Στην καρδιά του περουβιανού Αμαζονίου, ανάμεσα στα πυκνά δάση και τα ήρεμα νερά του ποταμού Ταουχαμάνου, ζει μια από τις πιο απομονωμένες φυλές του κόσμου: οι Ματσό Πίρο. Για πάνω από έναν αιώνα, οι άνθρωποι αυτοί έχουν επιλέξει να παραμείνουν μακριά από τον πολιτισμό, κυνηγώντας με τόξα και ζώντας αποκλειστικά από τους φυσικούς πόρους της ζούγκλας.
Ο Τόμας Άνεζ Ντος Σάντος, κάτοικος του μικρού χωριού Νουέβα Οσεανία, βρέθηκε πρόσφατα πρόσωπο με πρόσωπο μαζί τους. «Ήμουν σε ένα ξέφωτο όταν άκουσα βήματα. Ξαφνικά είδα έναν άνδρα με τόξο να με σημαδεύει», διηγείται. «Άρχισαν να σφυρίζουν, να μιμούνται πουλιά. Είπα ‘Νομόλε’ (αδελφέ), κι έτρεξα προς το ποτάμι».
Για χρόνια, οι κάτοικοι του χωριού άκουγαν για τους Ματσό Πίρο αλλά τους έβλεπαν σπάνια. Σήμερα, όμως, η παρουσία τους γίνεται όλο και πιο συχνή — και αυτό προκαλεί φόβο αλλά και σεβασμό.
Αμαζόνιος: Μια φυλή που ζει έξω από τον χρόνο
Σύμφωνα με νέα έκθεση της οργάνωσης Survival International, υπάρχουν παγκοσμίως περίπου 196 «ανέπαφες» ομάδες ιθαγενών που δεν έχουν επαφή με τον έξω κόσμο. Οι Ματσό Πίρο θεωρούνται η πολυπληθέστερη από αυτές. Η έκθεση προειδοποιεί ότι οι μισές από αυτές τις ομάδες μπορεί να εξαφανιστούν μέσα στα επόμενα δέκα χρόνια αν οι κυβερνήσεις δεν λάβουν άμεσα μέτρα προστασίας. Οι μεγαλύτερες απειλές είναι η παράνομη υλοτομία, η εξόρυξη και η αναζήτηση πετρελαίου, καθώς και η επαφή με ιεραποστόλους ή influencers που επιδιώκουν δημοσιότητα στα social media.
Το χωριό Νουέβα Οσεανία, μια μικρή ψαράδικη κοινότητα οκτώ οικογενειών, βρίσκεται δέκα ώρες με πλοίο από τον κοντινότερο οικισμό. Η περιοχή δεν έχει χαρακτηριστεί ως προστατευμένη ζώνη, γεγονός που επιτρέπει σε εταιρείες να δραστηριοποιούνται εκεί. «Ακούμε τα μηχανήματα όλη μέρα και νύχτα», λέει ο Τόμας. «Οι Ματσό Πίρο βλέπουν το δάσος τους να καταστρέφεται». Οι κάτοικοι φοβούνται τα βέλη της φυλής, αλλά ταυτόχρονα νιώθουν ευθύνη να τους προστατεύσουν. «Ας ζήσουν όπως θέλουν. Δεν μπορούμε να αλλάξουμε τον τρόπο ζωής τους», προσθέτει.
Η ιστορία έχει δείξει ότι κάθε επαφή με απομονωμένες φυλές μπορεί να είναι θανατηφόρα. Στη δεκαετία του 1980, οι Ναχάου έχασαν το 50% του πληθυσμού τους λίγα χρόνια μετά την πρώτη επαφή με τον έξω κόσμο. Το ίδιο συνέβη στους Μουρουχανουά τη δεκαετία του 1990. Οι ιθαγενείς αυτοί δεν έχουν καμία ανοσία σε κοινές ασθένειες όπως η γρίπη ή η ιλαρά, κάτι που μπορεί να οδηγήσει σε αφανισμό ολόκληρων κοινοτήτων. «Ακόμα και ένα απλό κρυολόγημα μπορεί να είναι θανατηφόρο», προειδοποιεί ο Ισραΐλ Ακίσε από την οργάνωση Fenamad. «Και κάθε επαφή, ακόμη και αν προέρχεται από καλή πρόθεση, μπορεί να είναι καταστροφική». Στην περιοχή έχουν καταγραφεί επιθέσεις. Το 2022, δύο υλοτόμοι δέχθηκαν επίθεση ενώ ψάρευαν — ο ένας τραυματίστηκε σοβαρά, ενώ ο άλλος βρέθηκε νεκρός με εννέα πληγές από βέλη.
