Πόσο αντέχει η δημοκρατία;

Αναστοχασμοί - Flashlight: Καταιγισμός κρίσεων και έλλειμμα εμπιστοσύνης Facebook Twitter
Μπορεί να ηχεί κλισέ, αλλά όντως ο καταιγισμός των κρίσεων που βιώνουμε υποσκάπτει τη δημοκρατία. Εικονογράφηση: bianka/LiFO
0

ΤΟ ΚΑΛΟΚΑΙΡΙ ΠΟΥ ΜΑΣ ΠΕΡΑΣΕ ήταν ιδιαίτερο. Παρότι η πανδημία είναι ακόμη παρούσα, κυριάρχησε μια αίσθηση μικρότερης αντιληπτής απειλής και μεγαλύτερης προσωπικής επάρκειας στην αντιμετώπισή της. Οι μάσκες, κατά κυριολεξία, έπεσαν και οι κοινωνικές συναναστροφές πολλαπλασιάστηκαν. Μια διάθεση αναπλήρωσης για ό,τι χάθηκε τα προηγούμενα χρόνια ήταν έντονη, διαπερνώντας εγκάρσια τις διαφορετικές γενιές, ενώ η άνω τελεία που είχε μπει στη ζωή μας από το 2020 υποχώρησε αισθητά. Ωστόσο η κρίση της πανδημίας είναι ακόμη εδώ.

Στην πραγματικότητα ζούμε μέσα σε ένα σερί κρίσεων που διαπλέκονται μεταξύ τους και δημιουργούν μια αίσθηση κανονικότητας για μια ζωή μέσα σε κρίσεις. Η διάγνωση είχε γίνει από τη δεκαετία του 1970, όταν στον δυτικό κόσμο άρχισε να διαμορφώνεται μια συνείδηση κρίσεων χωρίς εποχικά χαρακτηριστικά.

Αν κάτι διέκρινε τις μεταπολεμικές κρίσεις στον ύστερο εικοστό αιώνα ήταν η πεποίθηση ότι ήταν διαχειρίσιμες, είτε γιατί η αγορά μπορούσε να τις τιθασεύσει είτε γιατί το κράτος ήταν σε θέση να βελτιώσει την απόδοσή του. Αριστερές ριζοσπαστικές προσεγγίσεις έβλεπαν τις κρίσεις ως ευκαιρία για θεμελιακή αλλαγή, ενώ μια νέα τότε ριζοσπαστική δεξιά τις αντιμετώπιζε ως ευκαιρία για αυταρχικές διευθετήσεις.

Οι κρίσεις έφεραν «προβλήματα νομιμοποίησης» (J. Habermas), τα οποία συνδέθηκαν με την αποδυνάμωση των θεσμών εκπροσώπησης, με υποχώρηση της πολιτικής συμμετοχής, κυρίως με περιορισμό της εμπιστοσύνης στους θεσμούς. Από τη στροφή του αιώνα και μετά βιώνουμε έναν καταιγισμό κρίσεων που ξεκινά με την 11η Σεπτεμβρίου και κρίσεις ασφάλειας, ακολουθούν οικονομικές κρίσεις, ενώ στις ημέρες μας οι κρίσεις κορυφώνονται με την πολεμική επέμβαση της Ρωσίας στην Ουκρανία, την ενεργειακή και την κλιματική κρίση.

Η χρονικά παρατεταμένη συγκυρία και το σερί των κρίσεων που βιώνουμε, εκτός από περαιτέρω συρρίκνωση της εμπιστοσύνης, ευνοεί την ανάδειξη μιας μορφής «κυνικής δυσπιστίας», στον πυρήνα της οποίας βρίσκεται η πεποίθηση ότι οι άνθρωποι διακατέχονται από εγωπαθείς διαθέσεις, γι’ αυτό δεν θα διστάσουν να εκμεταλλευτούν τους άλλους προκειμένου να αποκομίσουν ατομικά οφέλη

Με φόντο τον καταιγισμό κρίσεων που γεννά νέες αβεβαιότητες, το βαθύ έλλειμμα κοινωνικής και πολιτικής εμπιστοσύνης αποδυναμώνει τον ορθολογικό τρόπο σκέψης και πριμοδοτεί την ανάδυση ενός συνωμοσιολογικού credo. Παρότι γνωρίζουμε ότι τα συνωμοσιολογικά μοτίβα προϋπάρχουν, η επιρρέπεια σε αυτά αυξάνεται μέσα σε ένα πλαίσιο που διακρίνεται από υψηλό βαθμό δυσπιστίας.

Υπό την πίεση της πραγματικότητας των διαρκών κρίσεων υπάρχει μεγαλύτερη δυσπιστία στα καθιερωμένα γεγονότα και ευπιστία σε «εναλλακτικές αλήθειες». Αν συνδέσουμε πορίσματα ποιοτικών αναλύσεων και εμπειρικών ποσοτικών μελετών, καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι, παρότι όσοι εμφανίζονται πιο εύπιστοι στα «εναλλακτικά γεγονότα» δεν τα θεωρούν απαραίτητα περισσότερο αληθοφανή από τα καθιερωμένα γεγονότα (D. Newman, S. Lewandowsky, R. Mayo), τα εκλαμβάνουν ως περισσότερο καθησυχαστικά, που «προσφέρονται ως ανακούφιση» (Μ. Shermer) και λειτουργούν ως δίαυλοι εκτόνωσης των φόβων που επιδεινώνονται εν μέσω μεγάλων αλλαγών και επιτάχυνσης των τεχνικο-επιστημονικών εξελίξεων.

Η χρονικά παρατεταμένη συγκυρία και το σερί των κρίσεων που βιώνουμε, εκτός από περαιτέρω συρρίκνωση της εμπιστοσύνης, ευνοεί την ανάδειξη μιας μορφής «κυνικής δυσπιστίας», στον πυρήνα της οποίας βρίσκεται η πεποίθηση ότι οι άνθρωποι διακατέχονται από εγωπαθείς διαθέσεις, γι’ αυτό δεν θα διστάσουν να εκμεταλλευτούν τους άλλους προκειμένου να αποκομίσουν ατομικά οφέλη (E. Greenglass).

Μια τέτοια δομή σκέψης είναι εργαλειοποιήσιμη από το περιβάλλον των απανταχού λαϊκιστών που, καλλιεργώντας μια ψευδο-αντικαθεστωτική ρητορική, μανιπουλάρουν το αίσθημα αποξένωσης των κυνικά δύσπιστων από το πολιτικό σύστημα, τους θεσμούς και το πολιτικό προσωπικό.  

Μπορεί να ηχεί κλισέ, αλλά όντως ο καταιγισμός των κρίσεων που βιώνουμε υποσκάπτει τη δημοκρατία. Καταρχάς γιατί δημιουργεί συνθήκες που δίνουν χώρο σε συνωμοσιολογικές νοοτροπίες να αναδειχθούν σε έκταση και με τρόπο που είναι πρωτόγνωρος στον μεταπολεμικό δυτικό κόσμο. Επίσης, επειδή προσφέρει πολιτικές ευκαιρίες στους λαϊκιστές διαφορετικής ιδεολογικής χροιάς, οι οποίοι αυξάνουν την επιρροή τους, αν και όχι απαραίτητα μέσα από την πειθώ που ασκεί η ιδεολογία τους αλλά κυρίως από τη διείσδυση της ρητορικής τους στο κοινό. Μέσα σε αυτό το κλίμα η πολιτική διαχείριση βάζει φρένο σε σθεναρές πολιτικές αποφάσεις: οι πολιτικοί και οι θεσμοί που διαχειρίζονται τα προβλήματα γίνονται αμυντικοί και οι αποφάσεις τους συχνά είναι άτολμες.

Έτσι, όσο η εμπιστοσύνη περιορίζεται και η κυνική εκδοχή της δυσπιστίας γιγαντώνεται, ζητήματα σύνθετα που διχάζουν παραμένουν σε εκκρεμότητα, κάτι που λειτουργεί ως φαύλος κύκλος, επιτείνοντας τη δυσπιστία και δημιουργώντας περαιτέρω ευκαιρίες υπέρ των λαϊκιστών.

