Δ. Χριστόπουλος: «Αν με το "Έλληνας γεννιέσαι" εννοούμε κάτι περί ελληνικού αίματος, είμαστε ή μπούφοι ή φασίστες»

Δ. Χριστόπουλος: «Αν με το "Έλληνας γεννιέσαι" εννοούμε κάτι περί ελληνικού αίματος, είμαστε ή μπούφοι ή φασίστες» Facebook Twitter
Φωτο: Πάρις Ταβιτιάν / LiFO
22

Ο Δημήτρης Χριστόπουλος είναι πρόεδρος της Διεθνούς Ομοσπονδίας Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και καθηγητής στο Πάντειο Πανεπιστήμιο. Η ερευνητική του δραστηριότητα αφορά, μεταξύ άλλων, ζητήματα δικαιωμάτων, μειονοτήτων, μεταναστών και ιδιότητας του πολίτη. Με δημόσιες παρεμβάσεις του έχει αναδείξει πολλές φορές ότι η κρίση των δικαιωμάτων είναι μια κύηση της ευρύτερης οικονομικής και πολιτικής συγκυρίας από την οποία διέρχεται η Ελλάδα και η Ευρώπη τα τελευταία χρόνια.


Όταν τον επισκέφθηκα στο σπίτι του στα ορεινά των Αμπελοκήπων στην επικαιρότητα κυριαρχούσε και πάλι το θέμα του προσφυγικού. Περισσότεροι από 1.300 πρόσφυγες και μετανάστες έφτασαν τα τελευταία εικοσιτετράωρα στα νησιά του Αιγαίου ενώ από τις αρχές του έτους ο αριθμός έχει ξεπεράσει τις 25.000 αφίξεις.


Λίγο πριν την ολοκλήρωση της θητείας του από την προεδρία της Διεθνούς Ομοσπονδίας των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και την επανέκδοση του βιβλίου του «Ποιος είναι Έλληνας πολίτης», ο πανεπιστημιακός, Δημήτρης Χριστόπουλος, με τη συνέντευξη του στη LiFO προχωρά σε έναν απολογισμό, αναφέρεται στο ακανθώδες θέμα του προσφυγικού και στη διαχείρισή του από τη χώρα μας, μιλά για τους φοιτητές, το επίπεδο της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, τη δυναμική της αντίστασης στον δρόμο, σχολιάζει αν υπάρχει σήμερα εθνική ιδέα, απαντά στις κατηγορίες περί εθνομηδενισμού αλλά και για το αν Έλληνας γεννιέσαι ή γίνεσαι καθώς και τι θεωρεί σημαντικό στη ζωή.

— Τρία χρόνια στην προεδρία της Διεθνούς Ομοσπονδίας για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου. Τι αποκομίσατε περισσότερο;

Ήταν ένας σημαντικός κύκλος της ζωής μου που ολοκληρώνεται στα τέλη Οκτωβρίου. Έμαθα πολλά, σκέφτηκα περισσότερα και προσπάθησα άλλα τόσα. Μικρές νίκες, περισσότερες ήττες. Ζω εξ ορισμού με την ελπίδα, χωρίς όμως πολλή αισιοδοξία. Αποχωρώ λιγότερο αισιόδοξος από την περίοδο που μπήκα σε αυτό τον χώρο, ειδικά απ' όσα αποκόμισα για τον λεγόμενο «Πρώτο κόσμο». Τα τελευταία χρόνια –ας πούμε σχηματικά από το τέλος του Ψυχρού Πολέμου– αυτό που ονομάζουμε «Κοινωνία των Πολιτών», νομίζω, έχει χάσει το ζωτικό σφρίγος του αυθεντικού ενδιαφέροντος για τα δικαιώματα. Περισσότερο πλέον πρόκειται για μια νέα αγορά εργασίας και παροχής υπηρεσιών. Δύσκολοι συνδυασμοί.

Αν με το «Έλληνας γεννιέσαι» εννοούμε κάτι περί ελληνικού αίματος είμαστε ή μπούφοι ή φασίστες – ή και τα δύο. Η χώρα μας έχει ένα θέμα με την ιστορία της. Ζούμε θαμπωμένοι από τη λάμψη της ιστορίας μας –κυρίως της αρχαίας– και η λάμψη μας τυφλώνει.


— Στη διάρκεια της θητείας σας ήταν περισσότερες οι κατακτήσεις ή οι απώλειες;

Ζούμε σε μια περίοδο που τα δικαιώματα δεν πουλάνε, δεν είναι πλέον της «μόδας». Πριν από λίγο καιρό η κεντροαριστερή αντιπρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής μου είπε σε ιδιωτική συνομιλία ότι «τα νησιά είναι ιδανικός τόπος ελέγχου μεταναστών», θέλοντας κάπως να δικαιολογήσει την κατάσταση στο Ανατολικό Αιγαίο εξαιτίας των πολιτικών επιλογών της ΕΕ.

Δεν άντεξα και της απάντησα: «Αυτό το ξέρανε όλες οι ελληνικές αυταρχικές κυβερνήσεις από τις αρχές του 20ού αιώνα ως το τέλος της χούντας και γι' αυτό τα χρησιμοποιούσαν ως τόπους εξορίας. Εσείς το καταλάβατε σήμερα!». Θέλω να πω ότι κάτι τέτοιο δεν θα το έλεγε εύκολα δημοκράτης Ευρωπαίος πολιτικός προ εικοσαετίας, ας πούμε. Τώρα, του ξεφεύγει.

Η ευρωπαϊκή αντί-μεταναστευτική πολιτική βασίζεται στην ιδέα ότι πληρώνουμε τους φτωχούς γείτονές μας για να κρατούν τους φτωχότερους γείτονες τους. Κι όταν αυτό το κάνει η ΕΕ, τότε μετά θα το κάνουν όλοι. Οι παραβιάσεις των δικαιωμάτων δεν είναι «προνόμια» των υπανάπτυκτων κρατών, αλλά συμβαίνουν και στις καλύτερες οικογένειες.

