Πόσο αντέχει η δημοκρατία;

Αναστοχασμοί - Flashlight: Καταιγισμός κρίσεων και έλλειμμα εμπιστοσύνης Facebook Twitter
Μπορεί να ηχεί κλισέ, αλλά όντως ο καταιγισμός των κρίσεων που βιώνουμε υποσκάπτει τη δημοκρατία. Εικονογράφηση: bianka/LiFO
0

ΤΟ ΚΑΛΟΚΑΙΡΙ ΠΟΥ ΜΑΣ ΠΕΡΑΣΕ ήταν ιδιαίτερο. Παρότι η πανδημία είναι ακόμη παρούσα, κυριάρχησε μια αίσθηση μικρότερης αντιληπτής απειλής και μεγαλύτερης προσωπικής επάρκειας στην αντιμετώπισή της. Οι μάσκες, κατά κυριολεξία, έπεσαν και οι κοινωνικές συναναστροφές πολλαπλασιάστηκαν. Μια διάθεση αναπλήρωσης για ό,τι χάθηκε τα προηγούμενα χρόνια ήταν έντονη, διαπερνώντας εγκάρσια τις διαφορετικές γενιές, ενώ η άνω τελεία που είχε μπει στη ζωή μας από το 2020 υποχώρησε αισθητά. Ωστόσο η κρίση της πανδημίας είναι ακόμη εδώ.

Στην πραγματικότητα ζούμε μέσα σε ένα σερί κρίσεων που διαπλέκονται μεταξύ τους και δημιουργούν μια αίσθηση κανονικότητας για μια ζωή μέσα σε κρίσεις. Η διάγνωση είχε γίνει από τη δεκαετία του 1970, όταν στον δυτικό κόσμο άρχισε να διαμορφώνεται μια συνείδηση κρίσεων χωρίς εποχικά χαρακτηριστικά.

Αν κάτι διέκρινε τις μεταπολεμικές κρίσεις στον ύστερο εικοστό αιώνα ήταν η πεποίθηση ότι ήταν διαχειρίσιμες, είτε γιατί η αγορά μπορούσε να τις τιθασεύσει είτε γιατί το κράτος ήταν σε θέση να βελτιώσει την απόδοσή του. Αριστερές ριζοσπαστικές προσεγγίσεις έβλεπαν τις κρίσεις ως ευκαιρία για θεμελιακή αλλαγή, ενώ μια νέα τότε ριζοσπαστική δεξιά τις αντιμετώπιζε ως ευκαιρία για αυταρχικές διευθετήσεις.

Οι κρίσεις έφεραν «προβλήματα νομιμοποίησης» (J. Habermas), τα οποία συνδέθηκαν με την αποδυνάμωση των θεσμών εκπροσώπησης, με υποχώρηση της πολιτικής συμμετοχής, κυρίως με περιορισμό της εμπιστοσύνης στους θεσμούς. Από τη στροφή του αιώνα και μετά βιώνουμε έναν καταιγισμό κρίσεων που ξεκινά με την 11η Σεπτεμβρίου και κρίσεις ασφάλειας, ακολουθούν οικονομικές κρίσεις, ενώ στις ημέρες μας οι κρίσεις κορυφώνονται με την πολεμική επέμβαση της Ρωσίας στην Ουκρανία, την ενεργειακή και την κλιματική κρίση.

Η χρονικά παρατεταμένη συγκυρία και το σερί των κρίσεων που βιώνουμε, εκτός από περαιτέρω συρρίκνωση της εμπιστοσύνης, ευνοεί την ανάδειξη μιας μορφής «κυνικής δυσπιστίας», στον πυρήνα της οποίας βρίσκεται η πεποίθηση ότι οι άνθρωποι διακατέχονται από εγωπαθείς διαθέσεις, γι’ αυτό δεν θα διστάσουν να εκμεταλλευτούν τους άλλους προκειμένου να αποκομίσουν ατομικά οφέλη

Με φόντο τον καταιγισμό κρίσεων που γεννά νέες αβεβαιότητες, το βαθύ έλλειμμα κοινωνικής και πολιτικής εμπιστοσύνης αποδυναμώνει τον ορθολογικό τρόπο σκέψης και πριμοδοτεί την ανάδυση ενός συνωμοσιολογικού credo. Παρότι γνωρίζουμε ότι τα συνωμοσιολογικά μοτίβα προϋπάρχουν, η επιρρέπεια σε αυτά αυξάνεται μέσα σε ένα πλαίσιο που διακρίνεται από υψηλό βαθμό δυσπιστίας.

