Ο Γιαννούλης Χαλεπάς επιστρέφει στο χωριό του, στην Τήνο Facebook Twitter
Αυτοπροσωπογραφία, 1930

Ο Γιαννούλης Χαλεπάς επιστρέφει στο χωριό του, στην Τήνο

0

Ογδόντα χρόνια συμπληρώνονται φέτος από τον θάνατο του Γιανούλη Χαλεπά (1851-1938), εμβληματικής μορφής στον χώρο της νεοελληνικής γλυπτικής, δημιουργού της διάσημης Κοιμωμένης στο Α' Νεκροταφείο Αθηνών. Η επέτειος προσφέρει στο Πολιτιστικό Ίδρυμα Ομίλου Πειραιώς (ΠΙΟΠ) την ευκαιρία να συνεργαστεί με την Εθνική Πινακοθήκη-Μουοείο Αλεξάνδρου Σούτσου.

Για την έκθεση, με τίτλο «Γιανούλης Χαλεπάς: επιστροφή στον Πύργο», στο Μουσείο Μαρμαροτεχνίας (18.7-30.9), πρωτότυπα έργα του καλλιτέχνη σε γύψο αλλά και σχέδια, από τις πλούσιες συλλογές της Εθνικής Πινακοθήκης, ταξιδεύουν για πρώτη φορά στην Τήνο.

Ο Γιαννούλης Χαλεπάς επιστρέφει στο χωριό του, στην Τήνο Facebook Twitter
Ο Γιαννούλης Χαλεπάς στον Πύργο Τήνου, 1929. (Αρχείο Κ.Π. Καλαϊτζίδη)

Ταυτόχρονα, εξέχουσα θέση κατέχουν τριάντα πέντε αδημοσίευτα σχέδια με μολύβι του Χαλεπά, τα οποία αποτέλεσαν το έναυσμα για την έκθεση, όταν τα εμπιστεύτηκαν στο ΠΙΟΠ ο Νικόλαος και η Κατερίνα Δούκα. Αυθεντικές φωτογραφίες από το αρχείο του Κωνσταντίνου Π. Καλαϊτζίδη, που επίσης παρουσιάζονται στο κοινό για πρώτη φορά, εμπλουτίζουν την έκθεση.

 

Ο Γιανούλης φιλοτέχνησε σημαντικό μέρος του έργου του κατά τη διάρκεια της παραμονής του στην ιδιαίτερη πατρίδα του, μετά την έξοδό του από το ψυχιατρείο της Κέρκυρας και πριν από την εγκατάστασή του στην Αθήνα.

 

Η επιλογή έχει μιαν αδιαμφισβήτητη μοναδικότητα: αφενός τοποθετεί τα έργα του Χαλεπά στον «φυσικό» τους χώρο, στην πατρίδα του, στον Πύργο της Τήνου, αφετέρου τα ενώνει με έργα ομότεχνων συγχωριανών του αλλά και με τεκμήρια του πατέρα του, Ιωάννη Χαλεπά. Ο Γιανούλης φιλοτέχνησε σημαντικό μέρος του έργου του κατά τη διάρκεια της παραμονής του στην ιδιαίτερη πατρίδα του, μετά την έξοδό του από το ψυχιατρείο της Κέρκυρας και πριν από την εγκατάστασή του στην Αθήνα.

― Από το σημείωμα της διευθύντριας του ΠΙΟΠ κ. Σοφίας Στάικου στον κατάλογο της έκθεσης

Ο Γιαννούλης Χαλεπάς επιστρέφει στο χωριό του, στην Τήνο Facebook Twitter
Στο εργαστήριο της οδού Δαφνομήλη. (Αρχείο Κ.Π. Καλαϊτζίδη)

Ο νόστος του Γιαννούλη Χαλεπά

Η εικόνα ιου Πανούλη Χαλεπά ανακαλεί στη μνήμη μου συνειρμικά τη μορφή ενός άλλου «αγίου», του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη. Είναι συγκαιρινοί, αλλά οι δρόμοι τους δεν τέμνονται. Οι λιγοστές φωτογραφίες που έχουμε και από τους δυο εμφανίζουν δυο σεβάσμιους γενειοφόρους γέροντες με βλέμμα στραμμένο προς τα μέσα, που προδίδει ωστόσο διαφορετική θέα για τον καθένα. Η εσωστρέφεια του σκιαθίτη καλόγερου είναι ενδοσκοπικά γαλήνια στοχαστική. Το βλέμμα του Χαλεπά, αντίθετα προδίδει την αγωνία του ανθρώπου που αντικρίζει τα προσωπικά του φαντάσματα, τους εφιάλτες του. Και οι δυο «λάξεψαν» το έργο τους σε μια «ύλη» που θα μπορούσε να ακυρώσει a priori κάθε πρωτοτυπία, κάθε δημιουργική πνοή: ο ένας, ο γλύπτης, στο ψυχρό ύφος του ακαδημαϊκού νεοκλασικισμού, ο άλλος, ο λογοτέχνης, στην ακαδημαϊκή γλώσσα της καθαρεύουσας. Και οι δυο κατάφεραν, όχι μόνο να υπερβούν τα εμπόδια και τους περιορισμούς του ύφους και της γλώσσας, αλλά και να αποδείξουν ότι ο αληθινός δημιουργός μπορεί να εμφυσήσει ζωή σ' ένα εκφραστικό όργανο που έμοιαζε νεκρό και απολιθωμένο από καιρό.

Ο Γιαννούλης Χαλεπάς επιστρέφει στο χωριό του, στην Τήνο Facebook Twitter
«Ερμής καθιστός», 1930 (;)
Ο Γιαννούλης Χαλεπάς επιστρέφει στο χωριό του, στην Τήνο Facebook Twitter
Μπροστά στο έργο του «Οιδίπους και Σφιγξ»


Ο Γιανούλης Χαλεπάς, υπερβαίνοντας τις αντιρρήσεις του πατέρα του, ο οποίος, αξιοποιώντας την παράδοση των Τηνίων, είχε δημιουργήσει μια κερδώα επιχείρηση μαρμαροτεχνίας, μπόρεσε να πραγματοποιήσει λαμπρές σπουδές. Αρχικά στο Σχολείο των Τεχνών της Αθήνας, με δάσκαλο τον εξαίρετο νεοκλασικό γλύπτη Λεωνίδα Δρόση, και αργότερα στην Ακαδημία του Μονάχου, όπου συνέχισε τις σπουδές του με υποτροφία του Ιδρύματος Ευαγγελιστρίας Τήνου, πλάι στον επίσης κλασικιστή γλύπτη Max Ritter von Widnmann.

Ο Γιανούλης Χαλεπάς ανήκει στις σπάνιες περιπτώσεις καλλιτεχνών που δεν ξεκινούν τη δημιουργία τους με πρωτόλεια έργα. Από την πρώτη στιγμή η τέχνη του παρουσιάζει απροσδόκητη ωριμότητα. Τα έργα που έχουν διασωθεί ακέραια από την πρώιμη περίοδο της δημιουργίας του είναι τέλεια από τεχνική άποψη, ενώ παράλληλα διαθέτουν εκείνη την άρρητη και ασύλληπτη πνοή που ξεχωρίζει το αριστούργημα από το απλώς άρτιο έργο. Εκείνο ακριβώς το στοιχείο που δικαιώνει τον ισχυρισμό ότι «η τέχνη είναι η μεταφυσική της τεχνουργίας».

Ένας νέος, είκοσι τεσσάρων ετών, είναι ο δημιουργός του έξοχου και πολυβραβευμένου συμπλέγματος με θέμα τον Σάτυρο που παίζει με τον Έρωτα (1875).

Το ανάγλυφο της Φιλοστοργίας (1875), άλλο πρώιμο αριστούργημα του γλύπτη, μαρτυρεί βαθιά γνώση της φειδιακής γλυπτικής. Το τρίτο αριστούργημα του Χαλεπά από αυτή την πρώιμη περίοδο είναι η θρυλική και πολυφίλητη Κοιμωμένη (1877), επιτύμβιο άγαλμα που γαληνεύει ακόμη τον ύπνο της νεαρής Σοφίας Αφεντάκη στο Α' Νεκροταφείο Αθηνών. Το αλάνθαστο ένστικτο του λαού αναγνώρισε στην Κοιμωμένη μια κορυφαία στιγμή της ιστορίας της ελληνικής γλυπτικής. Ο δαιμονικός Σάτυρος, έργο με διεισδυτική ψυχολογία στην έκφραση, ανήκει επίσης στα πρώιμα αριστουργήματα του γλύπτη.

(...)

Ο Χαλεπάς. όπως είναι σήμερα γενικά αποδεκτό από την κριτική, έχει εξασφαλίσει με το ώριμο έργο του περίοπτη θέση στην ιστορία του ελληνικού μοντερνισμού. Αυτή την αναγνώριση δεν την οφείλει τόσο στην ανατρεπτική διαχείριση του παραδοσιακού θεματικού ρεπερτορίου, όσο στην πλαστική αντίληψη της φόρμας, που είναι «αρχαΐζουσα», νεωτερική και «μοντέρνα». Φαίνεται πως η απόσταση που χωρίζει τον τέλειο νεοκλασικό γλύπτη του Σάτυρου και της Κοιμωμένης από τα τολμηρά γυμνάσματα της αλγεινής ωριμότητάς του δεν εξισώνεται με το απόλυτο κενό. Η φρενοβλάβεια, η μοναξιά, η σιωπή, «ο πόνος που είναι άνδρας», όπως έλεγε, λειτούργησαν σαν μυστικό εργαστήρι απ' όπου αναδύθηκε ένας αναγεννημένος, ένας άλλος Χαλεπάς.

― Από το σημείωμα της κ. Μαρίνας Λαμπράκη-Πλάκα, Διευθύντριας της Εθνικής Πινακοθήκης-Μουσείου Αλέξανδρου Σούτσου 

Ο Γιαννούλης Χαλεπάς επιστρέφει στο χωριό του, στην Τήνο Facebook Twitter
Δίπλα στο γλυπτό του «Η Γενοβέφα και οι Δήμιοί της», Τήνος, 1930 (Αρχείο Κ.Π.Καλαϊτζίδη)
Ο Γιαννούλης Χαλεπάς επιστρέφει στο χωριό του, στην Τήνο Facebook Twitter
«Ερμής, Πήγασος και Αφροδίτη», 1933
Ο Γιαννούλης Χαλεπάς επιστρέφει στο χωριό του, στην Τήνο Facebook Twitter
«Η σκέψη», 1933

Ο Γιαννούλης Χαλεπάς επιστρέφει στο χωριό του, στην Τήνο Facebook Twitter
Ο Χαλεπάς ανάμεσα σε χορεύτριες, στην οικία της οδού Δαφνομήλη. (Αρχείο Κ.Π. Καλαϊτζίδη)

Εικαστικά
0

ΑΦΙΕΡΩΜΑ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Ρόι Λιχτενστάιν: Ο πρωτοπόρος της pop art που έβαλε τον Mίκι Μάους στα μουσεία

Σαν σήμερα / Ρόι Λιχτενστάιν: Ήταν όντως ο «χειρότερος καλλιτέχνης» της εποχής του;

Σαν σήμερα γεννήθηκε ο πρωτοπόρος καλλιτέχνης της pop art που με το γενναίο έργο του ειρωνεύτηκε το κλασικό, έβαλε τον Mίκι Μάους σε μουσεία και γκαλερί και άλλαξε οριστικά τους κανόνες της σύγχρονης τέχνης.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Μόλις τελείωσε το αριστούργημά του, ο Γκογκέν επιχείρησε να αυτοκτονήσει

Εικαστικά / Μόλις τελείωσε το αριστούργημά του, ο Γκογκέν επιχείρησε να αυτοκτονήσει

Ο πίνακας με τίτλο «Από πού ερχόμαστε; Τι είμαστε; Πού πάμε;» θα ήταν η τελευταία του διαθήκη, ένα έργο που θα έλυνε επιτέλους, όπως ο ίδιος έλεγε, το «παράδοξο μεταξύ του κόσμου των συναισθημάτων και του κόσμου του μυαλού».
THE LIFO TEAM
Ο ευά παπαδάκης φέρνει την ποίηση στα Ζαγοροχώρια

Εικαστικά / Ο ευά παπαδάκης φέρνει την ποίηση στα Ζαγοροχώρια

Το πρώτο διεθνές πολυθεματικό φεστιβάλ ποίησης «Σολοικισμός», έρχεται το Σάββατο 25 και την Κυριακή 26 Οκτωβρίου 2025 στον Ελαφότοπο, στα Ζαγοροχώρια. Ο εμπνευστής και καλλιτεχνικός διευθυντής του μίλησε στη LifO.
M. HULOT
Δυο νέες εκθέσεις στο φθινοπωρινό πρόγραμμα του ΕΜΣΤ

Εικαστικά / Δυο νέες εκθέσεις στο φθινοπωρινό πρόγραμμα του ΕΜΣΤ

Η καλλιτεχνική πρωτοπορία εκτός συνόρων και έργα που ενσωματώνουν και συνάμα απεικονίζουν φυσικά τοπία και τις απροσδιόριστες ανθρώπινες παρεμβάσεις που αυτά προδίδουν, στο νέο πρόγραμμα του μουσείου.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
ΕΠΕΞ Μαρίνα Ξενοφώντος: «Η μνήμη δεν είναι κάτι που απλώς κουβαλάμε – ενεργεί, αντιδρά και μεταβάλλεται συνεχώς»

