ΟI PUSSY RIOT ΑΠΟ ΝΩΡΙΣ προκάλεσαν προβλήματα στο καθεστώς Πούτιν. Δημιούργησαν μουσική και περφόρμανς που σε καλούν να τα βάλεις με την αστυνομία και την εξουσία, να αμφισβητήσεις και να αντισταθείς. Τώρα ο κόσμος κοιτάει αυτές και το αναρχοπάνκ γκρουπ τους ως προφήτισσες που δικαιώθηκαν.
Τελικά, ήταν πολύ κακός ο Πούτιν. Δεν σταμάτησε στις «ακραίες» φεμινίστριες που ήθελαν «να μας τρίβουν το μήνυμά τους στη μούρη». Ούτε στην εκκαθάριση του έθνους από τους εσωτερικούς εχθρούς σταμάτησε. Τελικά, ήταν άτοπη η προσδοκία να εκφράζονται οι αντιρρησίες ήρεμα και όμορφα, ψιθυριστά αν γινόταν, σε κάποια συνάντηση για τσάι και ακίνδυνη πολιτική κουβεντούλα.
Προφανώς οι Pussy Riot είναι υπερβολικές. Φυσικά, καλλιτεχνική έκφραση είναι. Ποια περφόρμανς δεν αξιοποιεί την υπερβολή; Άλλωστε πολύ συχνά η περφόρμανς είναι τέχνη που κρίνει το τώρα, αναμετριέται με τη σύγχρονη πραγματικότητα και αξιοποιεί το γεγονός ότι τραβάει τα βλέμματα στο σώμα του/της καλλιτέχνη/-ιδας για να αφυπνίσει συνειδήσεις. Πώς γίνεται να μη θίξεις μέσω της τέχνης σου το μεγαλείο του Πούτιν, όταν γύρω σου «χτίζεται» καθεστώς που θέλει να σβήσει κάθε μορφή αντίδρασης; Τι είδους καλλιτεχνική ευαισθησία είναι αυτή που δεν τολμά από νωρίς να προειδοποιήσει για τον μαρασμό; Τα πράγματα στη Ρωσία δεν εκτροχιάστηκαν ξαφνικά ‒ εδώ και χρόνια το να είσαι στην αντιπολίτευση είχε γίνει επικίνδυνο.
Όταν η ελευθερία της έκφρασης δοκιμάζεται, συνήθως οι πρώτες που την πληρώνουν είναι οι πιο ενοχλητικές φωνές. Στην αρχή καταπιέζεται η έκφραση των καλλιτεχνών που δήθεν προσβάλλουν ή «γκρινιάζουν» υπερβολικά.
Το παράδειγμα των Pussy Riot είναι ενδεικτικό. Μας διδάσκει αυτό που ξέρουμε απ’ τα μαθήματα Ιστορίας: συνήθως οι Πούτιν δεν σταματούν στα πρώτα θύματα. Επιδεικνύουν την ισχύ τους. Την εγκαθιδρύουν. Και προχωρούν. Όταν η ελευθερία της έκφρασης δοκιμάζεται, συνήθως οι πρώτες που την πληρώνουν είναι οι πιο ενοχλητικές φωνές. Στην αρχή καταπιέζεται η έκφραση των καλλιτεχνών που δήθεν προσβάλλουν (την Εκκλησία, το πολιτικό σύστημα, τις πατροπαράδοτες αξίες) ή «γκρινιάζουν» υπερβολικά. Στη συνέχεια, διευρύνεται το (κατασκευασμένο) πεδίο των «ακραίων στοιχείων», ώστε να περιλαμβάνει όλο και περισσότερα άτομα και ομάδες. Δημιουργείται ένα πλαίσιο ώστε να φαίνεται λάθος/εγωιστική/επικίνδυνη/προδοτική επιλογή που οι Pussy Riots κάθε χώρας διαλέγουν την αντίδραση, αντί να κάνουν την παρουσία τους αθόρυβη, άοσμη και καθόλου ενοχλητική για την κυρίαρχη εξουσία. Μετά, αν η καταπίεση δεν σταματήσει, σταδιακά φιμώνονται όλο και περισσότερες φωνές. Είναι το περίφημο επιχείρημα της ολισθηρής πλαγιάς (slippery slope) κατά των περιορισμών στην ελευθερία της έκφρασης. Ξεκινάμε με φίμωτρο στις ενοχλητικές αναρχοπάνκ βλαμμένες και καταλήγουμε να είναι η έκφραση μια πράξη ηρωισμού. Σ’ αυτό το σημείο βρίσκονται εδώ και καιρό οι Ρώσοι που διαδηλώνουν κατά του Πούτιν. Ρισκάρεις τη ζωή σου, για να μιλήσεις.