Ο καταιγισμός των κρίσεων είναι μια πραγματικότητα και αν η δημοκρατία θα αντέξει και με ποιο κόστος την πολύπλευρη ασφυκτική πίεση, από το εσωτερικό και το εξωτερικό του δημοκρατικού συστήματος, είναι ένα ζήτημα ανοιχτό. Τα προβλήματα της δημοκρατίας δεν είναι αξεπέραστα αλλά ούτε και αυτονόητα διαχειρίσιμα. Η επισήμανση της Anne Applebaum ότι δεν υπάρχουν comfort zones για τις δημοκρατίες και η πολεμική εναντίον τους δεν γνωρίζει εξαιρέσεις αποτελεί μια όχι κινδυνολογικής χροιάς ρεαλιστική επισήμανση.

Οπτική Γωνία
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Πληρότητα εκατό τοις εκατό

Λοξή Ματιά / Πληρότητα εκατό τοις εκατό

Μόνο το παρόν υπάρχει, το μέλλον το χειρίζονται οι δημόσιοι στοχαστές, οι προφήτες των μεγάλων μεταβολών και το μικρό στράτευμα όσων ανά την υφήλιο δίνουν διαλέξεις ή φτιάχνουν βίντεο για την τεχνητή νοημοσύνη, τις γεωπολιτικές ανακατατάξεις ή τα βιολογικά όρια στον πλανήτη.
ΝΙΚΟΛΑΣ ΣΕΒΑΣΤΑΚΗΣ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Αστικές Συγκοινωνίες: Mια αθόρυβη ιδιωτικοποίηση που προκαλεί κρότο

Ρεπορτάζ / Αστικές Συγκοινωνίες: Mια αθόρυβη ιδιωτικοποίηση που προκαλεί κρότο

Τα πρόσφατα ατυχήματα με αστικά λεωφορεία φέρνουν στο προσκήνιο το θέμα της εκχώρησης συγκοινωνιακού έργου στα ΚΤΕΛ και καταγγελίες για θεσμικές αστοχίες. Οι εμπλεκόμενες πλευρές μιλάνε στη LiFO.
ΝΤΙΝΑ ΚΑΡΑΤΖΙΟΥ
Ένα ελληνο-αλβανικό ανήκειν εν τη γενέσει;

Guest Editors / Μεταξύ ελληνικότητας και αλβανικότητας 

Μια έρευνα επιβεβαιώνει ότι η αλβανική μετανάστευση στην Ελλάδα αναδιαμορφώνει ριζικά τις έννοιες της ταυτότητας και του ανήκειν, αποκαλύπτοντας τις προκλήσεις και τις προοπτικές αυτής της νέας πραγματικότητας.
ΙΛΙΡΙΝΤΑ ΜΟΥΣΑΡΑΙ
ΕΠΕΞ Ο μυστηριώδης κύριος Sweetman και η απίθανη ιστορία του σκοτεινού οξυγόνου

Περιβάλλον / Ο μυστηριώδης κύριος Sweetman και η απίθανη ιστορία του σκοτεινού οξυγόνου

Άνοιξε ένα νέο κεφάλαιο για τη θαλάσσια ζωή και μπλόκαρε, έστω προσωρινά, τα σχέδια για εξορύξεις στον ανεξερεύνητο βυθό. Ο Andrew Sweetman μιλά στη LiFO για την έρευνα που έγινε απροσδόκητα viral και συγκρούστηκε με κολοσσούς, πολιτικές αποφάσεις και… το TikTok.
ΛΑΣΚΑΡΙΝΑ ΛΙΑΚΑΚΟΥ
Ανακαλύφθηκε ο εχθρός

Ακροβατώντας / Ανακαλύφθηκε ο εχθρός

Τι σημασία έχουν τα μεγάλα σκάνδαλα, όταν η απειλή είναι μπροστά μας, όπως οι καραβιές Λίβυων και Σουδανών μεταναστών και πολιτικών προσφύγων που καταφθάνουν στη νότια Κρήτη και εισβάλλουν ανεξέλεγκτα στην πατρίδα;
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΕΛΑΚΗΣ
Δημήτρης Κανελλόπουλος: «Να μας αποκαλούν “εφημερίδα των συριζαίων”; Εντάξει... γελάμε»

Οπτική Γωνία / Δημήτρης Κανελλόπουλος: «Να μας αποκαλούν “εφημερίδα των συριζαίων”; Εντάξει... γελάμε»

Ο δημοσιογράφος της «Εφημερίδας των Συντακτών» και του e-tetRadio μιλά για την εφημερίδα, επιβεβαιώνοντας τις τελικές συζητήσεις με τον Δημήτρη Μελισσανίδη, για την κρίση της αριστεράς, την επιστροφή του Αλέξη Τσίπρα και το μέλλον του Τύπου.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
«Είμαι Ισραηλινός, κι αυτό λειτουργεί πια ως ετυμηγορία» 

Οπτική Γωνία / «Είμαι Ισραηλινός, κι αυτό λειτουργεί πια ως ετυμηγορία» 

Ο θεατρικός σκηνοθέτης Guy Ben-Aharon, που βρέθηκε πρόσφατα στην Αθήνα, γράφει στη LiFO για την απόρριψη που βιώνει τόσο στην πατρίδα του όσο και στο εξωτερικό ως Ισραηλινός που υποστηρίζει την ελευθερία της Παλαιστίνης. 
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΠΟΛΙΤΑΚΗΣ
«Χρόνιες παθογένειες» vs ποινικών ευθυνών

Οπτική Γωνία / «ΟΠΕΚΕΠΕ: Χρόνιες παθογένειες» vs ποινικών ευθυνών

Η Ευρωπαϊκή Εισαγγελία έστειλε πριν από λίγο καιρό στη Βουλή τη δικογραφία για Αυγενάκη και Βορίδη, αλλά η ΝΔ δεν βλέπει ποινικές ευθύνες υπουργών στο σκάνδαλο του ΟΠΕΚΕΠΕ και επιμένει ότι πρόκειται για «διαχρονικές παθογένειες». 
ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΣΙΟΥΤΗ
Γιατί κανείς δεν μας προστατεύει από τον ανεξέλεγκτο θόρυβο;

Οπτική Γωνία / Γιατί δεν μας προστατεύει κανείς από τον ανεξέλεγκτο θόρυβο;

Η Κομισιόν στέλνει τη χώρα στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο επειδή δεν έχει υιοθετήσει τα απαραίτητα σχέδια δράσης για την ηχορρύπανση. Τι σημαίνει αυτό για την καθημερινότητά μας; Μιλά στη LiFO ο ομότιμος καθηγητής του ΑΠΘ, Γεώργιος Παπανικολάου.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Ένας κανονικός αφελληνισμός

Οπτική Γωνία / Ένας κανονικός αφελληνισμός

Στη θέση εκείνων των ξένων που καλλιεργούσαν μια αληθινή σχέση με την Ελλάδα, πολλαπλασιάζονται τα φιμέ τζάμια των υπερπολυτελών τζιπ, αόρατοι και αδιάφοροι μεσάζοντες, αγοραστές επαύλεων που υπενοικιάζονται ή έχουν γίνει φρούρια με μικρούς ιδιωτικούς στρατούς τραμπούκων.
ΝΙΚΟΛΑΣ ΣΕΒΑΣΤΑΚΗΣ
Δημήτρης Νανόπουλος: «Ζούμε το τέλος του ανθρώπου και τη γέννηση ενός νέου τύπου ύπαρξης»

Οπτική Γωνία / Δημήτρης Νανόπουλος: «Ζούμε το τέλος του ανθρώπου και τη γέννηση ενός νέου τύπου ύπαρξης»

Ο διακεκριμένος ακαδημαϊκός και θεωρητικός φυσικός μιλά για την προέλευση της συνείδησης, τoν εγκέφαλο ως κβαντική μηχανή και το μέλλον του ανθρώπου ως υβριδίου τεχνολογίας και βιολογίας.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
«Η ομοφοβία δεν είναι ιδεολογική τοποθέτηση αλλά μια μορφή βίας»

Οπτική Γωνία / «Η ομοφοβία δεν είναι ιδεολογική τοποθέτηση αλλά μια μορφή βίας»

Ένα 13χρονο παιδί δεν άντεξε την ομοφοβία και έδωσε τέλος στη ζωή του. Ο ψυχίατρος-ψυχαναλυτής Σάββας Σαββόπουλος εξηγεί πώς μπορούν οι γονείς και οι εκπαιδευτικοί να εντοπίσουν έγκαιρα τα σημάδια της αυτοκτονικής διάθεσης.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