βία σοκάρει στη σκηνή είναι γιατί υπάρχει ακόμα γύρω μας, γιατί άλλοτε ελλοχεύει και άλλοτε εκτινάσσεται μέσα στις σύγχρονες κοινωνίες, γιατί υφέρπουσες ακροδεξιές και φασιστικές ιδεολογίες τραντάζουν ακόμα συθέμελα τον ευρωπαϊκό κόσμο που επιβίωσε από τον ναζιστικό όλεθρο. 

Παρακολουθώντας τις τελευταίες μέρες την πρόβα του Σαλό στον σκηνικό της χώρο, με τα επιμέρους πεδία της παράστασης (κοστούμια, φωτισμούς κ.ά.) σε εξέλιξη και τους ηθοποιούς σε σκηνική απαρτία, συνειδητοποιώ ότι στον ίδιο χώρο με εκείνους που είναι προορισμένοι να αφανιστούν είναι παρόντες και οι φρουροί τους, δραματικά πρόσωπα όχι πολύ μεγαλύτερα σε ηλικία από τα θύματά τους. Υπηρέτες της φασιστικής εξουσίας επιβεβαιώνουν κάθε στιγμή την ισχύ της, «επικυρώνουν» έτσι την ύπαρξη του καθεστώτος. Γιατί δεν θα υπήρχε φασισμός αν δεν υπήρχαν φασίστες. Κάθε μέρα η Ιστορία γράφεται απ’ όλους μας, σε ποια μεριά όμως θα επιλέξεις να σταθείς είναι μια απόφαση που βαραίνει τον καθένα ξεχωριστά. 

Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LiFO.

Το νέο τεύχος της LiFΟ δωρεάν στην πόρτα σας με ένα κλικ.

Θέατρο
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Εμμονή, σκατά και αίμα: Ο μακάβριος μηχανισμός του αυταρχισμού

Αφιέρωμα Σαλό / Εμμονή, σκατά και αίμα: Ο μακάβριος μηχανισμός του αυταρχισμού

Σε ένα απαράμιλλο μπαράζ πορνικού τρόμου, ο Πιερ Πάολο Παζολίνι καταγγέλλει τον θηριώδη φασισμό και την απάνθρωπη βία σε τρεις θεματικούς κύκλους, προλαβαίνοντας τους εκτελεστές του.
ΘΟΔΩΡΗΣ ΚΟΥΤΣΟΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΣ
Ο Παζολίνι και το Σαλό στην ΕΛΣ

Αφιέρωμα Σαλό / Ο Παζολίνι και το «Σαλό» στην ΕΛΣ

«Αν και δεν πρόκειτα για μια κλασική παράσταση μουσικού θεάτρου, που αποτελεί το βασικό δημιουργικό πεδίο της Εναλλακτικής Σκηνής, το κατά Μπινιάρη Σαλό φιλοδοξούμε να εγγραφεί στην ανήσυχη αναζήτηση της ΕΛΣ για επικοινωνία με ομάδες κοινού που δεν σχετίζονται παραδοσιακά με το έργο της».
ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΟΥΜΕΝΤΑΚΗΣ
Υπόθεση Μαρκήσιος ντε Σαντ: Από το τυπογραφείο στις δικαστικές αίθουσες

Αφιέρωμα Σαλό / Οι περιπέτειες του Μαρκήσιου ντε Σαντ με την ελληνική δικαιοσύνη

Η δίωξη 47 Ελλήνων εκδοτών, οι κατασχέσεις και η απαγόρευσή των βιβλίων του διαβόητου Μαρκήσιου κατά τη Μεταπολίτευση, που εκτίναξαν τις πωλήσεις του και οδήγησαν στην αναμόρφωση του νόμου «περί ασέμνων», ενώ ο ντε Σαντ διδασκόταν ήδη στο εξωτερικό.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Ακούγεσαι Λυδία, Ακούγεσαι ίσαμε το στάδιο

Επίδαυρος / «Ακούγεσαι, Λυδία, ίσαμε το στάδιο ακούγεσαι»

Κορυφαίο πρόσωπο του αρχαίου δράματος, συνδεδεμένη με εμβληματικές παραστάσεις, ανατρέχει σε δεκαπέντε σταθμούς της καλλιτεχνικής της ζωής στην Επίδαυρο και αφηγείται προσωπικές ιστορίες, επιτυχίες και ματαιώσεις, εξαιρετικές συναντήσεις και συνεργασίες, σε μια πορεία που αγγίζει τις πέντε δεκαετίες.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Ο Ούρλιχ Ράσε και το παρασκήνιο της ιστορίας της Ισμήνης

Θέατρο / Η σκηνή του Ούρλιχ Ράσε στριφογύριζε - και πέταξε έξω την Ισμήνη

Στην παράσταση που άνοιξε την Επίδαυρο, ο Γερμανός σκηνοθέτης επέλεξε να ανεβάσει μια Αντιγόνη χωρίς Ισμήνη. Η απομάκρυνση της Κίττυς Παϊταζόγλου φωτίζει τις λεπτές –και άνισες– ισορροπίες εξουσίας στον χώρο του θεάτρου.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Ο Θάνος Παπακωνσταντίνου μέσα στη γοητεία και στον τρόμο του Δράκουλα