Υπό την πίεση της πραγματικότητας των διαρκών κρίσεων υπάρχει μεγαλύτερη δυσπιστία στα καθιερωμένα γεγονότα και ευπιστία σε «εναλλακτικές αλήθειες». Αν συνδέσουμε πορίσματα ποιοτικών αναλύσεων και εμπειρικών ποσοτικών μελετών, καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι, παρότι όσοι εμφανίζονται πιο εύπιστοι στα «εναλλακτικά γεγονότα» δεν τα θεωρούν απαραίτητα περισσότερο αληθοφανή από τα καθιερωμένα γεγονότα (D. Newman, S. Lewandowsky, R. Mayo), τα εκλαμβάνουν ως περισσότερο καθησυχαστικά, που «προσφέρονται ως ανακούφιση» (Μ. Shermer) και λειτουργούν ως δίαυλοι εκτόνωσης των φόβων που επιδεινώνονται εν μέσω μεγάλων αλλαγών και επιτάχυνσης των τεχνικο-επιστημονικών εξελίξεων.

Η χρονικά παρατεταμένη συγκυρία και το σερί των κρίσεων που βιώνουμε, εκτός από περαιτέρω συρρίκνωση της εμπιστοσύνης, ευνοεί την ανάδειξη μιας μορφής «κυνικής δυσπιστίας», στον πυρήνα της οποίας βρίσκεται η πεποίθηση ότι οι άνθρωποι διακατέχονται από εγωπαθείς διαθέσεις, γι’ αυτό δεν θα διστάσουν να εκμεταλλευτούν τους άλλους προκειμένου να αποκομίσουν ατομικά οφέλη (E. Greenglass).

Μια τέτοια δομή σκέψης είναι εργαλειοποιήσιμη από το περιβάλλον των απανταχού λαϊκιστών που, καλλιεργώντας μια ψευδο-αντικαθεστωτική ρητορική, μανιπουλάρουν το αίσθημα αποξένωσης των κυνικά δύσπιστων από το πολιτικό σύστημα, τους θεσμούς και το πολιτικό προσωπικό.  

Μπορεί να ηχεί κλισέ, αλλά όντως ο καταιγισμός των κρίσεων που βιώνουμε υποσκάπτει τη δημοκρατία. Καταρχάς γιατί δημιουργεί συνθήκες που δίνουν χώρο σε συνωμοσιολογικές νοοτροπίες να αναδειχθούν σε έκταση και με τρόπο που είναι πρωτόγνωρος στον μεταπολεμικό δυτικό κόσμο. Επίσης, επειδή προσφέρει πολιτικές ευκαιρίες στους λαϊκιστές διαφορετικής ιδεολογικής χροιάς, οι οποίοι αυξάνουν την επιρροή τους, αν και όχι απαραίτητα μέσα από την πειθώ που ασκεί η ιδεολογία τους αλλά κυρίως από τη διείσδυση της ρητορικής τους στο κοινό. Μέσα σε αυτό το κλίμα η πολιτική διαχείριση βάζει φρένο σε σθεναρές πολιτικές αποφάσεις: οι πολιτικοί και οι θεσμοί που διαχειρίζονται τα προβλήματα γίνονται αμυντικοί και οι αποφάσεις τους συχνά είναι άτολμες.

