Υπάρχει μια στιγμή στη ζωή που καταλαβαίνεις πως όσα έμαθες για το σώμα σου δεν στα έμαθες εσύ. Στα έμαθε η εποχή. Στα έμαθε η οικογένεια. Στα έμαθε ο φόβος. Και τα έμαθες τόσο καλά, που χρειάστηκες χρόνια για να τα ξεμάθεις.
Για πολλούς από εμάς, queer, κουρασμένους, μεγαλωμένους σε δεκαετίες που δεν συγχωρούσαν τίποτα το σώμα δεν μπήκε ποτέ πρώτο στη συζήτηση. Ήταν πάντα κάπου στο τέλος: μετά την επιβίωση, μετά την κανονικότητα, μετά την ανάγκη να μη γίνουμε στόχος. Κι έτσι, όταν μεγαλώσαμε, ανακαλύψαμε κάτι σχεδόν αστείο και βαθιά σκληρό: το σώμα μας δεν το κατοικούσαμε. Το κουβαλούσαμε.
Αυτό το πολυποστ δεν είναι αφιέρωμα στα σώματα που είδαμε στα media. Είναι μια διαδοχή μορφών που μας έμαθαν -άλλες με θόρυβο, άλλες με σιωπή-ότι το σώμα δεν είναι μήνυμα, ούτε απολογία, ούτε πρότζεκτ αυτοβελτίωσης. Είναι το μόνο σπίτι που δεν μπορείς να εγκαταλείψεις, όσο κι αν το προσπάθησεις.
Από την Peaches μέχρι τον Rickson, από τον Andrew Scott μέχρι τους άντρες του Dureau, από το αναπηρικό σώμα μέχρι το σώμα που κόπηκε απ’ τον κόσμο αλλά όχι από τον χρόνο, υπάρχει μια κοινή φράση που δεν ειπώθηκε ποτέ, αλλά ακούστηκε:
«Ζήσε χωρίς άδεια.»
♀Η Peaches και η γενιά του σώματος που δεν έμαθε ποτέ τη γλώσσα του εαυτού της
Υπάρχει μια ολόκληρη γενιά ανθρώπων, queer, ευάλωτων, αμήχανων, φλογισμένων,που έμαθε να ζει μέσα στο σώμα της όπως μπαίνεις σε ξένο σπίτι: αθόρυβα, ενοχικά, με τη βεβαιότητα ότι δεν επιτρέπεται να αφήσεις ίχνος. Μια γενιά που άκουσε χίλιες φορές τι δεν πρέπει να είναι το σώμα της, αλλά σχεδόν ποτέ τι μπορεί να γίνει. Και μετά εμφανίστηκε η Peaches.
Όχι ως σύμβολο ελευθερίας, αυτά είναι λέξεις που έρχονται αργά, με τη προβλέψιμη slang των μίντια, σχεδόν γραφειοκρατικά. Αλλά ως συμβάν: ένα σώμα που δεν περίμενε την άδεια κανενός για να υπάρξει. Ένα σώμα που μίλησε πριν εμείς μάθουμε τη γλώσσα μας.
Για εμάς, που μεγαλώσαμε κοιτώντας το σώμα μας σαν μια ποινή σε αναστολή, η Peaches δεν ήταν απλώς ριζοσπαστική. Ήταν ακατανόητη. Πώς γινόταν ένας άνθρωπος να χρησιμοποιεί το σώμα του χωρίς ντροπή, χωρίς χρέος, χωρίς εκείνη τη μικρή, ελληνική, βαλκανική συστολή που κουβαλούσαμε σαν εκ γενετής στολή εργασίας; Πώς γινόταν κάποιος να μιλά για επιθυμία χωρίς αίμα; Η Peaches δεν έκανε ένα βήμα μπροστά. Έκανε το βήμα που έλειπε από μέσα μας. Και αυτό είναι το σημείο όπου αρχίζει το κείμενο. Όχι από την καριέρα της, αλλά από το ρήγμα που άνοιξε σε εμάς.
Υπήρχε μια περίεργη ειρωνεία στο να μεγαλώνεις ως queer στα τέλη του 20ού αιώνα: εκεί όπου οι λέξεις για το σώμα υπήρχαν, αλλά δεν ήταν για εσένα. Οι λέξεις ήταν ιατρικές, αμυντικές ή κρυπτογραφημένες.Το σώμα ήταν κάτι που έπρεπε να ξεπεράσεις, να κρύψεις, ή να επιβιώσεις. Κανείς δεν μας έμαθε πώς να το κατοικήσουμε.
Και τότε εμφανίστηκε η Peaches, όχι για να μας προσφέρει καινούργιες λέξεις, αλλά για να κάνει κάτι πιο βαθύ: να μας τις πετάξει στο πρόσωπο πριν προλάβουμε να τις επεξεργαστούμε. Αυτό ήταν η μέθοδος το σοκ της. Δεν ήταν το sex. Δεν ήταν η πρόκληση. Ήταν η γλώσσα που έσκαγε σαν καψούλι σε σώματα που είχαν μάθει να ψιθυρίζουν.Η Peaches δεν είπε «απελευθερωθείτε». Είπε: «Δες τι μπορεί να κάνει ένα σώμα που δεν περιμένει την άδειά σου.»
Και αυτό, για μια queer γενιά σαν τη δικιά μου που έζησε το παιδικό της σώμα με φόβο και το ενήλικο με εξημέρωση, ήταν σχεδόν μεταφυσικό. Ήταν σαν να σου δείχνει κάποιος έναν καθρέφτη που δεν παραμορφώνει. Ή, χειρότερα: παραμορφώνει προς την αλήθεια.
Το σώμα ως εργαλείο, όχι ως διαπραγμάτευση
Όταν η Peaches μιλούσε για το σώμα, δεν μιλούσε «για το σώμα»: το έκανε. Το χρησιμοποιούσε ως μηχανή παραγωγής γλώσσας, ρυθμού, ηλεκτρισμού. Ήταν η πρώτη φορά που πολλοί από εμάς είδαμε κάτι ριζικά απλό: Το σώμα δεν είναι μήνυμα. Το σώμα είναι μέσο. Και όποιος χρησιμοποιεί το σώμα του χωρίς φόβο, γίνεται φορέας μιας άλλης πραγματικότητας.