Πρώτες Εικόνες / Dracula: Η υπερπαραγωγή που έρχεται το φθινόπωρο στην Αθήνα

Ο Θάνος Παπακωνσταντίνου μιλά αποκλειστικά στη LiFO για την πιο αναμενόμενη παράσταση της επερχόμενης σεζόν, για τη διαχρονική γοητεία του μύθου που φαντάστηκε ο Μπραμ Στόκερ στα τέλη του 19ου αιώνα, για το απόλυτο και το αιώνιο μιας ιστορίας που, όπως λέει, τον «διαλύει».
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Ερωτευμένος με τον Κρέοντα

Θέατρο / Ο Rasche αγάπησε τον Κρέοντα περισσότερο από την Αντιγόνη

«Η εκφορά του λόγου παραδίδεται αμαχητί σε μια άκρατη δραματικότητα, σε ένα υπερπαίξιμο, σε μια βεβιασμένη εμφατικότητα, σε έναν στόμφο παλιακό που θα νόμιζε κανείς πως έχει εξαλειφθεί πλέον. Η σοβαροφάνεια σε όλο το (γοερό) μεγαλείο της». Έτσι ξεκίνησε φέτος η Επίδαυρος.
ΛΟΥΙΖΑ ΑΡΚΟΥΜΑΝΕΑ
Πολεμικοί Ανταποκριτές: Ψάχνοντας την αλήθεια μέσα στο ζόφο του πολέμου

Θέατρο / Πολεμικοί Ανταποκριτές: Ψάχνοντας την αλήθεια μέσα στον ζόφο του πολέμου

Σε μια περίοδο που ο πόλεμος αποτελεί βασικό συστατικό της καθημερινότητάς μας, μια παράσταση εξετάζει όσα μεσολαβούν μεταξύ γεγονότος και πληροφορίας και πώς διαμορφώνουν την τελική καταγραφή και την ιστορική μνήμη.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Η τραγική ιστορία και η άγρια δολοφονία μιας θαρραλέας περφόρμερ

Θέατρο / Η τραγική ιστορία και η άγρια δολοφονία μιας θαρραλέας περφόρμερ

Όταν η Πίπα Μπάκα ξεκίνησε να κάνει oτοστόπ από την Ιταλία για να φτάσει στην Ιερουσαλήμ δεν φαντάστηκε ότι αυτό το ταξίδι-μήνυμα ειρήνης θα κατέληγε στον βιασμό και τη δολοφονία της. Mια παράσταση που θα δούμε στο Φεστιβάλ Αθηνών αναφέρεται στην ιστορία της.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Ο Σίμος Κακάλας ξορκίζει τα χάλια μας με μια κωμωδία γέλιου και αίματος

Θέατρο / Ο Σίμος Κακάλας ξορκίζει τα χάλια μας με μια κωμωδία γέλιου και αίματος

Τα «Κακά σκηνικά» είναι «μια κωμική κόλαση» αφιερωμένη στη ζοφερή ελληνική πραγματικότητα, μια απόδραση από τα χάλια της χώρας, του θεάτρου, του παγκόσμιου γεωπολιτικού γίγνεσθαι, ένα ξόρκι στην κατάθλιψη.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Χρήστος Παπαδόπουλος: «Κάθε μορφή τέχνης χρειάζεται το εσωτερικό βάθος»

Θέατρο / Χρήστος Παπαδόπουλος: «Mε αφορά πολύ το "μαζί"»

Το «τρομερό παιδί» από τη Νεμέα που συμπληρώνει φέτος δέκα χρόνια στη χορογραφία ανοίγει το φετινό 31ο Διεθνές Φεστιβάλ Χορού Καλαμάτας με τους Dance On Ensemble και το «Mellowing», μια παράσταση για τη χάρη και το σθένος της ωριμότητας.  
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Κάνεις χορό γιατί αυτή είναι η μεγάλη σου ανάγκη

Χορός / «Κάνουμε χορό γιατί αυτή είναι η μεγάλη μας ανάγκη»

Με αφορμή την παράσταση EPILOGUE, ο διευθυντής σπουδών της σχολής της Λυρικής Σκηνής Γιώργος Μάτσκαρης και έξι χορευτές/χορεύτριες μιλούν για το δύσκολο στοίχημα τού να ασχολείται κανείς με τον χορό στην Ελλάδα σήμερα.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Μαρία Κωνσταντάρου: «Ερωτεύτηκα αληθινά στα 58»

Οι Αθηναίοι / Μαρία Κωνσταντάρου: «Δεν παίζω πια γιατί δεν υπάρχουν ρόλοι για την ηλικία μου»

