Πόσο αντέχει η δημοκρατία;

Αναστοχασμοί - Flashlight: Καταιγισμός κρίσεων και έλλειμμα εμπιστοσύνης Facebook Twitter
Μπορεί να ηχεί κλισέ, αλλά όντως ο καταιγισμός των κρίσεων που βιώνουμε υποσκάπτει τη δημοκρατία. Εικονογράφηση: bianka/LiFO
0

ΤΟ ΚΑΛΟΚΑΙΡΙ ΠΟΥ ΜΑΣ ΠΕΡΑΣΕ ήταν ιδιαίτερο. Παρότι η πανδημία είναι ακόμη παρούσα, κυριάρχησε μια αίσθηση μικρότερης αντιληπτής απειλής και μεγαλύτερης προσωπικής επάρκειας στην αντιμετώπισή της. Οι μάσκες, κατά κυριολεξία, έπεσαν και οι κοινωνικές συναναστροφές πολλαπλασιάστηκαν. Μια διάθεση αναπλήρωσης για ό,τι χάθηκε τα προηγούμενα χρόνια ήταν έντονη, διαπερνώντας εγκάρσια τις διαφορετικές γενιές, ενώ η άνω τελεία που είχε μπει στη ζωή μας από το 2020 υποχώρησε αισθητά. Ωστόσο η κρίση της πανδημίας είναι ακόμη εδώ.

Στην πραγματικότητα ζούμε μέσα σε ένα σερί κρίσεων που διαπλέκονται μεταξύ τους και δημιουργούν μια αίσθηση κανονικότητας για μια ζωή μέσα σε κρίσεις. Η διάγνωση είχε γίνει από τη δεκαετία του 1970, όταν στον δυτικό κόσμο άρχισε να διαμορφώνεται μια συνείδηση κρίσεων χωρίς εποχικά χαρακτηριστικά.

Αν κάτι διέκρινε τις μεταπολεμικές κρίσεις στον ύστερο εικοστό αιώνα ήταν η πεποίθηση ότι ήταν διαχειρίσιμες, είτε γιατί η αγορά μπορούσε να τις τιθασεύσει είτε γιατί το κράτος ήταν σε θέση να βελτιώσει την απόδοσή του. Αριστερές ριζοσπαστικές προσεγγίσεις έβλεπαν τις κρίσεις ως ευκαιρία για θεμελιακή αλλαγή, ενώ μια νέα τότε ριζοσπαστική δεξιά τις αντιμετώπιζε ως ευκαιρία για αυταρχικές διευθετήσεις.

Οι κρίσεις έφεραν «προβλήματα νομιμοποίησης» (J. Habermas), τα οποία συνδέθηκαν με την αποδυνάμωση των θεσμών εκπροσώπησης, με υποχώρηση της πολιτικής συμμετοχής, κυρίως με περιορισμό της εμπιστοσύνης στους θεσμούς. Από τη στροφή του αιώνα και μετά βιώνουμε έναν καταιγισμό κρίσεων που ξεκινά με την 11η Σεπτεμβρίου και κρίσεις ασφάλειας, ακολουθούν οικονομικές κρίσεις, ενώ στις ημέρες μας οι κρίσεις κορυφώνονται με την πολεμική επέμβαση της Ρωσίας στην Ουκρανία, την ενεργειακή και την κλιματική κρίση.

Η χρονικά παρατεταμένη συγκυρία και το σερί των κρίσεων που βιώνουμε, εκτός από περαιτέρω συρρίκνωση της εμπιστοσύνης, ευνοεί την ανάδειξη μιας μορφής «κυνικής δυσπιστίας», στον πυρήνα της οποίας βρίσκεται η πεποίθηση ότι οι άνθρωποι διακατέχονται από εγωπαθείς διαθέσεις, γι’ αυτό δεν θα διστάσουν να εκμεταλλευτούν τους άλλους προκειμένου να αποκομίσουν ατομικά οφέλη

Με φόντο τον καταιγισμό κρίσεων που γεννά νέες αβεβαιότητες, το βαθύ έλλειμμα κοινωνικής και πολιτικής εμπιστοσύνης αποδυναμώνει τον ορθολογικό τρόπο σκέψης και πριμοδοτεί την ανάδυση ενός συνωμοσιολογικού credo. Παρότι γνωρίζουμε ότι τα συνωμοσιολογικά μοτίβα προϋπάρχουν, η επιρρέπεια σε αυτά αυξάνεται μέσα σε ένα πλαίσιο που διακρίνεται από υψηλό βαθμό δυσπιστίας.

Υπό την πίεση της πραγματικότητας των διαρκών κρίσεων υπάρχει μεγαλύτερη δυσπιστία στα καθιερωμένα γεγονότα και ευπιστία σε «εναλλακτικές αλήθειες». Αν συνδέσουμε πορίσματα ποιοτικών αναλύσεων και εμπειρικών ποσοτικών μελετών, καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι, παρότι όσοι εμφανίζονται πιο εύπιστοι στα «εναλλακτικά γεγονότα» δεν τα θεωρούν απαραίτητα περισσότερο αληθοφανή από τα καθιερωμένα γεγονότα (D. Newman, S. Lewandowsky, R. Mayo), τα εκλαμβάνουν ως περισσότερο καθησυχαστικά, που «προσφέρονται ως ανακούφιση» (Μ. Shermer) και λειτουργούν ως δίαυλοι εκτόνωσης των φόβων που επιδεινώνονται εν μέσω μεγάλων αλλαγών και επιτάχυνσης των τεχνικο-επιστημονικών εξελίξεων.

Η χρονικά παρατεταμένη συγκυρία και το σερί των κρίσεων που βιώνουμε, εκτός από περαιτέρω συρρίκνωση της εμπιστοσύνης, ευνοεί την ανάδειξη μιας μορφής «κυνικής δυσπιστίας», στον πυρήνα της οποίας βρίσκεται η πεποίθηση ότι οι άνθρωποι διακατέχονται από εγωπαθείς διαθέσεις, γι’ αυτό δεν θα διστάσουν να εκμεταλλευτούν τους άλλους προκειμένου να αποκομίσουν ατομικά οφέλη (E. Greenglass).

Μια τέτοια δομή σκέψης είναι εργαλειοποιήσιμη από το περιβάλλον των απανταχού λαϊκιστών που, καλλιεργώντας μια ψευδο-αντικαθεστωτική ρητορική, μανιπουλάρουν το αίσθημα αποξένωσης των κυνικά δύσπιστων από το πολιτικό σύστημα, τους θεσμούς και το πολιτικό προσωπικό.  

Μπορεί να ηχεί κλισέ, αλλά όντως ο καταιγισμός των κρίσεων που βιώνουμε υποσκάπτει τη δημοκρατία. Καταρχάς γιατί δημιουργεί συνθήκες που δίνουν χώρο σε συνωμοσιολογικές νοοτροπίες να αναδειχθούν σε έκταση και με τρόπο που είναι πρωτόγνωρος στον μεταπολεμικό δυτικό κόσμο. Επίσης, επειδή προσφέρει πολιτικές ευκαιρίες στους λαϊκιστές διαφορετικής ιδεολογικής χροιάς, οι οποίοι αυξάνουν την επιρροή τους, αν και όχι απαραίτητα μέσα από την πειθώ που ασκεί η ιδεολογία τους αλλά κυρίως από τη διείσδυση της ρητορικής τους στο κοινό. Μέσα σε αυτό το κλίμα η πολιτική διαχείριση βάζει φρένο σε σθεναρές πολιτικές αποφάσεις: οι πολιτικοί και οι θεσμοί που διαχειρίζονται τα προβλήματα γίνονται αμυντικοί και οι αποφάσεις τους συχνά είναι άτολμες.

Έτσι, όσο η εμπιστοσύνη περιορίζεται και η κυνική εκδοχή της δυσπιστίας γιγαντώνεται, ζητήματα σύνθετα που διχάζουν παραμένουν σε εκκρεμότητα, κάτι που λειτουργεί ως φαύλος κύκλος, επιτείνοντας τη δυσπιστία και δημιουργώντας περαιτέρω ευκαιρίες υπέρ των λαϊκιστών.

Ο καταιγισμός των κρίσεων είναι μια πραγματικότητα και αν η δημοκρατία θα αντέξει και με ποιο κόστος την πολύπλευρη ασφυκτική πίεση, από το εσωτερικό και το εξωτερικό του δημοκρατικού συστήματος, είναι ένα ζήτημα ανοιχτό. Τα προβλήματα της δημοκρατίας δεν είναι αξεπέραστα αλλά ούτε και αυτονόητα διαχειρίσιμα. Η επισήμανση της Anne Applebaum ότι δεν υπάρχουν comfort zones για τις δημοκρατίες και η πολεμική εναντίον τους δεν γνωρίζει εξαιρέσεις αποτελεί μια όχι κινδυνολογικής χροιάς ρεαλιστική επισήμανση.

Οπτική Γωνία
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Πληρότητα εκατό τοις εκατό

Λοξή Ματιά / Πληρότητα εκατό τοις εκατό

Μόνο το παρόν υπάρχει, το μέλλον το χειρίζονται οι δημόσιοι στοχαστές, οι προφήτες των μεγάλων μεταβολών και το μικρό στράτευμα όσων ανά την υφήλιο δίνουν διαλέξεις ή φτιάχνουν βίντεο για την τεχνητή νοημοσύνη, τις γεωπολιτικές ανακατατάξεις ή τα βιολογικά όρια στον πλανήτη.
ΝΙΚΟΛΑΣ ΣΕΒΑΣΤΑΚΗΣ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Μπορεί μια φεμινίστρια να είναι χριστιανή; 

Οπτική Γωνία / Μπορεί μια φεμινίστρια να είναι χριστιανή; 

Υπάρχει τελικά ασυμβίβαστο μεταξύ χριστιανισμού και φεμινισμού; Μπορούν οι δύο ταυτότητες να συνυπάρξουν ή πρόκειται για έναν αδύνατο συνδυασμό; Δύο γυναίκες παραθέτουν τα επιχειρήματα κάθε πλευράς.
ΛΑΣΚΑΡΙΝΑ ΛΙΑΚΑΚΟΥ
Το πράσινο της Αθήνας και τα πάθη του

Ρεπορτάζ / Το πράσινο της Αθήνας και τα πάθη του

Το πράσινο της πόλης μπορεί να είναι περιορισμένο, αλλά σε αρκετές περιπτώσεις είναι αξιόλογο - και η άνοιξη το φέρνει ξανά στο προσκήνιο, μαζί με τα προβλήματά του. Λύσεις υπάρχουν· το ζητούμενο είναι να εισακουστούν.
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Ζωή, όπως Ζορό

Βασιλική Σιούτη / Ζωή, όπως Ζορό

Τιμωρός του κατεστημένου ή εκπρόσωπος μιας δήθεν αντισυστημικής ελίτ που παίζει με τα σπίρτα; Η δημοσκοπική εκτόξευσή της είναι γεγονός και όλοι προσπαθούν να μαντέψουν πόσο θα κρατήσει και ποιες θα είναι οι συνέπειες.   
ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΣΙΟΥΤΗ
«Πράγματι, μεγάλος αριθμός των Ένορκων Διοικητικών Εξετάσεων καταλήγουν σε απαλλακτικά πορίσματα»

Οπτική Γωνία / Οι ΕΔΕ στην Ελλάδα: Πόσες καταλήγουν σε απαλλακτικά πορίσματα;

Πότε διενεργείται μια Ένορκη Διοικητική Eξέταση; Είναι αλήθεια ότι μεγάλος αριθμός ΕΔΕ καταλήγουν στο αρχείο και τι πρέπει να αλλάξει στο ρυθμιστικό πλαίσιο; Μιλά στη LiFO ο δικηγόρος στον Άρειο Πάγο, Νίκος Βιτώρος.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Ακαρνανικά Όρη: Ενεργειακές Κοινότητες-«μαϊμού» και διά της πλαγίας

Ρεπορτάζ / Ακαρνανικά Όρη: Ενεργειακές κοινότητες-«μαϊμού» και διά της πλαγίας

Μια κραυγαλέα κατάχρηση του θεσμού των ενεργειακών κοινοτήτων στα Ακαρνανικά Όρη αμαυρώνει τον θεσμό, παρακάμπτει την περιβαλλοντική νομοθεσία και αποκαλύπτει την αδυναμία της διοίκησης να ελέγξει την επιχειρηματική δραστηριότητα που βλάπτει το περιβάλλον και την οικονομία.
ΝΤΙΝΑ ΚΑΡΑΤΖΙΟΥ
Τελικά αν οι γκέι δεν κάνουν παιδιά θα σωθούν οι γυναίκες απ’ το trafficking; 

Οπτική Γωνία / Τελικά, αν οι γκέι δεν κάνουν παιδιά, θα σωθούν οι γυναίκες από το trafficking; 

Τι αλλάζει με την τροποποίηση Φλωρίδη για την παρένθετη κυοφορία και γιατί ο όρος «παρένθετη μητρότητα» είναι λάθος; Η νομικός Μαριάννα Βασιλείου λύνει όλες μας τις απορίες.
ΛΑΣΚΑΡΙΝΑ ΛΙΑΚΑΚΟΥ
JASON MOMOA

Οπτική Γωνία / Το σινεμά ως τοποθέτηση προϊόντος: Το «Minecraft» σπάει ταμεία

Η τεράστια επιτυχία της κινηματογραφικής διασκευής του δημοφιλούς παιχνιδιού θεμελιώνει μια νέα εποχή στο στουντιακό σινεμά που καθιστά την ταύτιση θεατή και καταναλωτή εντονότερη από ποτέ.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ
Γιώργος Φλωρίδης, υπουργός Α-δικαιοσύνης

Οπτική Γωνία / Γιώργος Φλωρίδης, υπουργός Α-δικαιοσύνης

Πολιτικός «παντός καιρού», κυνικός, αλαζόνας, οπορτουνιστής, οπισθοδρομικός με εκσυγχρονιστικό προσωπείο, γίνεται όλο και περισσότερο «βασιλικότερος του βασιλέως» μετά τη μετεγγραφή του στο κυβερνητικό στρατόπεδο, με χαρακτηριστικά παραδείγματα τις δηλώσεις του για τα Τέμπη, τον νέο Π.Κ. και τη χρήση της παρενθεσίας από ζευγάρια ανδρών.
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
«Ghiblipocalypse»: Είναι η AI δώρο για τον εκδημοκρατισμό της τέχνης;

Οπτική Γωνία / «Ghiblipocalypse»: Είναι η AI δώρο για τον εκδημοκρατισμό της τέχνης;

Η μαζική χρήση AI για τη δημιουργία εικόνων με την αισθητική του Studio Ghibli ανοίγει ξανά τη συζήτηση για το ποια είναι τα όρια της αντιγραφής στην τέχνη. Γιορτάζουμε την προσβασιμότητα ή κηδεύουμε τη δημιουργία;
ΛΑΣΚΑΡΙΝΑ ΛΙΑΚΑΚΟΥ