Έτσι, όσο η εμπιστοσύνη περιορίζεται και η κυνική εκδοχή της δυσπιστίας γιγαντώνεται, ζητήματα σύνθετα που διχάζουν παραμένουν σε εκκρεμότητα, κάτι που λειτουργεί ως φαύλος κύκλος, επιτείνοντας τη δυσπιστία και δημιουργώντας περαιτέρω ευκαιρίες υπέρ των λαϊκιστών.

Ο καταιγισμός των κρίσεων είναι μια πραγματικότητα και αν η δημοκρατία θα αντέξει και με ποιο κόστος την πολύπλευρη ασφυκτική πίεση, από το εσωτερικό και το εξωτερικό του δημοκρατικού συστήματος, είναι ένα ζήτημα ανοιχτό. Τα προβλήματα της δημοκρατίας δεν είναι αξεπέραστα αλλά ούτε και αυτονόητα διαχειρίσιμα. Η επισήμανση της Anne Applebaum ότι δεν υπάρχουν comfort zones για τις δημοκρατίες και η πολεμική εναντίον τους δεν γνωρίζει εξαιρέσεις αποτελεί μια όχι κινδυνολογικής χροιάς ρεαλιστική επισήμανση.

Οπτική Γωνία
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Πληρότητα εκατό τοις εκατό

Λοξή Ματιά / Πληρότητα εκατό τοις εκατό

Μόνο το παρόν υπάρχει, το μέλλον το χειρίζονται οι δημόσιοι στοχαστές, οι προφήτες των μεγάλων μεταβολών και το μικρό στράτευμα όσων ανά την υφήλιο δίνουν διαλέξεις ή φτιάχνουν βίντεο για την τεχνητή νοημοσύνη, τις γεωπολιτικές ανακατατάξεις ή τα βιολογικά όρια στον πλανήτη.
ΝΙΚΟΛΑΣ ΣΕΒΑΣΤΑΚΗΣ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Όταν οι αστυνομικοί γίνονται τηλεσχολιαστές, κάτι πάει στραβά στη χώρα

Οπτική Γωνία / Όταν οι αστυνομικοί γίνονται τηλεσχολιαστές, κάτι πάει στραβά στη χώρα

Δεν μιλάμε πια για ειδικούς αναλυτές θεμάτων ασφάλειας, αλλά για έναν νέο τύπο τηλεοπτικού ιεροκήρυκα: ο αστυνομικός που εξηγεί, καθοδηγεί και κρίνει τα πάντα «με τάξη και ασφάλεια».
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Αναστασία Ντραγκομίροβα: «Στήριξη δεν υπάρχει από πουθενά, αλλά έχω μάθει να μην γκρινιάζω»

Αθλητισμός / Αναστασία Ντραγκομίροβα: «Στήριξη δεν υπάρχει, αλλά έχω μάθει να μην γκρινιάζω»

H ανερχόμενη αθλήτρια του ελληνικού στίβου έχει μάθει να μην αφήνει το παρελθόν να την κρατά πίσω, τροφοδοτείται από το συναίσθημα, έχει στόχο τους Ολυμπιακούς και ζωγραφίζει παντού, ακόμα και στο δέρμα της.
ΜΙΝΑ ΚΑΛΟΓΕΡΑ
Γιατί ανοίγει ξανά η υπόθεση θανάτου της Μαίρης Χρονοπούλου

Ρεπορτάζ / Γιατί ανοίγει ξανά η υπόθεση θανάτου της Μαίρης Χρονοπούλου

Δύο χρόνια μετά τον θάνατο της αγαπητής ηθοποιού, η υπόθεση βρίσκεται στο Τμήμα Ανθρωποκτονιών και ερευνάται εκ νέου. Κοντινοί της άνθρωποι ισχυρίζονται ότι «δεν ήταν ατύχημα, αλλά εγκληματική ενέργεια».
ΝΤΙΝΑ ΚΑΡΑΤΖΙΟΥ
«Η γενιά αυτή τολμά όσα δεν τολμήσαμε εμείς και της αξίζει κάθε στήριξη!»

