Το απελευθερωτικό μάθημα του Κούντερα

 Το απελευθερωτικό μάθημα του Κούντερα Facebook Twitter
Ο Κούντερα είδε ότι η καταφυγή στον λυρισμό γίνεται μηχανισμός παγίδευσης του ατόμου και της συλλογικής ζωής σε μορφές δυστυχίας και υποκρισίας.
0

ΕΝΑ ΑΠΟ ΤΑ ΠΙΟ ΙΣΧΥΡΑ ΙΧΝΗ του Μίλαν Κούντερα –και από τις σταθερές θεματικές του– ήταν η σκληρή κριτική που άσκησε στο λυρικό κιτς της πολιτικής. Για τη δική μου γενιά, που τον ανακάλυψε τη δεκαετία του '80, σε μια εποχή κατάχρησης του προοδευτικού λυρισμού της Μεταπολίτευσης (χρόνια κρατικοποίησης του δημοκρατικού και προοδευτικού «ονείρου»), τα βιβλία του Κούντερα φάνηκαν σαν ένα ευφυές και λυτρωτικό μάθημα σκεπτικισμού. Η υπεράσπιση της ειρωνείας, του γέλιου, της μη πολιτικής στιγμής απέναντι στην ολοκληρωτική πολιτικοποίηση των ανθρώπινων σχέσεων μπορούσε να δέσει με προσωπικές ανησυχίες και αναζητήσεις της εποχής, με την ανία που προκαλούσε πια μια ξύλινη αριστερά – ακόμα και αν βρισκόσουν μέσα σε κάποια από τις οικογένειές της.

Υπάρχει όμως νομίζω μια παρεξήγηση σε σχέση με αυτή την κριτική στον πολιτικό λυρισμό. Η παρεξήγηση είναι ότι, καταδικάζοντας τον λυρισμό, πρέπει, σώνει και καλά, να υιοθετήσουμε έναν στεγνό και χαμηλών προσδοκιών πραγματισμό. Στους μοντέρνους καιρούς, ο πολιτικός συντηρητισμός προωθούσε ένα διπλό σχήμα: μπορείς να είσαι όσο θες λυρικός στην προσωπική ή καλλιτεχνική σου δημιουργία, αρκεί στην πολιτική σου επιλογή να αποδέχεσαι τις συμβάσεις και τα δεδομένα πλαίσια γιατί τα καθαγίασαν ο χρόνος, η εμπειρία ή η σοφία των ηγετών.

Κάπως έτσι, μια μελαγχολική ή ειρωνική ατομική στάση μπορούσε να τα συμβιώσει με μια κακόπιστα αντιδραστική πολιτική στάση. Η λαμπερή ευρύτητα του πνεύματος να συνυπάρχει με την πολιτική παραίτηση στο όνομα της ηλιθιότητας ή της ανοησίας πολλών προοδευτικών λυρισμών (και της αισθητικής ενός εύκολου αριστερού συναισθηματισμού).

Είναι, λοιπόν, η στάση του Κούντερα υπέρ του σκεπτικισμού και κατά του λυρισμού μια συντηρητική φιλοσοφία; Σκοτώνει κάθε οραματική διάσταση στο όνομα του φόβου ή της αηδίας για το πολιτικό κιτς; Κάποιος που θα έβλεπε τον αντικομμουνισμό του Τσέχου συγγραφέα ως έναν κοινότοπο, δεξιόστροφο κομφορμισμό θα απαντούσε «ναι».

Είναι, λοιπόν, η στάση του Κούντερα υπέρ του σκεπτικισμού και κατά του λυρισμού μια συντηρητική φιλοσοφία; Σκοτώνει κάθε οραματική διάσταση στο όνομα του φόβου ή της αηδίας για το πολιτικό κιτς; Κάποιος που θα έβλεπε τον αντικομμουνισμό του Τσέχου συγγραφέα ως έναν κοινότοπο, δεξιόστροφο κομφορμισμό θα απαντούσε «ναι». Θα μπορούσε να πει ότι η φιλοσοφική αφετηρία του Κούντερα είναι ένας φιλελεύθερος σκεπτικισμός που δεν επιτρέπει στη λογοτεχνία να γίνει πραγματικά πολιτική και κριτική απέναντι και στη Δύση (παρά μόνο απέναντι σε απολυταρχικές εκδοχές κράτους και ιδεολογίας).

Έχω την εντύπωση πως αυτή η ιδέα για τον Κούντερα και τη σκέψη του είναι λάθος. Γιατί; Διότι δεν βλέπει το γεγονός πως ο Κούντερα, ασκώντας κριτική στο λυρικό κιτς του κρατικού κομμουνισμού, αντιλαμβανόταν πως αυτό κατέστρεφε ουσιαστικά τον στόχο μιας καλύτερης κοινωνίας. Ο Κούντερα είδε ότι η καταφυγή στον λυρισμό γίνεται μηχανισμός παγίδευσης του ατόμου και της συλλογικής ζωής σε μορφές δυστυχίας και υποκρισίας. Αυτό, βεβαίως, δεν περιορίζεται στις κοινωνίες του πρώην υπαρκτού σοσιαλισμού τον εικοστό αιώνα. Αν δούμε πώς ένας κιτς ψεύτικος λυρισμός διαπερνά διαφημιστικά σποτ τραπεζικών ιδρυμάτων, διακηρύξεις εθνικοπατριωτικών κομμάτων, δοκησίσοφες συμβουλές από γκουρού του ψηφιακού καπιταλισμού, αν δούμε πώς διαχέεται η ρηχή αισθηματολογία εδώ κι εκεί, η αίσθηση του μεγάλου Τσέχου αποκτά ευρύτερη σημασία.

Ο ίδιος ο Κούντερα έπλασε τη συνείδησή του στη μάχη με τον ολοκληρωτισμό στη «σοσιαλιστική» του εκδοχή. Η γενιά του μπήκε και βγήκε από τον σοβιετικό κομμουνισμό με χίλια δυο τραύματα και επιπλέον με μια εθνική ταπείνωση (η μοίρα των μικρών εθνών, η Τσεχοσλοβακία κ.λπ.). Ο σκεπτικισμός κατά της ιδεολογίας, η υπεράσπιση του ευάλωτου ατόμου, η προσφυγή στην περίπλοκη αλήθεια των ερωτικών σχέσεων απέναντι στην ψευτομεγαλοπρέπεια και στη θυσιαστική βία των πολιτικών παθών ήταν γι' αυτόν ένας δρόμος εξόδου από μια ιστορικά συγκεκριμένη καταπίεση. Οι γενιές του εικοστού πρώτου αιώνα, οι εικοσάρηδες του 2023 πρέπει να κρατήσουν αυτή την κληρονομιά, να την ανακαλύψουν με τον τρόπο τους και να την κατανοήσουν. Γιατί και σήμερα μπορούμε να δούμε λ.χ. στη ρητορική του Βλαδίμηρου Πούτιν για τη μεγάλη ρωσική ιδέα μία ακόμα φανέρωση αυτού του φονικού λυρισμού.

Από κει και πέρα όμως, οι τωρινοί και οι επόμενοι έχουν να ανακαλύψουν νέες ποικιλίες και γλώσσες της αντιολοκληρωτικής ιδέας, όπως και νέους τρόπους της λογοτεχνίας. Το βέβαιο είναι ότι απέναντι σε παλιές και σύγχρονες εκδοχές καταστροφής της αλήθειας και αποθέωσης της βλακείας το μάθημα του Μίλαν Κούντερα διατηρεί το πολύτιμο και απελευθερωτικό του νόημα.

  

Οπτική Γωνία
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΚΟΥΝΤΕΡΑ

Βιβλίο / Ο Μίλαν Κούντερα και η Κεντρική Ευρώπη

Η αγωνία του Μίλαν Κούντερα για τη λογοτεχνία και τη σύνδεσή της με την Ευρώπη, η διαρκής μάχη του εναντίον του απολυταρχισμού και η ανάγκη του για ελευθερία διαφαίνονται στο βιβλίο «Ο ακρωτηριασμός της Δύσης» που κυκλοφορεί αυτές τις μέρες από τις εκδόσεις της Εστίας.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Milan Kundera

Το πίσω ράφι / «Ο πέπλος»: Ο Μίλαν Κούντερα εξερευνά την τέχνη του μυθιστορήματος

Στον «Πέπλο», υιοθετώντας έναν τόνο φιλικό προς τον αναγνώστη και αναμειγνύοντας, όπως πάντα, το σοβαρό με το ανάλαφρο, ο Κούντερα συνοψίζει όσα τον απασχόλησαν στην «Τέχνη του μυθιστορήματος» και στις «Προδομένες διαθήκες».
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Η ανάγκη μιας σκαλωσιάς: Μεταμορφώσεις και φεμινισμοί

Guest Editors / Η ανάγκη μιας σκαλωσιάς: Μεταμορφώσεις και φεμινισμοί

Η πατριαρχία είναι παντού: στην οικονομία, στην κοινωνία, στην ψυχολογία, στην αισθητική, στον πολιτισμό, σε ολόκληρη την ανθρώπινη κατάσταση. Όταν σκεφτόμαστε το πολιτικό, δεν γίνεται να μη σκεφτόμαστε το φεμινιστικό.
ΝΙΚΟΣ ΔΑΣΚΑΛΟΠΟΥΛΟΣ
«Ζούμε στην εποχή της ισορροπίας του ισχυρού»

Οπτική Γωνία / «Ζούμε στην εποχή της ισορροπίας του ισχυρού»

Οι παγκόσμιες και περιφερειακές επιπτώσεις της σύγκρουσης στη Γάζα και τα αδιέξοδα του Παλαιστινιακού. Μιλά στη LiFO ο δρ. Ευρωπαϊκής Ασφάλειας και Νέων Απειλών και κύριος ερευνητής του ΕΛΙΑΜΕΠ, Τριαντάφυλλος Καρατράντος.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Μια ομάδα μαθητών κατασκεύασε ρομπότ που καθαρίζει τις θάλασσες

Περιβάλλον / Πώς μια ομάδα μαθητών από τον Άλιμο έφτιαξε ρομπότ που καθαρίζει τον βυθό;

Το Greek Seabot είναι το υποβρύχιο ρομπότ που δημιούργησε μια μαθητική ομάδα από το ΕΠΑΛ Αλίμου για να βοηθήσει στον καθαρισμό των βυθών από πλαστικά και απορρίμματα. Μιλούν στη LIFO οι μαθητές για τα κίνητρά τους και το όραμά τους για ένα πιο καθαρό περιβάλλον.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Οι αλλαγές που φέρνουν στο μεταναστευτικό η πρόσφατη απόφαση της Λειψίας και η νέα πολιτική του Μερτς/ Μεταναστευτικό: Από τη Μέρκελ στον Μερτς και η αλλαγή που φέρνει η απόφαση της Λειψίας

Βασιλική Σιούτη / Μεταναστευτικό: Πώς επηρεάζει την Ελλάδα η αλλαγή πολιτικής της Γερμανίας;

Μετά την εκλογή του Φρίντριχ Μερτς, η Γερμανία αυστηροποιεί τη μεταναστευτική πολιτική της και αναζητά τρόπους για να εξαιρεθεί από την υποχρέωση εφαρμογής της ευρωπαϊκής νομοθεσίας, ώστε να μην κάνει δεκτά νέα αιτήματα ασύλου.
ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΣΙΟΥΤΗ
Becca Bloom: Γιατί θεοποιούμε τις ζάπλουτες; 

Οπτική Γωνία / Becca Bloom: Γιατί θεοποιούμε τις ζάπλουτες ενώ δεν έχουμε να φάμε;

Αν νομίζετε ότι η επίδειξη πλούτου προκαλεί σήμερα κοινωνική κατακραυγή, πλανάστε. Άνθρωποι που δυσκολεύονται οικονομικά, αντί να βιώσουν ταξική αφύπνιση, βλέποντας πώς ζει η δισεκατομμυριούχος σταρ του TikTok, θέλουν να μάθουν τα πάντα γι' αυτήν.
ΛΑΣΚΑΡΙΝΑ ΛΙΑΚΑΚΟΥ
Ανήλικοι στην πρώτη γραμμή: Το νέο πρόσωπο της ακροδεξιάς στη Θεσσαλονίκη

Ελλάδα / 13χρονα παιδιά σε νεοναζιστικές συμμορίες: Πώς φτάσαμε εδώ;

Όλο και περισσότεροι έφηβοι και νέοι φαίνεται να γοητεύονται από ακροδεξιές ιδεολογίες. Τι σηματοδοτεί η έκρηξη αυτού του επικίνδυνου φαινομένου; Μιλά στη LiFO ο καθηγητής Πολιτικών Επιστημών του ΑΠΘ, Άρης Στυλιανού.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
« Βρίσκω πολύ πιθανό να δούμε κάποια στιγμή μη λευκό Πάπα»

Οπτική Γωνία / «Βρίσκω πολύ πιθανό να δούμε κάποια στιγμή μη λευκό Πάπα»

Ο επίκουρος καθηγητής Φιλοσοφίας της Θρησκείας της Θεολογικής Σχολής του ΕΚΠΑ και διδάκτορας των πανεπιστημίων Βοστώνης και Λουβέν Χαράλαμπος Βέντης μιλά για την εκλογή του νέου Πάπα, την «επιστροφή» της θρησκείας και τις προκλήσεις που αντιμετωπίζουν σήμερα η Καθολική και η Ορθόδοξη Εκκλησία.
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Η αντιπολίτευση που υποδύεται πως δεν καταλαβαίνει…

Οπτική Γωνία / Η αντιπολίτευση που υποδύεται πως δεν καταλαβαίνει

Την τελευταία δεκαετία, όλα σχεδόν έχουν αλλάξει στην ελληνική κοινωνία, ιδιαίτερα σε εκείνο το κομμάτι της που βρισκόταν παραδοσιακά και ιστορικά απέναντι στη συντηρητική παράταξη.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΕΛΑΚΗΣ
Επίδομα ανεργίας: Όταν το κράτος αποφασίζει πως θα το ξοδέψεις

Ρεπορτάζ / Επίδομα ανεργίας: Όταν το κράτος αποφασίζει πώς θα το ξοδέψεις

Η απόφαση της κυβέρνησης να καταβάλλεται το επίδομα ανεργίας και άλλες κοινωνικές παροχές σε προπληρωμένη κάρτα, με πλαφόν 50% στην ανάληψη μετρητών, προκαλεί την αγανάκτηση των δικαιούχων. Σχολιάζουν στη LIFO άνεργοι πολίτες, ο γενικός γραμματέας της ΓΣΕΕ και εκπρόσωποι κλάδων που πλήττονται.
ΝΤΙΝΑ ΚΑΡΑΤΖΙΟΥ
«Empty the Tanks»: Σώστε τα δελφίνια!

Ρεπορτάζ / «Empty the Tanks»: Πότε θα σταματήσει η αιχμαλωσία των δελφινιών;

Η παγκόσμια καμπάνια «Empty the Tanks» εναντιώνεται στην αιχμαλωσία και την εκμετάλλευση των δελφινιών. Πώς εκφράζεται η κινητοποίηση στην Ελλάδα και ποια η τύχη των δελφινιών του Αττικού Ζωολογικού Πάρκου; Μιλούν στη LIFO εκπρόσωποι οργανώσεων, αλλά και ο ιδρυτής του Αττικού Πάρκου.
ΝΤΙΝΑ ΚΑΡΑΤΖΙΟΥ
Υψηλοί τόνοι για τα Τέμπη, χαμηλοί για τα ελληνοτουρκικά 

Οπτική Γωνία / Υψηλοί τόνοι για τα Τέμπη, χαμηλοί για τα ελληνοτουρκικά 

Τα Τέμπη συνεχίζουν να πυροδοτούν εντάσεις μεταξύ κυβέρνησης και αντιπολίτευσης, αντιθέτως στα ελληνοτουρκικά και στο θέμα της πώλησης των Eurofighter στην Τουρκία που απασχόλησε την επικαιρότητα, η κριτική για τη στάση της κυβέρνησης από το ΠΑΣΟΚ και τον ΣΥΡΙΖΑ είναι σε χαμηλούς τόνους.
ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΣΙΟΥΤΗ
Οδός Βύρωνος: Ένας δρόμος-ντροπή για τον δημόσιο χώρο

Aθήνα / Οδός Βύρωνος: Ένας δρόμος-ντροπή για τον δημόσιο χώρο

Τα πεζοδρόμια στην καρδιά της πόλης έχουν παραδοθεί στα τουριστικά καταστήματα, αποκλείοντας τους πιο ευάλωτους πολίτες, ενώ η Αθήνα χάνει τον βασικό λόγο ύπαρξής της: να είναι μια πόλη για ανθρώπους.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
ΕΠΕΞ Έχετε «επιστροφή φόρου»: Οι συχνότερες περιπτώσεις phishing

Οπτική Γωνία / «Έχετε επιστροφή φόρου, πατήστε εδώ»: Πώς να γλιτώσεις από το phishing

Παραπλανητικά μηνύματα, αποκάλυψη προσωπικών δεδομένων, χακάρισμα τραπεζικών λογαριασμών. Το phishing είναι πιο συχνό και πολύ πιο επικίνδυνο πιο επικίνδυνο απ' ό,τι νομίζουμε. Μιλά στη LiFO ο καθηγητής Κυβερνοασφάλειας στο Τμήμα Ψηφιακών Συστημάτων του Πανεπιστημίου Πειραιώς και επικεφαλής της Εθνικής Ομάδας Κυβερνοασφάλειας, Χρήστος Ξενάκης.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Το χρονικό των χαμένων βίντεο των Τεμπών

Οπτική Γωνία / Το χρονικό των χαμένων βίντεο των Τεμπών

Η υπόθεση των χαμένων βίντεο των Τεμπών αναδεικνύει, για ακόμη μία φορά, λανθασμένους χειρισμούς που έγιναν σε κρίσιμες φάσεις της ανακριτικής διαδικασίας, αφήνοντας πλήθος αναπάντητων ερωτημάτων.
ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΣΙΟΥΤΗ