Η αέναη επιστροφή του αυταρχισμού και η σύγχρονη 5η φάλαγγα της Δύσης

Η αέναη επιστροφή του αυταρχισμού και η σύγχρονη 5η φάλαγγα της Δύσης Facebook Twitter
Πρέπει άραγε να απαισιοδοξούμε ότι το τρίτο κύμα αυταρχισμού θα ανακόψει μια μακρά διαδικασία εκδημοκρατισμού του πλανήτη πάνω από δύο αιώνες τώρα;
0

ΚΑΘΩΣ ΣΤΗ ΜΕΤΑΠΟΛΕΜΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟ ιδίως το δημοκρατικό φαντασιακό έχει δικαίως εμποτίσει το σύγχρονο δυτικό πνεύμα κατανόησης των πραγμάτων, μας είναι δύσκολο να συλλάβουμε τη σκοτεινή πολιτική όψη των ιστορικών εξελίξεων.

Έτσι, το παρατηρητήριό μας έχει περιοριστεί να εξετάζει τα διαδοχικά κύματα εκδημοκρατισμού που υπήρξαν στη Δύση και σε μερικές ακόμη γεωγραφικές ζώνες του πλανήτη, μια διαδικασία που φαινομενικά έχει οδηγήσει σήμερα στην κυριαρχία των δημοκρατικών καθεστώτων παγκοσμίως. Είναι δε χαρακτηριστικό αυτής της ηγεμονίας ότι ακόμη και ανελεύθερα καθεστώτα επικαλούνται στη βιτρίνα τους τη δημοκρατία, καθώς η έννοια αυτή (ασχέτως του πώς θα προσδιοριστεί ο χαρακτήρας της κάθε φορά) είναι τόσο εμπεδωμένη κοινωνικά που ουδείς τολμά να την αμφισβητήσει δημοσίως.

Ωστόσο μας διαφεύγει σε μεγάλο βαθμό η παράλληλη πορεία που ακολούθησαν τα αυταρχικά καθεστώτα τα οποία είχαν την τάση να επανακάμπτουν μετά από κάθε μεγάλο κύμα εκδημοκρατισμού σαν μια εκδίκηση της Ιστορίας στη ζωτική μας ψευδαίσθηση ότι οι ελευθερίες μας θα είναι δεδομένες και αδιαμφισβήτητες διαπαντός.

Το βασικό χαρακτηριστικό των σύγχρονων οπαδών της ανελευθερίας είναι η εξαπάτηση: δεν χρησιμοποιούν πλέον τανκς για να καταλάβουν με τη βία την εξουσία όπως παλιά αλλά την αλώνουν σιγά-σιγά, εργαλειοποιώντας τις δημοκρατικές διαδικασίες και υποσκάπτοντας τους θεσμούς.

Πολύ σχηματικά, από τα τρία μεγάλα κύματα εκδημοκρατισμού, το πρώτο προέκυψε τον δέκατο ένατο αιώνα μαζί με την ανάδυση των εθνικών κρατών, περιλαμβάνοντας παραδοσιακές δυνάμεις και τις αποικίες τους όπως οι ΗΠΑ, η Γαλλία, η Αγγλία, ο Καναδάς, η Αυστραλία, οι σκανδιναβικές χώρες κ.ά.

Επρόκειτο για την επανεφεύρεση μιας έμμεσης δημοκρατίας κοινοβουλευτικού τύπου με πολλούς αποκλεισμούς ακόμη από το δικαίωμα συμμετοχής και με περιορισμένες ελευθερίες για τους περισσότερους, που τουλάχιστον καταργούσε τα μοναρχικά πολιτεύματα και προέκρινε έναν συνταγματικό ρεπουμπλικανισμό.

Ωστόσο, οι μεγάλες οικονομικές και κοινωνικές παλινωδίες που ακολούθησαν τον Μεγάλο Πόλεμο, την κατάρρευση των αυτοκρατοριών και το Κραχ του ’29 στη μεσοπολεμική Ευρώπη είχαν ως αποτέλεσμα να οδηγήσουν στην άνοδο και εδραίωση καθεστώτων ολοκληρωτικών (κομμουνιστική ΕΣΣΔ, ναζιστική Γερμανία ή φασιστική Ιταλία και Ισπανία) ή αυταρχικών που μπορεί να έπαιρναν και τη μορφή στρατιωτικής δικτατορίας (Αργεντινή).