Με τη Peaches, το σώμα δεν ζητούσε τίποτα. Δεν περίμενε να γίνει αποδεκτό. Δεν απολογούνταν. Δεν υπεράσπιζε τον εαυτό του με όρους κοινωνικής καταγραφής. Ήταν λειτουργικό, απόλυτο, εργαλειακό, σαν να λέει: «Αν δεν έμαθες τη γλώσσα του σώματός σου, θα σου τη δείξω στην πιο απλή της μορφή: ενέργεια.» Κι αυτή η ενέργεια ήταν πολιτική πριν προλάβει να γίνει αισθητική.
Δεν είναι τυχαίο ότι οι νεότερες queer γενιές τη θεωρούν πρόγονο χωρίς να χρειάζεται να τις πείσει. Όταν το mainstream έφτασε εκεί όπου η ίδια βρισκόταν είκοσι χρόνια πριν, ήταν ήδη αργά: η Peaches δεν ζητούσε ποτέ την αποδοχή του.
Το mainstream ήρθε όπως έρχεται η ενοχή μετά την επιθυμία: καθυστερημένα και πάρα πολύ πρόθυμα.
Το αρχείο που ενώνει δύο εποχές
Μου κάνει πάντα εντύπωση κάτι: η Peaches κρατούσε τα πάντα, κάθε κασέτα, κάθε hot pants, κάθε image, κάθε ρήξη. Όχι ως συλλέκτης, αλλά ως κάποια που ήξερε ότι το σώμα δεν επαναλαμβάνεται. Κάθε εμφάνιση ήταν μια απόδειξη του πώς μπορεί να υπάρξει κάποιος όταν δεν έχει μάθει ακόμη να κοιτάζει τον εαυτό του με τη γλώσσα των άλλων.
Γι’ αυτό και στην επέτειο των 20 χρόνων του The Teaches of Peaches, δεν παίζει νοσταλγία. Νοσταλγία σημαίνει «θέλω να γυρίσω πίσω». Εκείνη το κάνει ανάποδα: Πάμε πίσω για να δούμε πόσο μπροστά φτάσαμε. Το παρελθόν ως τεκμήριο εξέλιξης, όχι ως καταφύγιο. Αυτό είναι κάτι που η queer κουλτούρα ακόμη παλεύει να μάθει.
Η πολιτική της Peaches δεν ήταν ποτέ πολιτική. Ήταν ανάγκη
Οι σημερινοί καλλιτέχνες που παίζουν με τον φανερό σεξουαλισμό, το gender–bending, την πληθωρική επιθυμία, βρίσκουν πολύ πιο εύκολα κοινό. Γιατί; Γιατί η Peaches άνοιξε ήδη το τραύμα, το καθάρισε και το παρέδωσε έτοιμο. Η πιο μεγάλη της κληρονομιά δεν είναι η τόλμη. Είναι η χωρητικότητα.
Έδειξε ότι ένα queer σώμα μπορεί: να αλλάζει φύλα χωρίς να εξηγεί, να μιλά βρώμικα χωρίς να ντρέπεται, να γερνά χωρίς να κρύβεται, να αποτυγχάνει χωρίς να ζητά συγχώρεση, να επιθυμεί χωρίς να αποδεικνύει την ηθική του.Έδειξε όμως και κάτι βαθύτερο: ότι η επιθυμία είναι πολιτισμός πριν γίνει πολιτική. Και τώρα; Τι σημαίνει Peaches σε μια εποχή που όλοι δηλώνουν απελευθερωμένοι;
Σήμερα, οι queer γενιές μεγαλώνουν με τη γλώσσα που εμείς μάθαμε στα 30, στα 40, στα 50. Με τα εργαλεία που εμείς αποκτήσαμε αφού πληρώσαμε σώμα-με-σώμα το τίμημα της επιθυμίας. Και αυτό έχει κάτι το υπέροχο, κάτι το άδικο και κάτι το λυτρωτικό μαζί. Η Peaches γίνεται έτσι: η μάρτυρας πριν η μαρτυρία γίνει cool, η τελετουργός του σώματος πριν βρεθεί η ορολογία, η φιγούρα που προετοίμασε χώρο για όσους έρχονται. Και κυρίως: η φωνή μιας γενιάς που δεν έμαθε ποτέ να μιλά για το σώμα της αλλά τώρα, χάρη σε εκείνη, μπορεί να το κάνει.
Βρες έναν τρόπο να υπάρξεις, μωρή! Και να το χαρείς, ε!
Κάποια στιγμή, καταλαβαίνεις ότι δεν ήταν το σοκ που μας άλλαξε. Ούτε η πρόκληση. Ούτε οι λέξεις που η Peaches πέταξε στο σκοτάδι μας σαν βόμβες φωτισμού. Ήταν κάτι πιο απλό, σχεδόν τρυφερό: ότι ένα σώμα μπορεί να υπάρξει χωρίς διαπραγμάτευση.
Κι όταν αυτό το βλέπεις πρώτη φορά, πραγματικά βλέπεις, νιώθεις κάτι να μετακινείται μέσα σου: ένα μικρό κλικ, ένα σημείο που χαλαρώνει, σαν μύς που τον κρατούσες σφιγμένο δεκαετίες και δεν το ήξερες. Αυτό έκανε η Peaches για τη γενιά μας. Μας έδειξε πως το σώμα δεν χρειάζεται να μιλά τη γλώσσα που μάθαμε. Μπορεί να μιλά τη δική του.
Και στην ηλικία που είμαστε τώρα , σε αυτή τη λεπτή περιοχή ανάμεσα στην αντοχή και την εξάντληση, ανάμεσα στην επιθυμία και την επιβίωση, η Peaches επιστρέφει σαν μια απλή πρόταση, σχεδόν ενθαρρυντική: Βρες έναν τρόπο να υπάρξεις, μωρή! Και να το χαρείς, ε!