Όλες οι περίπλοκες δικαιολογίες που επιστρατεύονται για να περιορίζεται η έκφραση είναι ουσιαστικά τρόποι για να πει κανείς ότι δεν θέλει κριτική, παρόλο που ανάληψη εξουσίας σημαίνει ότι αποδέχεσαι πως θα σου κάνουν κριτική. Ουσιαστικά αυτό που λένε οι φωνές που ενοχλούνται με τις εκάστοτε Pussy Riot είναι ότι οφείλουμε να καθόμαστε φρόνιμες. Είναι αίτημα συντήρησης, κάλεσμα να μείνουν τα πάντα ως έχουν, μια φαντασίωση αντιδημοκρατική.
Οι Ρώσοι που τρώνε ξύλο επειδή μίλησαν μας θυμίζουν πόσο σπουδαίο είναι να εκφέρεις λόγο. Δεν είναι μόνο ήρωες στην πατρίδα τους, έχουν σημασία για κάθε πολίτη που πιστεύει στα δικαιώματα. Η ελευθερία της έκφρασης είναι εύθραυστη και κινδυνεύει και αλλού (φυσικά, στην περίπτωση των δημοκρατιών οι κίνδυνοι είναι άλλης κλίμακας!).
Εν τω μεταξύ, η συζήτηση για την ελευθερία του λόγου στην προνομιούχα Δύση είχε φτάσει σε ένα πολύ ξενέρωτο σημείο. Είχε καταντήσει μια μάχη για τα tweets και το ενδεδειγμένο λεκτικό στα εταιρικά περιβάλλοντα (που από τη δομή τους είναι ιεραρχικά). Στη συζήτηση κυριάρχησαν διάφοροι χρήστες που προσβάλλονται και άλλοι, ακόμα πιο υπερφίαλοι, που διεκδικούν το δικαίωμά τους να προσβάλλουν τους πρώτους ανενόχλητοι, χωρίς κανείς να τους εγκαλεί, γιατί το politically correct τους φιμώνει κ.λπ. Τώρα, με βίαιο, απότομο τρόπο, γυρίζουμε στα στοιχειώδη της κοινής μας συνύπαρξης: στο αδιαπραγμάτευτο δικαίωμα άσκησης κριτικής σ’ αυτούς που έχουν εξουσία, στη σιγουριά ότι η ελεύθερη καλλιτεχνική έκφραση έχει αξία. Τα δικαιώματα αυτά στερούνται οι Ρώσοι.
Τα μέλη των Pussy Riot αντιστάθηκαν από νωρίς στον Πούτιν. Τρόλαραν τον Τραμπ, την αστυνομία, την πατριαρχία. Τώρα γελάνε με το metaverse (και φτιάχνουν το δικό τους pussyverse). Μια κοινωνία που δεν επιτίθεται σε όσα την καταπιέζουν είναι μια κοινωνία χωρίς φαντασία, με ανθρώπους που έχουν χάσει την ικανότητα να οραματίζονται τη ζωή τους αλλιώς. Χρειαζόμαστε περισσότερες καλλιτέχνιδες τύπου Pussy Riot παντού.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LiFO.
σχόλια