Το μεγάλο πολιτικό δίλημμα του Μεσοπολέμου, άλλωστε, υπήρξε το «Κοινοβούλιο ή δικτατορία» (του προλεταριάτου, του Φίρερ ή του στρατού) και δεν θα λυνόταν παρά μόνο με τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο που έφερε κατά βάση τις φιλελεύθερες δυτικές δημοκρατίες απέναντι στους ολοκληρωτισμούς και τα ανελεύθερα καθεστώτα, με την πρόσκαιρη συμμαχία της σταλινικής ΕΣΣΔ, που αμέσως μετά, κατά τον Ψυχρό Πόλεμο, θα γινόταν εκείνη ο βασικός εχθρός τους.

Από το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου και μέχρι τη δεκαετία του ’60 θα εξελιχθεί το δεύτερο κύμα που θα αφορά τον εκδημοκρατισμό των ηττημένων του πολέμου, όπως η Γερμανία, η Ιταλία, η Ιαπωνία αλλά και το Ισραήλ, που ήταν ένα νέο κράτος, ή η Ινδία, η οποία υπήρξε από τα πιο πετυχημένα παραδείγματα απο-αποικιοποίησης που συνοδεύτηκε και από εκδημοκρατισμό. Επρόκειτο πλέον για εξελιγμένες μορφές μαζικής δημοκρατίας που στηρίζονταν στον πολυκομματισμό.

Αλλά ο ενθουσιασμός δεν θα κρατούσε πολύ, καθώς και αυτό το κύμα πολιτικού φιλελευθερισμού θα ακολουθούνταν την περίοδο 1958-74 από μια επανάκαμψη των στρατιωτικών καθεστώτων ιδίως σε χώρες της Λατινικής Αμερικής και της μετα-αποικιακής Αφρικής. Εδώ θα εντασσόταν και η ελληνική περίπτωση που θα γνώριζε, με τη χούντα των Συνταγματαρχών το 1967, ένα σοβαρό πισωγύρισμα στην αργή και ούτως ή άλλως ασταθή πορεία εκδημοκρατισμού που είχε επιχειρηθεί μετεμφυλιακά.

Γεγονός είναι ότι όσο εδραιώνονταν η δημοκρατία, η ειρήνη και η οικονομική συνεργασία στη δυτική Ευρώπη, τόσο πιέζονταν τα στρατιωτικά καθεστώτα της ΝΑ Ευρώπης (Ελλάδα, Πορτογαλία, Ισπανία) να μεταβούν στον δρόμο της δημοκρατίας, κάτι που θα συνέβαινε εν τέλει το 1974-75, προωθώντας έτσι την εμπέδωση της δημοκρατικής κουλτούρας στη Γηραιά Ήπειρο, ιδίως μετά και την κατάρρευση των ανατολικών κομμουνιστικών καθεστώτων το 1989-91 και την παρόμοια πορεία εκδημοκρατισμού που ακολούθησαν τα περισσότερα εκ των κρατών αυτών, όχι παντού με την ίδια επιτυχία.

Το τρίτο αυτό κύμα θα είχε και μια ουρά εκδημοκρατισμού στον εικοστό πρώτο αιώνα, με τις δημοκρατικές εξεγέρσεις στη Γεωργία (2003) και στην Ουκρανία (2004) ή στην αραβική άνοιξη το 2010. Εξάλλου, σε τροχιά υποχώρησης των στρατιωτικών δικτατοριών, αν και με επισφαλή τρόπο, θα έμπαιναν αυτή την περίοδο και πολλά κράτη στη Λατινική Αμερική ή την υποσαχάρια Αφρική.

Όμως, παρά την πρόσκαιρη αισιοδοξία, ούτε αυτή η πορεία μπορεί να θεωρηθεί δεδομένη, όσο κι αν σήμερα οι φιλελεύθεροι δημοκράτες δικαιούμαστε να καυχιόμαστε ότι υπάρχει στον πλανήτη ο μεγαλύτερος αριθμός δημοκρατιών που έχει καταγραφεί ποτέ στην ανθρώπινη ιστορία. Διότι το ποτήρι μπορεί κάλλιστα να ιδωθεί μισοάδειο, διαπιστώνοντας ένα τρίτο κύμα αυταρχισμού που είναι εδώ και κάποιο καιρό σε εξέλιξη.

Από τη μια, καθεστώτα αυταρχικά, ανελεύθερα ή θεοκρατικά (Ρωσία, Κίνα, Τουρκία, Ιράν, Βενοζουέλα, Βολιβία κ.λπ.), που αφορούν μάλιστα, από την άποψη των πληθυσμιακών μεγεθών, ένα πολύ μεγάλο μέρος του πλανήτη, εντείνουν τον αυταρχισμό τους, ενώ αποκόπτονται εν μέρει από τη διαδικασία της παγκοσμιοποίησης που υποσχόταν μια κάποια έστω σταδιακή διεύρυνση των εκεί ελευθεριών. Από την άλλη, το νέο στοιχείο έχει να κάνει με το ότι αυτό το παθιασμένο φλερτ με τις ιδέες του αυταρχισμού και της ανελευθερίας (με τη μορφή εθνολαϊκισμών, δεξιάς ή αριστερής κοπής) είναι πλέον κάτι που θέλγει όλο και μεγαλύτερα τμήματα των κοινωνιών της Δύσης σε πλήθος χωρών της.

Ιδέες και πρότυπα ηγεσιών ή διακυβέρνησης που είχαμε να δούμε από τον ιδεολογικά πολωμένο Μεσοπόλεμο αναβιώνουν και πάλι στους κόλπους των δυτικών κοινωνιών. Ιδέες και πρότυπα νεοναζιστικά, νεοκομμουνιστικά, νεονατιβιστικά που αμφισβητούν ευθέως το μοντέλο της φιλελεύθερης, ανεκτικής, δημοκρατικής συμπερίληψης, όπως αυτό οικοδομήθηκε μεταπολεμικά. Το βλέπουμε παντού την τελευταία δεκαετία, από τη Γαλλία, την Αγγλία, την Αυστρία και την Ιταλία μέχρι την Ελλάδα, τις σκανδιναβικές χώρες και φυσικά τις ΗΠΑ, παρότι, όπως είδαμε, υπήρξε ιστορικά η πρώτη σύγχρονη συνταγματική δημοκρατία.

Το βασικό χαρακτηριστικό των σύγχρονων οπαδών της ανελευθερίας είναι η εξαπάτηση: δεν χρησιμοποιούν πλέον τανκς για να καταλάβουν με τη βία την εξουσία όπως παλιά αλλά την αλώνουν σιγά-σιγά, εργαλειοποιώντας τις δημοκρατικές διαδικασίες και υποσκάπτοντας τους θεσμούς.

Έτσι, οι εχθροί της δημοκρατίας δεν βρίσκονται σήμερα μόνο έξω από τη Δύση αλλά συγκροτούν κάτι πολύ περισσότερο από μια «5η φάλαγγα», όπως χαρακτηρίζονταν κάποτε οι αντίστοιχοι υπονομευτές των δυτικών καθεστώτων. Τότε ήταν σχετικά λίγοι και κρυμμένοι, ενώ σήμερα οι απανταχού εθνολαϊκιστές ηγέτες μπορούν να αντλούν από σαφώς μεγαλύτερα ακροατήρια, ψαρεύοντας τυφλά στη διάχυτη απογοήτευση των ανασφαλών μεσαίων στρωμάτων, στα οποία προτείνουν απλουστευτικές ή και συνωμοσιολογικές θεωρίες, την ίδια ώρα που τους υπόσχονται μαγικές λύσεις και καθρεφτάκια για τους ιθαγενείς.

Πρέπει άραγε να απαισιοδοξούμε ότι αυτό το τρίτο κύμα αυταρχισμού θα ανακόψει μια μακρά διαδικασία εκδημοκρατισμού του πλανήτη πάνω από δύο αιώνες τώρα; Ίσως όχι διότι οι αντοχές των Δημοκρατιών μας αποδεικνύονται κάθε φορά πολύ μεγαλύτερες από ό,τι πιστεύουν οι φανφαρόνοι εχθροί της.

Οφείλουμε ωστόσο να επαγρυπνούμε διαρκώς, και κυρίως οφείλουμε να ονοματίζουμε τα φαινόμενα με ακρίβεια διότι ο συσκοτισμός τους λειτουργεί υπέρ των λαθρεπιβατών της δημοκρατίας. Έτσι, όταν ακούτε πολλές επικλήσεις στο «λαό» έναντι των «ελίτ» να μαζεύεστε, και όταν ακούτε να υμνολογείται υπερβολικά το «έθνος» έναντι των αλλοεθνών να κουμπώνεστε. Η εξαπάτηση ξεκινάει στην πολιτική πρώτα από τις λέξεις.

To άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LiFO.

Tο νέο τεύχος της LiFO δωρεάν στην πόρτα σας με ένα κλικ.

Οπτική Γωνία
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Το φεγγάρι, το δάχτυλο και η δημοκρατία

Νικόλας Σεβαστάκης / Το φεγγάρι, το δάχτυλο και η δημοκρατία

Πολιτικά και ηθικά έχει ανοίξει ένα ζήτημα ουσίας για το κράτος, για τα στοιχειώδη πρωτόκολλα, την εμπιστοσύνη στους θεσμούς, και τις κρίσιμες ισορροπίες ανάμεσα σε θεσμικές και εξωθεσμικές εξουσίες.
ΝΙΚΟΛΑΣ ΣΕΒΑΣΤΑΚΗΣ
Τα νησιά της δημοκρατίας

Νικόλας Σεβαστάκης / Τα νησιά της δημοκρατίας

Κάποτε το πρόβλημα ήταν η τυραννία των συντριπτικών πλειοψηφιών, τώρα κινδυνεύουμε από αλαζονικά νησιά (ή και μικρονησίδες) που φαντάζονται πως μπορούν να υπαγορεύσουν τους όρους τους σε όλους τους υπόλοιπους.
ΝΙΚΟΛΑΣ ΣΕΒΑΣΤΑΚΗΣ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Δημήτρης Παρασκευής: «Φέτος, έπειτα από καιρό, ο κορωνοϊός παρουσιάζει έξαρση»

Οπτική Γωνία / «Φέτος, έπειτα από καιρό, ο κορωνοϊός παρουσιάζει έξαρση»

Ο καθηγητής Επιδημιολογίας και Προληπτικής Ιατρικής του ΕΚΠΑ, Δημήτρης Παρασκευής, εξηγεί γιατί κάθε φθινόπωρο αυξάνονται οι ιώσεις του αναπνευστικού, ποια είναι η εικόνα του Covid-19 στην Ελλάδα και ποια μέτρα πρέπει να πάρουμε εν όψει του χειμώνα.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Στέλιος Νέστωρ: «Ό,τι έκανα, δεν το έκανα για να ρίξω τη δικτατορία αλλά γιατί ντρεπόμουνα» 

Θεσσαλονίκη / Στέλιος Νέστωρ: «Δεν ήμουν από αυτούς που κάθονται σπίτι τους, βγάζουν λεφτά, τρώνε και πίνουνε» 

Μια πολιτική φυσιογνωμία που έδινε πάντα ηχηρό «παρών» στα πολιτικά και πολιτιστικά πράγματα της Θεσσαλονίκης. Μιλώντας στη LiFO, ζωντανεύει ένα μεγάλο κομμάτι της ιστορίας της πόλης, από την Κατοχή και τη χούντα μέχρι την ίδρυση του Μεγάρου.
ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ
Κοινωνική κατοικία: Μπορεί το παράδειγμα της La Borda να εφαρμοστεί στην Αθήνα;

Συνεταιριστική κατοικία / Μπορούμε να αντιγράψουμε τη Βαρκελώνη και να λύσουμε το στεγαστικό;

Ενώ στην Ευρώπη παρατηρείται αναζωπύρωση των συνεταιριστικών στεγαστικών κινημάτων, στην Ελλάδα, ειδικά στην Αθήνα, η στεγαστική κρίση οξύνεται. Το παράδειγμα της La Borda στη Βαρκελώνη θα μπορούσε να δώσει τη λύση, χρειάζεται όμως πολιτική βούληση.
ΝΤΙΝΑ ΚΑΡΑΤΖΙΟΥ
«Ο Άγνωστος Στρατιώτης στη μάχη της πολιτικής εικόνας»

Βασιλική Σιούτη / Ο Άγνωστος Στρατιώτης στη μάχη της πολιτικής εικόνας

Η κυβέρνηση αξιοποίησε τη ρύθμιση για τη φύλαξη του Μνημείου του Άγνωστου Στρατιώτη για να αλλάξει την πολιτική ατζέντα και να ενισχύσει την απήχησή της στο συντηρητικό κοινό, παρά τις διαφοροποιήσεις ακόμη και μέσα στην κυβερνητική παράταξη.
ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΣΙΟΥΤΗ
Λίγες λέξεις για τον Διονύση Σαββόπουλο

Οπτική Γωνία / Λίγες λέξεις για τον Διονύση Σαββόπουλο

«Ό,τι όμως και αν υπήρξε ο Διονύσης Σαββόπουλος, είχε τη δόνηση, τον λοξό τόνο, μια διάθεση μεταμόρφωσης και γιορτής. Επέστρεφε σε μια πάμφωτη αυλή, περιμένοντας τους φίλους, το νόημα της συνάθροισης».
ΝΙΚΟΛΑΣ ΣΕΒΑΣΤΑΚΗΣ
ΕΠΕΞ Στην εποχή του Οφθαλμού

Ιλεκτρίσιτυ / Στην εποχή του Οφθαλμού

Οι κρίσεις ευνοούν την εξουσία, διατηρώντας ένα επίπεδο φόβου μες στην κοινωνία, νομιμοποιώντας μέτρα που ανακουφίζουν τον φόβο αυξάνοντας τον έλεγχο, και δημιουργώντας ευκαιρίες για τη διοχέτευση του κεφαλαίου.
ΧΑΡΗΣ ΚΑΛΑΪΤΖΙΔΗΣ
Μετά τα ερείπια της Γάζας: ποιος μπορεί να χτίσει ξανά την ελπίδα;;

Οπτική Γωνία / Η Γάζα μετά τον πόλεμο: Υπάρχει ελπίδα;

Η καθηγήτρια της Νομικής Σχολής του ΕΚΠΑ και μέλος του Κέντρου Ερευνών για το Δημόσιο Διεθνές Δίκαιο, Μαρία Γαβουνέλη, αναλύει τις προκλήσεις της ανοικοδόμησης, τον ρόλο της Ευρώπης και της Ελλάδας και το αβέβαιο μέλλον μιας λύσης δύο κρατών.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Πόσοι ηλικιωμένοι ζουν μόνοι και κανείς δεν τους αναζητά;

Ακροβατώντας / Πόσοι ηλικιωμένοι ζουν μόνοι και κανείς δεν τους αναζητά;

Οι μοναχικοί θάνατοι ηλικιωμένων ανθρώπων είναι ένα φαινόμενο που ολοένα εντείνεται και στη χώρα μας, όπως και σε ολόκληρο τον κόσμο. Ας μπει στον δημόσιο διάλογο, μήπως πειστούν οι αρμόδιοι ότι πρόκειται για ένα σοβαρό θέμα.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΕΛΑΚΗΣ
Πελοπόννησος: Σιδηρόδρομος ή ποδηλατόδρομος;

Ρεπορτάζ / Πελοπόννησος: Σιδηρόδρομος ή ποδηλατόδρομος;

Η προκήρυξη διαγωνισμών για την εκπόνηση μελετών που αφορούν τη χρήση της ιστορικής σιδηροδρομικής γραμμής Πελοποννήσου ως ποδηλατοδρόμου έχει προκαλέσει έντονες αντιδράσεις. Διατυπώνονται σοβαρές επιφυλάξεις για την οριστική απώλεια μιας εμβληματικής υποδομής με υψηλή ιστορική, τουριστική και συγκοινωνιακή αξία.
ΝΤΙΝΑ ΚΑΡΑΤΖΙΟΥ
Πολιτική κινητικότητα που δεν αλλάζει τίποτα 

Οπτική Γωνία / Πολιτική κινητικότητα που δεν αλλάζει τίποτα 

Οι δημοσκοπήσεις αποτυπώνουν ξανά τη φθορά εμπιστοσύνης προς το πολιτικό σύστημα, με κυβέρνηση και αντιπολίτευση να δείχνουν ανήμπορες να ανατρέψουν το κλίμα απαξίωσης, όπως και οι νέοι παίκτες – που είναι παλιοί. 
ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΣΙΟΥΤΗ
«Ο Ρόμπερτ Κένεντι Τζ. κάνει επίθεση στη δημόσια υγεία»

Υγεία / «Ο Ρόμπερτ Κένεντι Τζ. κάνει επίθεση στη δημόσια υγεία»

Δημήτρης Δασκαλάκης: Ο διακεκριμένος ελληνικής καταγωγής λοιμωξιολόγος, που παραιτήθηκε πρόσφατα από επιτελική θέση  καταγγέλλοντας το υπουργείο Υγείας των ΗΠΑ για εξωθεσμικές πιέσεις και αντιεπιστημονικές πρακτικές, μιλά για την απόφασή του, τη δημόσια υγεία στην Αμερική, τον Covid, τον HIV αλλά και την αφύπνιση του επικίνδυνου «ιού» του φασισμού.   
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Γιατί η Ελλάδα κινδυνεύει να χάσει τη «φέτα ΠΟΠ»;

Ρεπορτάζ / Γιατί η Ελλάδα κινδυνεύει να χάσει τη «φέτα ΠΟΠ»;

Πάνω από 312.000 θανατώσεις ζώων, φόβοι για lockdown και απειλή για μείωση των εξαγωγών του εθνικού προϊόντος μας εξαιτίας της ευλογιάς των προβάτων. Εμβολιασμός ή εκρίζωση του ιού; Ειδικοί μιλούν στη LiFO για το τι διακυβεύεται πραγματικά.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