Οπτική Γωνία / Αμπντελά Ταϊά: «Η γενιά αυτή τολμά όσα δεν τολμήσαμε εμείς και της αξίζει κάθε στήριξη!»

Ο Μαροκινός συγγραφέας και σκηνοθέτης, κάτοικος Γαλλίας πλέον και γνωστός στην Ελλάδα από το υπέροχο μυθιστόρημα «Η ζωή με το δικό σου φως», μιλά με θαυμασμό για την εξέγερση της νεολαίας που συνταράσσει την πατρίδα του.
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Νίκος Χασαπόπουλος: «Παραλίγο να πεθάνω από τη σκευωρία της Novartis»

Συνέντευξη / Νίκος Χασαπόπουλος: «Παραλίγο να πεθάνω από τη σκευωρία της Novartis»

Μετά από μισό αιώνα στο «Βήμα», ο Νίκος Χασαπόπουλος μιλά για πρώτη φορά για την πιο δύσκολη απόφαση της ζωής του, τις στιγμές που έζησε δίπλα σε Λαμπράκη, Ψυχάρη και πρωθυπουργούς, αλλά και για το μεγάλο λάθος του.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Ένας άλλος «Μεσοπόλεμος»: Το μένος για τα θύματα (που γίνονται φωνή)

Οπτική Γωνία / Ένας άλλος «Μεσοπόλεμος»: Το μένος για τα θύματα (που γίνονται φωνή)

Έχουμε ένα καινούργιο συναίσθημα, όχι το κλασικό της εποχής των φασισμών, δηλαδή τον φόβο μη βρεθεί κανείς στη θέση των κατώτερων, όσων έμειναν πίσω ή «από κάτω». Πλέον βλέπει κανείς μένος για τα θύματα που μιλάνε.
ΝΙΚΟΛΑΣ ΣΕΒΑΣΤΑΚΗΣ
Μποτιλιαρισμένοι στην Αθήνα: Δαπανούμε έναν μισθό στον δρόμο κάθε έτος

Οπτική Γωνία / Κάθε χρόνο χάνουμε 110 ώρες από τη ζωή μας κολλημένοι στο τιμόνι

Πώς μπορεί να μειωθεί άμεσα το μποτιλιάρισμα στους δρόμους της πρωτεύουσας; Γιατί η λεωφόρος Κηφισού δεν θα αδειάσει ποτέ; Ο συγκοινωνιολόγος και καθηγητής του ΕΜΠ, Κωνσταντίνος Κεπαπτσόγλου, εξηγεί.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Ο Ερντογάν που (δεν) τα πήρε όλα και οι αποκαλύψεις πίσω από τις εντυπώσεις

Βασιλική Σιούτη / Ο Ερντογάν που (δεν) τα πήρε όλα και οι αποκαλύψεις πίσω από τις εντυπώσεις

Οι εκ των υστέρων αποκαλύψεις για τη συνάντηση Τραμπ - Ερντογάν κατέδειξαν τις πραγματικές ισορροπίες στο πεδίο των διεθνών σχέσεων: καμία πλευρά δεν κερδίζει άνευ ανταλλαγμάτων και οι διεθνείς σχέσεις δεν καθορίζονται από προσωπικές συμπάθειες.
ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΣΙΟΥΤΗ
Η στρατηγική του Νίκου Δένδια και η λεπτή ισορροπία με τον Κυριάκο Μητσοτάκη

Βασιλική Σιούτη / Η στρατηγική του Νίκου Δένδια και η λεπτή ισορροπία με τον Κυριάκο Μητσοτάκη

Την ώρα που η κυβέρνηση βρίσκεται αντιμέτωπη με το σκάνδαλο του ΟΠΕΚΕΠΕ, με τα Τέμπη και με την ακρίβεια, που προκαλεί κοινωνική δυσφορία, ο Νίκος Δένδιας εμφανίζεται ως μεταρρυθμιστής που θα οδηγήσει τις Ένοπλες Δυνάμεις στη νέα εποχή.
ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΣΙΟΥΤΗ