Η ηθικολογία στην τέχνη και οι ζηλωτές της απομυθοποίησης

Ο σκύλος του Ντελόν και η ηθικολογία στην τέχνη/ Ο σκύλος του Ντελόν και οι ηθικολόγοι Facebook Twitter
Από το «ζήτω τα είδωλα» μέχρι το «γκρεμίστε τα είδωλα» η απόσταση δεν είναι μεγάλη. Δεν υπάρχει απομυθοποίηση χωρίς μύθο. Και κάθε αποκαθήλωση απαιτεί πρώτα την άνοδο στο βάθρο. 
0


Ο ΠΡΟΣΦΑΤΟΣ ΘΑΝΑΤΟΣ
 του Αλέν Ντελόν, του θρύλου του γαλλικού σινεμά, από μία εποχή που μπορούσε ακόμα να γεννά σταρ, εξώθησε πολλούς στα κοινωνικά δίκτυα σε μια λυσσαλέα προσπάθεια αποκαθήλωσης του μύθου του και αποστασιοποίησης από την εξιδανικευμένη εικόνα του στις ταινίες που τον ανέδειξαν. Ξαφνικά κάποιοι ένιωσαν την ανάγκη να υπερτονίσουν τους ουκ ολίγους σκελετούς στην ντουλάπα του, τις ρατσιστικές και ομοφοβικές δηλώσεις που είχε κάνει κατά καιρούς, την επιθυμία του να τον θάψουν μαζί με τον σκύλο του, την ανοιχτή στήριξή του στον Ζαν-Μαρί Λεπέν, την άκρως προβληματική σχέση του με τις συντρόφους της ζωής του και τα παιδιά του και την εμπλοκή του ονόματός του στην υπόθεση Μάρκοβιτς.

Πολλοί προθυμοποιήθηκαν να μας υπενθυμίσουν τι κάθαρμα ήταν ο μακαρίτης και να τοποθετήσουν αστερίσκο –όταν, δηλαδή, δεν μας προέτρεπαν να μην ασχοληθούμε ποτέ ξανά μαζί του– σε κάθε αναρτημένη φωτογραφία στο διαδίκτυο που μαρτυρούσε την ακαταμάχητη λάμψη του και σε κάθε ταινία που έπαιξε ποτέ, λες και οι κλασικές ταινίες στις οποίες πρωταγωνίστησε, σκηνοθετών όπως οι Βισκόντι, Αντονιόνι και Μελβίλ, ήταν αποκλειστικά δικές του δημιουργίες.

Κάποιοι ζηλωτές, δε, έφτασαν στο σημείο να δηλώσουν πως περιμένουν με ανυπομονησία τον θάνατο του Γούντι Άλεν και του Ρομάν Πολάνσκι, με τα πολύ πιο πολλά μελανά έως ποινικά κολάσιμα σημεία, για να ξεσπαθώσουν. Ενώ σύντομα πρόκειται να ξεκινήσει και η δίκη του Ζεράρ Ντεπαρντιέ, ο οποίος κατηγορείται για τον βιασμό και τη σεξουαλική κακοποίηση ηθοποιού, οπότε αναμένουμε το κάλεσμα για τη λογοκρισία και των δικών του ταινιών.

Η ηθικολογία, λοιπόν, δεν έχει καμία δουλειά να μπλέκει στα χωράφια της τέχνης. Η μία απεχθάνεται σφόδρα την άλλη. Όταν η αποτίμηση καλλιτεχνών γίνεται με ηθικοπλαστικούς όρους, καταλήγουμε σε κυνήγια μαγισσών και σε ό,τι εξέθρεψε το cancel culture.

Βεβαίως, αυτή είναι μια αρκετά μονόπλευρη αλλά και αρκετά υποκριτική στάση, γιατί ποιος μπορεί να ισχυριστεί πως είναι σε θέση να γνωρίζει με κάθε βεβαιότητα τι σκελετούς κρύβει στην ντουλάπα του ο κάθε καλλιτέχνης; Ουδείς. Αν δεχτούμε αυτήν τη λογική, τότε μια κεντρική επιτροπή θα έπρεπε να περνά από κόσκινο τη ζωή όλων των καλλιτεχνών και να γνωμοδοτεί, πριν μας επιτρέψει να θαυμάσουμε το έργο τους ή και τους ίδιους. Από την άλλη, οι προσωπικές συμπάθειες και αντιπάθειες δεν γίνεται να μη σχετίζονται. Θα δεχόταν κάποιος με τον ίδιο ζήλο να εξοστρακίσει στο πυρ το εξώτερον τον δικό του αγαπημένο καλλιτέχνη, αν, ο μη γένοιτο, εξέφραζε προβληματικές απόψεις; Μάλλον όχι. Άραγε, όσοι μας ζητούσαν να δηλώσουμε τον αποτροπιασμό μας για τον βίο του Ντελόν να ήταν ένθερμοι θαυμαστές του; Αμφίβολο. Και από ποιο καλλιτεχνικό ανάστημα και πάνω αρχίζουμε να γινόμαστε πιο αυστηροί; Τέτοιου είδους κριτήρια οδηγούν με μαθηματική ακρίβεια σε αδιέξοδο.

Και τέλος, αν το καλοσκεφτούμε, αν και τέτοια διαδικτυακά πογκρόμ εναντίον όχι και τόσο άσπιλων καλλιτεχνών δείχνουν μια τάση απαξίωσης και απομυθοποίησης των πάντων, στο βάθος διακρίνεται ένας εφηβικός ιδεαλισμός και μια αντίστροφη μυθοποίηση, εκείνη που απαιτεί πιστοποιητικά καθαρότητας και άμεμπτη διαγωγή, πριν συναινέσει στην εξύμνηση του οποιουδήποτε. Δεν είναι παρά η αντίθετη όψη του ίδιου νομίσματος: από το «ζήτω τα είδωλα» μέχρι το «γκρεμίστε τα είδωλα» η απόσταση δεν είναι μεγάλη. Δεν υπάρχει απομυθοποίηση χωρίς μύθο. Και κάθε αποκαθήλωση απαιτεί πρώτα την άνοδο στο βάθρο. 

Η λατρεία για το σεξαπίλ και την αθωότητα της iconic Μπριζίτ Μπαρντό την εποχή που μεσουρανούσε στον κινηματογράφο, για παράδειγμα, δεν σήμαινε πως θα αναγορευόταν και σε αγία. Κι αν εκείνη η υπέρλαμπρη φουρνιά των ηθοποιών των δεκαετιών 1950-1960 στην Ευρώπη συνιστούσε και μια υπόσχεση ονείρου για τις καθημαγμένες από τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο γενιές, οπότε η ωραιοποιημένη εικόνα τους σε μια εποχή χωρίς τόσα ΜΜΕ, ίντερνετ και διάχυση της πληροφορίας ήταν σε έναν βαθμό κατανοητή και αναγκαία, στη σημερινή εποχή, η πουριτανική απαίτηση από καλλιτέχνες τέτοιου βεληνεκούς να είναι άσπιλοι και αμόλυντοι, προκειμένου να αναγνωρίσουμε την καλλιτεχνική τους αξία, φαντάζει αστεία κι ανεδαφική.

Η ηθικολογία, λοιπόν, δεν έχει καμία δουλειά να μπλέκει στα χωράφια της τέχνης. Η μία απεχθάνεται σφόδρα την άλλη. Όταν η αποτίμηση καλλιτεχνών γίνεται με ηθικοπλαστικούς όρους, καταλήγουμε σε κυνήγια μαγισσών και σε ό,τι εξέθρεψε το cancel culture.

Επιπλέον, το ζήτημα είναι σαφώς πιο πολύπλοκο από τον διαχωρισμό ανθρώπου και καλλιτέχνη, οπότε δεν αρκεί να αποσαφηνίσουμε πως ξεχωρίζουμε τον έναν από τον άλλον για να τελειώνουμε με την υπόθεση. Ακριβώς γιατί συχνά είναι οι δαίμονες, οι αδυναμίες, οι αντιφάσεις και τα ανθρώπινα ελαττώματα που σφυρηλατούν τον καλλιτέχνη και επειδή, από την άλλη, δεν γίνεται ένας καλλιτέχνης μεγάλου διαμετρήματος να κρίνεται με τα συνηθισμένα ανθρώπινα μέτρα, χωρίς αυτό να σημαίνει ασφαλώς πως θα μείνει στο απυρόβλητο για όλα. O Εμίλ Σοριάν σε ένα έξοχο δοκίμιό του για τη δόξα, στο βιβλίο του «Η πτώση μέσα στον χρόνο» (1964), γράφει σχετικά: «Κάθε τι γόνιμο και αληθινό δεν είναι ποτέ εντελώς φωτεινό και έντιμο. Να ψέγουμε τις αδυναμίες ενός ποιητή, να λέμε ότι αυτές συνιστούν τη “μαύρη κηλίδα της ιδιοφυΐας” του, σημαίνει ότι παρανοήσαμε το κίνητρο και μυστικό, αν όχι του ταλέντου του, πάντως σίγουρα της “απόδοσης” του». («Επιθυμία και φρίκη για τη δόξα» από το «Η πτώση μέσα στον χρόνο», μτφρ. Τέτος Σούρδος, ηλεκτρονικό περιοδικό «Νέο Πλανόδιον», Ιούλιος 2024.)

Μόνο που προσοχή, γιατί εδώ ελλοχεύει η παγίδα να θεωρήσουμε πως ισχύει και το αντίστροφο. Το να έχει να επιδείξει κανείς αξιοκατάκριτες συμπεριφορές επ' ουδενί δεν ισοδυναμεί με εχέγγυο καλλιτεχνικού μεγαλείου, όταν το μόνο αξιομνημόνευτο που έχει να επιδείξει είναι το ταλέντο του στις δημόσιες σχέσεις, η αδηφάγα φιλοδοξία του και η παντός καιρού ευελιξία του.

Από τη μια η αυτοτέλεια και η ανεξαρτησία του έργου τέχνης από τον ίδιο τον δημιουργό, ακόμα και από τις ίδιες του τις προθέσεις ή τις απόψεις του, και η μεταφυσική του ταλέντου, από την άλλη τα ίδια τα σκοτεινά σημεία που το τροφοδοτούν, δημιουργούν ένα αρκετά θολό τοπίο που δεν μας επιτρέπει να καταλήγουμε σε απόλυτες κρίσεις ή σε αναδρομικές ακυρωτικές διαδικασίες.

Ακόμα κι αν αποδεχτούμε για τον τάδε πως είχε τοξική συμπεριφορά και για τον δείνα πως ήταν ένας φασίστας, ακόμα κι αν σε περιπτώσεις κακοποιητικών συμπεριφορών θα υπάρχουν φυσικά και οι ανάλογες νομικές συνέπειες, το να ισχυριζόμαστε πως θα πάψουμε να βλέπουμε τις ταινίες, τις παραστάσεις και τις σειρές που πρωταγωνιστεί, να διαβάζουμε τα βιβλία που γράφει, να ακούμε τα τραγούδια του ή να αγοράζουμε τα έργα του μπορεί να οδηγήσει σε επικίνδυνα μονοπάτια.

Το «Ταξίδι στην άκρη της νύχτας» δεν θα πάψει ποτέ να θεωρείται αριστούργημα, όσο κι αν απεχθανόμαστε τη φασιστική πλευρά του Σελίν, ούτε ο Έζρα Πάουντ τεράστιος ποιητής επειδή αποστρεφόμαστε τις ακραίες αντιλήψεις του. Θα συνεχίσουμε να βλέπουμε ταινίες του Γούντι Άλεν και του Ρομάν Πολάνσκι παρά τις σκοτεινές σελίδες της ζωής τους. Ο Στάνλεϊ Κιούμπρικ θα παραμείνει ένας από τους καλύτερους σκηνοθέτες όλων των εποχών και οι ταινίες του τα αριστουργήματα που είναι, έστω και αν τώρα γνωρίζουμε την κακοποιητική συμπεριφορά του προς τη Σέλεϊ Ντιβάλ στα γυρίσματα της «Λάμψης». Όπως και η εκτυφλωτική, αδιαμφισβήτητη και εξωπραγματική ομορφιά του Ντελόν, η μυθολογία γύρω από τις ταινίες του και η λατρεία του φακού στο πρόσωπό του δεν θα ξεθωριάσουν ποτέ, κι ας μας φάνηκε τραβηγμένη η επιθυμία να πεθάνει μαζί με τον σκύλο του. Η αθανασία του είναι εξασφαλισμένη, τα δικά μας εφήμερα σχόλια είναι που θα σβήσουν για πάντα.


 

Οπτική Γωνία
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Τα μεγαλύτερα θύματα της ελληνικής cancel culture

Στάθης Τσαγκαρουσιάνος / Τα μεγάλα θύματα της ελληνικής cancel culture

Ο Άρης Δημοκίδης, η Βασιλική Σιούτη και ο Μ.Hulot συζητούν με τον Στάθη Τσαγκαρουσιάνο για τα μεγάλα cancel του ελληνικού κόσμου. Επίσης: γιατί κανείς δεν κανσελάρει ποτέ τους τράπερς, ακόμα κι όταν το τερματίζουν σε σεξισμό και ομοφοβία;
ΣΤΑΘΗΣ ΤΣΑΓΚΑΡΟΥΣΙΑΝΟΣ
Αλέν Ντελόν: Οι τραγικές τελευταίες σελίδες της ζωής ενός μεγάλου σταρ

Οθόνες / Αλέν Ντελόν: Οι τραγικές τελευταίες σελίδες της ζωής ενός μεγάλου σταρ

Ένα πικρό φινάλε σε μια λαμπερή ζωή, με ιστορίες μίσους μεταξύ των παιδιών του, μια περιουσία που έχει διανεμηθεί «άδικα» και κατηγορίες για χειραγώγηση και κακοποίηση.
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

«Η γενιά αυτή τολμά όσα δεν τολμήσαμε εμείς και της αξίζει κάθε στήριξη!»

Οπτική Γωνία / Αμπντελά Ταϊά: «Η γενιά αυτή τολμά όσα δεν τολμήσαμε εμείς και της αξίζει κάθε στήριξη!»

Ο Μαροκινός συγγραφέας και σκηνοθέτης, κάτοικος Γαλλίας πλέον και γνωστός στην Ελλάδα από το υπέροχο μυθιστόρημα «Η ζωή με το δικό σου φως», μιλά με θαυμασμό για την εξέγερση της νεολαίας που συνταράσσει την πατρίδα του.
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Νίκος Χασαπόπουλος: «Παραλίγο να πεθάνω από τη σκευωρία της Novartis»

Συνέντευξη / Νίκος Χασαπόπουλος: «Παραλίγο να πεθάνω από τη σκευωρία της Novartis»

Μετά από μισό αιώνα στο «Βήμα», ο Νίκος Χασαπόπουλος μιλά για πρώτη φορά για την πιο δύσκολη απόφαση της ζωής του, τις στιγμές που έζησε δίπλα σε Λαμπράκη, Ψυχάρη και πρωθυπουργούς, αλλά και για το μεγάλο λάθος του.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Ένας άλλος «Μεσοπόλεμος»: Το μένος για τα θύματα (που γίνονται φωνή)

Οπτική Γωνία / Ένας άλλος «Μεσοπόλεμος»: Το μένος για τα θύματα (που γίνονται φωνή)

Έχουμε ένα καινούργιο συναίσθημα, όχι το κλασικό της εποχής των φασισμών, δηλαδή τον φόβο μη βρεθεί κανείς στη θέση των κατώτερων, όσων έμειναν πίσω ή «από κάτω». Πλέον βλέπει κανείς μένος για τα θύματα που μιλάνε.
ΝΙΚΟΛΑΣ ΣΕΒΑΣΤΑΚΗΣ
Μποτιλιαρισμένοι στην Αθήνα: Δαπανούμε έναν μισθό στον δρόμο κάθε έτος

Οπτική Γωνία / Κάθε χρόνο χάνουμε 110 ώρες από τη ζωή μας κολλημένοι στο τιμόνι

Πώς μπορεί να μειωθεί άμεσα το μποτιλιάρισμα στους δρόμους της πρωτεύουσας; Γιατί η λεωφόρος Κηφισού δεν θα αδειάσει ποτέ; Ο συγκοινωνιολόγος και καθηγητής του ΕΜΠ, Κωνσταντίνος Κεπαπτσόγλου, εξηγεί.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Ο Ερντογάν που (δεν) τα πήρε όλα και οι αποκαλύψεις πίσω από τις εντυπώσεις

Βασιλική Σιούτη / Ο Ερντογάν που (δεν) τα πήρε όλα και οι αποκαλύψεις πίσω από τις εντυπώσεις

Οι εκ των υστέρων αποκαλύψεις για τη συνάντηση Τραμπ - Ερντογάν κατέδειξαν τις πραγματικές ισορροπίες στο πεδίο των διεθνών σχέσεων: καμία πλευρά δεν κερδίζει άνευ ανταλλαγμάτων και οι διεθνείς σχέσεις δεν καθορίζονται από προσωπικές συμπάθειες.
ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΣΙΟΥΤΗ
Η στρατηγική του Νίκου Δένδια και η λεπτή ισορροπία με τον Κυριάκο Μητσοτάκη

Βασιλική Σιούτη / Η στρατηγική του Νίκου Δένδια και η λεπτή ισορροπία με τον Κυριάκο Μητσοτάκη

Την ώρα που η κυβέρνηση βρίσκεται αντιμέτωπη με το σκάνδαλο του ΟΠΕΚΕΠΕ, με τα Τέμπη και με την ακρίβεια, που προκαλεί κοινωνική δυσφορία, ο Νίκος Δένδιας εμφανίζεται ως μεταρρυθμιστής που θα οδηγήσει τις Ένοπλες Δυνάμεις στη νέα εποχή.
ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΣΙΟΥΤΗ
Χθες ο Μαζωνάκης, σήμερα ο Μπισμπίκης: Ποιο θα είναι το επόμενο «μεγάλο θέμα»;

Ακροβατώντας / Χθες ο Μαζωνάκης, σήμερα ο Μπισμπίκης: Ποιο θα είναι το επόμενο «μεγάλο θέμα»;

Αξιολογώντας ως πιο σημαντικό ένα τροχαίο από τη συνάντηση Τραμπ - Νετανιάχου, τα κυρίαρχα μέσα αναδεικνύουν το ασήμαντο χάριν τηλεθέασης, εξυπηρετώντας συγκεκριμένες σκοπιμότητες που θα μετατοπίσουν το ενδιαφέρον της κοινωνίας από τα σημαντικά.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΕΛΑΚΗΣ
Joe Coughlin: «Η τρίτη ηλικία δεν είναι κρουαζιέρες ή πατερίτσες»

Οπτική Γωνία / Joe Coughlin: «Γηρατειά δεν είναι μόνο κρουαζιέρες, πατερίτσες και να είσαι με το ένα πόδι στον τάφο»

Ο φιλέλληνας καθηγητής εξετάζει τις όψεις της μακροζωίας, πιστεύει πως στην Ελλάδα αυτό το φαινόμενο μπορεί να συνδυαστεί άνετα με το lifestyle και μιλάει με τρόπο ασυνήθιστο για το γήρας.
ΝΙΚΟΣ ΕΥΣΤΑΘΙΟΥ
Κοσμάς Μαρινάκης: «Σε ποιον θα πουλήσει ο καπιταλιστής αν ο κόσμος δεν έχει να το αγοράσει;»

Οπτική Γωνία / Κοσμάς Μαρινάκης: «Σε ποιον θα πουλήσει ο καπιταλιστής αν ο κόσμος δεν έχει να το αγοράσει;»

Ο δημιουργός του Greekonomics μιλά στη LiFO για την επιτυχία αυτού του εγχειρήματος αλλά και τις επιθέσεις που δέχτηκε πρόσφατα για κάποιες «άβολες αλήθειες» που επισήμανε αναφορικά με τα διαπλεκόμενα συμφέροντα πολιτικών, οικονομικών «καρτέλ» και ΜΜΕ στην Ελλάδα.
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Γιατί οι διεθνείς συγκυρίες δεν ευνοούν την Ελλάδα;

Οπτική Γωνία / Γιατί οι διεθνείς συγκυρίες δεν ευνοούν την Ελλάδα;

Από την Ουκρανία και την κρίση στη Γαλλία μέχρι τις αποφάσεις Τραμπ, η Ευρώπη περνάει κρίση ταυτότητας. Πώς επηρεάζεται η χώρα μας; Μιλά στη LiFO ο Σωτήρης Ντάλης, καθηγητής Διεθνών Σχέσεων και Ευρωπαϊκής Ενοποίησης του τμήματος Μεσογειακών Σπουδών του Πανεπιστημίου Αιγαίου. 
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