Όχι επειδή όλα είναι εύκολα. Όχι επειδή η εποχή μάς απελευθέρωσε. Αλλά επειδή το σώμα, όσο κι αν το φοβηθήκαμε, εξακολουθεί να είναι το μόνο που μπορεί να διαψεύσει την Ιστορία. Και ίσως αυτό είναι το πιο παράξενο θαύμα της Peaches: ότι μας έμαθε, χωρίς να το ζητήσουμε, πως η επιθυμία δεν είναι ρόλος, ούτε πρόκληση, ούτε manifesto. Είναι τρόπος ύπαρξης. Και μάλιστα ένας τρόπος που δεν χρειάζεται καμία άδεια· μόνο χώρο.
Και τώρα που το ξέρουμε -τώρα που μπορούμε να το πούμε χωρίς να τρέμει η φωνή- η γενιά του σώματος που δεν έμαθε ποτέ τη γλώσσα του εαυτού της κάνει το πρώτο της πραγματικό βήμα. Όχι προς τα εμπρός. Προς τα μέσα.
Εκεί όπου αρχίζει, τελικά, κάθε αληθινή γλώσσα.
🜁Όταν ένας ηθοποιός σου θυμίζει πως ο καιρός μέσα σου αλλάζει χωρίς να σε ρωτήσει
Μερικές φορές, μέσα στην εκκωφαντική αισιοδοξία που μας πλασάρει η εποχή, εμφανίζεται ένα πρόσωπο της δημοσιότητας και κάνει κάτι παράξενα απλό: ακυρώνει όλο τον μηχανισμό. Δεν προσφέρει λύση, δεν πλασάρει αφήγημα, δεν πουλά αυτοβελτίωση. Απλώς περιγράφει τον καιρό.
Ο Andrew Scott, ηθοποιός με παγκόσμιο κύρος, queer σύμβολο για μια ολόκληρη γενιά, άνθρωπος συνηθισμένος σε άπειρες συνεντεύξεις όπου όλοι περιμένουν «το επόμενο μεγάλο πράγμα» κάθισε σε ένα μικρό βίντεο και είπε πως μερικές φορές η βροχή κρατά περισσότερο απ’ όσο αντέχεις. Και το είπε χωρίς στόμφο. Χωρίς εκείνη την κουρασμένη «self motivational help» χροιά που μαθαίνεις να αναγνωρίζεις και να προσπερνάς αν έχεις διαβάσει κανά βιβλίο στη ζωή σου.
Το είπε σαν κάποιος που γνωρίζει πως η ζωή δεν σου δίνει κανένα manual. Και πως η επιβίωση, τις περισσότερες μέρες, είναι απλώς το να σταθείς όσο μπορείς κάτω από τον καιρό που σου έλαχε. Αυτό ήταν το πρώτο κάψιμο του κειμένου. Γιατί αν με ρωτάς, εδώ και καιρό, ζούμε σε έναν κόσμο που αντιμετωπίζει τον σκοτεινό καιρό σαν προσωπική αποτυχία. Σαν να είσαι υπεύθυνος για τα σύννεφα, τη βροχή, την ομίχλη που πιέζει τους τοίχους μέσα σου.
Και ξαφνικά, από το στόμα ενός ηθοποιού που θα περίμενες να μιλήσει για πρωταγωνιστικούς ρόλους και επιτυχίες, ακούς το αντίθετο: ότι η κακοκαιρία είναι μέρος της ζωής , όχι ένδειξη ότι έχεις κάνει κάτι λάθος Ο Scott Συνέχισε με μια φράση που έμοιαζε σχεδόν με παραίνεση, αλλά δεν ήταν: «Μην αφήνεις το κεφάλι σου να σου κλέψει τη μέρα.» Όχι τοξική θετικότητα. Όχι η φωνή του γκουρού που νομίζει πως βρήκε το κλειδί της ύπαρξης. Kαι το δρόμο για τη τσέπη σου. Αλλά εκείνη η μικρή, ανθρώπινη προειδοποίηση που καταλαβαίνεις μόνο όταν έχεις ζήσει αρκετές μέρες χαμένες, όχι επειδή τις πέταξες, αλλά επειδή δεν είχες τρόπο να τις πιάσεις.
Η φράση αυτή δεν ήρθε σαν μάθημα. Ήρθε σαν κάποιος να σου άνοιξε για λίγο το χέρι και να σου είπε: «Εδώ. Πάρε έστω μία ώρα πίσω. Φτάνει.» Και έπειτα, σχεδόν σε μια παύση, είπε κάτι που δεν ανήκει σε κανένα εγχειρίδιο ψυχικής υγείας, γιατί είναι πιο παλιό από όλα: υπάρχει κάτι που δεν σε εγκαταλείπει ποτέ, η αναπνοή σου. Όχι η ελπίδα. Όχι η αυτογνωσία. Όχι η αντοχή. Η αναπνοή.
Το πιο απαρατήρητο πράγμα, αυτό που δεν το έμαθες, δεν το κατέκτησες, δεν το αξίζεις, δεν το χάνεις. Η συνοδός που ήταν δίπλα σου σε όσα άντεξες και σε όσα νόμισες πως δεν θα αντέξεις. Κι αν κάτι μπορεί να λέγεται τρυφερό μέσα στον δημόσιο λόγο σήμερα, είναι αυτή η υπόμνηση: ότι, ακόμη κι όταν όλα τα άλλα σε έχουν εγκαταλείψει, εσύ συνεχίζεις να ανασαίνεις.
Περίμενα να με συγκινήσουν οι εξομολογήσεις του: δεν το έκαναν. Περίμενα να με συγκινήσει η queer ταυτότητά του: δεν ήταν αυτό. Περίμενα ίσως να βρω ένα ακόμη αφήγημα επιβίωσης αλλά αυτά τα ξέρουμε πια απέξω.
Με συγκίνησε η καθαρότητά του. Η σπάνια ικανότητα να μιλάς δημόσια χωρίς να καδράρεις τον εαυτό σου σαν παράδειγμα ή σαν προειδοποίηση. Η ικανότητα να πεις κάτι αληθινό με τέτοια ησυχία, που ο κόσμος γύρω σου αναγκάζεται να σταματήσει για να το ακούσει.
Κάποτε ο Τσαγκαρουσιάνος έγραφε πως οι πιο σημαντικές εξομολογήσεις είναι αυτές που δεν ψάχνουν να κερδίσουν τίποτα, ούτε οίκτο, ούτε θαυμασμό, ούτε συγχώρεση. Μόνο μια στιγμή καθαρού αέρα. Κι αυτό ακριβώς έκανε ο Andrew Scott εδώ. Στην εποχή της διαρκούς επίδοσης, της επιμελημένης ανθεκτικότητας, των μικρών θριάμβων που δεν αντέχουν ούτε μια μέρα, ήρθε ένας άνθρωπος και θύμισε κάτι που θα έπρεπε να είναι αυτονόητο:
Ο καιρός μέσα σου αλλάζει. Και καμία εποχή, ούτε η σκοτεινή, δεν κρατά για πάντα.
Το μόνο που έχεις να κάνεις είναι να περάσεις τη σημερινή.
Και ίσως, σε μια από αυτές τις μικρές μετατοπίσεις, να ακούσεις ξανά την ανάσα σου.
🜃Rickson Gracie: Το σώμα που δεν ζήτησε ποτέ εξηγήσεις
Υπάρχουν άνθρωποι που τους φωτογραφίζεις επειδή κάτι ζητούν. Κι υπάρχουν άνθρωποι που τους φωτογραφίζεις επειδή τίποτα δεν ζητούν. Ο Rickson Gracie βρίσκεται σε αυτή τη σπάνια δεύτερη κατηγορία: εκεί όπου η παρουσία δεν είναι στάση, είναι φυσικό γεγονός.
Στις παλιές φωτογραφίες του Bruce Weber, ο Rickson εμφανίζεται όπως εμφανίζονται οι αληθινές μορφές. Όχι επιβλητικός, αυτό είναι εύκολο. Αλλά διαφανής, σχεδόν απρόσβλητος από το βλέμμα. Ένας άνθρωπος που δεν χρειάζεται να αποδείξει τη δύναμη του σώματός του. Αρκεί να σταθεί.Να σταθεί με τον τρόπο που στέκεται κάτι που έχει ήδη επιβιώσει. Ο Weber, που έχτισε ολόκληρη αισθητική πάνω στην ιδέα του “υπόλοιπου” το σώμα μετά τον μύθο, μετά την εικόνα, μετά την αφήγηση τον βλέπει αμέσως. Τον βλέπει πριν από εμάς. Τον βλέπει όπως βλέπει κανείς ένα πρόσωπο που δεν χρειάζεται να ποζάρει για να είναι αληθινό.
Αυτή η αρχική διαύγεια είναι που κάνει τις εικόνες του Rickson να αντέχουν. Δύναμη χωρίς πρόθεση. Ομορφιά χωρίς προσπάθεια. Αθωότητα χωρίς αφέλεια. Και κυρίως: μια σπάνια μορφή σωματικής νοημοσύνης, όπου το σώμα γνωρίζει πότε να εκτεθεί και πότε όχι.
Οι πρώτες δεκαετίες του Weber είναι ένας ύμνος σε αυτό. Στην παραλία, με το παιδί του στον αέρα. Στην πάλη, με εκείνη τη μικροσκοπική παύση πριν το σώμα ακουμπήσει το πάτωμα. Στο κάδρο του “ανίκητου” άνδρα που χωρίς να το διεκδικεί καταφέρνει να μην μοιάζει ποτέ με καρτποστάλ αρρενωπότητας. Το αντίθετο: μοιάζει με άνθρωπο.
Αργότερα, όμως, κάτι αλλάζει όχι εκείνος· ο χρόνος. Ο Rickson, στην ώριμη ηλικία του, δεν έχει πια την ανάγκη του θριάμβου. Το σώμα φέρει πλέον ίχνη, όχι μυθολογία. Και ο Weber το καταγράφει με την ίδια αφοσίωση ίσως και μεγαλύτερη. Η ασθένεια του Πάρκινσον, η επιβράδυνση, η οικιακή σταθερότητα, όλα εμφανίζονται με εκείνη την νηφάλια τρυφερότητα που έχει μόνο όποιος δεν φοβάται πια τη φθορά.Και κάπου εδώ, σχεδόν αθόρυβα, η φωτογραφική αφήγηση του Weber μετακινείται. Όχι μόνο προς τον Rickson, αλλά προς τον ίδιο τον Weber. Γιατί αυτό το μεγάλο post με τις φωτογραφίες του Rickson στο instagram του τις προάλλες δεν είναι μια μαρκετίστηκη ενημέρωση για το νέο του φωτογραφικό λεύκωμα· είναι μια μορφή αναγνώρισης. Μια δημόσια τελετή συμφιλίωσης με όσα υπήρξε και όσα είδε.
Ο Bruce Weber, στην όγδοη δεκαετία της ζωής του πια, πέρασε τη ζωή του φωτογραφίζοντας άνδρες που δεν χρειάζονταν να μιλήσουν. Άνδρες που αρκούσε να σταθούν. Που έκαναν την παρουσία τους αφήγηση. Τώρα, στα ογδόντα του, νιώθει ότι χρειάζεται εκείνος να μιλήσει γι’ αυτούς·να παραδεχτεί ότι οι άνδρες που φωτογράφισε ήταν καθρέφτες. Όχι πρότζεκτ. Όχι μύθοι.Καθρέφτες της δικής του επιθυμίας για αθωότητα μέσα στη δύναμη.
Ο Rickson είναι το αρχέτυπό του: απόλυτη δύναμη χωρίς επιθετικότητα, αντρική ομορφιά χωρίς ναρκισσισμό, σωματικότητα χωρίς performance. Και τώρα, στη φθορά στην επιβράδυνση που δεν κρύβεται γίνεται ένα άλλο είδος αλήθειας: το σώμα που επέζησε, αλλά όχι αλώβητο. Αυτό δεν είναι παρακμή. Είναι αποκάλυψη. Είναι ο μύθος που επιστρέφει για να γίνει άνθρωπος. Και ο Weber, με μια απλότητα σπάνια για την εποχή των κατασκευών, το καταγράφει σαν να ανασαίνει ο ίδιος: όχι με συγκίνηση, αλλά με σεβασμό. Σε μια εποχή υπερπαραγωγής εικόνων, όπου όλοι προσπαθούν να σταθούν πιο ψηλά από το φως, ο Rickson δείχνει κάτι που δύσκολα συναντά κανείς: ότι υπάρχει τρόπος να παραμείνεις άνθρωπος ακόμη κι όταν η εποχή έχει αποφασίσει να σε κάνει μύθο. Δεν το διεκδικεί. Το επιτρέπει.
Και αυτό κάνει την παρουσία του τόσο στην νεότητα όσο και στη φθορά να διατηρεί κάτι που η εποχή έχει σχεδόν ξεχάσει: τη σιωπηρή, αναντίρρητη αλήθεια ενός σώματος που δεν ζήτησε ποτέ εξηγήσεις.
☿Ο George Dureau και η τέχνη της αλήθειας που δεν ζήλεψε ποτέ τον θόρυβο
Υπάρχουν καλλιτέχνες που αλλάζουν την εποχή τους. Και υπάρχουν καλλιτέχνες που αλλάζουν τον τρόπο που η εποχή βλέπει χωρίς η ίδια η εποχή να καταλάβει τι της συνέβη. Ο George Dureau ανήκει στη δεύτερη, σπάνια κατηγορία. Σ’ εκείνους που άγγιξαν το βλέμμα πριν το αγγίξει το βλέμμα τους πίσω.
Στη Νέα Ορλεάνη των ’70s, μέσα σε μια ζεστή, σχεδόν υγρή ατμόσφαιρα όπου η πόλη μύριζε διαρκώς σώμα, ο Dureau άνοιξε έναν νέο θάλαμο για την queer οπτική: έναν χώρο όπου η ευαλωτότητα δεν ήταν μειονέκτημα, αλλά τεκμήριο παρουσίας.
Όπου ένα σώμα με ακρωτηριασμό δεν ήταν “περίπτωση, αλλά επιθυμητή μορφή. Όπου το σώμα που η κοινωνία έμαθε να κρύβει, εκείνος το έκανε φως. Και όλα αυτά, πολύ πριν η queer κουλτούρα βρει τους κώδικες να ονομάσει τον εαυτό της.
Ο Dureau δεν αναζήτησε ποτέ το σκάνδαλο. Δεν τον ενδιέφερε το σοκ· ούτε η διακυβέρνηση του βλέμματος με επιβολή. Το έργο του ήταν και είναι η πιο αθόρυβη μορφή καλλιτεχνικής επανάστασης: η queer αποκατάσταση της αξιοπρέπειας ως αισθητική πράξη.
Αν ο Mapplethorpe έστησε τον ανδρικό πόθο πάνω σε μια μαρμάρινη μνημειακή αυστηρότητα, ο Dureau τον έστησε πάνω σε μια αρχαϊκή απαλότητα: μια ποιότητα φωτός που δεν κάνει τον άνθρωπο άγαλμα, αλλά μνήμη.
Οι άντρες του, συχνά με σώματα που η κοινωνία χαρακτήρισε “ελλειμματικά”, φτωχοί ή ανώνυμοι, δεν στέκονται μπροστά στον φακό. Απλώς υπάρχουν. Με την τολμηρή αξιοπρέπεια όχι του κοινωνικά εκτοπισμένου αλλά με τη δύναμη που δίνει στην ύπαρξη του κάθε ανθρώπου η διαρκής κίνηση από το τραύμα στο σχήμα από το σχήμα στο σχίσμα, από το θράυσμα στο θαύμα τελικά Κι αυτό, στην ιστορία της δυτικής τέχνης, ήταν πιο ριζοσπαστικό από κάθε δερμάτινη μάσκα.
Γιατί η μεγάλη χειρονομία του Dureau ήταν η εξής: είδε τους disabled άντρες ως ισότιμους μέσα στο queer φαντασιακό. Όχι ως σύμβολα πόνου. Όχι ως «τύπους του δρόμου». Αλλά ως φορείς επιθυμίας.
Μια queer οπτική δικαιοσύνη που ακόμα και σήμερα η συλλογική μας γλώσσα δυσκολεύεται να συλλάβει.
Ο Dureau δεν έγινε ποτέ ο σταρ που έγινε ο Mapplethorpe. Όχι επειδή ήταν λιγότερο ικανός. Αλλά επειδή το τραύμα της εποχής δεν είχε ακόμη χώρο για αυτό που πρόσφερε.
Τα disabled σώματα έφεραν έναν βαθύ φόβο, που παραμένει ακόμα: τον φόβο ότι η επιθυμία μας μπορεί να στραφεί σε κάτι που η κοινωνία έμαθε να θεωρεί “ελλειμματικό. Το queer βλέμμα φοβόταν το ίδιο του το βάθος. Ο Dureau, χωρίς να το φωνάξει, χωρίς να το διαφημίσει, διόρθωσε το πεδίο: έδειξε ότι η έλξη δεν είναι θέμα συμμετρίας, αλλά μαρτυρίας.
Κι εκεί κρύβεται το trauma-field correction του έργου του: Δεν φωτογράφισε άντρες «παρά τις πληγές τους». Τους φωτογράφισε γιατί οι πληγές τους έλεγαν την αλήθεια του σώματος που επέζησε. Αυτό, για την εποχή του, ήταν ανήκουστο. Γι’ αυτό και έμεινε έξω από τα μεγάλα μουσεία. Όχι ως αποτυχία, αλλά ως προφητεία.
Ο ρυθμός της φωτογραφίας του Dureau είναι ο ρυθμός μιας πόλης που ξυπνάει αργά. Όλα κινούνται με μια υποδόρια υγρασία: ο ιδρώτας στους ώμους των μοντέλων, οι σκιές στα δάχτυλα, η ελαφρά θερμοκρασία της στιγμής πριν τη σκιά. Η Νέα Ορλεάνη δεν ποζάρει· επιτρέπει.