Μεγάλωσε χωρίς τη μάνα της, φώναζε «μαμά» μια θεία της, θυμάται ακόμα τις παιδικές της βόλτες στον βασιλικό κήπο. Όταν είπε πως θέλει να γίνει ηθοποιός, ο πατέρας της είπε «θα σε σφάξω». Η αγαπημένη ηθοποιός που έπαιξε σε μερικές από τις σημαντικότερες θεατρικές παραστάσεις αλλά και ταινίες της εποχής της είναι η Αθηναία της εβδομάδας.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Ο Γιάννος Περλέγκας ανεβάζει τον «Κατσούρμπο» του Χορτάτση

Θέατρο / Γιάννος Περλέγκας: «Ο Κατσούρμπος μας είναι μια απόπειρα να γίνουμε πιο αθώοι»

Ο Γιάννος Περλέγκας σκηνοθετεί το έργο του Χορτάτση στο πλαίσιο του στο πλαίσιο του Κύκλου Ρίζες του Φεστιβάλ Αθηνών. Τον συναντήσαμε στις πρόβες όπου μας μίλησε για την αξία του Κρητικού συγγραφέα και του έργου του και την ανάγκη για περισσότερη λαϊκότητα στο θέατρο. Κάτι που φιλοδοξεί να μας δώσει με αυτό το ανέβασμα.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Βασίλης Παπαβασιλείου

Απώλειες / Βασίλης Παπαβασιλείου (1949-2025): Ένας σπουδαίος διανοητής του ελληνικού θεάτρου

«Αυτό, λοιπόν, το οφείλω στο θέατρο: τη σωτηρία από την κακομοιριά μου»: Ο σκηνοθέτης, μεταφραστής, ηθοποιός και δάσκαλος Βασίλης Παπαβασιλείου πέθανε σε ηλικία 76 ετών.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
ΕΠΕΞ ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΓΚΟΤΣΟΠΟΥΛΟΣ

Θέατρο / Δημήτρης Γκοτσόπουλος: «Ήμουν ένα αγρίμι που είχε κατέβει από τα βουνά»

Ο ταλαντούχος ηθοποιός φέτος ερμηνεύει τον Νεοπτόλεμο στον «Φιλοκτήτη» του Σοφοκλή. Πώς κατάφερε από ένα αγροτικό περιβάλλον να πρωταγωνιστήσει σε μεγάλες τηλεοπτικές επιτυχίες και γιατί πέρασε ένα ολόκληρο καλοκαίρι στην Πολύαιγο, διαβάζοντας «Βάκχες»;
ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ
Γιάννης Χουβαρδάς: «Το κοινό που έρχεται να σε δει είναι ο καθρέφτης σου»

Θέατρο / Γιάννης Χουβαρδάς: «Το κοινό που έρχεται να σε δει είναι ο καθρέφτης σου»

Ο κορυφαίος Έλληνας σκηνοθέτης διασκευάζει φέτος τις τραγωδίες του Οιδίποδα σε ένα ενιαίο έργο και μιλά στη LiFO, για το πώς η μοίρα είναι μια παρεξηγημένη έννοια, ενώ σχολιάζει το αφήγημα περί «καθαρότητας» της Επιδαύρου, καθώς και τις ακραίες αντιδράσεις που έχει δεχθεί από το κοινό.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
ΓΙΑ 28 ΜΑΙΟΥ Elena Souliotis: Η Ελληνίδα που θα γινόταν η επόμενη Κάλλας 

Θέατρο / Elena Souliotis: Η Ελληνίδα που θα γινόταν η επόμενη Κάλλας 

Σαν σήμερα, το 1943, γεννήθηκε η Ελληνίδα σοπράνο που διέπρεψε για μια ολόκληρη δεκαετία στην Ευρώπη και την Αμερική, αλλά κάηκε εξαιτίας μιας σειράς ιδιαίτερα απαιτητικών ρόλων, τους οποίους ερμήνευσε πολύ νωρίς. Ο κόντρα τενόρος Άρης Χριστοφέλλης, ένας από τους λίγους στην Ελλάδα που γνωρίζουν σε βάθος την πορεία της, περιγράφει την άνοδο και την πτώση της.
ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ
Δημήτρης Καπουράνης: «Το αόρατο νήμα που ενώνει τα παιδιά μεταναστών είναι το πένθος»

Θέατρο / Δημήτρης Καπουράνης: «Το αόρατο νήμα που ενώνει τα παιδιά μεταναστών είναι το πένθος»

Από τους Αγίους Σαράντα της Αλβανίας μέχρι τη σκηνή του Εθνικού Θεάτρου, η ζωή του βραβευμένου ηθοποιού, τραγουδιστή και σεναριογράφου είναι μια διαρκής προσπάθεια συμφιλίωσης με την απώλεια. Η παράσταση «Μια άλλη Θήβα» τον καθόρισε, ενώ ο ρόλος του στο «Brokeback Mountain» τού έσβησε κάθε ομοφοβικό κατάλοιπο. Δηλώνει πως αυτό που τον ενοχλεί βαθιά είναι η αδράνεια απέναντι σε όσα συμβαίνουν γύρω μας.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