Πόσο αντέχει η δημοκρατία;

Αναστοχασμοί - Flashlight: Καταιγισμός κρίσεων και έλλειμμα εμπιστοσύνης Facebook Twitter
Μπορεί να ηχεί κλισέ, αλλά όντως ο καταιγισμός των κρίσεων που βιώνουμε υποσκάπτει τη δημοκρατία. Εικονογράφηση: bianka/LiFO
0

ΤΟ ΚΑΛΟΚΑΙΡΙ ΠΟΥ ΜΑΣ ΠΕΡΑΣΕ ήταν ιδιαίτερο. Παρότι η πανδημία είναι ακόμη παρούσα, κυριάρχησε μια αίσθηση μικρότερης αντιληπτής απειλής και μεγαλύτερης προσωπικής επάρκειας στην αντιμετώπισή της. Οι μάσκες, κατά κυριολεξία, έπεσαν και οι κοινωνικές συναναστροφές πολλαπλασιάστηκαν. Μια διάθεση αναπλήρωσης για ό,τι χάθηκε τα προηγούμενα χρόνια ήταν έντονη, διαπερνώντας εγκάρσια τις διαφορετικές γενιές, ενώ η άνω τελεία που είχε μπει στη ζωή μας από το 2020 υποχώρησε αισθητά. Ωστόσο η κρίση της πανδημίας είναι ακόμη εδώ.

Στην πραγματικότητα ζούμε μέσα σε ένα σερί κρίσεων που διαπλέκονται μεταξύ τους και δημιουργούν μια αίσθηση κανονικότητας για μια ζωή μέσα σε κρίσεις. Η διάγνωση είχε γίνει από τη δεκαετία του 1970, όταν στον δυτικό κόσμο άρχισε να διαμορφώνεται μια συνείδηση κρίσεων χωρίς εποχικά χαρακτηριστικά.

Αν κάτι διέκρινε τις μεταπολεμικές κρίσεις στον ύστερο εικοστό αιώνα ήταν η πεποίθηση ότι ήταν διαχειρίσιμες, είτε γιατί η αγορά μπορούσε να τις τιθασεύσει είτε γιατί το κράτος ήταν σε θέση να βελτιώσει την απόδοσή του. Αριστερές ριζοσπαστικές προσεγγίσεις έβλεπαν τις κρίσεις ως ευκαιρία για θεμελιακή αλλαγή, ενώ μια νέα τότε ριζοσπαστική δεξιά τις αντιμετώπιζε ως ευκαιρία για αυταρχικές διευθετήσεις.

Οι κρίσεις έφεραν «προβλήματα νομιμοποίησης» (J. Habermas), τα οποία συνδέθηκαν με την αποδυνάμωση των θεσμών εκπροσώπησης, με υποχώρηση της πολιτικής συμμετοχής, κυρίως με περιορισμό της εμπιστοσύνης στους θεσμούς. Από τη στροφή του αιώνα και μετά βιώνουμε έναν καταιγισμό κρίσεων που ξεκινά με την 11η Σεπτεμβρίου και κρίσεις ασφάλειας, ακολουθούν οικονομικές κρίσεις, ενώ στις ημέρες μας οι κρίσεις κορυφώνονται με την πολεμική επέμβαση της Ρωσίας στην Ουκρανία, την ενεργειακή και την κλιματική κρίση.