Εικαστικά / Μαρίνα Ξενοφώντος: «Η μνήμη δεν είναι κάτι που απλώς κουβαλάμε»

Η εικαστικός μιλάει για την εγκατάσταση με την οποία θα εκπροσωπήσει στην Μπιενάλε της Βενετίας το 2026 την Κύπρο, για την επιρροή της χώρας στο έργο της και για τη θέση του καλλιτέχνη στη σύγχρονη κοινωνία.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Το μαγευτικό, υπερβατικό σύμπαν της Yayoi Kusama προσγειώνεται στην Ευρώπη

Εικαστικά / Tα πλοκάμια και οι κολοκύθες της Yayoi Kusama προσγειώνονται στην Ευρώπη

Από τη Βασιλεία ξεκίνησε η ευρωπαϊκή περιοδεία της μεγάλης αναδρομικής έκθεσης της πιο διάσημης και πιο επιτυχημένης εν ζωή εικαστικού στον κόσμο, με περισσότερα από 300 έργα που καλύπτουν επτά δεκαετίες.
THE LIFO TEAM
Τι μυστήριο κρύβει η ιστορία της αυτοπροσωπογραφίας του Κουρμπέ;

Εικαστικά / «Ο απελπισμένος»: Ο περίφημος πίνακας του Κουρμπέ εκτίθεται ξανά μετά από 20 χρόνια

Ίσως το πιο γνωστό έργο του μεγάλου Γάλλου ζωγράφου, «Ο απελπισμένος» θα εκτεθεί στο Μουσείο Ορσέ αρχικά και έπειτα στο Μουσείο Art Mill στη Ντόχα. Ποια είναι η ιστορία του; Σε ποιον ανήκει τώρα ο πίνακας;
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Μια νέα έκθεση αναδεικνύει τη συμβολή των γυναικών στην τέχνη της γεωμετρικής αφαίρεσης

Εικαστικά / Έξι γυναίκες. Έξι πρωτοποριακές καλλιτέχνιδες της γεωμετρικής αφαίρεσης

Έργα των Όπυ Ζούνη, Etel Adnan, Samia Halaby, Saloua Raouda Choucair, Ebtisam Abdulaziz και Lubna Chowdhary, αποτελούν το υλικό της έκθεσης του Ιδρύματος Εικαστικών Τεχνών και Μουσικής Β. & Μ. Θεοχαράκη που ξεκίνησε μόλις.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Όταν ο Αντώνης Μπενάκης απέδειξε ότι οι Ελληνικές ενδυμασίες είναι Υψηλή Ραπτική

Εικαστικά / Όταν ο Αντώνης Μπενάκης απέδειξε ότι οι Ελληνικές ενδυμασίες είναι Υψηλή Ραπτική

Αμέτρητες είναι οι ιστορίες που κρύβονται πίσω από την έκδοση «Ελληνικαί Εθνικαί Ενδυμασίαι», φέρνοντας στο φως την επίδραση που άσκησε η ενδυμασία στη διαμόρφωση της εθνικής συνείδησης και στην κυρίαρχη μόδα του Μεσοπολέμου.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
«Και λοιπόν τι;»: Μία έκθεση στον Ταύρο «φωτίζει» το θρυλικό άλμπουμ των Εν Πλω

Εικαστικά / «Οι Εν πλω άφησαν πίσω τραγούδια που συνδέουν όσους ονειρεύονται με παρόμοιο τρόπο»

Έγιναν θρύλοι της εγχώριας μουσικής σκηνής με την κυκλοφορία ενός μόνο άλμπουμ. Μετά, εξαφανίστηκαν. Ο Κωνσταντίνος Χατζηνικολάου, ο Απόστολος Βασιλόπουλος και η Μαρία-Θάλεια Καρρά επιμελήθηκαν, μετά από δεκαετή έρευνα, μια έκθεση για ένα από τα μεγαλύτερα μυστήρια της ελληνικής δισκογραφίας. Mίλησαν στη LifO.
M. HULOT
Με Chryssa και Iannis Xenakis η μεγάλη έκθεση για τον μινιμαλισμό στο Παρίσι

Εικαστικά / Με Chryssa και Ιάννη Ξενάκη η μεγάλη έκθεση για τον μινιμαλισμό στο Παρίσι

Μέσα από 100 έργα και 40 καλλιτέχνες επιχειρείται η διερεύνηση της διεθνούς εξέλιξης του κινήματος το οποίο από τις αρχές της δεκαετίας του 1960 επαναπροσδιόρισε ριζικά την έννοια του καλλιτεχνικού έργου.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Πολλές, πάρα πολλές εκθέσεις τον Οκτώβριο στην Αθήνα. Και καλές μάλιστα

Εικαστικά / Πολλές, πάρα πολλές εκθέσεις τον Οκτώβριο στην Αθήνα. Και καλές μάλιστα

Από την έκθεση του Juergen Teller στο ολοκαίνουργιο Onassis Ready, στην ποιητική αρχιτεκτονική του Πικιώνη και στις έξι πρωτοποριακές γυναικείες φωνές της γεωμετρικής αφαίρεσης. Αυτόν τον μήνα οι λέξεις «μουσείο» και «γκαλερί» θα ακούγονται πολύ συχνά.
ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ
Τζον Σίνγκερ Σάρτζεντ: Ο ζωγράφος των στυλάτων της εποχής του επιστρέφει

Εικαστικά / Τζον Σίνγκερ Σάρτζεντ: Ο ζωγράφος των στυλάτων της εποχής του επιστρέφει

H έκθεση στο Μουσείο Ορσέ συγκεντρώνει 90 έργα του Αμερικανού στυλίστα ζωγράφου, εστιάζοντας στην πιο καθοριστική περίοδο του έργου του. Aνάμεσά τους και η περίφημη «Madame X», το πιο διάσημο έργο του.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Φρα Αντζέλικο: «Ένας μεγάλος ζωγράφος, ένας άγιος άνθρωπος»

Εικαστικά / Φρα Αντζέλικο: «Ένας μεγάλος ζωγράφος, ένας άγιος άνθρωπος»

Η έκθεση «Beato Angelico», συγκεντρώνει στο Palazzo Strozzi και στο Mουσείο του Αγίου Μάρκου στη Φλωρεντία περισσότερα από 140 έργα με δάνεια από 70 συλλογές ιδιωτών και μουσείων και φιλοδοξεί να εδραιώσει τη φήμη του Φρα Αντζέλικο ως κορυφαίου δασκάλου της Αναγέννησης.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Γιατί η Νυχτερινή Περίπολος του Ρέμπραντ αποτελεί μέχρι σήμερα ένα μυστήριο της Τέχνης

Εικαστικά / Γιατί η Νυχτερινή Περίπολος του Ρέμπραντ αποτελεί μέχρι σήμερα ένα μυστήριο της Τέχνης

Πεθαίνει σαν σήμερα το 1669 ο φλαμανδός ζωγράφος Ρέμπραντ φαν Ράιν. Αυτός ο πίνακας υπήρξε η πραγματική αιτία της οικονομικής καταστροφής του καλλιτέχνη ή πρόκειται περί θεωρίας συνωμοσίας;
THE LIFO TEAM
«Πρωτόλεια»: Οι πρώτες πινελιές αλλάζουν μέσα στα χρόνια αλλά πάντα κάτι μένει

Εικαστικά / «Πρωτόλεια»: Οι πρώτες πινελιές αλλάζουν μέσα στα χρόνια αλλά πάντα κάτι μένει

Η νέα έκθεση του Μουσείου Μπενάκη, χαρτογραφεί την πορεία έντεκα Ελλήνων και Ελληνίδων εικαστικών και θέτει ένα πολύ ενδιαφέρον ερώτημα: «Σε μια πορεία πλούσια, γεμάτη ανατροπές αλλά και επαναλήψεις, ποιες ήταν οι πρωτόλειες αναζητήσεις τους, στις οποίες επέτρεψαν ακολούθως να εισχωρήσουν στις ώριμες αποφάσεις τους»
ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ
Aμερικανικός σουρεαλισμός; Κι όμως υπάρχει. Απλώς δεν το γνώριζε κανείς

Εικαστικά / Aμερικανικός σουρεαλισμός; Κι όμως υπάρχει. Απλώς δεν το γνώριζε κανείς

Μια έκθεση στο Μουσείο Γουίτνεϊ ενώνει διαφορετικές φωνές και αποκαλύπτει την άγνωστη ως τώρα τάση Αμερικανών καλλιτεχνών που στράφηκαν στον σουρεαλισμό για να εκφράσουν την ταραχώδη δεκαετία του '60.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