Κι ο Dureau, σαν κάποιος που ξέρει ότι οι εικόνες δεν δημιουργούνται, αλλά προσφέρονται, φωτογραφίζει με ρυθμό ανάσας και όχι με ρυθμό εντολής. Είναι ο αντίποδας του νεοϋορκέζικου δυναμισμού. Είναι η φωτογραφία που ακούει. Που περιμένει. Που αφήνει την πόλη και το σώμα να αποφασίσουν πότε είναι έτοιμα να φανούν.
Ζούμε σε εποχή όπου η εικόνα παράγεται πιο γρήγορα από την επιθυμία. Και συχνά πιο γρήγορα από την ηθική μας. Ο Dureau μας επιστρέφει κάτι που η queer κουλτούρα έχασε στην πορεία: την ικανότητα να βλέπουμε χωρίς να καταναλώνουμε. Να επιθυμούμε χωρίς να εξουσιάζουμε. Να αναγνωρίζουμε την αξία εκεί που η κοινωνία είδε «ελάττωμα».
Το έργο του δεν είναι απλώς αισθητικό. Είναι μια άσκηση ενσυναίσθησης. Μια υπενθύμιση ότι η επιθυμία μας γίνεται πολιτική όταν επιλέγει να συμπεριλάβει.
Αν κάτι μένει από τον George Dureau, δεν είναι μόνο η ομορφιά των σωμάτων του ούτε η τρυφερότητα του φωτός του. Είναι αυτή η αθόρυβη πράξη δικαιοσύνης: η στιγμή που ένας άνθρωπος, με έναν παλιό φακό στη Νέα Ορλεάνη, επανέφερε στον κόσμο μια μορφή που ο κόσμος είχε πάψει να βλέπει.
Και την έκανε μνήμη. Και την έκανε επιθυμία. Και την έκανε φως.
Γιατί κάποιοι καλλιτέχνες δεν έφυγαν ποτέ από τη σκηνή.Απλώς ήμασταν πολύ αργοί για να τους δούμε.
🜍Γιατί το queer βλέμμα δυσκολεύεται να δει το αναπηρικό σώμα ως επιθυμητό
Υπάρχει μια βαθιά, σχεδόν πρωτόγονη αλήθεια στην queer ιστορία: πριν μάθουμε να επιθυμούμε, μάθαμε να κρυβόμαστε. Για πολλές δεκαετίες, το queer βλέμμα ζούσε σε υπόγεια, σε κλειστές πόρτες, σε γρήγορες ματιές που δεν έπρεπε να διαβαστούν.
Και μέσα σε αυτή τη μακρά περίοδο επιτήρησης, το σώμα που μαθαίναμε να επιθυμούμε ήταν ένα σώμα εκπαιδευμένο για την κάμερα: Γυμνασμένο. Κάθετο. Συμμετρικό. Ένα σώμα που δεν έφερνε την ιστορία της αληθινής ζωής επάνω του, μόνο πρόφαση. Το αναπηρικό σώμα, αντίθετα, έφερνε ιστορία σε κοινή θέα. Κι αυτό ήταν πάντα επικίνδυνο για το κανονιστικό βλέμμα.
Το queer βλέμμα γεννήθηκε κάτω από απειλή και η απειλή δεν σήκωνε “ρωγμές”
Για να επιβιώσει, η queer κοινότητα έπρεπε κάποτε να κρύβει κάθε τι που μπορούσε να θεωρηθεί αδυναμία. Η ομοφοβία δεν χτυπούσε μόνο την επιθυμία, χτυπούσε κάθε μορφή διαφορετικότητας.
Το αναπηρικό σώμα, άθελά του, αποκάλυπτε αυτή τη διαφορετικότητα. Υπενθύμιζε κάτι που το queer υποσυνείδητο πάλευε να ξεχάσει: ότι το σώμα μπορεί να είναι ευάλωτο. Και ότι η ευαλωτότητα, σε λάθος εποχή, ήταν απειλή.
Έτσι, μέσα στον 20ό αιώνα, η queer εικόνα χτίστηκε πάνω σε μια υπεραναπλήρωση: τα ιδανικά, άτρωτα σώματα έγιναν ταυτότητα, ασπίδα, μύθος.
Το σώμα χωρίς ασπίδα μύθου, το διαφορετικό σώμα, δεν είχε θέση σε αυτή την αφήγηση.
Η έλξη χρειάζεται γλώσσα και η γλώσσα της επιθυμίας δεν είχε ακόμη λέξεις για το αναπηρικό σώμα
Η επιθυμία δεν είναι ένστικτο. Είναι γλώσσα. Και η γλώσσα διαμορφώνεται από όσα μας προσφέρονται ως ορατά. Αν δεν έχεις ποτέ δει έναν άντρα με ακρωτηριασμό ως αντικείμενο πόθου, αν καμία εικόνα δεν σου επέτρεψε να σκεφτείς ότι το σώμα του είναι επιθυμητό, τότε το μυαλό δεν έχει σύνταξη για να το διατυπώσει.
Δεν υπάρχει υπόδειγμα. Δεν υπάρχει οικειότητα. Δεν υπάρχει «μοντέλο» με το οποίο να μπορεί να αναγνωριστεί. Το queer βλέμμα δεν είναι απάνθρωπο· είναι ακαλλιέργητο σε εκείνο το σημείο. Γιατί για δεκαετίες δεν είχε εικόνες να το διδάξουν.
Γι’ αυτό ο Dureau είναι τόσο σημαντικός: έδωσε εικόνες εκεί που πριν υπήρχε μόνο σιωπή.
Το αναπηρικό σώμα φέρει μια ιστορία που ο queer κόσμος φοβήθηκε να αναγνωρίσει ως συγγενική
Εδώ βρίσκεται το βαθύτερο, πιο ανείπωτο στρώμα. Το αναπηρικό σώμα κουβαλά, όπως έχει διαβαστεί ιστορικά, μια αφήγηση απώλειας, τραύματος, επιβίωσης. Αυτή η αφήγηση, για πολλά queer άτομα, ήταν πολύ οικεία. Και πολύ τραυματική.
Δεν ήθελαν να τη δουν μπροστά τους. Όχι επειδή απέρριπταν το σώμα, αλλά επειδή ασυνείδητα καθρέφτιζε κάτι δικό τους: την εμπειρία του να σε ακρωτηριάζουν κοινωνικά από τη στιγμή που καταλαβαίνουν ότι είσαι διαφορετικός. Το disabled σώμα δεν ήταν “ξένο”.Ήταν επικίνδυνα αναγνωρίσιμο.
Κι έτσι το queer βλέμμα, μη αντέχοντας αυτή την αναγνώριση, απομακρύνθηκε. Η απόσταση δεν ήταν έλλειψη συμπόνιας.
Ήταν και είναι όμως μια δυνητική μήτρα διαγραφής.
Η επιθυμία χρειάζεται χώρο για να αναπτυχθεί και αυτός ο χώρος δεν δόθηκε ποτέ
Για να γίνει μια επιθυμία κοινή, πρέπει πρώτα να γίνει ορατή. Ποτέ κανένα mainstream ή έστω "περιθωριακό" gay περιοδικό των ’60s–’90s δεν έδειξε disabled άντρες ως ποθητούς. Ποτέ καμία queer αισθητική της εποχής δεν πρόσφερε το παράδειγμα.
Χωρίς χώρο, η επιθυμία μένει ιδιωτική και ό,τι μένει ιδιωτικό μένει και ανεκπλήρωτο. Το queer βλέμμα δεν έμαθε να βλέπει το αναπηρικό σώμα· όχι επειδή «δεν ήθελε», αλλά επειδή κανείς δεν το δίδαξε να το θελήσει.
Το queer βάθος που δεν έχουμε ακόμη αγγίξει σήμερα
Το 2025, η queer κουλτούρα έχει φτάσει σε ένα παράξενο σημείο: είμαστε πιο ορατά από ποτέ, και όμως η εικόνα μας δεν έχει ακόμη απο-αποικιοποιήσει την έννοια της «αρτιότητας».
Βλέπουμε, επιθυμούμε, καυλώνουμε με drag queens, trans γυναίκες, non-binary σώματα, bears, twinks, leather. Αλλά το αναπηρικό σώμα παραμένει δυσανάλογα για την εποχή το μεγάλο, αόρατο κενό. Η τελευταία, ίσως πιο δύσκολη, μορφή αποδοχής. Και ίσως το πρόβλημα είναι ότι δεν τολμήσαμε να το δούμε ως ερωτικό μόνο ως αξιοσέβαστο. Αλλά χωρίς ερωτισμό, δεν υπάρχει πραγματική ισότητα. Υπάρχει μόνο συμπόνια, κι αυτό δεν αρκεί.
Τι μας έδειξε ο Dureau και γιατί ακόμα δεν το αντέχουμε
Ο George Dureau έκανε κάτι που η queer κοινότητα ακόμη προσπαθεί να μάθει: συνέδεσε την επιθυμία με την ευαλωτότητα χωρίς να μικρύνει κανένα από τα δύο. Μας έδειξε ότι το σώμα δεν είναι ποτέ ολοκληρωμένο·μόνο παρόν. Και η παρουσία είναι η πιο ισχυρή μορφή ομορφιάς.
Μας έδειξε ότι η επιθυμία δεν χρειάζεται συμμετρία. Χρειάζεται αλήθεια. Κυρίως όμως, μας έδειξε ότι η αναγνώριση δεν είναι φιλανθρωπία· είναι συγγένεια. Γι’ αυτό ίσως δυσκολευόμαστε ακόμη να αναγνωρίσουμε το μεγαλείο του: η τέχνη του απαιτεί από εμάς να παραδεχτούμε πόσο μοιάζουμε ψυχικά με τα σώματα που φοβηθήκαμε και ακόμα φοβόμαστε να κοιτάξουμε και να επιθυμήσουμε.
Το queer βλέμμα ωριμάζει σιγά- σιγά. Θα χρειαστούν ίσως μερικά χρόνια ακόμα χρόνια, μέχρι να δούμε disabled άντρες, γυναίκες και non-binary άτομα όχι μόνο ως «αξιοπρεπή», αλλά ως πλήρως επιθυμητά. Αλλά η πορεία έχει αρχίσει. Και ξεκίνησε, αν θέλουμε να είμαστε ειλικρινείς από έναν queer άντρα στη Νέα Ορλεάνη, που δεν φωτογράφισε ποτέ ένα έκπτωτο σώμα ως «τραυματισμένο». Μόνο ως ζωντανό.
Γιατί ο Dureau κατάλαβε κάτι που εμείς ακόμη μαθαίνουμε: το σώμα που επιβίωσε σε πείσμα όλων των πιθανοτήτων έχει ήδη κερδίσει τη θέση του μέσα στο φως.
*Οι φωτογραφίες που συνοδεύουν το κείμενο ανήκουν στον Robert Andy Coombs, disabled gay φωτογράφο, με έργο που εστιάζει στην queer επιθυμία και τη σωματική αυτονομία μέσα από σκηνοθετημένες εικόνες και αυτοπορτρέτα.
🜚Η Αισθητική Ενός Κόσμου Που Ακρωτηριάστηκε
Κάποτε πιστεύαμε ότι η ζωή μάς δίνεται ολόκληρη. Σήμερα ξέρουμε πως ερχόμαστε στον κόσμο με κομμένα κομμάτια, άλλα ορατά, άλλα κρυμμένα, άλλα που τα καταλαβαίνεις μόνο όταν λείψουν. Η εποχή δεν το διακηρύσσει, το υπονοεί: η πληρότητα είναι πια μια παλιά υπόθεση, σαν μια υπόσχεση που χάλασε από την πολλή χρήση.
Το queer σώμα έχει ήδη μάθει να ζει έτσι. Όχι με την ψευδαίσθηση ότι μπορεί να αποκαταστήσει το χαμένο, αλλά με τη νηφαλιότητα εκείνου που ξέρει ότι η ζωή εκτυλίσσεται στα κενά της. Οι μετατοπίσεις του, μικρές, ανορθόδοξες, συχνά αδιόρατες, δεν σχεδιάζουν διαδρομή· φτιάχνουν ένα είδος προσανατολισμού. Και ο προσανατολισμός, όταν όλα γύρω σου φθείρονται, είναι μια μορφή γενναιότητας.
Δεν υπάρχει επιστροφή στην αναλογική ακεραιότητα της ύπαρξης όπως την γνωρίσαμε πριν τις δυο τελευταίες δεκαετίες, της επέλασης και καθίερωσης της fragmented δομής του κόσμου που ζούμε. Όχι επειδή είμαστε ελλιπείς, αλλά επειδή η έννοια της ακεραιότητας δεν αντέχει την πραγματικότητα.
Η εποχή κόβει χρόνο, κόβει αντοχές, κόβει τη συνέχεια που κάποτε θεωρούσαμε δεδομένη.Και εμείς, αντί να καταρρέουμε, βρίσκουμε τρόπους να σταθούμε μέσα στο ελάχιστο του αληθινού που απομένει: αυτή είναι η αληθινή μας οικονομία δύναμης.
Το θραύσμα έχει μια καθαρότητα που φοβίζει. Επειδή δεν μπορείς να το ωραιοποιήσεις. Σε αναγκάζει να παραδεχτείς πού πονάς, που παραιτήθηκες, πού επέζησες χωρίς να το καταλάβεις. Αλλά το θραύσμα, όσο άγριο κι αν φαίνεται, είναι ταυτόχρονα και η μόνη ειλικρινής αρχιτεκτονική της ύπαρξης: η μορφή που προκύπτει όταν η ζωή δεν χρειάζεται πια να παριστάνει κάτι ενιαίο.
Το queer βλέμμα, μεγαλωμένο μέσα στο βάρος της απόκλισης, ξέρει να αναγνωρίζει αυτή τη μορφή. Δεν ζητά να την διορθώσει. Την κοιτάζει, όπως κοιτάς ένα σώμα που έχει περάσει πολλά: όχι με λύπη, αλλά με μια σπάνια τρυφερότητα για ό,τι άντεξε.
Και ίσως εκεί να βρίσκεται η πρόταση της εποχής: όχι να γίνουμε ξανά ολόκληροι, αλλά να μάθουμε να στεκόμαστε με αξιοπρέπεια στο σημείο που λείπει κάτι. Να δεχτούμε ότι από εκεί ξεκινά η αλήθεια. Και συχνά και η επιθυμία. Όποιος μπορεί να μείνει όρθιος μέσα στο ρήγμα, μπορεί να αναγνωρίσει τη νέα μορφή του κόσμου: όχι ενιαία, όχι ηρωική, όχι αψεγάδιαστη. Αλλά υπαρκτή. Εύθραυστη μεν, ακριβής δε.
Και ίσως αυτό να αρκεί. Όχι για να σωθούμε, αλλά για να μην εξαφανιστούμε μέσα στην εξάντληση. Για να μπορούμε να πούμε, χωρίς στόμφο και χωρίς ντροπή: «Εδώ είμαι. Με ό,τι κόπηκε. Με ό,τι έμεινε.
Και με ό,τι συνεχίζει
*Οι φωτογραφίες που συνοδεύουν το κείμενο ανήκουν στην Trista Marie McGovern queer disabled φωτογράφο, συγγραφέα, μοντέλο και interdisciplinary καλλιτέχνιδα.
*Y.Γ./
Ζω με έναν διπλό ρυθμό, κι αυτό δεν είναι σχήμα λόγου. Από τη μία μένω στο επίκαιρο, γιατί εκεί εξελίσσεται η ζωή όπως τη μοιραζόμαστε. Από την άλλη κατεβαίνω όχι θεατρικά, αλλά σχεδόν απνευστί σε έναν εσωτερικό βυθό. Όχι από αντίφαση, αλλά από ανάγκη ισορροπίας. Το ύψος σε κρατά λειτουργικό. Το βάθος σε κρατά ειλικρινή.
Με τον καιρό μαθαίνεις να ξεχωρίζεις τι αντέχεις από αυτό που απλώς έμαθες να αντέχεις. Και τότε γίνεται καθαρό ότι η κατάρρευση μιας αυταπάτης δεν ισοδυναμεί με πτώση. Είναι πέρασμα. Μια μετατόπιση που δεν σε σώζει, αλλά σου αφαιρεί το περιττό βάρος των ψευδαισθήσεων.
Τα φτερά δεν εμφανίζονται ξαφνικά. Προηγείται πάντα μια γνώση της κόπωσης. Όχι επειδή ελέγχεις το πέταγμα, αλλά επειδή έμαθες να αναγνωρίζεις τα σημάδια πριν τα βαφτίσεις μοίρα. Αν κάτι διαφοροποιεί τις ζωές μας, είναι ο τρόπος που βάλαμε μια στοιχειώδη τάξη στο εσωτερικό χάος· στις μικρές φασαρίες, στα ρήγματα, στις σιωπές που δεν έγιναν κραυγές και γι’ αυτό διασώθηκαν.
Ζούμε, κατά κάποιον τρόπο, σαν μια θρησκεία που χρειάζεται την αίρεση για να συνεχίσει να αναπνέει. Όχι από διάθεση καταστροφής, αλλά από ανάγκη ζωτικού χώρου. Οι ρωγμές δεν αναζητούνται για τη φυγή, αλλά για την παραμονή χωρίς ασφυξία. Και όσα κι αν πιεις, το ξέρεις: θα είναι πάντα μια σταγόνα. Υπάρχουν όμως στιγμές που αυτή η σταγόνα αρκεί. Όχι για να σε ολοκληρώσει.
Aλλά για να θυμηθείς ποιος είσαι τη στιγμή
που σταματάς να προσποιείσαι