Η χρονικά παρατεταμένη συγκυρία και το σερί των κρίσεων που βιώνουμε, εκτός από περαιτέρω συρρίκνωση της εμπιστοσύνης, ευνοεί την ανάδειξη μιας μορφής «κυνικής δυσπιστίας», στον πυρήνα της οποίας βρίσκεται η πεποίθηση ότι οι άνθρωποι διακατέχονται από εγωπαθείς διαθέσεις, γι’ αυτό δεν θα διστάσουν να εκμεταλλευτούν τους άλλους προκειμένου να αποκομίσουν ατομικά οφέλη

Με φόντο τον καταιγισμό κρίσεων που γεννά νέες αβεβαιότητες, το βαθύ έλλειμμα κοινωνικής και πολιτικής εμπιστοσύνης αποδυναμώνει τον ορθολογικό τρόπο σκέψης και πριμοδοτεί την ανάδυση ενός συνωμοσιολογικού credo. Παρότι γνωρίζουμε ότι τα συνωμοσιολογικά μοτίβα προϋπάρχουν, η επιρρέπεια σε αυτά αυξάνεται μέσα σε ένα πλαίσιο που διακρίνεται από υψηλό βαθμό δυσπιστίας.

Υπό την πίεση της πραγματικότητας των διαρκών κρίσεων υπάρχει μεγαλύτερη δυσπιστία στα καθιερωμένα γεγονότα και ευπιστία σε «εναλλακτικές αλήθειες». Αν συνδέσουμε πορίσματα ποιοτικών αναλύσεων και εμπειρικών ποσοτικών μελετών, καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι, παρότι όσοι εμφανίζονται πιο εύπιστοι στα «εναλλακτικά γεγονότα» δεν τα θεωρούν απαραίτητα περισσότερο αληθοφανή από τα καθιερωμένα γεγονότα (D. Newman, S. Lewandowsky, R. Mayo), τα εκλαμβάνουν ως περισσότερο καθησυχαστικά, που «προσφέρονται ως ανακούφιση» (Μ. Shermer) και λειτουργούν ως δίαυλοι εκτόνωσης των φόβων που επιδεινώνονται εν μέσω μεγάλων αλλαγών και επιτάχυνσης των τεχνικο-επιστημονικών εξελίξεων.

Η χρονικά παρατεταμένη συγκυρία και το σερί των κρίσεων που βιώνουμε, εκτός από περαιτέρω συρρίκνωση της εμπιστοσύνης, ευνοεί την ανάδειξη μιας μορφής «κυνικής δυσπιστίας», στον πυρήνα της οποίας βρίσκεται η πεποίθηση ότι οι άνθρωποι διακατέχονται από εγωπαθείς διαθέσεις, γι’ αυτό δεν θα διστάσουν να εκμεταλλευτούν τους άλλους προκειμένου να αποκομίσουν ατομικά οφέλη (E. Greenglass).

Μια τέτοια δομή σκέψης είναι εργαλειοποιήσιμη από το περιβάλλον των απανταχού λαϊκιστών που, καλλιεργώντας μια ψευδο-αντικαθεστωτική ρητορική, μανιπουλάρουν το αίσθημα αποξένωσης των κυνικά δύσπιστων από το πολιτικό σύστημα, τους θεσμούς και το πολιτικό προσωπικό.  

Μπορεί να ηχεί κλισέ, αλλά όντως ο καταιγισμός των κρίσεων που βιώνουμε υποσκάπτει τη δημοκρατία. Καταρχάς γιατί δημιουργεί συνθήκες που δίνουν χώρο σε συνωμοσιολογικές νοοτροπίες να αναδειχθούν σε έκταση και με τρόπο που είναι πρωτόγνωρος στον μεταπολεμικό δυτικό κόσμο. Επίσης, επειδή προσφέρει πολιτικές ευκαιρίες στους λαϊκιστές διαφορετικής ιδεολογικής χροιάς, οι οποίοι αυξάνουν την επιρροή τους, αν και όχι απαραίτητα μέσα από την πειθώ που ασκεί η ιδεολογία τους αλλά κυρίως από τη διείσδυση της ρητορικής τους στο κοινό. Μέσα σε αυτό το κλίμα η πολιτική διαχείριση βάζει φρένο σε σθεναρές πολιτικές αποφάσεις: οι πολιτικοί και οι θεσμοί που διαχειρίζονται τα προβλήματα γίνονται αμυντικοί και οι αποφάσεις τους συχνά είναι άτολμες.