— Τα δικαιώματα οδηγούνται λοιπόν σε καθεστώς αφανισμού;

Χρησιμοποιώ τη λέξη εκφυλισμός. «Αφανισμός» μού φαίνεται καταστροφολογία, αν και το ακούω συχνά. Χρειάζεται ψυχραιμία κι επαγρύπνηση συνάμα: όντως από τις ΗΠΑ ως τη Ρωσία, από τη Βραζιλία ως την Τουρκία, από την Ουγγαρία ως τις Φιλιππίνες και πάει λέγοντας, ένας νέος τύπος διακυβέρνησης εγκαθίσταται που είτε βλέπει στα δικαιώματα μια αδικαιολόγητη πολυτέλεια είτε μια ασύμμετρη απειλή. Προσέξτε: τα καθεστώτα αυτά δεν είναι χούντες (γιατί έχουμε κι από αυτές), είναι δημοκρατίες, είτε προηγμένες, είτε όχι. Ο λαός πάντως επέλεξε αυτές τις κυβερνήσεις. Κι αυτό είναι το σύμπτωμα της εποχής μας.


— Στην εποχή μας ποιο περιεχόμενο θα δίνατε στη λέξη δικαιώματα;

Δικαίωμα είναι μια αρετή συνημμένη στον άνθρωπο που του κατοχυρώνει αξιωματικά έναν χώρο ισότητας κι ελευθερίας μέσα σε μια οργανωμένη κοινότητα. Δικαιώματα δεν έχει ο Τομ Χανκς στον «Ναυαγό», αν και κάνει ό,τι θέλει. Είναι ναυαγός όμως. Έχουμε δικαιώματα επειδή είμαστε άνθρωποι που ζούμε με ανθρώπους, δηλαδή εντός κοινωνίας. Δικαιώματα ατομικά, πολιτικά και κοινωνικά. Όλα μαζί: αυτό είναι η οικουμενικότητα και το αδιαίρετό τους. Αν παραβιάζεις τα μεν αναγκαστικά συμπαρασύρεις στον μαρασμό και τα υπόλοιπα.

Σήμερα δεν είμαστε απλώς θεατές της συρρίκνωσης των κοινωνικών δικαιωμάτων. Αυτή συμπαρασύρει και τα αντίστοιχα πολιτικά, αφού η δημοκρατία ασθμαίνει. Δεν είναι τόσο ελκυστική όσο ήταν παλαιότερα. Οι πολίτες θεωρούν ότι οι αποφάσεις είναι ούτως ή άλλως ειλημμένες και για τον λόγο αυτό τα ποσοστά αποχής διαρκώς μεγαλώνουν. Από την άλλη, οι άμυνες των κοινοτήτων στο όνομα της υπεράσπισης της «ταυτότητας» οδηγούν σε συστηματικές παραβιάσεις δικαιωμάτων και κολοσσιαίους κινδύνους για την ασφάλεια. Η απάντηση στην ισοπεδωτική παγκοσμιοποίηση των αγορών δεν μπορεί να είναι η εσωστρεφής λατρεία της ταυτότητας: αυτό είναι πραγματικά η Σκύλλα και η Χάρυβδη.

Δ. Χριστόπουλος: «Αν με το "Έλληνας γεννιέσαι" εννοούμε κάτι περί ελληνικού αίματος, είμαστε ή μπούφοι ή φασίστες» Facebook Twitter
Τίποτα δεν γεννιέσαι. Άνθρωπος γεννιέσαι. Όλα τα υπόλοιπα γίνεσαι. Φωτο: Πάρις Ταβιτιάν / LiFO


— Σήμερα, πώς μπορεί κάποιος να προστατευτεί;

Τρία είναι τα πεδία προστασίας: Πρώτον, θεσμοί και δικαιοσύνη. Δεύτερον, πολιτική στρατηγική και τεκμηρίωση. Τρίτον, κοινωνική κινητοποίηση. Δύσκολα μπορεί να στεφθεί με επιτυχία ο αγώνας, αν δεν υπάρξει συντονισμένη δράση στα πεδία αυτά. Πάρτε παράδειγμα την αλλαγή του Κώδικα Ελληνικής Ιθαγένειας που ξεκίνησε με τη μεταρρύθμιση του 2010 και ολοκληρώθηκε το 2015. Η τομή αυτή είχε ένα πεδίο δικαστικής αντιπαράθεσης στο Συμβούλιο της Επικρατείας, απαιτούσε στρατηγική, καθώς και κινητοποίηση οργανώσεων και πολιτικού κόσμου, αλλά πρωτίστως ήθελε μια επαρκή τεκμηρίωση. Εντοπίσαμε μια «σχισμή» και με κατάλληλες δράσεις την ανοίξαμε ώστε σήμερα να μπορούν οι μετανάστες που έχουν ριζώσει στη χώρα μας να γίνουν πολίτες της.


— Η αντίδραση στον δρόμο έχει την ίδια δυναμική σε σχέση με το παρελθόν;

Δεν γίνεται τίποτα χωρίς πάλη των κοινωνικών κινημάτων. Δεν αρκεί, όμως, μόνο η πάλη των κινημάτων. Αν δεν συνδυαστεί με όλα όσα αναφέραμε, δηλαδή πολιτική τεκμηρίωση και θεσμική κινητοποίηση, η «αντίδραση στον δρόμο» θα φέρει πενιχρά αποτελέσματα. Από την άλλη όμως, να μην ξεχνάμε ότι χωρίς τους δρόμους δεν υπάρχει σαλόνι. Ένας ελιτισμός που σνομπάρει ή αγνοεί τη σημασία των κοινωνικών κινητοποιήσεων δυσκολεύεται να καταλάβει γιατί γιορτάζουμε τις επαναστάσεις: αυτές σημαδεύουν τη μνήμη και την πραγματικότητα.

— Αυτές τις μέρες το προσφυγικό βρίσκεται και πάλι στα πρωτοσέλιδα. Τι πάει λάθος;

Κάτι πάει λάθος, αλλά δεν πάει τώρα μόνο, το πρόβλημα χρονίζει. Ζούμε σ' ένα κόσμο όπου διαρκώς οι ανισότητες οξύνονται και αυτό έχει ως αποτέλεσμα να αυξάνονται οι μετακινήσεις πληθυσμών. Αν οι κυβερνήσεις –κυβερνήσεις μάλιστα που κατεξοχήν ευθύνονται για την όξυνση των ανισοτήτων– δεν το ομολογήσουν ρητά στους λαούς τους τότε είναι βέβαιο ότι θα χτυπήσουμε τοίχο. Όποιοι υπόσχονται «λύσεις» στο προσφυγικό είναι ή άσχετοι ή επικίνδυνοι απατεώνες. Μαγικά ραβδιά δεν υπάρχουν. Η ΕΕ έχει πλήρως αποδεχθεί το θεώρημα πως για να μην έχουμε φασίστες πρέπει να μην έχουμε μετανάστες. Έτσι όμως με γοργά βήματα οδηγείται στο να μοιάζει με το κτήνος στο οποίο υποτίθεται αντιπαρατίθεται.


— Πώς σχολιάζετε την αντιμετώπιση του προσφυγικού από τη χώρα μας σήμερα;

Αυτά που βλέπουμε εσχάτως με τις εκκενώσεις καταλήψεων κ.λπ. είναι επικοινωνιακά τρικ στο σενάριο «νόμου και τάξης». Δεν είναι σοβαρή διαχείριση του μεταναστευτικού. Η χώρα απαιτείται να εργαστεί πάνω σ' ένα μακροπρόθεσμο σχέδιο ενσωμάτωσης. Αυτό όμως σημαίνει ότι πρέπει να υπερβεί την κουτοπονηριά της χώρας-τράνζιτ. Αν σκεφτόμαστε με όρους εφήμερης παραμονής των ανθρώπων, τότε η κοινωνική ένταξη υπονομεύεται και η ασφάλεια απειλείται.

Η μεταναστευτική εμπειρία της Ελλάδας μετά τον Ψυχρό Πόλεμο, όπως και όλης της Νότιας Ευρώπης, προέκρινε ένα μοντέλο ενσωμάτωσης όπου όλα τα έκανε η αγορά εργασίας. Το κράτος έπαιζε τον κοιμώμενο νυχτοφύλακα. Η ενσωμάτωση ήταν αποκλειστικά υπόθεση της μαύρης ή γκρίζας αγοράς εργασίας. Και τελικά επειδή τα πρώτα δεκαπέντε χρόνια (ουσιαστικά από το 1990 ως το 2005) ήταν χρόνια φρενήρους ανάπτυξης, η αγορά τα κατάφερε μόνη της κι οι άνθρωποι εντάχθηκαν ή αφομοιώθηκαν όπως-όπως χωρίς οργανωμένο σχέδιο εκ μέρους της πολιτείας.

Σήμερα που η αγορά δεν δίνει τέτοιες μαγικές λύσεις, η ανάληψη κοινωνικής ευθύνης από το κράτος είναι μονόδρομος. Και να σας πω και κάτι άλλο, διότι ακούω συχνά το επιχείρημα «μα αυτοί είναι μουσουλμάνοι» ή «θέλουν να φύγουν» και πάει λέγοντας. Όταν όμως έρχεται ο Σαουδάραβας επενδυτής, τεμενάδες του κάνουμε κι ας είναι ο φανατικότερος ουαχαμπίτης. Άδεια διαμονής του δίνουμε και υπάρχουν και κράτη στην Ευρώπη που ακόμα και ιθαγένεια θα του δώσουν. Με ποιον μουσουλμάνο τα βάζουμε; Με τον φτωχοδιάβολο του Πακιστάν ή του Μπαγκλαντές. Σας το λέω αυτό διότι στην Ευρώπη σήμερα, που η ισλαμοφοβία αποκτά ενδημικά χαρακτηριστικά, ξεχνάμε συχνά το ταξικό πρόσημο αποδίδοντας μυθικές διαστάσεις στο πολιτισμικό.

Δεν υπάρχει μία εθνική ιδέα. Τα έθνη δεν είναι μονολιθικές ενότητες. Στα έθνη συνυπάρχουν τάξεις με ανταγωνιστικά συμφέροντα κι ανάγκες. Ομάδες με άλλες στρατηγικές. Άλλη εθνική ιδέα έχω εγώ π.χ. και άλλη ο Άνθιμος Θεσσαλονίκης.


— Τις επόμενες μέρες κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Βιβλιόραμα η δεύτερη έκδοση του βιβλίου σας «Ποιος είναι Έλληνας πολίτης;».

Είναι ο καρπός μιας έρευνας που διαρκεί μια δεκαπενταετία και αποκρυπτογραφεί τα κριτήρια με τα οποία σφυρηλατείται η ιδιότητα του Έλληνα πολίτη, από τις καταβολές του ελληνικού κράτους ως σήμερα. Τα κριτήρια αυτά είναι τα ίδια από τότε που υπάρχει η εθνική πολιτική κοινότητα των Ελλήνων ή μεταβάλλονται; Με ποια κριτήρια κάποιος γίνεται Έλληνας, ενώ δεν είναι; Και αυτά, με τη σειρά τους, παραμένουν ίδια στην ελληνική ιστορία των δύο τελευταίων αιώνων; Πόσο συχνά και γιατί αλλάζουν;

Είναι μια σύντομη διαδρομή στην ιστορία του ελληνικού κράτους μέσα από την οπτική της ιδιότητας του πολίτη, εκβάλλοντας στο παρόν και στις σύγχρονες προκλήσεις που έχει να αντιμετωπίσει το καθεστώς της ελληνικής ιθαγένειας. Η πρώτη έκδοση κυκλοφόρησε το 2012 και η δεύτερη εμπλουτισμένη που θα κυκλοφορήσει σε λίγες μέρες, στα τέλη Σεπτέμβρη, περιλαμβάνει επιπλέον τις εξελίξεις από το 2012 ως σήμερα.


— Έλληνας γεννιέσαι ή γίνεσαι;

Τίποτα δεν γεννιέσαι. Άνθρωπος γεννιέσαι. Όλα τα υπόλοιπα γίνεσαι. Όταν λέμε «Έλληνας γεννιέσαι» αναφερόμαστε στην κτήση της ιθαγένειας των γονέων από τα παιδιά τους. Όταν λέμε «Έλληνας γίνεσαι» εννοούμε ότι στη διάρκεια της ζωής σου μπορείς να θελήσεις να ανήκεις σε μια άλλη κοινότητα απ' αυτήν που γεννήθηκες για λόγους που σχετίζονται με το πρόγραμμα της ζωής σου. Τρανό παράδειγμα τα χιλιάδες αλλοδαπά παιδιά που γεννήθηκαν ή ζουν στη χώρα μας ταυτίζοντας το μέλλον τους με το μέλλον των δικών μας παιδιών. Δεν γίνεται να επαίρεσαι για τον Έλληνα Αντετοκούμπο και στους άλλους να λες «δεν θα γίνεις Έλληνας ποτέ». Ντροπή.


— Στα περί ελληνικού αίματος τι απαντάτε;

Αν με το «Έλληνας γεννιέσαι» εννοούμε κάτι περί ελληνικού αίματος, είμαστε ή μπούφοι ή φασίστες – ή και τα δύο. Η χώρα μας έχει ένα θέμα με την ιστορία της. Ζούμε θαμπωμένοι από τη λάμψη της ιστορίας μας –κυρίως της αρχαίας– και η λάμψη μας τυφλώνει. Το αποτέλεσμα είναι πως όταν γίνεται αναφορά σε δύσκολα ή τα λεγόμενα «ευαίσθητα θέματα μεγάλο τμήμα της κοινωνίας να βιώνει έναν ηθικό πανικό που οδηγεί στη λογοκρισία. Έτσι, ο αναστοχασμός εξορίζεται και οτιδήποτε αμαυρώνει το εθνικό μας αφήγημα θεωρείται βλάσφημο.


— Τις κατηγορίες για «εθνομηδενισμό» πώς τις σχολιάζετε;

Αν έτσι σε αποκαλεί κάποιος πατριδοκάπηλος, τότε το θεωρώ τίτλο τιμής. Πατρίδα είναι η ταύτιση του ανθρώπου με μια κοινότητα. Υπάρχουν πολλές όμως πατρίδες, όχι μόνο η δική μας. Το εθνικό γίνεται εθνικιστικό σαν οι ταυτίσεις αυτές γίνονται ανταγωνιστικές, βιώνοντας καθεστώς πραγματικής ή θεωρούμενης απειλής. Και τότε η περηφάνια καταλήγει στον πόλεμο. Σε κάθε περίπτωση –κι είναι κάτι που συνέχεια λέω στους φοιτητές μου– δεν αρκεί να καταγγέλλεις τον εθνικισμό αλλά απαιτείται να τον ερμηνεύσεις. Άλλη η εθνική ιδέα της Ελλάδας το 1830, άλλη το 1923, το 1947 και άλλη το 2019.


— Υπάρχει, λοιπόν, σήμερα εθνική ιδέα;

Εξ αντικειμένου. Και μάλιστα δεν υπάρχει μία εθνική ιδέα. Τα έθνη δεν είναι μονολιθικές ενότητες. Στα έθνη συνυπάρχουν τάξεις με ανταγωνιστικά συμφέροντα κι ανάγκες. Ομάδες με άλλες στρατηγικές. Άλλη εθνική ιδέα έχω εγώ π.χ. και άλλη ο Άνθιμος Θεσσαλονίκης.

Αν κάτι χαρακτηρίζει μια τοξική εθνική ιδέα αυτό είναι η πλάνη της μοναδικότητας που οδηγεί σε απορριπτικές συμπεριφορές απέναντι στους άλλους: συμπλέγματα έναντι των ισχυρών, νταηλίκια απέναντι στους ανίσχυρους. Δείτε τι έπαθαν οι Σέρβοι πριν μερικά χρόνια. Δείτε τι παθαίνουν οι Άγγλοι σήμερα. Το ερώτημα είναι αν μπορούμε να έχουμε μια εθνική ιδέα απαλλαγμένη από συμπλέγματα ή αν τελικά η τοξικότητα αυτή είναι συνημμένη πάνω της; Η απάντηση εδώ –και μοναδική ελπίδα– είναι το πολιτικό έθνος στην αντιπαράθεσή του με τον φυλετισμό.

Στην κοινότητα αίματος αντιπαραθέτουμε την κοινότητα βούλησης, συνείδησης και αλληλεγγύης, το έθνος όλων των ανθρώπων που θέλουν να ζουν μαζί, που αγαπούν και πονούν μαζί, που χτίζουν μαζί το μέλλον τους κάτω από κάποιες θεμελιώδεις καταστατικές αρχές. Αυτό θεωρούν «εθνομηδενισμό» οι Έλληνες φυλετιστές και σε αυτόν τον αγώνα εκπτώσεις δεν τους κάνουμε.

Δ. Χριστόπουλος: «Αν με το "Έλληνας γεννιέσαι" εννοούμε κάτι περί ελληνικού αίματος, είμαστε ή μπούφοι ή φασίστες» Facebook Twitter
Αν δεν έχεις επίγνωση, δεν μπορείς να αλλάξεις τίποτε, κι αν προσπαθείς σπας τα μούτρα σου. Αποτυγχάνεις και μετά λες «τίποτε δεν αλλάζει». Όλα αλλάζουν, αλλά θέλουν τον τρόπο τους. Φωτο: Πάρις Ταβιτιάν / LiFO


— Ως πανεπιστημιακός, πώς αξιολογείτε ότι και φέτος είχαμε εισακτέους ακόμη και με βαθμό κάτω της μονάδας;

Αν υπάρχουν κενές θέσεις σε σχολές, δεν βλέπω σε τι πρέπει να ενοχλεί ότι κάποιος μπαίνει με βαθμό κάτω από τη βάση. Η ζήτηση το κρίνει αυτό. Σε τελευταία ανάλυση, ας μην κάναμε τόσες σχολές. Δεν μπορεί ένας βαθμός σε μία εξέταση να αναγορεύεται σε λυδία λίθος για την παιδεία και να χύνονται ποτάμια μελάνι, από πάμπολλους που θρηνούν.

Το μείζον πρόβλημα είναι αλλού κι εντοπίζεται στο ότι παγκοσμίως αλλά και στη χώρα μας οι ανθρωπιστικές σπουδές συρρικνώνονται δραστικά καθώς έχουν περιορισμένο αντίκρισμα στην αγορά εργασίας του ύστερου καπιταλισμού και μάλιστα σε συνθήκες κρίσης. Εκεί μπαίνει το ερώτημα: θέλουμε ένα πανεπιστήμιο στο οποίο σμιλεύεται η γνώση και η συναίσθηση του ανθρώπου για την κοινωνία και την ιστορία της;

Αν απαντήσουμε θετικά, τότε τις ανθρωπιστικές σπουδές πρέπει να τις προστατέψουμε. Πολύ περισσότερο σε μια κοινωνία σαν τη δική μας όπου στο σχολείο για λόγους που συζητήσαμε προηγουμένως απουσιάζει εντελώς η εξοικείωση μ' έναν στοιχειώδη μηχανισμό τεκμηρίωσης και αναστοχασμού. Δεν αρκεί να μαθαίνουμε, να μαζεύουμε πληροφορίες. Πρέπει να μαθαίνουμε, να μαθαίνουμε. Έτσι η εμπειρία μετασχηματίζεται σε γνώση.


— Ποια είναι η εικόνα που εισπράττετε από τους φοιτητές;

Είναι ίσως κοινότοπο να πω πόσα μαθαίνεις από τους μαθητές σου, αλλά θα το πω. Τα παιδιά, με τη σειρά τους, θέλουν να μάθουν και μάλιστα το προσπαθούν με μεγαλύτερη ωριμότητα νομίζω απ' ό,τι προ κρίσης. Δυστυχώς, το σύστημα των πανελληνίων οδηγεί μαθητές σε σχολές που δεν είναι στις προτεραιότητες τους.

Επίσης, έρχονται από το σχολείο μυαλά παραμορφωμένα, εθισμένα στην άσκηση της μνήμης κι όχι της κριτικής, οπότε πρώτα κι αναγκαστικά έρχεται η επιχείρηση κατεδάφισης κι ύστερα το σχέδιο ανοικοδόμησης της σκέψης. Οι περισσότεροι Έλληνες καθηγητές πανεπιστημίου το παλεύουμε με έντιμο τρόπο, καθείς με τις δυνάμεις του, σε συνθήκες όχι ακριβώς ιδανικές.

Το λέω αυτό διότι το ελληνικό πανεπιστήμιο ενίοτε λοιδορείται ανυπόφορα και άδικα. Φυσικά υπάρχουν μεγάλα προβλήματα, αλλά γενικά γίνεται σοβαρή δουλειά κι αυτό φαίνεται όταν τα παιδιά βγαίνουν έξω μετά και διαπρέπουν.


— Τι θα συμβουλεύατε έναν νέο σήμερα;

Ένα ωραίο σύνθημα της Διεθνούς Ομοσπονδίας Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, τώρα που εγκαταλείπω την προεδρία της: Keep your eyes open. Επιμονή και υπομονή για τις ανηφόρες που θα κληθεί να αντιμετωπίσει. Και επίσης επίγνωση. Συναίσθηση των ευκολιών και των δυσκολιών. Αν δεν έχεις επίγνωση, δεν μπορείς να αλλάξεις τίποτε, κι αν προσπαθείς σπας τα μούτρα σου. Αποτυγχάνεις και μετά λες «τίποτε δεν αλλάζει». Όλα αλλάζουν, αλλά θέλουν τον τρόπο τους.


— Γνωρίζω ότι κάνετε πολλά ταξίδια, επαγγελματικά και μη. Τι σας έχουν μάθει;

Νομίζω αυτό που τόνισα προηγουμένως: επίγνωση, συναίσθηση του χώρου και του χρόνου. Οι άνθρωποι που διαβάζουν λένε συνήθως ότι το βιβλίο είναι ένα ωραίο ταξίδι. Εγώ θα πω το αντίθετο. Το ταξίδι μπορεί να είναι πολύ ενδιαφέρον ακόμη και σε έναν τόπο που δεν έχει φυσική ομορφιά. Μαθαίνεις διαρκώς από τα ταξίδια, αρκεί να έχεις τα μάτια σου (και τ' αυτιά σου), ανοιχτά στο ανθρώπινο βάθος. Στο ταξίδι μαθαίνεις κατά κυριολεξία «πού πατάς και πού πηγαίνεις». Αυτή είναι η διαφορά τουρίστα και ταξιδιώτη.


— Τι θεωρείτε σημαντικό στη ζωή;

Σε ένα περίφημο έργο του, ένας από τους μεγαλύτερους φιλοσόφους του 20ού αιώνα, ο Βάλτερ Μπένγιαμιν αναφέρεται σ' ένα πίνακα του Πάουλ Κλέε, που απεικονίζει έναν άγγελο που δείχνει έτοιμος να απομακρυνθεί από κάτι στο οποίο έχει στυλώσει το βλέμμα του. Ο Μπένγιαμιν λέει πως κάπως έτσι πρέπει να είναι η όψη του αγγέλου της Ιστορίας. Έχει το πρόσωπο του στραμμένο στο παρελθόν και τα φτερά στο μέλλον. Το παραφράζω, λέγοντας πόσο σημασία έχει να κρατούμε την ιστορία ως πυξίδα κι όχι ως βαρίδι. «Festina Lente», λοιπόν. «Σπεύδε βραδέως», προς το μέλλον. Μεγάλη υπόθεση.

Info

Το βιβλίο του Δημήτρη Χριστόπουλου «Ποιος είναι Έλληνας πολίτης» κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Βιβλιόραμα

Ελλάδα
22

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Κ. Κωστής: Πώς η Ελλάδα έγινε από μικρή οθωμανική επαρχία, ευρωπαϊκό κράτος

Βιβλίο / Κ. Κωστής: Πώς η Ελλάδα έγινε από μικρή οθωμανική επαρχία, ευρωπαϊκό κράτος

Ο καθηγητής Οικονομικής και Κοινωνικής Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών μιλά με αφορμή το τελευταίο του βιβλίο «Ο πλούτος της Ελλάδας: Η ελληνική οικονομία από τους Βαλκανικούς Πολέμους μέχρι σήμερα» που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πατάκη
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Πάνος Κωνσταντόπουλος: «Η γνώση του κόσμου διατηρήθηκε και ο πολιτισμός αναπτύχθηκε χάρη σε πρακτικές επιμέλειας»

Τech & Science / Πάνος Κωνσταντόπουλος: «Η γνώση του κόσμου διατηρήθηκε και ο πολιτισμός αναπτύχθηκε χάρη σε πρακτικές επιμέλειας»

Η μαγεία και η δύναμη της επιστημονικής έρευνας ξεδιπλώνονται απτά σε αυτή τη συναρπαστική συνέντευξη με τον καθηγητή του Τμήματος Πληροφορικής του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών και διευθυντή του ΠΜΣ στις Ψηφιακές Μεθόδους για τις Ανθρωπιστικές Επιστήμες.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
O Σταύρος Μπένος μιλά για το «Διάζωμα», την κόντρα του με το υπουργείο Πολιτισμού και την «μετα-οθωμανική» δημόσια διοίκηση

Ελλάδα / O Σταύρος Μπένος μιλά για το «Διάζωμα», την κόντρα του με το υπουργείο Πολιτισμού και την «μετα-οθωμανική» δημόσια διοίκηση

Ο πρώην υπουργός του ΠΑΣΟΚ και πρόεδρος του σωματείου ΔΙΑΖΩΜΑ μιλά για την τελευταία εκλογική αναμέτρηση, τον χώρο της κεντροαριστεράς, τα Εξάρχεια και το πώς τα ερείπια τον ακολουθούν σε όλη του τη ζωή.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

σχόλια

8 σχόλια
Όσον αφορά το γελοίο σύνθημα "Ελληνας γεννιέσαι δεν γίνεσαι" (με λογική αίματος), μου αρέσει το αντισύνθημα που βλέπω συχνά γραμμένο κάτω από αυτό : "Μαλάκας δεν γεννιέσαι, γίνεσαι"
Σε ένα περίφημο έργο του, ένας από τους μεγαλύτερους φιλοσόφους του 20ού αιώνα, ο Βάλτερ Μπένγιαμιν αναφέρεται σ' ένα πίνακα του Πάουλ Κλέε, που απεικονίζει έναν άγγελο που δείχνει έτοιμος να απομακρυνθεί από κάτι στο οποίο έχει στυλώσει το βλέμμα του. Ο Μπένγιαμιν λέει πως κάπως έτσι πρέπει να είναι η όψη του αγγέλου της Ιστορίας Πηγή: www.lifo.grΑκριβώς με αυτό το σκεπτικό, ένας νέος εκδότης ονόμασε Angelus Novus τον μικρό εκδοτικό οίκο που δημιούργησε πρόσφατα, καταμεσής της κρίσης, με απίστευτη αισιοδοξία (ή άγνοια κινδύνου), εκδίδοντας εξαιρετικά βιβλία.
Σχετικοάσχετο.Θυμήθηκα κάτι ελίτ που μεταξύ τους ζούσανε αποκομμένες από τις ανάγκες και τα προβλήματα του λαού που καταλήγαν στις λογικές "ας φάνε παντεσπάνι".Ή τις τηλεοπτικές περσόνες που ο ένας παίρνει συνέντευξη από τον άλλον και ακούς πάντα τα ίδια και τα ίδια. Και μετα απορούν γιατί ο κόσμος βλέπει netflix και όχι τηλεόραση.Η ζωή είναι ανταγωνιστική από τη φύση της. Όσοι ζούμε ήμασταν οι επικρατέστεροι άλλων εκατομμυρίων σπερματοζωαρίων. Ο πολιτισμός έρχεται και μας διδάσκει πως να είμαστε ανταγωνιστικοί εντός πλαισίων. Η αριστερά μας κατηχεί στο ότι μόνο οι άλλοι δικαιούνται να είναι ανταγωνιστικοί.Όποιος δεν βλέπει αυτή τη λογική τρύπα είναι ή μπούφος ή αριστερός.
εγω κραταω τα εξης, ορισμενες θεσεις προσεκτικα λειασμενες (ναι προφανεστατα και δεν γενιεσαι Ελληνας - προφανεστατα και το καθε εθνος ειναι ενα πολιτιστικοιστορικο αποτελεσμα και οχι αποτελεσμα πεντιγκρι - βεβαια οι μονο που υποστηριζουν οτι τα εθνη για να ειναι γνησια πρεπει να εχουν πεντιγκρι ειναι οι ναζιδες και οι ... εθνομηδενιστες οταν πασχιζουν να αποδειξουν οτι ο Φαλμγεμαιερ ειχε δικιο - εχω δει σχετικες εκδηλωσεις στον νοσοστρο - ξεπεραστε το ανεξαρτητα απο το αιμα αυτη η χωρα ειναι κληρονομος και γεννημα της ελληνιστικης ανατολης σε συνδυασμο με την γεννετηρα του ελληνικου χωρου κατα βαση και οι αναφορες της πανε πολυ παλια) ορισμενα αναμασηματα περι ταξικοτητας (απο ενα ανθρωπο που ανηκει στην ταξη του 0,001% της συστημηκης σχεδον εφοπλιστικης διανοησης - παχυλες χορηγιες απο σκεπες κλπ σε ανθρωπους συναφων ιδεολογιων) και φυσικα το απαραδεκτο να μην απαντησει στα περι εθνομηδενισμου αλλα να απαντησει πετωντας λασπη με βαση απο ποιοιυς εκπορευονται οι σχετικες αποψεις. ολα αυτα ξεκινανε απο το "εμεις ξερουμε καλυτερα απο εσας" το οποιο ουτε δημοκρατικο ουτε λαικο ειναι.
Αυτό που πρεσβεύει ο κος Χριστόπουλος, καθηγητής Παντείου, πρόεδρος της ΔΟμΔΑ, πολυγραφότατος συγγραφέας και πρώην ή δυνητικός πολιτευτής Σύριζα, είναι το πολιτικό έθνος.Και αφού το έθνος είναι πολιτικό (και άρα όχι θέμα συνηθειών, γλώσσας, κοινής ιστορίας ή οτιδήποτε άλλο -προς θεού όχι αίματος) δεν μένει παρά η κοινή νομοθεσία για να φτιάξουμε ένα έθνος. Ή να φτιάξουμε διεθνισμό πλαγίως. Αφού η παγκόσμια επανάσταση απέτυχε δεν έχουμε παρά να τη νομοθετήσουμε.Αυτό παραβλέπει -βέβαια- τις βουλήσεις των λαών. Των εθνικών ομάδων γύρω από τις οποίες είναι δομημένα αυτή τη στιγμή τα κράτη. Όσοι εναντιώνονται στο ιδεολόγημα του "πολιτικού έθνους" κάτι πρέπει να είναι, κάτι κακό βέβαια. Θα τους πούμε εθνικιστές, φασίστες, βουρβούλακες.Οι τελευταίοι που ασχολούνται και αναφέρουν καθαρότητες αίματος και τα αντώνυμά τους η άκρα δεξιά και η άκρα αριστερά που θέλουν απέναντί τους οχτρούς να έχουν να πολεμάνε.Οι υπόλοιποι απλά κατανοούν ότι ό,τι και να συνεπάγεται η παγκοσμιοποίηση και η κλιματική αλλαγή οι μετακινήσεις πληθυσμών δεν μπορεί να συμβαίνουν χωρίς να λαμβάνεται υπόψη η βούληση των ήδη υπαρχόντων πληθυσμών.Και για να προλάβω τους κακοπροαίρετους αναγνώστες, ή αυτούς που δυσκολεύονται με την κατανόηση κειμένου (που από ότι φαίνεται αυξάνονται τελευταία), άλλο πράγμα να λαμβάνεται υπόψη η βούληση και άλλο να εφαρμόζεται κάθε τους θέλω παραβλέποντας κάθε πραγματική ανάγκη.Αυτή τη στιγμή υπάρχει όμως ένα σαφές κλίμα άκρατου δικαιωματισμού που λέει ότι ο καθένας έχει δικαίωμα να πάει παντού. Διαφωνώντας με τον (προφανώς εμβριθέστερο εμού) κο Χριστόπουλο να πω ότι το κλίμα κατά του δικαιωματισμού, που αχνοφαίνεται όντως, είναι δημιούργημα της μακράς πορείας του δικαιωματισμού που παρέβλεπε κάθε δημοκρατική νομιμοποίηση και ενίοτε λογική.Αν δεν υπάρξει αυτοκριτική του δικαιωματισμού προς το συντηρητικότερο (αυτό το λέω προς χάριν συνεννόησης, εγώ εννοώ λογικότερο) τότε θα φέρει μεγάλη αναταραχή. Και αυτό δεν είναι μαντική τέχνη. Είναι φριχτό μεν, λογικό δε, επακόλουθο.
"Η ζωή είναι ανταγωνιστική από τη φύση της"Αυτό ισχύει μεταξύ των ειδών. Πολύ συχνά όμως όχι στο εσωτερικό των ειδών, όπου, ανάμεσα στα μέλη ενός είδους (αμάδα, αγέλη,κυψέλη, κλπ, το αίσθημα της συνεργασίας είναι ισχυρότερο από τους ανταγωνισμούς που εκδηλώνονται στο εσωτερικό της, εξασφαλίζοντας κατ' αυτόν τον τρόπο την επιβίωση). Ο δε "κοινωνικός δαρβινισμός" που προσπαθεί να πείσει ότι ισχύουν στο εσωτερικό του ανθρώπινου είδους οι παρατηρήσεις του Δαρβίνου για τον ανταγωνισμό μεταξύ των ειδών, έχει καταρριφθεί.
Αυτό να το πεις στους Έλληνες του Πόντου και της Καππαδοκίας. Ή στους συγγενείς των Κυπρίων αγνοουμένων. Να τους εξηγήσεις ότι είναι παράλογοι αν νιώθουν κάποιον ανταγωνισμό. Από το ανθρώπινο είδος δηλαδή. Με μύγες και κουνούπια όλα ΟΚ.
Γράφοντα, Μέσα στο συγκεκριμένο πλαίσιο όπου πραγματοποιείται αυτή η συζήτηση, ο ανταγωνισμός νοείται και εξετάζεται ανάμεσα στα μέλη μιας συγκεκριμένης ομάδας : έτσι, οι Ελληνες μαθητές γυμνασίου δεν καλούνται να ανταγωνιστούν γιαπωνεζάκια, αμερικανάκια, νορβηγόπουλα ή τουρκόπουλα. Μεταξύ τους καλούνται -κακώς- να ανταγωνίζονται διαρκώς, μεταξύ άλλων για να "σηκώσουν τη σημαία".Αρα, το τελευταίο σχόλιό σου είναι εντελώς άτοπο, απλώς φτηνιάρικη απόπειρα εντυπωσιασμού δια της εκτροπής της συζήτησης.
Θα μπορούσε κάποιος να αναλύσει μία-μία τις απαντήσεις εξάγοντας το συμπέρασμα πως καταλήγουν σε μία «ελιτίστικη γενικότητα» (απόλυτα εναρμονισμένη με τη φωτογράφιση και το κάπως βαριεστημένο κοσμοπολίτικο ίματζ), με ιδέες που δεν λαμβάνουν υπόψιν τους παράγοντες της λειτουργίας της κοινωνικής οικονομίας, της κοινωνικής συνοχής, των κινήτρων μετανάστευσης και το πως αυτή πλαισιώνεται από τις νέες τεχνολογίες. Για να πάψουμε όμως να κρυβόμαστε πίσω από το δάχτυλο μας και να είμαστε "μπούφοι" ή "φασίστες" καλό θα ήταν να ρίξουμε μια ματιά σε μία έρευνα των Ηνωμένων Εθνών δημοσιευμένη από το 2001 με τίτλοΑντικατάσταση Πληθυσμού: Είναι αυτή η λύση για τους φθίνοντες δημογραφικά πληθυσμούς;Replacement Migration: Is It a Solution to Declining and Ageing Populations?https://www.un.org/en/development/desa/population/publications/ageing/replacement-migration.aspΕδώ αναφέρονται τόσο η Ελλάδα, όσο η Ιταλία αλλά και η Ευρώπη γενικότερα.
Με μια πρόχειρη αναζήτηση στο διαδίκτυο: https://www.sciencemag.org/news/2017/08/greeks-really-do-have-near-mythical-origins-ancient-dna-revealsκαταλαβαίνεις ότι μια χαρά υπάρχει ελληνικό αίμα.Τώρα το ότι ''Έλληνας γεννιέσαι'' και αυτό επίσης είναι λάθος:και ο Εφιάλτης Έλληνας ήταν αλλά ...
Σαφώς και υπάρχει,εξάλλου δεν είναι κάτι το σπάνιο ή το πρωτοφανές. Υπάρχουν αρκετοί λαοί που έχουν "συνδεση" χιλιετιών(οι Βασκοι μαλιστα με παλαιότερη απο ότι οι Έλληνες). Επίσης αξίζουν να αναφερθούν οι εθνοκαθάρσεις και γενοκτονιες που έγιναν στο παρελθον (προσφατο και μη) για την διατηρηση του ελληνισμου στον Ελλαδικο χωρο. Σιγουρα δεν υπαρχει η λεγομενη καθαροτητα φυλης(δεν υπηρξε ποτε, εξαλλου καταρριπτεται ακόμα και απο μύθους). Πιστευω πως η πραγματική αντιπαράθεση εχει να κανει με την τοξικη υπερηφανεια που διακατεχει τους συγχρονους Ελληνες για αρχαια επιτευγματα, την στιγμη που η συγχρονη Ελλαδα πνευματικα απέχει πολύ απο την αρχαία, και πως αυτη η υπερηφάνεια -και τα επακόλουθα της-αποτελουν τροχοπέδη στην αντιμετωπιση των προβληματων μας.
«... η πραγματική αντιπαράθεση εχει να κανει με την τοξικη υπερηφανεια που διακατεχει τους συγχρονους Ελληνες για αρχαια επιτευγματα... και πως αυτη η υπερηφάνεια -και τα επακόλουθα της-αποτελουν τροχοπέδη στην αντιμετωπιση των προβληματων μας.»Το πρόβλημα των Ελλήνων λοιπόν είναι η υπερβολική τους αυτοπεποίθηση για το ποιοι ήταν;Ευτυχώς δηλαδή, που οι Ιταλοί, οι Γάλλοι ή οι Γερμανοί θεωρούν τους λαούς τους ένα τίποτα, και γι'αυτό προχωρούν μπροστά... και όχι επειδή είχαν αποικίες ενώ εμείς ήμασταν πάντα μία από αυτές.
«Αν με το "Έλληνας γεννιέσαι" εννοούμε κάτι περί ελληνικού αίματος, είμαστε ή μπούφοι ή φασίστες» Πηγή: www.lifo.grΝομίζω δεν υπάρχει διάζευξη.Ότι γνωστικά είμαστε μπούφοι για το συγκεκριμένο θέμα, το θεωρώ δεδομένο.Και η ευθύνη είναι της Πολιτείας - διάβαζε του σχολείου, που διαχρονικά μας "φουσκώνει" σαν διάνους, ενώ αποκρύβει την "επιστημονική" αλήθεια (κυρίως της Ιστορίας) όταν δεν μας συμφέρει. Όσο για "φασίστες", "κρυπτο-φασίστες" είμαστε σίγουρα, ελλείψει δημοκρατικής παιδείας στην μετεπαναστατική Ελλάδα, οπότε ο αυταρχισμός μας βγαίνει συχνά.Να διευκρινίσω ότι σαν "φασισμό", προσωπικά δεν εννοώ τον όρο σαν δεξιά πολιτική ιδεολογία, αλλά σαν αυταρχική-απολυταρχική-ηγεμονική συμπεριφορά στην κοινωνική μας συνύπαρξη με άλλους λαούς ή και μέσα στην ίδια μας την οικογένεια. Κατάλοιπο του "ανήκομεν εις την Ανατολήν".
Κάπου εχεις μπερδέψει τις εννοιες. Ο φασισμός δεν έιναι φαινόμενο της ανατολής ούτε φυσικά ο εθνικισμός η δε αυταρχικοτητα είναι χαρακτηριστικό των ολοκληρωτικης φύσης ιδεολογιών όπως φασισμός κομμουνισμός κ οι διαφορές συγχρονες εκφάνσεις τους κλπ κπλ. Μη ολοκληρωτική είναι η αστική δημοκρατία αλλα σας μυρίζει
Ξεμπέρδεμα :Ο Χριστόπουλος - και υποχρεωτικά και εγώ - αναφέρεται σαφέστατα στους Έλληνες σαν προσωπικότητες / πολίτες. Δεν μιλάει για το πολίτευμά τους που αναφέρεστε ("φασισμός-κουμουνισμός- αστική δημοκρατία που μυρίζει" - μόνο στους Έλληνες μυρίζει αλήθεια ;...). Παρεμπιπτόντως και επιβοηθητικά, τα πολιτεύματα δεν έχουν αίμα.
Αχ, μην τα λες καλέ μου ΕΛΠΟ αυτά. Αλλοιώνεις τις έννοιες και θα εξεγερθούν οι θεματοφύλακες της πολιτικής ορθότητας που καταδικάζουν την πολιτική ορθότητα όταν δεν εξυπηρετεί την ατζέντα τους. Άσε που τα εκμεταλλεύονται οι εχθροί του έθνους και της πατρίδας για να την υπονομεύσουν με τις λέξεις, τα νοήματα και τις ιδέες τους.
Εεε, στο σχολείο εγώ δεν ένιωσα να με φουσκώνουν σαν διάνο.Απόδειξη γι' αυτό είναι το τουρλουμπούκι το οποίο μας διδάσκουν αντί βυζαντινής ιστορίας. Αν κάποιος θεωρεί ότι η βυζαντινή ιστορία διδάσκεται "εθνικιστικά" ας μιλήσει συγκεκριμένα.Γενικά, αυτή η μίρλα του "είμαστε εθνικιστές" και "είμαστε κακά παιδιά" κούρασε. Είμαστε ό,τι είμαστε και πρέπει να συμφιλιωθούμε με αυτό για να βελτιωθούμε. Δεν είμαστε ούτε Τούρκοι ούτε Γερμανοί ούτε Κινέζοι.Είμαστε αφανείς και άδοξοι απόγονοι ενδόξων προγόνων. Και την έννοια των προγόνων την εννοώ και εθνολογικά αλλά πρωτίστως πολιτειακά και ατομικά. Είτε στην επικράτεια της Ρωμανίας είτε σε αυτή των ελληνιστικών κρατών είτε στων πόλεων κρατών υπήρχε πρωταγωνιστικός ρόλος για χιλιετηρίδες.Αν το αποδεχθούμε αυτό π α ρ ά λ λ η λ α με το γεγονός ότι τώρα χωλαίνουμε από 100 πλευρές για πολλούς και διαφόρους λόγους τότε θα μπορέσουμε να προχωρήσουμε. Πρώτα από όλα λόγω δικών μας ευθυνών. Αλλά σε κάθε περίπτωση δεν είμαστε στις χώρες που πεθαίνει κόσμος από πείνα ή έλλειψη καθαρού νερού.Αν τα αποδεχθούμε αυτά τότε μπορούμε να συνεννοηθούμε. Αλλά να είμαστε ειλικρινείς. Είμαστε ότι είμαστε αλλά είμαστε ένα εθνικό κράτος και η πλειοψηφία τέτοιο θέλει να παραμείνουμε.Και εθνικό σημαίνει με κοινές συνήθειες, κοινή ιστορία, κοινή γλώσσα, κοινά ήθη και έθιμα και κατά πλειοψηφία κοινή θρησκεία. Δεν είμαστε άθροισμα νομίμως διαμενόντων.