Το δίλημμα των κατοίκων και η απουσία του κράτους
Οι κάτοικοι της Νουέβα Οσεανία ζουν σε διαρκή φόβο και αβεβαιότητα. Ο Τόμας φυτεύει μπανάνες και κασάβα για να έχουν οι Ματσό Πίρο τροφή, ελπίζοντας να αποφύγει συγκρούσεις. «Θα ήθελα να μπορώ να τους πω: “Πάρτε αυτά, είναι δώρο. Μην με χτυπήσετε.”» Το κράτος, όπως λέει, τους έχει εγκαταλείψει. Δεν υπάρχουν μηχανισμοί προστασίας ούτε σχέδιο αντιμετώπισης σε περίπτωση επίθεσης ή ασθένειας. «Είμαστε μόνοι μας εδώ», εξηγεί.
Η πολιτική του Περού, που βασίζεται στο μοντέλο μη επαφής της Βραζιλίας, απαγορεύει κάθε προσπάθεια προσέγγισης απομονωμένων φυλών. Ωστόσο, η εφαρμογή της παραμένει ελλιπής. Ένα νομοσχέδιο του 2016 που προέβλεπε την επέκταση της προστατευμένης ζώνης των Ματσό Πίρο δεν έχει ακόμη υπογραφεί σε νόμο. 200 χιλιόμετρα νοτιοανατολικά, στην επίσημα προστατευμένη ζώνη του ποταμού Μάνου, η κυβέρνηση λειτουργεί το φυλάκιο «Νόμολε», όπου πράκτορες του Υπουργείου Πολιτισμού συνεργάζονται με την Fenamad για να επιβλέπουν την περιοχή.
Εκεί, οι Ματσό Πίρο εμφανίζονται συχνά, ζητώντας μπανάνες ή ζαχαροκάλαμο. Οι υπεύθυνοι αποφεύγουν να έρθουν κοντά αλλά αφήνουν τροφή για να αποφύγουν συγκρούσεις. «Περίπου 40 άτομα εμφανίζονται τακτικά – άνδρες, γυναίκες και παιδιά», λέει ο επικεφαλής του φυλακίου Αντόνιο Τριγκόσο. Οι πράκτορες έχουν μάθει να επικοινωνούν στη γλώσσα τους, που μοιάζει με αυτή των Γίνε, συγγενικής φυλής της περιοχής. Ωστόσο, όπως σημειώνει ο Τριγκόσο, «οι Ματσό Πίρο δεν θέλουν να γίνουν ‘πολιτισμένοι’. Ζουν ελεύθερα, κυνηγούν, μετακινούνται και δεν θέλουν εμάς εδώ».
Παρά τη σχετική ηρεμία στην περιοχή, η κατασκευή ενός νέου δρόμου που θα συνδέει το καταφύγιο με ζώνες παράνομης εξόρυξης απειλεί να ανοίξει νέες πληγές στη ζούγκλα και να φέρει σε κίνδυνο τη φυλή. Ο Τόμας, κοιτάζοντας προς τον ποταμό που χωρίζει τον κόσμο του από εκείνον των Ματσό Πίρο, συνοψίζει με λίγες λέξεις τη βαθιά του ανησυχία: «Αυτοί οι άνθρωποι ζούσαν ειρηνικά για γενιές. Τώρα το δάσος τους τελειώνει. Θέλω να μείνουν ελεύθεροι — όπως ήμασταν κι εμείς κάποτε».
Με πληροφορίες από BBC