Έτσι, όσο η εμπιστοσύνη περιορίζεται και η κυνική εκδοχή της δυσπιστίας γιγαντώνεται, ζητήματα σύνθετα που διχάζουν παραμένουν σε εκκρεμότητα, κάτι που λειτουργεί ως φαύλος κύκλος, επιτείνοντας τη δυσπιστία και δημιουργώντας περαιτέρω ευκαιρίες υπέρ των λαϊκιστών.

Ο καταιγισμός των κρίσεων είναι μια πραγματικότητα και αν η δημοκρατία θα αντέξει και με ποιο κόστος την πολύπλευρη ασφυκτική πίεση, από το εσωτερικό και το εξωτερικό του δημοκρατικού συστήματος, είναι ένα ζήτημα ανοιχτό. Τα προβλήματα της δημοκρατίας δεν είναι αξεπέραστα αλλά ούτε και αυτονόητα διαχειρίσιμα. Η επισήμανση της Anne Applebaum ότι δεν υπάρχουν comfort zones για τις δημοκρατίες και η πολεμική εναντίον τους δεν γνωρίζει εξαιρέσεις αποτελεί μια όχι κινδυνολογικής χροιάς ρεαλιστική επισήμανση.

Οπτική Γωνία
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Πληρότητα εκατό τοις εκατό

Λοξή Ματιά / Πληρότητα εκατό τοις εκατό

Μόνο το παρόν υπάρχει, το μέλλον το χειρίζονται οι δημόσιοι στοχαστές, οι προφήτες των μεγάλων μεταβολών και το μικρό στράτευμα όσων ανά την υφήλιο δίνουν διαλέξεις ή φτιάχνουν βίντεο για την τεχνητή νοημοσύνη, τις γεωπολιτικές ανακατατάξεις ή τα βιολογικά όρια στον πλανήτη.
ΝΙΚΟΛΑΣ ΣΕΒΑΣΤΑΚΗΣ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Η ανάγκη μιας σκαλωσιάς: Μεταμορφώσεις και φεμινισμοί

Guest Editors / Η ανάγκη μιας σκαλωσιάς: Μεταμορφώσεις και φεμινισμοί

Η πατριαρχία είναι παντού: στην οικονομία, στην κοινωνία, στην ψυχολογία, στην αισθητική, στον πολιτισμό, σε ολόκληρη την ανθρώπινη κατάσταση. Όταν σκεφτόμαστε το πολιτικό, δεν γίνεται να μη σκεφτόμαστε το φεμινιστικό.
ΝΙΚΟΣ ΔΑΣΚΑΛΟΠΟΥΛΟΣ
«Ζούμε στην εποχή της ισορροπίας του ισχυρού»

Οπτική Γωνία / «Ζούμε στην εποχή της ισορροπίας του ισχυρού»

Οι παγκόσμιες και περιφερειακές επιπτώσεις της σύγκρουσης στη Γάζα και τα αδιέξοδα του Παλαιστινιακού. Μιλά στη LiFO ο δρ. Ευρωπαϊκής Ασφάλειας και Νέων Απειλών και κύριος ερευνητής του ΕΛΙΑΜΕΠ, Τριαντάφυλλος Καρατράντος.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Μια ομάδα μαθητών κατασκεύασε ρομπότ που καθαρίζει τις θάλασσες

Περιβάλλον / Πώς μια ομάδα μαθητών από τον Άλιμο έφτιαξε ρομπότ που καθαρίζει τον βυθό;

Το Greek Seabot είναι το υποβρύχιο ρομπότ που δημιούργησε μια μαθητική ομάδα από το ΕΠΑΛ Αλίμου για να βοηθήσει στον καθαρισμό των βυθών από πλαστικά και απορρίμματα. Μιλούν στη LIFO οι μαθητές για τα κίνητρά τους και το όραμά τους για ένα πιο καθαρό περιβάλλον.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Οι αλλαγές που φέρνουν στο μεταναστευτικό η πρόσφατη απόφαση της Λειψίας και η νέα πολιτική του Μερτς/ Μεταναστευτικό: Από τη Μέρκελ στον Μερτς και η αλλαγή που φέρνει η απόφαση της Λειψίας

Βασιλική Σιούτη / Μεταναστευτικό: Πώς επηρεάζει την Ελλάδα η αλλαγή πολιτικής της Γερμανίας;

Μετά την εκλογή του Φρίντριχ Μερτς, η Γερμανία αυστηροποιεί τη μεταναστευτική πολιτική της και αναζητά τρόπους για να εξαιρεθεί από την υποχρέωση εφαρμογής της ευρωπαϊκής νομοθεσίας, ώστε να μην κάνει δεκτά νέα αιτήματα ασύλου.
ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΣΙΟΥΤΗ
Becca Bloom: Γιατί θεοποιούμε τις ζάπλουτες; 

Οπτική Γωνία / Becca Bloom: Γιατί θεοποιούμε τις ζάπλουτες ενώ δεν έχουμε να φάμε;

Αν νομίζετε ότι η επίδειξη πλούτου προκαλεί σήμερα κοινωνική κατακραυγή, πλανάστε. Άνθρωποι που δυσκολεύονται οικονομικά, αντί να βιώσουν ταξική αφύπνιση, βλέποντας πώς ζει η δισεκατομμυριούχος σταρ του TikTok, θέλουν να μάθουν τα πάντα γι' αυτήν.
ΛΑΣΚΑΡΙΝΑ ΛΙΑΚΑΚΟΥ
Ανήλικοι στην πρώτη γραμμή: Το νέο πρόσωπο της ακροδεξιάς στη Θεσσαλονίκη

Ελλάδα / 13χρονα παιδιά σε νεοναζιστικές συμμορίες: Πώς φτάσαμε εδώ;

Όλο και περισσότεροι έφηβοι και νέοι φαίνεται να γοητεύονται από ακροδεξιές ιδεολογίες. Τι σηματοδοτεί η έκρηξη αυτού του επικίνδυνου φαινομένου; Μιλά στη LiFO ο καθηγητής Πολιτικών Επιστημών του ΑΠΘ, Άρης Στυλιανού.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
« Βρίσκω πολύ πιθανό να δούμε κάποια στιγμή μη λευκό Πάπα»

Οπτική Γωνία / «Βρίσκω πολύ πιθανό να δούμε κάποια στιγμή μη λευκό Πάπα»

Ο επίκουρος καθηγητής Φιλοσοφίας της Θρησκείας της Θεολογικής Σχολής του ΕΚΠΑ και διδάκτορας των πανεπιστημίων Βοστώνης και Λουβέν Χαράλαμπος Βέντης μιλά για την εκλογή του νέου Πάπα, την «επιστροφή» της θρησκείας και τις προκλήσεις που αντιμετωπίζουν σήμερα η Καθολική και η Ορθόδοξη Εκκλησία.
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Η αντιπολίτευση που υποδύεται πως δεν καταλαβαίνει…

Οπτική Γωνία / Η αντιπολίτευση που υποδύεται πως δεν καταλαβαίνει

Την τελευταία δεκαετία, όλα σχεδόν έχουν αλλάξει στην ελληνική κοινωνία, ιδιαίτερα σε εκείνο το κομμάτι της που βρισκόταν παραδοσιακά και ιστορικά απέναντι στη συντηρητική παράταξη.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΕΛΑΚΗΣ
Επίδομα ανεργίας: Όταν το κράτος αποφασίζει πως θα το ξοδέψεις

Ρεπορτάζ / Επίδομα ανεργίας: Όταν το κράτος αποφασίζει πώς θα το ξοδέψεις

Η απόφαση της κυβέρνησης να καταβάλλεται το επίδομα ανεργίας και άλλες κοινωνικές παροχές σε προπληρωμένη κάρτα, με πλαφόν 50% στην ανάληψη μετρητών, προκαλεί την αγανάκτηση των δικαιούχων. Σχολιάζουν στη LIFO άνεργοι πολίτες, ο γενικός γραμματέας της ΓΣΕΕ και εκπρόσωποι κλάδων που πλήττονται.
ΝΤΙΝΑ ΚΑΡΑΤΖΙΟΥ
«Empty the Tanks»: Σώστε τα δελφίνια!

Ρεπορτάζ / «Empty the Tanks»: Πότε θα σταματήσει η αιχμαλωσία των δελφινιών;

Η παγκόσμια καμπάνια «Empty the Tanks» εναντιώνεται στην αιχμαλωσία και την εκμετάλλευση των δελφινιών. Πώς εκφράζεται η κινητοποίηση στην Ελλάδα και ποια η τύχη των δελφινιών του Αττικού Ζωολογικού Πάρκου; Μιλούν στη LIFO εκπρόσωποι οργανώσεων, αλλά και ο ιδρυτής του Αττικού Πάρκου.
ΝΤΙΝΑ ΚΑΡΑΤΖΙΟΥ
Υψηλοί τόνοι για τα Τέμπη, χαμηλοί για τα ελληνοτουρκικά 

Οπτική Γωνία / Υψηλοί τόνοι για τα Τέμπη, χαμηλοί για τα ελληνοτουρκικά 

Τα Τέμπη συνεχίζουν να πυροδοτούν εντάσεις μεταξύ κυβέρνησης και αντιπολίτευσης, αντιθέτως στα ελληνοτουρκικά και στο θέμα της πώλησης των Eurofighter στην Τουρκία που απασχόλησε την επικαιρότητα, η κριτική για τη στάση της κυβέρνησης από το ΠΑΣΟΚ και τον ΣΥΡΙΖΑ είναι σε χαμηλούς τόνους.
ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΣΙΟΥΤΗ
Οδός Βύρωνος: Ένας δρόμος-ντροπή για τον δημόσιο χώρο

Aθήνα / Οδός Βύρωνος: Ένας δρόμος-ντροπή για τον δημόσιο χώρο

Τα πεζοδρόμια στην καρδιά της πόλης έχουν παραδοθεί στα τουριστικά καταστήματα, αποκλείοντας τους πιο ευάλωτους πολίτες, ενώ η Αθήνα χάνει τον βασικό λόγο ύπαρξής της: να είναι μια πόλη για ανθρώπους.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
ΕΠΕΞ Έχετε «επιστροφή φόρου»: Οι συχνότερες περιπτώσεις phishing

Οπτική Γωνία / «Έχετε επιστροφή φόρου, πατήστε εδώ»: Πώς να γλιτώσεις από το phishing

Παραπλανητικά μηνύματα, αποκάλυψη προσωπικών δεδομένων, χακάρισμα τραπεζικών λογαριασμών. Το phishing είναι πιο συχνό και πολύ πιο επικίνδυνο πιο επικίνδυνο απ' ό,τι νομίζουμε. Μιλά στη LiFO ο καθηγητής Κυβερνοασφάλειας στο Τμήμα Ψηφιακών Συστημάτων του Πανεπιστημίου Πειραιώς και επικεφαλής της Εθνικής Ομάδας Κυβερνοασφάλειας, Χρήστος Ξενάκης.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Το χρονικό των χαμένων βίντεο των Τεμπών

Οπτική Γωνία / Το χρονικό των χαμένων βίντεο των Τεμπών

Η υπόθεση των χαμένων βίντεο των Τεμπών αναδεικνύει, για ακόμη μία φορά, λανθασμένους χειρισμούς που έγιναν σε κρίσιμες φάσεις της ανακριτικής διαδικασίας, αφήνοντας πλήθος αναπάντητων ερωτημάτων.
ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΣΙΟΥΤΗ